૫૦ -કવિતા શબ્દોની સરિતા-

લાગણીને સમજવા ‘શબ્દોની’ ક્યાં જરૂર છે,

વાંચતા આવડે તો આંખ પણ કાફી છે.

અજ્ઞાત

એક વરસ, બાર મહિના અને ત્રણ ઋતુઓ….

મોસમ બદલાશે માહોલ બદલાશે.. વાતાવરણ બદલાશે. શ્રાવણના તહેવારો ગયા, ભાદરવાના શ્રાદ્ધના દિવસો ય પુરા થયા અને હવે આવશે નવલા નોરતાના દિવસો… પિતૃતર્પણમાંથી પરવારીને મોકળા મને મહાલવાના દિવસો.

પણ મનમાં રહી જશે એ શ્રાદ્ધના દિવસોમાં જોયેલી, સમજેલી થોડીક ક્ષણો.

શ્રાદ્ધના નામે આસ્તિક-શ્રદ્ધાળુ, અતિશ્રદ્ધાળુઓને પિતૃતર્પણ કરતાં, શ્રાદ્ધની ક્રિયા-કર્મ કરતાં સાંભળ્યા છે અને એની પાછળ ઘણા બૌદ્ધિકો કે ધાર્મિક માન્યતા-પરંપરામાં ન માનનારાઓને એ અંગે વિશેષ ટીપ્પણી કરતાં ય સાંભળ્યા છે. શ્રાદ્ધમાં કાગવાસ નાખવાના ધાર્મિક, સામાજિક, વૈજ્ઞાનિક ,પ્રાકૃતિક અને તાર્કિક કારણો પણ જાણ્યા છે. એક સમય હતો જ્યારે લોકોને કોઈપણ કાર્ય કરવા કે ન કરવાનું સમજાવવા માટે વૈજ્ઞાનિક તર્ક નહીં પણ ધાર્મિક લાગણીઓનો આધાર લેવો પડતો હતો અને એ સમયથી શરૂ થયેલી પ્રથા-પરંપરા આજ સુધી કેટલાય ધાર્મિકોએ, આસ્થાળુઓએ જાળવી રાખી છે.

આજના વ્યસ્ત સમયમાં દેવ ઋણ, ઋષિ ઋણ અને પિતૄ ઋણમાંથી આજે પિતૃ ઋણ સુધીની પરંપરા જળવાઈ રહી છે ત્યારે આ શ્રાદ્ધના દિવસો દરમ્યાન કોઈને સાવ નોખી-અનોખી રીતે આ પરંપરાને અનુસરતા ય સાંભળ્યા છે.

વાત અહીં એ પરંપરા કે એની પાછળના કારણોની નથી કરવી, વાત કરવી છે એક એવી અનુભવેલી લાગણીની…..જે થોડા વર્ષ પહેલા અનુભવી હતી અને જેનો હમણાં ફરી એકવાર અનુભવ થયો.

વાત કરું એ દિવસની….મંદિરમાં પૂજારીજી પિતાના શ્રાદ્ધ માટે વિધિ કરાવતા હતા. એક પછી એક વિધિ થઈ રહી હતી. વિધિમાં થતા સંકલ્પ સાથે આચમન, ફૂલ વગેરેનું અર્પણ થતું રહ્યું. અત્યંત શાંત ચિત્તે આ સર્વ ક્રિયા કરનાર કોઈ અત્યંત ધાર્મિક કે પરંપરાગત માન્યતાને અનુસરનાર વ્યક્તિ હતી એવું પણ નહોતું. દેશ-વિદેશની મુલાકાત લેનાર, વિશ્વભરના વિષયો પર ગાઢ વાંચન અને વિચારોની મોકળાશ ધરાવનાર, અમેરિકાની ખ્યાતનામ હોસ્પિટલ સાથે જોડાયેલા ડૉક્ટર આ વિધિ સંપન્ન કરી રહ્યા હતા.

આવી જ રીતે થોડા વર્ષો પહેલાં થઈ રહેલી વિધિ સમયે પણ લગભગ આવો જ માહોલ હતો. પિતાની પહેલી પુણ્યતિથીએ સંપૂર્ણ સમર્પણ સાથે વિધિ કરનાર એવી જ પ્રબુદ્ધ વ્યક્તિ હતી જે આજની અદ્યતન ટેક્નોલૉજીની કંપની સાથે સંકળાયેલી હતી.

શું હતું આ? એમને આ શ્રાદ્ધ, પિતૃ તર્પણ ક્રિયા પર શ્રદ્ધા હશે ખરી?

ના, સાવ એવું ય નહોતું. તો પછી આ વિધિ કરીને પરંપરાને સમર્થન આપવાનું કારણ ?

કારણની કોઈ ચર્ચા એમની સાથે કરી નહોતી પણ જે વાત આ બંને વિધિ દરમ્યાન એક વાત નજરે આવતી હતી, જે મને સમજાઈ એ હતી છોડીને ચાલી ગયેલી વ્યક્તિ કરતાં હાજર છે એ વ્યક્તિને, એની લાગણી, એમની માન્યતાઓને માન આપવાની ભાવના. કદાચ શ્રાદ્ધની વિધિથી દૂર ચાલી ગયેલી વ્યક્તિને કંઇક પહોંચશે એવી પરંપરાગત માન્યતા કરતાં હવે જે સાથે છે  અને એ જે ઇચ્છે છે એવી રીતે એને રાજી રાખવાની ભાવના, એને સંતુષ્ટ રાખવાની ખેવના એમાં હતી. કોઈ વાદ નહીં કોઈ વિવાદ નહીં, માત્ર સમર્પણની વાત અહીં જોઇ. શક્ય છે સદીઓથી ચાલી આવતી પરંપરા કે પ્રથા પર ચર્ચા કરવાની આવે તો કોઈપણ વ્યક્તિને સંમત કરી શકે એવું તર્ક સામર્થ્ય પણ એમની પાસે હતું પણ ના, અહીં બૌદ્ધિક નહીં હાર્દિક તત્વ કામ કરી રહ્યું હતું.

આજે એવા કેટલાય સંદેશા કે વાતો વહેતી થઈ છે કે વ્યક્તિના ગયા પછી એની પાછળ કારજ કરવાના બદલે એ હયાત છે ત્યારે એના માટે જે શક્ય છે એ કરો એમાં જ સંબંધોની સાર્થકતા છે.

એ બંને પ્રસંગે મને જીવિત સંબંધોની સાર્થકતા અનુભવાઈ. એ ક્ષણે એવું લાગ્યું કે આ સમર્પયામી કહીને પિતૃઓને અપાતા તર્પણ કરતાં આજે જે હાજર છે એના પ્રતિ લાગણીઓનું અર્પણ થઈ રહ્યું હતું.

દરેક સમયે જે વાંચ્યું છે, જે સાંભળ્યું છે, જાણ્યું છે એના કરતાં સત્યની પ્રતીતિ, લાગણીની અનુભૂતિ કંઇક અલગ પણ હોઈ શકે..બસ વાત છે માત્ર પૂર્વાપર કથિત વાતમાંથી બહાર નિકળીને નજર સમક્ષ જે બની રહ્યું છે એને સામેની વ્યક્તિની નજરે સમજવાની, અનુભવવાની…

જરૂરી નથી કે હંમેશા શબ્દાર્થ કે શાસ્ત્રાર્થ જ સત્ય છે..ક્યારેક પુસ્તકમાં લખાયેલી વાતોની બહાર જીવાતું સત્ય પણ સુંદર હોઈ શકે.

 

 

 

 

 

 

૪૯- કવિતા શબ્દોની સરિતા-

મૃત્યુ… એક નિશ્ચિત સત્ય જે આવવાનું છે એની સૌની ખબર છે.. માત્ર ક્યારે એની કોઈને ય ખબર નથી. હા, શક્ય છે કોઈને એના ભણકારા  વાગે છે કે સંકેત સમજાતા હોય છે અને ક્યારેક કોઈને એના પગરવની જાણ પણ નથી થતી અને એ આવીને ચૂપકીથી પળવારમાં વ્યક્તિને પોતાની આગોશમાં જકડી લે.  કદાચ એ વ્યક્તિને ય ખબર પડે એ પહેલાં એનો હસતો જીવંત દેહ ક્ષણભરમાં નિર્જીવ બનીને રહી જાય. કલ્પના માત્ર કંપાવી દે એવી છે. એણે કેટલું ય વિચાર્યું હશે, હ્રદયમાં કેટલીય લાગણીઓ હશે જે વ્યક્ત કરવાની રહી ગઈ હશે, ભાવિ માટે કેવા અને કેટલાય આયોજનો વિચાર્યા હશે અને એ બધું જ અવ્યક્ત રહી ગયું હશે?

મૃત્યુ શું છે? એ ક્ષણોનો અનુભવ કેવો હશે? મૃત્યુ પછી શું ? આ બધા જ પ્રશ્નોના ઉત્તર ક્યાં કોઈ આપી શક્યું છે? અને તેમ છતાં ક્યાંક એવું માનવામાં આવે છે કે વ્યક્તિનો આત્મા તેર દિવસ સુધી તો તે સ્થાન પર અથવા તો એના પ્રિયજનોની આસપાસ જ રહેતો હોય છે. સાચા ખોટાની તો કોઈને ય જાણ નથી પણ એ વાતને કદાચ પણ સ્વીકારીએ તો વિચાર આવ્યો કે એ આત્મા એના અંતિમ સંસ્કાર સમયે સૂક્ષ્મ સ્વરૂપે ત્યાં હાજર રહેતો હશે?

