Archive for October 22, 2023
‘સંતાનપ્રાપ્તિ’ગરવી ગુજરાત(લંડન-પશ્ચિમી જગતના સાપ્તાહિક)માં પ્રસિદ્ધ પી.વી અખિલન લિખીત વાર્તાનો ભાવાનુવાદ.
‘સંતાનપ્રાપ્તિ’
તિરુચ્ચી શહેરનું બજાર લોકોની ચહલપહલથી જીવંત લાગતું હતું.
મારે ખમીસ માટે સફેદ કાપડ લેવું હતું. બજારની તમામ દુકાનોમાં ફરી વળ્યો. ચાર વાગ્યાનો નીકળ્યો હતો. છ વાગ્યા, પણ બજારમાંથી ગુલ કરી દેવામાં આવ્યું હોય એમ કોઈનીય પાસે સફેદ કાપડ હતું નહીં. ક્યાંક કોઈની પાસે હોય તો એ લોકો ખૂબ વધુ પૈસા માંગતા. કાળાબજારનું સફેદ કાપડ મારે લેવું નહોતું.
અંતે બજારમાંથી બહાર નીકળ્યો. સામે જ ફાટેલું ખમીસ અને મેલી ધોતી પહેરેલા એક ભિક્ષુકે હાથ લંબાવીને આજીજી કરી, “માલિક બેચાર આના આપો, તમારાં બાળબચ્ચાં સુખી રહેશે.”
જોકે એ સાવ ભિક્ષુક જેવો નહોતો લાગતો. આજે એના શરીરમાં નબળાઈ હતી, પણ આ પૂર્વે એ સ્વસ્થ હશે એવું લાગ્યું. મને જોઈને અચાનક બે હાથે ચહેરો ઢાંકીને ત્યાં પડેલા મોટા પત્થર પર બેસી ગયો. બાજુમાં ખોળામાં એક વર્ષનું બાળક લઈને ચીંથરા જેવા વસ્ત્રોમાં લપેટાયેલી યુવતી બેઠી હતી. યુવતી જાણે કોઈ દારુણ વ્યથામાં હોય એમ રડી રહી હતી. એનાં આંસુઓનો અભિષેક બચ્ચાં પર થઈ રહ્યો હતો.
હું એ યુવતી અને એનાં પતિને ઓળખી ગયો. નજીકના ગામમાંથી કમાણી માટે કેટલાય વણકર પરિવારની જેમ એ લોકો પણ સેલમ આવ્યાં હતાં. એ યુવતીને પહેલાં જોઈ ત્યારે તંદુરસ્ત હતી, પણ આજે પાણીના અભાવે લીલીછમ વેલ સૂકાઈ ગઈ હોય એવી લાગતી હતી. કેટલીય માનતા પછી થયેલો દીકરો ભૂખ-તરસ છીપાવવા અંગૂઠો ચૂસી રહ્યો હતો. પેટ તો એનું પાતાળે પહોંચ્યું હતું.
એમની દારુણ સ્થિતિ જોઈને, એમની વાત સાંભળીને મારું મન દ્રવી ઊઠ્યું.
બચ્ચાંના હાથમાં આપેલો રૂપિયો એ યુવતીએ લઈ લીધો.
“કોઈ નોકરી અપાવી દો માલિક. અમે બંને જણાં નોકરી કરીશું. ખાવાનું જોયે ત્રણ દિવસ થઈ ગયા છે.”
નોકરી મળવી સાવ સરળ નહોતી. મેં એમને મારું સરનામું આપીને અઠવાડિયા પછી મળવાનું કહ્યું. પતિપત્નીના વેદનાભર્યા ચહેરા પર કૃતજ્ઞા છલકાઈ. મારી પાસે નોકરી માંગવાના સંજોગ ઊભાં થયાં એ એને બહુ કઠતું હતું.
બંને જણ સાથે બે વર્ષ પૂર્વે થયેલી મુલાકાત મને યાદ આવી.
