Archive for October 1, 2023
પત્રાવળી-૧૩,ન્યૂઝ ઓફ ગાંધીનગર -જન ફરિયાદમાં પ્રસિદ્ધ -‘પત્રોત્સવ’ શ્રેણી.
રવિવારની સવાર…..
શબ્દ-ભોજનના સૌ સાથીદારો,
અહાહા!
રાજુલબહેનની ગરમ ગરમ ઊકળતી દાળની સોડમ અને ‘પત્રાવલિ’માં અવનવી ચટાકેદાર વાનગીઓ પીરસાતાંવેંત હું તો જમવા બેસી જ ગઈ. મને લાગે છે કે આપણી જેમ અન્યોના પણ એ જ હાલ થયા હશે. બરાબર ને? કદાચ એટલે જ આપણા વાચક મિત્રોએ પણ સુંદર લાંબા પત્રો પાઠવ્યા. એટલું જ નહીં, પોતાની પણ શબ્દ વાનગી પીરસી.
મિત્રો, આજે તો મારી બારીમાંથી મનગમતો વાસંતી વાયરો વાઈ રહ્યો છે. એને શબ્દમાં ગૂંથવા આંગળીઓ તૈયાર થઈ રહી છે અને મન તો આભે જઈ અડવા તલપાપડ થઈ રહ્યું છે!
આ વાસંતી વાયરાને ફૂલમાં ઝીલું, ઝીલી ઝીલીને દૂર આભને અડું.
આભને અડું,પરમ પ્રેમમાં ભળું… આ વાસંતી વાયરાને શબ્દમાં ગૂંથું…
મારા ‘બેકયાર્ડ’માં આ સામે દેખાતા લીંબુના ઝાડ પર ફૂટતી કળીઓ તો જાણે લીલાછમ પાંદડાના દરબારમાં રાજ્યાભિષેક કરી રહી જણાય છે !! પણ હવે આપણી મૂળ વાત પર આવું.
જુ.ભાઈએ કરેલ શિલ્પ અને નૃત્યની વ્યાખ્યામાં કેટલું કાવ્યત્વ વર્તાય છે. “થીજી ગયેલું નૃત્ય એટલે શિલ્પ અને થરકી ઊઠેલું શિલ્પ એટલે નૃત્ય!!” વાહ..વાહ..આમાં શબ્દોની સાથે સાથે ભાવોનો અદ્ભુત લય સધાયો છે.
કોઈ પણ ચિત્ર અને શિલ્પના આવા યથોચિત વર્ણનાત્મક શબ્દો પણ મનમાં કેવાં કાયમી ચિત્રો ઊભા કરી દે છે!! કલમનું આ ટાંકણું પણ કમ નથીજ.. શ્રી વલીભાઈએ પણ સાચું જ કહ્યું ને કે, શબ્દ જ્યારે યથાસ્થાને, યથાભાવે પ્રયોજાય, ત્યારે તેનું મૂલ્ય કેટલું બધું વધી જાય છે? જાણે કે, રસ્તામાં રખડતો કોઈક પથ્થર, શિલ્પકારના ટાંકણાથી ઘડાઈને મૂલ્યવાન શિલ્પકૃતિ બની જાય!
આ શબ્દની વાત પરથી ફરી એક વાર એકાક્ષરી શબ્દની વાત પણ છેડાઈ. પ્રીતિબેને એકાક્ષરી શબ્દોથી શરુ કરી, વિશ્વની અન્ય ભાષાઓ અને શબ્દના દૃશ્ય અને શ્રાવ્યરૂપ તથા વિશ્વની અન્ય ભાષાઓ અને તેના ઉચ્ચારોની આનંદકારી માહિતી પૂરી પાડીને એક અલગ આયામ આપી દીધો, નહિ? મઝા આવી ગઈ.
શ્રી કિશોરભાઈ મોદીએ કહેવતોને સરસ રીતે રમાડી જાણી છે. તેમના સર્જનો વિશે લખવા બેસીએ તો એક મહાગ્રંથ બની જાય. કહેવતોને ગ્રામ્યજીવન સાથે વધુ સંબંધ છે એમ નથી લાગતું?
ગ્રામ્યજીવનની સાથે જ સ્મરણ થાય છે દાદીમાની વાતોનું. દોસ્તો, આપણે દાદીમા પાસે જે કહેવતો અને ઉખાણાં સાંભળ્યા છે તે પછીની પેઢીમાં ઓછા થતાં ગયાં છે એ હકીકત છે. ઉખાણાંમાં ચાતુર્ય અને રમૂજ બંને ઠાંસીને ભરેલા હોય. વળી ક્યારેક તો એ ગાઈ શકાય તેવા હોવાથી યાદ પણ રહી જાય.
ઉખાણાં જેવી જ એક બીજી વિસરાયેલી વાત છે ખાયણાંની. યાદ આવ્યું કાંઈ? વર્ષો પહેલાંના ‘શબ્દસૃષ્ટિ’માં ‘ખાયણાં’ નામની પુસ્તિકા પરનો એક લેખ વાંચ્યો હતો. તેમાં લખ્યું હતું કે, આપણાં જૂનાં ખાંડણિયાં-ખાયણાં-ખાયણિયા-એ એક હળવો સાહિત્યપ્રકાર છે. જેમાં આનંદ છે, મશ્કરી છે, ઉપાલંભ છે, મલકાટ છે, મરડાટ છે. તેમાં રોજીંદા જીવનનું નિરૂપણ એ રીતે છે કે,ઝઘડો નથી પણ હસતાં હસતાં લગાવેલો ચાબૂકનો સપાટો પણ છે. અંતરની બધી જ સંવેદના હળવેથી અંતાક્ષરીની જેમ જ સામસામે ગવાતી.એકાદ બે યાદ આવે છે. વાંચવાં/સાંભળવાં ગમશે ને?
“આવોને બહેની સામસામે બેસીએ, આનંદ ઉમંગે ગાઈએ, રૂડા મારાં ખાયણિયાં” એટલે બીજી બહેન કહે કે, ‘ ખાંડણિયા ખાંડું ને હીંચકે રે ઝૂલું, રમત સઘળી ભૂલું, રૂડા મારા ખાયણાં’. હવે જુઓ, અહીં દીકરીની વિદાય માટેની થોડી વેદના સામસામે કેવી રીતે ઠલવાય છે? ‘ખાંડિયા ખાંડુ ને ખખડે હાથનાં કંકણ, દીકરી તો ઘરનું ઢાંકણ, જતી રહેશે સાસરે. ‘મારી તે માએ જતન કરીને જાળવી, રતન કરીને રાખી કે પરને સોંપવા.’
કેવી અસરકારક અભિવ્યક્તિ છે? વાંચતાં વાંચતાં જ મનમાં ગવાતાં જાય છે ને? સાચે જ શબ્દનો આવિર્ભાવ અને અભિવ્યક્તિ બંને એક રહસ્યમય વિસ્મય છે. તમારું શું કહેવું છે? રાહ જોવી રહી.
દેવિકા ધ્રુવ
Recent Comments