એક તરફ વ્યક્તિનો નશ્વર દેહ છે, એની એક બાજુ સંતાનો એના આત્માને શાંતિ મળે એવી પ્રાર્થના-વિધિ કરતાં હોય, બીજી તરફ જેની સાથે જીવનના ચાલીસ-પચાસ કે એથી ય વધારે વર્ષો વિતાવ્યા હોય એ જીવનસાથી આક્રંદ કરતી હોય અને પંડિત એમને સમજાવતા હોય કે

વાસાંસિ જીર્ણાની યથા વિહાય, નવાનિ ગૃહણાતી નરોપરાણી…

તથા શરીરાણિ વિહાય જીર્ણાન અન્યાનિ નવાનિ દેહી..

ત્યારે એમ થાય કે જીવનના એંશી, નેવુ વર્ષ થયા છે એમના જીવતરનું પોત જૂનું થયું હોય પણ હજુ તો તમામ જવાબદારીઓથી મુક્ત થઈને જેના માટે  જીવન માણવા યોગ્ય સમય આવ્યો છે એનું આયખાનું પોત જૂનુ કેવી રીતે? જેના જીવન પર કાળના થપેડા વાગ્યા છે એના આયખાનું પોત જીર્ણ-શીર્ણ થયું એ સમજાય છે પણ જેના જીવતર પર સમય-સંજોગોએ પ્રસન્નતાનો રંગ પૂર્યો છે એ તો આ સુખ-શાંતિના રંગોને માણવાની તૈયારી કરી રહી હોય એ વસ્ત્રને જૂનુ કેવી રીતે કહી શકાય? જ્યારે પંખીને એનું પિંજરું જૂનુ લાગે અને એ નવું માંગે એ સમજાય પણ હજુ તો જે  પિંજરનું કલેવર માણવા યોગ્ય રંગોની ભાતથી શોભી રહ્યું છે, ક્યાંય સમય સંજોગોના થપેડાએ એને ઝાંખું નથી પાડ્યું એને ત્યજીને જવું કેવું લાગ્યું હશે ?

હજુ તો આગળ વધીને પંડિત કહી રહ્યા છે……કે શરીર નાશવંત છે પણ આત્મા અમર, અવિનાશી, ચિરસ્થાયી છે. જેણે જન્મ લીધો છે એનું મરણ નિશ્ચિત છે તો પછી મરણનો શોક શાને? ત્યારે વિચાર આવ્યો કે ભલે આત્મા અમર છે પણ એ અમરત્વ પરિવાર માટે તો માત્ર આશ્વાસન જ ને? એમને તો જે જીવ સદેહે સાથે હતો એની સાથે જ લાગણીના સંબંધો, એનું જ મમત્વ ને?

એક પછી એક વિધિ આગળ વધી રહી હતી અને ઉચ્ચારણો અર્થ સહિત વાતાવરણમાં પડઘાતા હતા…

નૈનં છિન્દન્તિ શસ્ત્રાણિ નૈનં દહતિ પાવક, ન ચૈનં ક્લેદયન્ત્યાપો ન શોષયતિ મારુતઃ

અને મનમાં વિચારો પણ એની સાથે પડઘાતા હતા…સાચે જ જો એ વ્યક્તિનો આત્મા ત્યાં હાજર હશે તો આ જોઈને શું અનુભવતો હશે.. એનો અદ્ર્શ્ય હાથ સંતાનોને શાંત કરવા લંબાયો હશે? જીવનસાથીને આશ્વત કરવા વ્હાલથી વિંટળાતો હશે?

જેના ઉત્તરો આજ સુધી કોઈ આપી શક્યું નથી એ પ્રશ્નો ,એની કથા કે વ્યથા પણ એના નશ્વર દેહ સાથે જ પંચમહાભૂતમાં ભળી જવાના ને? પણ જો એ વ્યક્તિ સ્વસ્થ જીવન ભરપૂર જીવી હશે તો ત્યારે એના પરિવારને એવું કહેવા ઇચ્છતી હશે કે ….

હર્યુ ભર્યુ ઘાસ હોય, ખુલ્લુ આકાશ હોય

આછો અજવાસ હોય,પછી ભલે છૂટતા આ જીવતરના શ્વાસ હોય

હોય નહીં નર્સો અને નીડલના ઝૂમખા,

આમ તેમ વળગીને અંગે અંગ ચૂભતા

સ્વાર્થ અને સગપણના હોય નહીં ફૂમતા

હોય તો બસ એક

લીલેરા વાંસ હોય, ગમતીલી ફાંસ હોય, ઝાકળની ઝાંસ હોય …

હર્યુ ભર્યુ ઘાસ હોય??????

અને પરિવારજનોને વિધિકારકને એવું કહેવાનું મન થતું હશે કે. જાણીએ છીએ આ બધું જ…આ બધી વાતો વાંચી છે, વિચારેલી છે પણ આવું અચાનક મૃત્યુ જ્યારે સ્વજનને નજર સામે જ ઉપાડી લે ત્યારે આ બધું પોપટિયું રટણ સાચે જ વ્યર્થ લાગે છે. શાસ્ત્રો સાચા હશે પણ સંબંધો ય એટલા જ સાચૂકલા હોય છે ખરા હોં………

આ બધા જો અને તો છે…મનના વિચારો છે જે મારી જેમ તમારા મનમાં ય ઉદ્ભવતા હશે…..કદાચ…..

શાસ્ત્ર કે સમજણ બધું જ પચાવ્યું હોય પણ એ સમયે તો વ્યક્તિની સમજ વરાળ બનીને ઉડી જાય છે અને એનાથી ધૂંધળી થયેલી નજર સામે સ્વજનનો દેહ પણ ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે.

 

કાવ્ય પંક્તિ -દેવેન્દ્ર દવે

 

 

 

૪૫ -કવિતા શબ્દોની સરિતા- રાજુલ કૌશિક

હાથી ઘોડા પાલખી જય કનૈયાલાલકી….

નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયાલાલકી

આખાય વાતાવરણને ભરી દે એવો નાદ ગૂંજ્યો અને ચારેકોર ઉલ્લાસનું મોજું સૌને ઘેરી વળ્યું….આ તો વિશ્વભરના લાડીલા કૃષ્ણના જન્મનો સમય..સૌને પોતાના ઘરમાં પારણું બંધાયું હોય એટલો ઉમંગ હતો. નાના-મોટા સૌ સ્નેહથી સજીને આવ્યા હતા..મોરપીચ્છમાં હોય એટલા રંગોથી જાણે આખાય મંદિરનું પરિસર પણ રંગીન બની ગયું. આ કૃષ્ણ એક એવા લાડીલા ભગવાન છે જેમના તમામ સ્વરૂપો પૂજાય છે અને એમાંય આ તો બાલસ્વરૂપ, એને તો અદકેરા લાડ જ હોય ને? ફૂલોના પારણામાં બિરાજેલા લાલજીનું પારણું ઝૂલાવવા તો સૌ અધિરા….કોણ એનો લ્હાવો પહેલા લે એવી જાણે હોડ લાગી પણ આ આખાય સમુહમાં એક એવી વ્યક્તિ જોઇ જે એકદમ અલગ તરી આવતી હતી. સાદા પણ સુરૂચિપૂર્ણ વસ્ત્રોમાં એ મહિલાને આ આખા માહોલથી કોઇ જ લેવાદેવા ન હોય એમ એક બાજુ હાથમાં માળા લઈને બેઠી હતી. એમને ન તો આ ઉલ્લાસના ઉછાળામાં ભળવાની ઉત્સુકતા હતી કે ન તો પારણું ઝૂલાવવાની ઉતાવળ હતી…

એમના ચહેરા પરની સૌમ્યતા, શાંતિએ મારું ધ્યાન એમની તરફ ખેંચ્યુ અને ક્યાંય સુધી એમની પર ટકી રહ્યું. આવા ઉમંગભર્યા માહોલમાં આટલી હદે કોઈ અલિપ્ત રહી શકે ખરું? નજરમાં હતી તો માત્ર કૄષ્ણ તરફની તન્મયતા. લાલજીને લાડ લડાવવાના બદલે હાથમાં ફરતી માળાના એક એક મણકાની સાથે બાળ ગોપાળ સાથે મમત્વ સંધાતુ હોય એવો ભાવ હતો.

કૃષ્ણ તો સદીઓથી પૂજાતા આવ્યા છે. એમના દરેક સ્વરૂપ– વાસુદેવનો વંશ, યશોદાનો લાલો, રાધા અને ગોપીઓ સંગની રાસલીલા, એમની મિત્રતા, એક રાજકારણી તરીકેનો અહોભાવ આજ સુધી ઓસર્યો નથી. કૃષ્ણ વિશે આજ સુધી ઘણું બધુ કહેવાયું છે, કહેવાતું રહેશે. આજ સુધી ઘણું સાંભળ્યું છે અને તેમ છતાં આ ક્ષણે પણ એમના વિશેની વાતો  સાંભળવા, વાંચવા- જાણવા અને સમજવાની આતુરતા અકબંધ રહી છે.

પણ તે ક્ષણે કોણ જાણે પેલા બહેનને જોઈને મનમાં કંઇક જુદો જ વિચાર આવ્યો. આજ સુધી મોટાભાગે કૃષ્ણને- કૃષ્ણ વાસુદેવ, નંદલાલ, જશોદાના જાયા તરીકે જાણ્યા છે પણ જેણે નવ નવ મહિના કોખમાં ગર્ભ ધારણ કર્યો, પ્રસુતિની વેદના ય ભોગવી હશે અને એ પછી ય એક ક્ષણ માતૃત્વને માણવાનો મોકો ન મળ્યો એવા દેવકી, દેવકીના માતૃત્વના ત્યાગનો મહિમા કેમ આજ સુધી અજાણ્યો રહ્યો?

રામની સાથે સીતાએ વનવાસ વેઠ્યાની વાતો ઘણી થઈ પણ મહેલમાં રહીને પણ વિયોગની વેદના સહી એવી ઉર્મિલાની વ્યથાનું શું?