શ્રીલંકાથી ધનુષકોટિ બંદર પર ઉતરીને સામે ઊભેલી ઈન્ડોસિલોન એક્સપ્રેસમાં બેઠો હું બારીની બહાર જોઈ રહ્યો હતો. એક તરફ સમુદ્ર તટ, બીજી તરફ ઝૂંપડીઓ, ગંદકીથી ખદબદતું વાતાવરણ, ગંદા પાણીમાં રમતાં અને યાત્રીઓ જે પૈસા સાગરદેવને ચઢાવે એ માછલીની જેમ ડૂબકી મારીને શોધી કાઢતાં બાળકોને જોઈને હૃદયમાં ટીસ ઊઠી હતી. થોડી વારે ડબ્બામાં પતિપત્ની ચઢ્યાં. સંતાનપ્રાપ્તિ માટે રામેશ્વરમ્ ગયાં હતાં. ધનુષકોટિ સમુદ્ર તટ પર ડૂબકી મારીને ભીનાં વસ્ત્રોમાં પાછા જઈ રહ્યાં હતાં.
પ્લેટફોર્મ પર ઊભેલા બે સહાયક પંડાઓને નક્કી કરેલા રૂપિયા આપ્યા. પંડાઓને વધુ પૈસા જોઈતા હતા. નિશ્ચિત કરેલા રૂપિયાથી એક પણ વધુ રૂપિયો આપવાની પત્નીએ ના પાડી દીધી.
“આવા કંજૂસ લોકોને ક્યાંથી બાળક થાય?” પૈસા આપવાની રકઝકથી અકળાયેલા પંડાએ અત્યંત તિરસ્કારભર્યા શબ્દોમાં કહ્યું.
ઝેર જેવા એ શબ્દો તો મારા કાળજાનેય વીંધી ગયા. પતિ સ્તબ્ધ થઈ ગયો. પત્નીની આંખોમાંથી આંસુ છલકાયાં.
“ત્રણ રૂપિયા મારો એના મ્હોં પર.” પત્ની ક્રોધિત થઈને પતિને કહ્યું.
પૈસા લઈને પંડાઓ ચાલવા માંડ્યા. ટ્રેન ઊપડી. પતિએ કેટલુંય સમજાવ્યું, પણ કેમેય કરીને પત્નીનાં આંસુ રોકાતાં નહોતાં.
“આવી દાદાગીરી, આવી નિર્લજ્જતા? આ માટે આપણે અહીં આવ્યાં હતાં?” બાળકને જન્મ ન આપી શકવાની પીડા પર એ પંડાઓએ આકરો પ્રહાર કર્યો હતો.
એમની વ્યક્તિગત બાબતમાં મારે બોલવું ન જોઈએ, પણ બેચાર શબ્દોથી સાંત્વના આપવા હું મથ્યો. થોડી વાર પછી એ સહજ થઈ.
પતિ વણકર હતો. સાળ પર કપડું વણતો. પત્ની ચરખા પર સૂતર કાંતતી. કરકસરથી ઘર ચાલતું. બચત પણ કરી લેતાં. લગ્નને આઠ વર્ષ થયાં, પણ સંતાન નહોતું. પતિને કોઈ ફરક નહોતો પડતો, પણ પત્નીમાં ધીરજ ખૂટી હતી. રામેશ્વરમ્ આવવાં એક વર્ષથી પૈસા ભેગાં કરતાં હતાં.
પતિને આવી વાતોમાં વિશ્વાસ નહોતો, પણ પત્નીનું મન રાખવા એ આવ્યો હતો. ધનુષકોટિથી તિરુચ્ચી સુધી એમની સાથે વાતો થતી રહી. બંનેમાં ખૂબ પ્રેમ હતો. સફરનો ભરપૂર આનંદ લેતાં હતાં. સ્ટેશન પર ભિક્ષુકને પૈસા આપતાં. કોઈ સ્ટેશન પરથી ફૂલ તો અન્ય સ્ટેશન પરથી સંતરા, તાજી કાકડી લઈને મઝાથી ખાતાં.