કૃષ્ણનો જન્મ અને જીવન જેને આભારી છે એવી દેવકીની તો વળી સાત સાત સંતાનનો બલિ આપ્યા પછી ય ગોદ તો ખાલી જ ને? કૃષ્ણના જન્મ પહેલાં જ કંસ માટે ભાવિ નિશ્ચિત થઈ ગયું હતું કે દેવકીનું આઠમું સંતાન કંસના મૃત્યુનું નિમિત્ત બનશે. દેવકી અને કંસ તો ભાઈ-બહેન. બહેન માટે તો કેવું ય અદકેરું વ્હાલ ભાઈના મનમાં હોય પણ મોતની ભીતિએ ભાન ભૂલેલા કંસે તો બહેનને સાવ સંતાનવિહોણી કરી દીધી. કારાવાસનો સંસાર અને સંતાનોની હત્યાએ દેવકી પર  કેવી ય વિતી હશે?

કૃષ્ણના બાળપણ સાથે જોડાયેલી જશોદાની મમતા તો સૌએ જાણી. યશોદામૈયાએ અદભૂત લાડ લડાવ્યા. પાલક માતા તરીકે જો ક્યારેય કોઈની સરખામણી કરવાની આવે તો સૌથી પ્રથમ યશોદાનું નામ લેવાય. એમના લાલનપાલનની ય ઘણી ગાથાઓ ગવાઈ ત્યારે ય દેવકીની વ્યથા તો સાવ વિસરાઈ જ ગઈ ને? જે કનૈયાના નટખટ બાળપણની વાતો અઢળક કહેવાઈ અને ભવિષ્યમાં પણ કહેવાતી રહેશે એ બાળપણ દેવકીના નસીબમાં ક્યાં? જન્મ આપીને ય જતન કરવાની તક ન રહી એવી દેવકીની કૃષ્ણને જોવાની ઝંખના કેવી હશે? માતા માટે સૌથી અમૂલ્ય સમય હોય પોતાના સંતાનના બાળપણનો. એને પા પા પગલી માંડતા જોવાનો. એ સમય પણ દેવકીના નસીબમાંથી છીનવાઈ ગયો હોય ત્યારે એની વ્યથા ચરમ સીમાએ પહોંચી નહીં હોય? યશોદાએ જે બાળ ગોપાળના મુખમાં બ્રહ્માંડના દર્શન કીધા એ બાળકનું મુખ જોવા દેવકી કેવા તરસ્યા હશે ? જગતભરની માતા ઇચ્છે કે પોતાનું બાળક કૃષ્ણ જેવું બને એવા કૃષ્ણની માતા- જન્મદાત્રીને તો એના પુત્રને જોવા-મળવા સુધીની ક્ષણો તો યુગ જેટલી લાંબી લાગી હશે ને?

કોણ જાણે પેલી સાવ અજાણી મહિલાનું એક ટકે લાલાની સામે જોયા કરવું અને મને દેવકીનું યાદ આવવું એક સાથે બન્યું અને મારા મનમાં થોડા સમય પહેલાં વાંચેલી એક રચના ઝબકી ગઈ.

શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.
છાતીમાં ધગધગતી કેવી એ લ્હાય?
કાયા તો ઝીલે લઈ ભીતર સંગ્રામ,
વદપક્ષની રાતે મુજ હૈયું વ્હેરાય.
લમણે તો લાખ તોપમારો ઝીંકાય, હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

સાત સાત નવજાત હોમીને સેવ્યો,
નવ નવ મહિના મેં ઉદરમાં પોષ્યો.
જન્મીને જ જવાને આવ્યો જ શાને?
કંસડાનો કેર ત્યારે કાપ્યો ન કા’ને?
ગોવર્ધનધારી કેમ બિચારો થાય? હાય … શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

રાધા સંગ શ્યામ ને યશોદાનો લાલ,વાહ!
જગ તો ના જાણે ઝાઝુ,દેવકીને આજ.
વાંક વિણ,વેર વિણ,પીધા મેં વખ,
ને તોયે થાઉં રાજી,જોઇ યશોદાનું સુખ.
આઠમની રાતે જીવે ચૂંથારો થાય,
કેમે ખમાય? બહુ પીડા અમળાય..હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય

કાવ્ય રચના- દેવિકા ધ્રુવ

૫૧ -કવિતા શબ્દોની સરિતા

ક્યારેક સાવ અચાનક, સાવ ઓચિંતુ કોઈ એવું મળી જાય કે જેની સાથે આમ જોવા જઈએ તો કોઈ સીધો સંબંધ હોતો નથી, એ વ્યક્તિ આજે મળી પણ ભવિષ્યમાં ક્યારેક મળશે કે નહીં એની ય કોઈ ખાતરી નથી હોતી અને તેમ છતાં એ આપણને, આપણા મનને ક્યાંક સ્પર્શી જાય છે, અને એની એ મુલાકાત જીવનભર આપણી સ્મૃતિમાં જડાઈ જાય છે.

એ દિવસે એવું જ કંઈક બની ગયું, સામાન્ય રીતે અહીં દર વર્ષે એન્યુઅલ ચેકઅપ માટે ડૉક્ટરની મુલાકાતે જવાનો શિરસ્તો છે. કોઈક વાર જો ડૉક્ટરને સ્વાસ્થ્યમાં કંઈક વાંધાજનક લાગે તો એ આગળ અન્ય સ્પેશ્યાલિસ્ટને બતાવવાની સલાહ આપે અને આપણે એ મુજબ આગળ અન્ય ડૉક્ટરને મળતા રહીએ.

ગયા વર્ષે આવી જ એક સમસ્યાને લીધે સ્પેશલિસ્ટને બતાવાનું, વારંવાર ફૉલોઅપ ચેકિંગ માટે જવાનું થતું. અહીં ડૉક્ટર આવે એ પહેલાં ટ્રેઇન નર્સ આવીને આપણું વજન, ઊંચાઈ, બ્લડપ્રેશર, ઑક્સિજન લેવલ વગેરે ચેક કરી લે. આપણી રોજીંદી દવાઓ વિશે પૂછપરછ કરી લે, વગેરે વગેરે….

હવે જ્યારે ગયા વખતે ડૉક્ટરની ઓફિસે મેલિસાને મળવાનું થયું ત્યારે ડૉક્ટર આવે ત્યાં સુધીની બધી ફોર્માલિટી પતાવીને બહાર જતા પહેલાં એણે સરસ મઝાના હૂંફાળા સ્માઈલ સાથે સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત જીવન માટે શુભેચ્છા આપી. બસ એ દિવસ પછી ઘણા લાંબા સમય સુધી મેલિસાના બદલે બીજી જ નર્સની હાજરી રહેતી.

મેલિસાના મઝાના વ્યક્તિત્વના લીધે એની ગેરહાજરી સાલતી પણ અહીં કોને પૂછાય?

વળી પાછો થોડો સમય એમ જ વહી ગયો અને ફરી એ જ ડૉક્ટરની ઓફિસના વેઇટિંગરૂમમાં મેલિસા મળી ગઈ. એની સાથે વ્હીલચેર પર એની વૃધ્ધ માતા હતી. લાંબા સમય સુધી સતત મેલિસાને મળતા રહેવાના લીધે એક જાતની આત્મીયતા બંધાઈ ગઈ હતી. એ પણ અમને જોઈને ખુશ થઈ ગઈ.

ડૉક્ટર બોલાવે એ વચગાળાના સમય દરમ્યાન મેલિસા સાથે વાત થતી રહી અને જે વાત થઈ એમાં મેલિસાના વ્યક્તિત્વનું એક સાવ અજાણ્યું પાસુ ખુલી ગયું.

મેલિસાએ કોઈના ભલા માટે પોતાની મરજીથી આ જોબ છોડી હતી. વર્તમાન સમયમાં કેટલાય લોકોને જોબ પરથી લે ઑફ મળે છે. આ ડિપાર્ટમેન્ટમાંથી પણ કેટલાકને લે ઑફ મળવાનો હતો જેમાં ચેલ્સિયા એક હતી. નાના ત્રણ બચ્ચાની સિંગલ મૉમની જોબ છુટી જાય તો શું થાય એની તો કલ્પના કરવી ય એના માટે કપરી હતી અને ચેલ્સિયાને જોબ પર ચાલુ રાખવાની શરત સાથે મેલિસાએ રાજીખુશીથી રાજીનામુ આપી દીધું.

રોજ સવાર પડેને પોતાની નોકરી માટે ફફડતા રહેતા, નોકરી માટે સતત ઉચાટમાં રહેતા લોકોની વચ્ચે મેલિસાની આ વાત સાંભળીને ગજબનું આશ્ચર્ય થયું.

“ શું ફરક પડ્યો મને?..એ કહેતી હતી. અમારો ડેરીનો ફેમિલી બીઝનેસ છે. વરસ દરમ્યાન અમારી પોતાની ગાયોનું પાલન કરીએ છીએ અને એમના દૂધમાંથી પ્રિઝર્વેટિવ વગરના નેચરલ આઇસ્ક્રીમ બનાવીને વેચીએ છીએ. બસ, મારા પતિ સાથે જોડાઈ ગઇ.?

હવે અહીં સૌ જાણે છે આ આઇસ્ક્રીમ પાર્લર ઉનાળાના માત્ર છ મહિના જ ખુલ્લુ હોય છે એટલે બાકીના છ મહિના એમના કેવા જતા હશે એના માટેનો મનમાં ઉચાટ થયો. એટલે બોલાઈ ગયું, “ અરે પણ, આટલી સરસ જોબ, ઈન્સ્યોરન્સનો લાભ….તું અહીં જોબ કરતી હતી ત્યારે પણ એ બીઝનેસ તો ચાલતો જ હતો ને?”