તિરુચ્ચી આવ્યું તો જાણે કેટલાય સમયના પરિચિતો છૂટાં પડતાં હોય એવું લાગ્યું.
*******
લાંબા સમય પછી આજે બજારમાં મળ્યાં ત્યારે એમની હાલત જોઈને અત્યંત દુઃખ થયું. કમ-સે-કમ મારા આપેલા રૂપિયાથી એ દિવસે એમને ખાવાનું મળી ગયું જશે એ વિચારથી ત્યારે મને જરા રાહત થઈ.
આજે બજાર તરફ હું નીકળ્યો અને ઓચિંતી એ જ યુવતી મારી સામે આવીને ઊભી રહી. એની આંખોમાં અકથ્ય પીડા હતી.
કહેતી હતી કે, બાળક પતિને સોંપીને એ ખાવાનું શોધવા ગઈ હતી. પાછી આવી ત્યારે દીકરો ગાયબ હતો. એનો છોકરો કોઈ ઊઠાવી ગયું હતું. પોલીસમાં રિપોર્ટ લખાવવો જરૂરી હતો. ચાલતાં ચાલતાં આખા રસ્તે એ “મારો રાજ્જા દીકરો ક્યાં ગયો”નું રટણ કરતી રહી. રસ્તામાં કોઈનીય પાસે બાળક જોતી તો તરત ઊલટ-તપાસ કરવા માંડતી. ધીરે ધીરે એનું આક્રંદ વધતું ચાલ્યું. હું સમજી શકતો હતો, કેટલીય માનતા પછી સંતાનપ્રાપ્તિ થઈ હતી.
એના પતિના ચહેરા પર પણ ઘેલછાની છાયા દેખાતી હતી.
પોલીસમાં રિપોર્ટ લખાવી દીધાં પછીય કેટલાય દિવસો સુધી બાળકનો પત્તો ન મળ્યો.
એક દિવસ કેરી વેચવાવાળો મારા ઘેર આવ્યો. સરસ મઝાની કેરીઓથી ટોપલી ભરેલી હતી. એને જોઈને હું ચોંક્યો. એ અન્ય કોઈ નહીં, પેલો અભાગી બાપ હતો જેના સંતાનની ભાળ મળતી નહોતી.
“શું થયું, દીકરો મળ્યો?”
“નહીં મળે.” કહેતા એની આંખો ભરાઈ આવી.
“દીકરો ખોવાયો જ નથી. પચાસ રૂપિયામાં આ પાપીએ એને વેચી દીધો છે.”
“હેં, દીકરો વેચી દીધો? તારું મન કેવી રીતે માન્યું? કેટલી માનતા પછી દીકરો થયો હતો?” આઘાતથી મારો અવાજ ઊંચો થઈ ગયો.
“શું કરું માલિક, દીકરાનું પેટ ભરવા એ ભૂખી રહેતી. દીકરાને બચાવવા એ પોતાનો પ્રાણ આપવા તૈયાર હતી. એક શેઠને બાળક જોઈતું હતું. એનું જતન સારી રીતે કરશે એવું વચન આપ્યું. સૌની એમાં જ ભલાઈ છે એમ વિચારીને દીકરો વેચી દીધો. એ રૂપિયામાંથી કેરી વેચવાનો ધંધો શરૂ કર્યો. રોજ બેચાર રૂપિયા મળી જાય છે. દીકરો વેચ્યાની ખબર પડશે તો એ જીવ આપી દેશે. એને કહી દીધું છે કે, ધંધો કરવા તમે રૂપિયા આપ્યા છે.”
હું સ્તબ્ધ. હતો. ગરીબી, લાચારી માણસને આ હદે લઈ જાય?
અસ્તુ……
ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક-
Recent Comments