અમે આગળ બોલીએ એ પહેલા ઉપર આંગળી કરીને બોલી.. “God is great. He will take care of us. ઈશ્વર દયાળુ છે….ચેલ્સિયાને મારા કરતા વધારે જરૂર હતી. હું જોબ છોડું તો એની ટકી રહે એ વાતે મને મારી જોબ છોડ્યાનો કોઇ રંજ નથી.. મઝાનું જીવન છે. પતિ સાથે રહેવાનુ મળે છે. કેટલા વર્ષો પછી સાથે જમીએ છીએ એનો આનંદ છે..જાણતી હતી કે આર્થિક ખોટ સાલવાની શક્યતા ઉભી થશે. બીજી ઘણી બધી રીતે ઘણા લાભ પણ નહીં મળે…But that’s ok….”

આ બોલતી વખતે મેલિસાના ચહેરા પર મિશ્ર ભાવ હતા. ક્યાંક કશું છોડ્યાના, છુટ્યાના વસવસા કરતાં હવે જે છે એને વધાવી લેવાની મક્કમતા હતી. ચહેરા પર જાણે ફકીરીનો ભાવ હતો. જ્યારે જે મળશે એને રાજીખુશીથી માણી લઈશુ એવી તટસ્થતા હતી. ઈશ્વર પરની શ્રદ્ધા અચળ હતી. દરેક દિવસો એક સરખા હોતા નથી, ક્યારેક મધ્યાને તપતો સૂર્ય આથમી જશે ત્યારે પણ ઈશ્વરની કૃપાનું છત્ર છે તો આપણે હેમખેમ છીએ એવો વિશ્વાસ પણ અકબંધ હતો. જાણે ફાટેલા ખીસ્સાની આડમાં મુકેલી મલકાતી મોજ છાલકની જેમ છલકાતી હતી.

અવાજમાં વ્યક્ત થતો ભાવ જાણે કહી રહ્યો હતો કે

સૂરજ તો ઊગે ને આથમી યે જાય
મારી ઊપર આકાશ એમનેમ છે

ઓચિંતુ કોઇ મને રસ્તે મળે ને
કદી ધીરેથી પૂછે કે કેમ છે ?
આપણે તો કહીએ કે દરિયા શી મોજમાં
ને ઉપરથી કુદરતની રહેમ છે…….

કુદરતની આ રહેમને સમજવા માટે મેલિસાએ આ વાત ક્યાંય વાંચી હશે? ના રે…અને છતાંય એની વાતમાંથી ઉઠતા સૂર આ શબ્દોમાં એમ જ પડઘાતા હતા.

ફાટેલા ખીસ્સાની આડમાં મૂકી છે અમે
છલકાતી મલકાતી મોજ…..

તાળું વસાય નહીં એવડી પટારીમાં
આપણો ખુશીનો ખજાનો હેમખેમ છે….

કોણ કહે છે કોઈ એક કવિની અભિવ્યક્તિ કે કોઈપણ ભાષાના શબ્દોમાં વ્યક્ત થતી વાત માત્ર એટલા પુરતી જ સીમિત રહેતી હશે? સાચૂકલી લાગણીઓ કે ભીતરની ભીનાશ તો ક્યાંય પણ કોઇને ય પણ ભીંજવીને જ રહે છે…એનો હિસાબ થોડો માંડવાનો હોય?

 

કાવ્ય પંક્તિ- ધ્રુવ ભટ્ટ

 

 

 

૪૮ -કવિતા શબ્દોની સરિતા-

ચંદ્ર આજ સુધી પરીકથા પ્રેમીઓ, કવિઓનો લાડકો વિષય રહ્યો છે. પરીઓનો હાથ થામીને ચાંદામામાને મળવાની વાત બાળકોને કેટલી મઝાની લાગે છે? એવી રીતે સમરકંદ-બુખારા ઓવારી જવાની વાતોની જેમ આસમાનના ચાંદ-તારા ય તોડી લાવવાની વાતો વગર તો પ્રેમીઓની ય લાગણી જ જાણે અધૂરી. પ્રિયતમાને ચાંદ, ચાંદની સાથે ન સરખાવે તો એના પ્રેમની અભિવ્યક્તિ જ અધૂરી.

આજે ચાંદની વહેંચાઈ ગઈ, બે ભાગમાં

એક આભમાં , એક આપમાં…….

પ્રેમીઓની જેમ ચંદ્ર- ચકોરી-ચાંદની- ચાંદની રાતની વાત વગર તો કવિઓના કાવ્યસંગ્રહ પણ અધૂરા. ચંદ્રયાન એક માત્રામેળ છંદ છે અને એ છંદમાં રચના કરતા કવિઓ જ્યારે વિજ્ઞાનીઓ બનાવેલા ચંદ્રયાન વિશે વિચારતા હશે ત્યારે એમને એના પર પણ કવિતા સૂજી આવતી હશે ખરી? ચંદ્ર, ચાંદ, ચંદ્રમા, શશી, ઈન્દુ, શશાંક, નિશાકર, કલાનિધિ, સોમ….

હરી તારા નામ છે હજાર, કયા નામે લખવી કંકોતરીની જેમ જ

ચંદ્ર તારા નામ છે અપાર, કયા નામે કરવી તારી વાત… એવો છે એનો ઘાટ

કહે છે કે સમુદ્રમંથન સમયે પ્રાપ્ત થયેલા ચૌદ રત્નોમાંનું એક રત્ન એ ચંદ્ર. ચંદ્રની વધતી-ઘટતી કળાઓને આધરિત કેલેન્ડરો તૈયાર થયા. ચંદ્ર પર વાતાવરણ નથી એટલે જીવસૃષ્ટિ પણ ન જ હોય તેમ છતાં અન્ય ગ્રહ કરતાં ય ચંદ્ર માટેનું આકર્ષણ સૌથી ટોચે છે. શુક્લ પક્ષની બીજના ચાંદનો ઉદય દેખાય તો જાણે ભાગ્યનો ઉદય થવાનો હોય એમ એને જોઈને લોકો રાજી રાજી થઈ જાય અને આ ચંદ્રની  પૂર્ણ કળાએ પહોંચતી પૂનમની રાતની જાણે શી વાત અને એટલે…ક્યારેક સમયાંતરે મળતી પ્રિયા માટે કહ્યું છે ને..

જે પૂનમના ચાંદ સમ ચમકે છે તેઓને કહો કે

બીજ રૂપે પણ ક્યારેક નભે દેખાયા કરે…

આ બીજથી માડીને પૂનમ સુધી વધતી કળાઓના લીધે જ એ ઓળખાયો કલાધરના નામે.

આજકાલ તો ચંદ્ર પ્રેમીઓ, કવિઓની જેમ વૈજ્ઞાનિકોને પણ એટલો જ વહાલો લાગવા માંડ્યો છે. માનવીએ કલાધર ચંદ્રની એ કળાઓ  માણી લીધી અને એટલેથી આગળ વધીને હવે એને જાણવાની ઉત્સુકતાએ હરણફાળ-અવકાશફાળ ભરવા માનવે કમર કસી છે.

આમ પણ માનવજાત અત્યંત જીજ્ઞાસુ.. આજે જ નહીં સદીઓ પહેલા પણ એનામાં જીજ્ઞાસા તો હતી જ. ક્યાંક કશું જે હાથવગુ નથી એના સુધી પહોંચવાની, એને પામવાની ઉત્સુકતા ઉંડે ઉંડે ધરબાયેલી હતી પૃથ્વી પર વસતો માનવી આભને આંબવાના સપના જોતો થયો છે. આભને આંબશે ત્યારે એનાથી આગળ વધીને કોઈ અગોચર વિશ્વને જાણવાના,પામવાના સપના જોશે.

છેલ્લા કેટલાય વર્ષોથી વિશ્વની મહાસત્તા જેવા દેશો અવકાશ સુધી પહોંચવાના, પૃથ્વીથી આગળ વધીને અન્ય ગ્રહો પર પોતાનો પરચમ લહેરાવાની મથામણમાં ઉતર્યા છે. અવારનવાર  પોતાની તાકાતનો પરચો આપતું ભારત પણ આ હોડમાં શામેલ છે જ. મંગળ મિશનની સફળતા પછી ફરી એકવાર ચંદ્ર પર પહોંચવાના પરમ પ્રયાસો અધૂરા રહયા પણ હજુ આશા, આયાસ છોડ્યા નથી.

પણ આ આયસો માત્ર બોલવા-કહેવાની કયાં વાત છે? ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવીય ક્ષેત્ર સુધી જ્યાં એક પણ દેશ પહોંચ્યો નથી ત્યાં પહોંચતા પહેલા એની શરૂઆત પણ કેટલીય ગણતરીપૂર્વક શરૂ થતી હોય છે. કેટલી ઝીણવટ, કેટલા ઉપકરણો, કેટલાય વૈજ્ઞાનિકોની દિવસ-રાતની મહેનત, મથામણ એમાં લાગેલી હોય છે. એક એક ક્ષણની ગણતરીપૂર્વકની કાર્યવાહીને અમલમાં મુકવા માટે કેટલાય વૈજ્ઞાનિકો એક જૂટ થઈને કાર્યરત થયા હશે?

આજે તો એકવીસમી સદીમાં વિજ્ઞાન, અદ્યતન કોંપ્યુટર ટેક્નોલૉજિ એ બધાએ મળીને આ ગણતરી કરી હશે ત્યારે સાવ જ અચાનક સદીઓ પહેલાની સોળમી સદીની એક રચના સાચે જ યાદ આવી ગઈ.

જુગ સહસ્ત્ર યોજન પર ભાનુ ।
લીલ્યો તાહી મધુર ફલ જાનૂ ।।

પૃથ્વીથી સૂર્ય વચ્ચેના અંતરને સૌ પ્રથમ આપણા હનુમાન ચાલીસામાં દર્શાવાયુ છે. અદ્યતન સાધનો અને સુવિધાઓ સાથે પણ સૂર્ય સુધી પહોંચવાની તો વાત જ નથી પરંતુ એ સમયે પણ કોઈ જાતની ટેક્નોલૉજિ વગર પૃથ્વીથી સૂર્ય સુધીની આ ગણતરી ગોસ્વામી તુલસીદાસજીએ ૧૬મી સદીમાં કરી હતી. આમાં જુગ સમયનો એકમ છે અને એનુ યોજન અને માઈલને ગુણીને જે અંતર દર્શાવ્યું છે એ આજના વૈજ્ઞાનિકોએ મુકેલી ગણતરીની ઘણું નજીક હતું. હવે એ સમયે આ ગણતરી કેવી રીતે કરી હશે એ આશ્ચર્યની વાત નથી?

ભારતીય સંસ્કૃતિના પ્રાચીન સાહિ‌ત્ય જેમાં વેદો, ઉપનિષદો, સંહિ‌તાઓ, મહાકાવ્યોમાં આરોગ્ય, અધ્યાત્મ, યોગ અને ખગોળની વાતોનો ઉલ્લેખ તો કરવામાં આવ્યો જ છે માત્ર જરુર છે એ સાહિ‌ત્યને ઉકેલવાની અને મંત્રો, શ્લોકો કે સ્તુતિઓના ગૂઢ અર્થને સમજવાની. ભારતીય સંસ્કૃતિના પ્રાચીન ગ્રંથોને સમજવા પ્રયત્ન કરીએ તો આવી અનેક અવનવી મળી આવે છે.

ચંદ્ર વિશે કેવી કેવી કલ્પનાઓ આપણે કરતાં આવ્યા છીએ? ચંદ્ર પર સૌ પ્રથમ માનવીએ પગ મૂક્યો હશે ત્યારે એનું આશ્ચર્ય અને રોમાંચ એવો જ અકબંધ રહ્યો હશે ખરો? એણે ય પોતાની પ્રેયસીને ક્યારેક ચાંદ સાથે સરખાવી હશે ખરી અને એ ચાંદની સપાટી પર ઉતરતાની સાથે જ એને પોતાની પ્રિયતમાનું સ્મરણ થયું હશે ખરું?

કાવ્ય પંક્તિ/ રજની/ ગની દહીંવાલા

કેનેડાનું એક રમણીય શહેર : કેલગરી- ૧૦ સપ્ટેમ્બર/ નવગુજરાત સમય-ફેમિનામાં પ્રસિધ્ધ લેખ

આજ  સુધી યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સના અનેક શહેરો જોયા, જાણ્યા અને માણ્યા પણ ખરા પરંતુ એ દિવસે કેલગરીમાં પ્રવેશતાની સાથે જે એક સાવ નોખા-અનોખા શહેરની છાપ મન પર અંકિત થઈ ગઈ જે હંમેશ માટે ચિરસ્મરણીય બની રહેશે. અમેરિકા કે કેનેડાના શહેરોના ડાઉનટાઉન મોટાભાગે ઊંચા બિલ્ડીંગોની હારમાળાની વચ્ચે ઘેરાયેલા જોયા છે. ડાઉનટાઉન સિવાયના નાના-મોટા ટાઉનમાં પણ મોકળાશ ભાગ્યેજ જોઇ. નજર કરીએ અને એ થોડે દૂર જઈને અથડાઈને પાછી જ ફરે કારણકે શહેર વચ્ચેથી પસાર થતો રસ્તો, રસ્તાની બંને તરફ ક્યાં તો મકાનો કે ક્યાં તો ઇમારતો. હા, મેઇન રોડને છોડીને અંદરના નાના રસ્તા પર જાવ તો એની બંને તરફ સરસ મઝાના છાડની હારમાળા હોય ખરી. જો કે બોસ્ટન શહેરની એક ખુબી છે અહીં મોટાભાગે પ્રત્યેક ટાઉનની વચ્ચે લેક જોવા મળી જાય.

મૂળે કેલગરી સ્ટૅંપિડ માટે જાણીતું એવું કેલગરી આ બધા કરતાં એટલે જુદુ પડે કે અહીં મોટાભાગે કોઈપણ રસ્તા પરથી પસાર થતા હોઈએ તો પણ દૂર-દૂર સુધી ખુલ્લો વિસ્તાર દેખાય. એનો અર્થ એ નથી કે અહીં માનવ વસ્તી નથી. આલ્બર્ટાના આ સૌથી મોટા શહેર કેલગરીમાં ૨૦૧૮માં આશરે ૧,૨૬૭,૩૪૪ જનસંખ્યા નોંધાઈ હતી. એવું ય નથી કે અહીં મકાનો, ઇમારતો નથી પણ આ શહેરની રચના કહો કે ભૂગોળ કહો એ એવી છે કે લગભગ એમાનું કશું જ આડશ બનીને નજર નથી બાંધી રાખતું કે નજર નથી રોકી રાખતું.

કૅનેડિયન રૉકીની પર્વતમાળાની તળેટીથી આશરે ૫૦ માઈલ દૂરી અને બૉ અને એલ્બૉ રિવર પર વસેલા ઘાસના ખુલ્લા મેદાનો જેવા કેલગરીનું નામકરણ થયું સ્કૉટલૅન્ડના એક ટાપુ કેલગરી બે( અખાત/ બેટ) ઉપરથી. એક વાયકા એવી છે કે કેલગરી એટલે ક્લીયર રનિંગ વૉટર. આપણે એના માટે એવું કહી શકીએ કે “પારદર્શી વહેતું પાણી” ? કદાચ હા, પણ ત્યારબાદ એને “બે ફાર્મ” ની વ્યાખ્યામાં મુકાયું. આપણે એનો અર્થ એવો ય કરી શકીએ કે “પર્વતની હારમાળા વચ્ચેની ખીણ અથવા ખેતર” અને ખરેખર કેલગરીના ખુલ્લા મેદાનો જેવી મોકળાશ  જોઈને પણ એના માટે આ નામ યથાયોગ્ય જ લાગે. સાથે  એક વધુ ઉમેરો કરવો હોય તો એકદમ ડીસન્ટ સિટિની વ્યાખ્યામાં બેસે એવું ય આ શહેર લાગ્યું.

પ્રિન્સેસ આઇલેન્ડ પાર્ક

માત્ર શહેર જ નહીં એનું ડાઉનટાઉન પણ એટલું જ ડીસન્ટ લાગ્યું. બૉ રિવર અને પ્રિન્સેસ આઇલેન્ડ પાર્ક નજીકનું આ ડાઉનટાઉન ખરેખર મઝાનું છે. પાર્કિંગ પ્લોટમાંથી વૉકિંગ ડીસ્ટન્સે આવતા પીસ બ્રિજને પાર કરીને પ્રિન્સેસ આઇલેન્ડ પાર્ક પર જઈને બેસો એટલે કેલગરીનું ખુશહાલ યંગ ક્રાઉડ આમથી તેમ ટહેલતું, બોટિંગની સહેલ માણતું જોઈએને તો આપણામાં પણ મસ્તી આવી જાય. આ  લાલ રંગના પીસ બ્રિજની ડિઝાઈન એવી રીતે કરવામાં આવી છે કે નીચે બૉ રિવરના વહેતા પાણી, પાણીમાં રહેલા જીવોને તકલીફ ન પહોંચે અને એટલે જ એને પીસ બ્રિજ નામ આપવામાં આવ્યુ હશે કે જળચર પણ શાંતિથી વિચરી શકે? આ બ્રિજ પર કોઈ મોટા કે નાના વાહનોને જવા-આવવાની છૂટ નથી એટલે રાહદારીઓ કે સાઇકલ સવારોને પણ શાંતિ જ ને? આ પાર્કના વૉકવૅમાં ઘણા બધાને હૂવરબોર્ડ પર કે નાના બચ્ચાઓ પગના ધક્કાથી ચલાવે છે એવા પણ બેટરી ઑપરેટેડ એકદમ હેન્ડી કહી શકાય એવા સ્કૂટર પર ફટાફટ પસાર થઈ જતા જોયા. એક રીતે સાંકડા રસ્તાઓ પર વાહનના ઝમેલાથી બચવા સાઈડ પરની ફૂટપાથ જેવી જગ્યામાં સહેલાઈથી નિકળી જવામાં સુગમતાની સાથે મઝા ય તો ખરી જ.

બર્ડ આઇ વ્યુ

કેનેડાના તમામ શહેરોમાં એક બાબતમાં સરખાપણું જોયું. દરેક શહેરોમાં “બર્ડ આઇ વ્યુ” કહેવાતા ઊંચા અને ઉપરથી અણીયાળી પીન જેવો આકાર ધરાવતા ટાવર તો હોય છે જ. આશય એની સૌથી ઉપરા ડેક પર પહોંચીને સમગ્ર શહેરનો નજારો દર્શાવવાનો. કેલગરી પણ આનાથી અલગ નથી.  દરિયાઈ સપાટીની ૧૨૨૮ ફીટ ઊંચાઇ પર લઈ જતા ટાવરની ટોચના ઓબ્ઝર્વેશન ડેક પરથી કેલગરીનો ૩૬૦ ડીગ્રીનું વિહંગાવલોકન થઈ શકે છે અને એટલે જ એને બર્ડ આઈ વ્યુ કહેતા હશે.

ગ્લેનમૉર રૅઝર્વર

કેલગરીનું ગ્લેનમૉર રૅઝર્વર એ માનવસર્જીત જળાશય છે. કેલગરીનું પીવાલાયક પાણી આ જળાશયમાંથી સપ્લાય કરવામાં આવે છે પણ આ જળાશય, એમાં તરતી સહેલાણીઓની નાની નાની હોડીઓ, જળાશયના કિનારેથી શરૂ કરીને વિસ્તરેલી વૃક્ષોની લીલીછમ બિછાત અને એનાથી ઘણે દૂર દેખાતા બે હાઈરાઇઝ બિલ્ડિંગ, ઉપર ખુલ્લું નિરભ્ર આકાશ, જાણે કેનવાસ વગર દોરાયેલું અવકાશી ચિત્ર.

હેરિટેજ પાર્ક-હિસ્ટોરિકલ વિલેજ

આ ગ્લેનમૉરના તટે જ વિકસાવ્યો છે હેરિટેજ પાર્ક-હિસ્ટોરિકલ વિલેજ. માનવજાત ઘણી આગળ વધી ગઈ. ચંદ્ર-મંગળ પર પોતાના દેશના ઝંડા લહેરાવતી થઈ ગઈ પરંતુ આવા હેરિટેજ વિલેજ જોઈને લાગે કે આપણી અંદર પ્રાચીન સમયકાળના ગામડામાં જીવી લેવાની એષ્ણા થોડી રહી છે ખરી અથવા તો અત્યારની સદીના બચ્ચાઓને એ જૂના સમયની તાસીર બતાવવાની હોંશ સચવાઈ રહી છે.

૧૮૬૦થી ૧૯૫૦ના દાયકાના કૅનેડિયન ઇતિહાસની પ્રતિકાત્મક કૃતિ જેવા આ પાર્કમાં ઘણી બધી બાંધણીઓ અસલના જમાનાની હોય એવી કલાકૃતિઓથી સુશોભિત છે એટલું જ નહીં પણ અહીંનો સ્ટાફ પણ એ પહેલાના સમયમાં પહેરતા એવી જ વેશભૂષાથી સજ્જ હતો. અત્યારે સુપર ફાસ્ટ બુલેટ ટ્રેનના જમાનામાં અહીં પેલા જૂના પુરાણા સમયના ભકછૂક કરતાં ધૂમાડા કાઢતા કાળા એંન્જીન સાથે જોડાયેલી ટ્રેન, ઘોડા સાથે જોડાયેલ ગાડા અને ટ્રેકટર પણ હતા. એમાં બેસીને મઝા માણવી છે, નૉ પ્રોબ્લેમ. ટ્રેન કોઈ એક નિશ્ચિત પોર્ટ પર ઉતારે અને લો, ત્યાં તમારા માટે સ્ટીમબોટ ઊભી જ હોય. લેકની સફર કરીને પાછા એ જ ટ્રેનમાં આગળ વધો.

મિલિટરી મ્યુઝીયમ

પ્રાચીન સમયને જીવંત કરવાની જેમ ભૂતકાળની સ્મૃતિઓની જાળવણી કરવી, ભૂતકાળમાં જે બની ગયું છે એનો હૂબહૂ ચિતાર રજૂ કરવો એ પણ રસપ્રદ બાબાત છે. કેલગરીના મિલિટરી મ્યુઝીયમમાં આ જોયુ અને કૅનેડિયન ફોર્સની ત્રણ શાખાઓ -રૉયલ કૅનેડિયન નેવી, કૅનેડિયન આર્મી અને રૉયલ કૅનેડિયન એરફોર્સ વિશે જાણ્યું પણ ખરું. ઘોડેસવારી કરતાં મિલિટરી ફોર્સના પહેરવેશમાં સજ્જ એવા મીણના પૂતળાને જોઈને પણ એમની અસલ લડાકુ મિજાજનો અંદાજ આવતો હતો. અસલના જમાનાની રણગાડીઓ, જૂના સમયના ફાઇટર પ્લેન અને નૅવીમાં વપરાતા હોય એવી સ્ટીમરની પ્રતિકૃતિઓ, દસ્તાવેજી ફિલ્મો દ્વારા ઓળખ આપવાનો હેતુ એ કે આમ જનતા પણ ઇતિહાસથી વાકેફ રહે.

ડીવૉનિઅન બોટનિકલ ગાર્ડન

કુદરતની વચ્ચે રહીને માનવજાતમાં પણ કુદરત તરફ અહોભાવ વધતો જ હશે એની લીલીછમ સાબિતી એટલે કેલગરીનો ડીવૉનિઅન બોટનિકલ ગાર્ડન. કેલગરી ડાઉનટાઉનની મધ્યે આવેલા સ્ટીફન ઍવન્યુ મૉલના ચોથા માળ પર વિકસાવેલા આ ઉદ્યાનને જોઈને સાનંદાશ્ચર્ય થાય. મૉલ એટલે બ્રાન્ડેડ કપડા કે ઍક્સેસરીની શોપ્સ, ખાણીપીણી, પ્લે એરીઆ એવું જ ને? અહીં આ બધું જ છે પણ સાથે એક એક એવો ઉદ્યાન છે જેના માટે અહીં સમય વિતાવવાનું મન થાય. ભૂસ્તર કે વનસ્પતિનું પણ એક શાસ્ત્ર હશે. આપણી સમજ પ્રમાણે ઝાડ-પાન, વૃક્ષ-વેલાને વિકસવા માટે સરસ મઝાની ફળદ્રુપ જમીન જોઇએ જેના લીધે એના મૂળિયા ઊંડે સુધી  વિસ્તરીને એની પકડ, મજબૂતાઈ જાળવી શકે જ્યારે અહીં કોંક્રિટની ઇમારતના ચોથા માળે જ્યાં જમીન જ નથી ત્યાં ૫૫૦ જેટલા ઝાડપાન કેવી રીતે મહોરી શક્યા હશે?

કહેવાય છે કે આ ઉદ્યાનમાં મૂળે લગભગ ૧૩૫ જેટલા સ્થાનિક અને ઉષ્ણકટિબંધના વૃક્ષો ઉછેરવામાં આવ્યા છે.  અહીં એક મીટર પહોળા અને બે મીટર જેટલા લાંબા થતા પાંદડાવાળા પ્લાન્ટ છે જે લગભગ આફ્રિકન હાથીના કાન જેટલી સાઇઝના છે. આફ્રિકન હાથીઓ એમના કાનની સપાટીનો ભાગ ઉપશમન ( શાંત થવાની ક્રિયા) માટે વાપરે છે એમ આ પ્લાન્ટ એના પાનનો ઉપયોગ છતમાંથી આવતા પ્રકાશને ઝીલવા માટે કરે છે. વળી પામની એક એવી પણ જાત જોઈ જેનો દેખાવ સ્ક્રૂ જેવો છે એટલે એનું નામ આપ્યું સ્ક્રૂ પાઇન. આવી તો અનેક રંગબેરંગી ફૂલોની વિવિધતાઓ ભરેલા આ ઉદ્યાનમાં ઝીણકા અમસ્તા ઝરણા, એની પર ચાલવાના નાજુક પુલ, પહોળી પગથાર પરથી રેલાઈને આવતા વૉટરફૉલ અને વૉટર ફાઉન્ટન છે તો શિલ્પ અને લાકડાના વૉલપીસ પણ શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરવા મુક્યા છે. આ માનવસર્જિત ઉદ્યાનમાં પવનની લહેરખીઓ અને એના લીધે ઉદ્ભવતો રવ ક્યાંથી હોય? પણ નૉ પ્રોબ્લેમ, વચ્ચે એક પિયાનો મુકી દીધો છે જેના પર કોઈપણ સાજ છેડીને વાતાવરણ ગૂંજતું કરી શકે છે.

કેલગરીના બર્ડ આઇ વ્યુ પર જવાનું એક કારણ એ પણ હોઈ શકે કે ત્યાંથી સૂર્યાસ્ત પણ જોઈ શકાય. સૌથી મઝાની વાત એ બની કે રાત્રે સાડા નવ વાગે અમારી જ હોટલના પાંચમા માળેથી એ સાવ અનાયાસે જોવાનો લાભ મળી ગયો. દૂર સુધી ખુલ્લા મેદાનોની ઉપરથી સૂર્યના આથમતા સોનેરી ઓળા પણ એટલા તો ઓજસ્વી હતા કે આખું ય આકાશ સોનવર્ણુ બની ગયું હતું. આ સોનવર્ણી યાદોથી આજે પણ મન એકદમ પ્રફુલ્લિત બની જાય છે.

કેલગરીમાં ફરવાનો સૌથી ઉત્તમ સમય છે જૂનથી ઑગસ્ટ. આ સમયે લાંબા દિવસો અને સહ્ય તાપમાન રહેતું હોય છે. કેનેડાની જેમ બ્રિટિશ કોલંબિયામાં પણ પંજાબીઓની વસ્તી ઘણી છે અને એટલે જ અંગ્રેજી, ફ્રેંચ પછી અહીં ત્રીજા ક્રમે પંજાબી ભાષાની ગણતરી મુકાય છે.

 

 

 

 

 

૪૭ -કવિતા શબ્દોની સરિતા

ગુરૂ બ્રહ્મા, ગુરૂ વિષ્ણુ, ગુરુ દેવો મહેશ્વર
ગુરૂ સાક્ષાત પરબ્રહ્મ, તસ્મૈ શ્રી ગુરુવે નમઃ

ગુરુ એટલે એક સાદો સીધો અર્થ શિક્ષક. પણ બીજા અન્ય
સમાનાર્થી શબ્દ છે બૃહસ્પતિ., જેને આચારનું જ્ઞાન છે એ આચાર્ય, વિદ્યા આપે એ
વિદ્યાગુરુ.. ધર્મનું શિક્ષણ આપે એ ધર્મગુરુ, શાસ્ત્રનું જ્ઞાન આપે એ શાસ્ત્રવેતા આ
સમગ્રનો સરવાળો સાચો શિક્ષક. શિક્ષા કરે એ નહીં પણ શિક્ષા આપે એ શિક્ષક.

પાંચમી સપ્ટેમ્બર એટલે કે શિક્ષકદિન. આપણા ભૂતપૂર્વ
રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણના જન્મદિનને ભારતભરમાં શિક્ષકદિન તરીકે ઉજવવામાં
આવે છે.  સૌ જાણે છે એમ ડૉ.રાધાકૃષ્ણ
ફિલોસોફર તો હતા જ પણ એ પહેલાં એ ઉત્તમ શિક્ષક હતા. રાષ્ટ્રપ્રમુખના અત્યંત
સન્માનભર્યા હોદ્દા પર હોવા છતાં એ કહેતા કે હું પહેલા શિક્ષક છું અને પછી
રાષ્ટ્રપ્રમુખ. હવે દેશના મહત્વના પદ પર હોય એ વ્યક્તિને મન પણ એ પદ કરતાં
શિક્ષકની પદવીનું ગૌરવ વધુ હતું એ વાત જ શિક્ષકની મહત્તા કેટલી છે એ દર્શાવે
છે.

વર્તમાન સમયમાં ટેક્નૉલોજીની સગવડના લીધે અનેક સોશિઅલ
પ્લેટફોર્મ ઉપલબ્ધ છે જ્યાં જે તે તહેવારોના દિવસે સરસ મઝાના સંદેશા પણ મુકાતા
રહેતા હોય છે. ક્યારેક ઘણી બધી અફવાઓ, મજાક-મસ્તીભર્યા જોક્સ પણ મુકાતા હોય છે.
એમાંથી શું વાંચવું, શું ગ્રહણ કરવું એ આપણા પર નિર્ભર છે.

એવા જ એક પાંચમી સપ્ટેમ્બરના દિવસે જ એક સરસ વાત વાંચવા
મળી …..એ આજે મને શેર કરવાનું મન થયું. (

રોમ(ઇટાલી)માં એક ભાઈને
આયકર ભરવાનો થયો. અતિ વ્યસ્તતાને લીધે નિયત સમયે આ કર ન ભરી શક્યા. એ કારણસર એમને કોર્ટમાં જવું પડ્યું.

એમને ન્યાયાધીશની સમક્ષ હાજર કરાતાં, આમ થવાનું કારણ પૂછયું.

તેમણે જવાબમા કહ્યું , ‘ હું એક શિક્ષક છું, મારી વ્યસ્તતાને લીધે કર ભરવાનો
મને સમય ન મળ્યો.’ હજુ તો એમની વાત પુરી થાય એ પહેલા જ ન્યાયાધીશે કહ્યું,
“ આજે કોર્ટમાં એક શિક્ષક ઉપસ્થિત છે.”
અને ત્યાં હાજર સૌ લોકો ઊભાં થઇ ગયાં. તેઓની માફી માંગી અને કર પણ રદ્દ કરવામાં આવ્યો.

એવા કેટલા દેશ છે જ્યાં શિક્ષકને આટલું સન્માન મળતું
હશે ? જો કે એના જવાબમાં કેટલાક તારણો જોયા..

જો એ તારણો સાચા હોય તો ખરેખર જાણવા જેવા છે. …અમેરિકામાં માત્ર વૈજ્ઞાનિક અને શિક્ષકોને VIPનો દરજ્જો મળે છે.
ફ્રાંસના ન્યાયાલયમાં ફક્ત શિક્ષકોને જ ખુરશી પર બેસવાની સગવડ મળે છે. જાપાન જેવા
શિસ્તપ્રિય દેશમાં શિક્ષકને પકડતા પહેલાં પોલીસે સરકાર પાસે પરવાનગી લેવી પડે છે. અમેરિકા
અને યુરોપના દેશોમાં પ્રાથમિક શિક્ષકોને સૌથી વધુ પગાર મળે છે.

આ વાતનું એટલે મહત્વ છે કે એક શિક્ષક છે જે સાવ નાના
કુમળા બાળમાનસને સાચી રીતે ઘડે છે. આજે પણ એવા કેટલાય શિક્ષકો છે જેમની સ્મૃતિ
આપણા મન પરથી જરાય ઝાંખી નથી થઈ.

સાવ દેશી ભાષામાં પહેલા શિક્ષક માટે એક શબ્દ વપરાતો—માસ્તર.
આમ તો આ શબ્દ એક મજાકરૂપે લેવાતો પણ ખરેખર તો માતાના સ્તરે જઈને જે બાળકને ઘડે એ
માસ્તર. કાચી માટીના પીંડને જેવા ઘાટે ઘડવો હોય એવા ઘાટે ઘડી શકાય અને એમાંથી
ઉત્તમ સર્જન થાય એ વાત ક્યાં અજાણી છે? એક રીતે જોઈએ તો શિક્ષક એક શિલ્પી પણ છે.

આજે પણ ગીતાબોધ આપનાર, જગતગુરુ શ્રી કૃષ્ણના પણ ગુરુ
સાંદિપની, રામના ચારિત્ર્ય વિશે વિચારીએ તો વશિષ્ઠ, પ્રખર ધનુર્ધારી અર્જુનને યાદ
કરીએ તો દ્રોણાચાર્ય, વિવેકાનંદની સાથે રામકૃષ્ણ પરમહંસ, ચંદ્રગુપ્તની યાદ સાથે
ચાણક્ય આપણી નજર સમક્ષ જાણે લગોલગ આવીને ઊભા રહે છે ને?

સદીઓ વિત્યા છતાં આજે પણ એ શિષ્યો અને એ જ શિક્ષકોની છબી
જરાય ઝાંખી નથી થઈ.

હજુ આટલા વર્ષે પણ યાદ છે, જ્યારે સ્કૂલમાં ૫/૬/૭માં
ધોરણમાં ભણતા ત્યારે વર્ષમાં એક દિવસ એવો આવતો જેને શિક્ષકદિન તરીકે ઉજવાતો પણ એ
ઉજવણી જરા જુદી રીતે થતી હોવાનું ય યાદ છે. એ દિવસે વર્ગનો કોઈપણ વિદ્યાર્થી કે
વિદ્યાર્થીની પોતાના ગમતા વિષયના શિક્ષકના રોલમાં સજ્જ થઈને એ વિષય ભણાવવાની
તૈયારી સાથે સ્કૂલમાં આવીને ભણાવી શકતા. કેવું ય ગૌરવ અનુભવતા એ યાદ આવે છે. એ
ગૌરવની ક્ષણો વિચારીએ તો સમજાય છે કે શિક્ષકનો રોલ ભજવવાનો વિચાર કે તક પણ કેટલો આનંદ
આપતી. એ દિવસે એને સ્કૂલ યુનિફોર્મમાંથી છુટ્ટી મળતી એટલે અન્ય વિદ્યાર્થી કરતાં એ
અલગ તરી આવે. એ અલગ તરી આવવાની વાતનો રોમાંચ આજે પણ યાદ છે.

આજે એવી કેટલીય સફળ વ્યક્તિઓ હશે જેમના પાયામાં
માતા-પિતાની જેમ જ શિક્ષકોનું પણ મહત્વનું યોગદાન હશે.

બાળકને જીવન માતા-પિતા આપે છે પણ જીવન જીવવાની કળા એક
સાચો શિક્ષક જ શીખવાડે ને? જીવન પ્રત્યેનું સમ્યકદર્શન પણ સાચા શિક્ષકને આભારી છે
ને અને એટલે જ કહ્યું છે ને કે

ગુરુ ગોવિંદ દોનો ખડે કિસકો લાગુ પાય

બલિહારી ગુરુદેવકી ગોવિંદ દિયો બતાય…….

દોહા
પંક્તિ- કબીર

કેનેડાનો સૌથી મોટો, રમણીય નેશનલ પાર્ક- ૩,સપ્ટે મ્બર- નવગુજરાત સમય -ફેમિનામાં પ્રસિદ્ધ લેખ

બેન્ફ…….

કેનેડાના સૌથી મોટા અને ૧૮૮૦માં સ્થાપના થઈ એવા નેશનલ પાર્ક બેન્ફમાં પ્રવેશતા જ ચારેબાજુથી વનરાજીથી છવાયેલા પર્વતો છવાયેલા ખીણમાં ફેલાયેલા અહીંના શાંત અને સુંદર વાતાવરણની હવા શ્વાસથી ઉતરીને દિલ-દિમાગ સુધી ઠંડક પહોંચાડી ગઈ. કેનેડીયન રૉકી માઉન્ટેનની રેન્જમાં આવતા તમામ સ્થળોની એક રીતે જોવા જઈએ તો વધતા ઓછા અંશે બધે જ ભૌગોલિક સમાનતા જોવા મળશે. ઊંચા ગગનચુંબી પહાડો, કોતરો, ગ્લેશિયરો અને એનું પાણી ઓગળીને બનેલી નદીઓ અને સરોવરો. કારણ લગભગ બધે જ સરખું પણ એ સમાનતામાં ય પાછી વિવિધતા તો ખરી જ.

બેન્ફ પ્રવાસીઓના આકર્ષણનું સ્થળ હોવાથી અહીં તમામ સુખ-સુવિધા સચાવાય એવી લગભગ ૬૦થી ૬૫ જેટલી હોટલો, મોટલો તો છે જ. અહીં ફરવા માટે જૂનથી શરૂ કરીને ઑગસ્ટ સુધી સૌથી શ્રેષ્ઠ સીઝન ગણાય છે. જો કે આઇસસ્કિંઈગના શોખીનોને માટે તો શિયાળો સૌથી ઉત્તમ.

બેન્ફમાં સ્થાનિક લોકોની વસ્તી પણ સીઝન અનુસાર વધ-ઘટ થયા કરતી હોય છે.  આશરે ૯,૦૦૦ જેટલા સ્થાનિક લોકોનો અહીં વસવાટ રહેતો હોય છે પણ કહેવાય છે કે પ્રતિ વર્ષ અહીં ૩૦ લાખ જેટલા પ્રવાસીઓ બેન્ફની મુલાકાત લે છે. આ આંકડા પરથી જ બેન્ફની પ્રખ્યાતિ, લોકપ્રિયતા વિશે અંદાજ આવે છે. કેનેડામાં અંગ્રેજી અને ફ્રેંચ ભાષાનું પ્રભુત્વ છે.

અહીંના રૉકિ માઉન્ટેન,ગ્લેશિયર્સ, ટર્કોઇશ બ્લ્યુ લેક, નાનાકડા શહેરની વ્યાખ્યામાં બંધબેસતું નગર અથવા કહો કે ગામ, ભરપૂર વન્ય પ્રાણીસૃષ્ટિ, નજર નાખો ત્યાં આંખને ઠારે એવી વનરાજીએ બેન્ફને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટની કક્ષાએ મુકી દીધું છે.

બેન્ફનું ડાઉનટાઉન એકદમ નાનકડું, એક છેડાથી બીજા છેડાએ ચાલીને પણ સાવ થોડા સમયમાં ફરી શકાય એવું સરસ મઝાનું છે પરંતુ હોટલથી અહીં સુધી પહોંચવું હોય તો હોટલથી દર પંદર મિનિટે ઉપડતા અને ડાઉનટાઉનથી પરત કૉચનો પણ લાભ લઈ શકાય છે. અહીં પેઇડ પાર્કિગની પણ સગવડ પણ છે જ. અહીંની લાક્ષણિક ચીજ-વસ્તુઓ જેવી કે જ્વૅલરી, હૉમ ઇન્ટિરિયરમાં શોભે એવી ચીજો અને કપડાં, એક્સૅસરીની શોપ્સ અને ખાણીપીણીની ઉપલબ્ધિ હોય એવા આ ડાઉનટાઉનથી પણ કુદરત જરાય દૂર નથી. નજર નાખો ત્યાં એની મહેર તો વર્તાય છે જ.

બેન્ફ આવો એટલે અહીંના અત્યંત મનોહર લેક જેવાકે લુઇસ, લેક મોરાઇન, લેક એમરાલ્ડ, સલ્ફર માઉન્ટેનની ગોન્ડોલા રાઇડ સલ્ફર બાથનો લ્હાવો લેવાનું કેમ ચૂકાય?

લેક લુઇસ

લેક લુઇસ સુધી પહોંચવા માટે ત્યાં નિર્ધારિત પબ્લિક પાર્કિંગ સુધી જવું પડે પણ ત્યાંથી લેક લુઇસ જતા કૉચમાં લુઇસ સુધી પહોંચાય. સવારે આઠ વાગ્યાથી થોડા થોડા સમયાંતરે ઉપડતા આ કૉચ સાંજ સુધી ઉપલબ્ધ હોય છે. લેક લુઇસથી પરત થતી છેલ્લી રાઈડ સાંજે સાડા પાંચની હોય છે. લેક લુઇસ પર જ બંધાયેલી ફેરમોન્ટ હોટલમાં જો રહેવું હોય તો તો આખો દિવસ આ લેકનું સૌંદર્ય મનભરીને માણી શકાય અને હા ! લેક લુઇસ સુધી પહોંચવાના રસ્તે પણ નાના-મોટા લેક પોતાની હાજરી તો નોંધાવતા જ રહે છે. શહેરની એકધારી રફ્તારને એક કોરે મુકીને આ રફ્તાર પણ માણવા જેવી તો ખરી જ.

કૅનેડિયન રૉકીની મુલાકાત દરમ્યાન જોયેલા તમામ લેકના આછા-ઘેરા ભૂરા રંગના સાફ પાણી ઓછા વધતા અંશે માનસરોવરની યાદ તો આપે જ છે. માનસરોવરની સાવ જ નાની કહી શકાય એવી આવૃત્તિ જેવા લેક લુઇસ કે મોરાઇનને આમાંથી બાકાત ન રાખી શકાય.

લેક લુઇસ પણ બેન્ફ નેશનલ પાર્કનો જ એક ભાગ છે. ઉનાળાના દિવસોમાં બોટિંગ, જાતે હલેસા મારીને ચલાવાતી હોડીની મોજ અને શિયાળામાં ઠરીને આઇસ થઈ જતો આ લેક સ્કિ રિસોર્ટ બની જાય એટલે આઇસ સ્કેટિંગની મઝા પણ લઈ શકાય.

પર્વતોના પ્રાકૃતિક ત્રિકોણ વચ્ચે ગોઠવાયેલા આ લેકનું પાણી પણ એકદમ સ્વચ્છ ટર્કોઇશ બ્લ્યુ રંગનું છે. અહીં જો બપોરે પહોંચો તો એ એકદમ સહેલાણીઓના મુલાકાત લેવાના એક સ્થળ જેવું જ લાગે પણ જો વહેલી સવારે પહોંચો તો એનું પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય આત્માને સ્પર્શી જાય એટલી હદે સુંદર છે. કુદરત તો કુદરતની ફિતરત દર્શાવે જ છે ફક્ત એને માણવાનો યોગ્ય સમય આપણી પાસે હોવો જોઈએ. ઊગતા સૂર્યના કૂણા તડકામાં ચમકી ઉઠતી પર્વતોની ટોચ વચ્ચે દેખાતા આસમાની રંગના આકાશ સાથે ભળી જવું હોય એટલું પારદર્શક અને સ્થિર પાણી ચિત્તને પણ ચૈતન્યમય, આનંદમય બનાવી દે. અહીં થાય કે બસ આ ચિદાનંદ સ્વરૂપ અને આપણી વચ્ચે આ ચિત્તાકર્ષક નીલવર્ણું પાણી સિવાય બીજું કશું જ ન હોવું જોઈએ.

આપણે વરસાદી વાતાવરણમાં સૂર્યપ્રકાશના લીધે થતું મેઘધનુષ તો જોયું જ છે પણ આ સૂર્યપ્રકાશ ક્યાં અને કેવી રંગીન અસરો ઊભી કરી શકે છે એ તો આપણી કલ્પના બહારની વાત છે. અહીંના કોઇપણ ટર્કોઇશ બ્લ્યુ કે નીલવર્ણા પાણીને જોઈએ તો અચરજ થાય.

કહે છે છે જ્યારે પર્વતો પરના ગ્લેશિયર્સનો બરફ પીસાઈને/દળાઈને ભૂકો બને એ અતિ હળવા પ્રકારનો હોય છે એટલે એ ખડકનો બારીક ભૂકો સરોવરની સપાટી અને તળિયાની વચ્ચે તરતો રહે છે અને સૂર્યપ્રકાશના લીધે એ પ્રતિબિંબિત થવાથી અદ્ભૂત રંગછટાથી શોભી ઊઠે છે.

રાણી વિક્ટોરિયાની ચોથી પુત્રી રાજકુમારી અને જોહન કેમ્પબેલની પત્ની લુઇસના નામ પરથી આ લેકનું નામકરણ થયું છે. માત્ર આ જ નહીં અનેક જગ્યાએ બ્રિટિશરોની અસર હેઠળથી મુક્ત નહીં થયેલા કૅનેડાના ઘણા પ્રાંતોની આજે પણ બ્રિટિશ કૉલંબિયામાં જ ગણના થાય છે.

મોરાઇન લેક

મોરાઇન લેક પહોંચવા માટે પણ લેક લુઇસ સુધી પહોંચવાના કૉચમાં જવું પડે અને લેક લુઇસ પહોંચ્યા પછી વળે ત્યાંથી મોરાઇન સુધી લઇ જતા કૉચની સગવડનો ઉપયોગ કરવો પડે.

આલ્બર્ટા-કૅનેડાના લુઇસ ગામથી ૧૪ કિલોમીટરના અંતરે આવેલું લેક મોરાઇન હિમપ્રપાતમાંથી સર્જાયેલું લેક છે. એની આસપાસના લગભગ ૧૦ જેટલા પહાડોએ એને ઘેરી લીધું છે. ૧૨૦ એકરની સરફેસ ધરાવતા આ લેકનું પાણી નિરભ્ર આકાશ જેવા વાદળી રંગનું છે. લેક લુઇસની જેમ જ ખડકના બારીક ભૂકા સાથે સૂર્યપ્રકાશના સંમિશ્રણની અજાયબીએ સર્જેલો વાદળી રંગ પણ અતિ સુંદર લાગે છે. આ દસ ટોચ વળી “ટ્વેન્ટી ડોલર વ્યુ” તરીકે ઓળખાય છે. ૧૯૬૯ અને ૧૯૭૯ના કૅનેડિયન ટ્વેન્ટી ડોલર મુદ્દને અનુલક્ષીને આ નામ મળ્યું છે.

મોરાઇન પર જ્યાં કૉચ ઉતારે ત્યાંથી એક તરફ લેકની જોડાજોડ એક ૩૦૦ મીટર લાંબી વૉકિંગ ટ્રેઇલ છે જેના પર ઉત્સાહીઓને ચાલતા જોઇને આપણને પણ જોડાવાનું મન થાય. જો કે આ ટ્રેઇલ સમય અને સંજોગો અનુસાર જ ખુલ્લી રહેતી હોય છે કારણકે અહીંનું વાતાવરણ ક્યારે પલટો લે એની નિશ્ચિતતા નહીં અને શિયાળાના બર્ફીલા પવનોમાં તો અહીં ઊભા રહેવાની પણ શક્યતા નહીવત થઈ જતી હોય છે. બીજી તરફ ચઢીને થોડેક ઉપર સુધી જઈ શકાય એવો રસ્તો છે જ્યાં પહોંચીને આખાય મોરાઇનનો સમગ્ર વ્યુ દેખાય છે. પીટો લેકની જેમ જ આ ઊંચાઇએથી તળ સુધી નજરમાં ભરી લેવાય એવું દ્રશ્ય બની રહે જ ને? મોરાઇન પર પણ હલેસાથી ચાલતી હોડીને સહેલ લેવાની સગવડ તો છે જ.

ખરેખર તો આ પ્રકૃતિ વિશે તો કંઇપણ કહેવું અધુરુ જ લાગે કારણકે અહીં દરેક જગ્યાની અનુભૂતિ અત્યંત વિશિષ્ટ, એકદમ અનોખી-અનેરી હોય છે. એટલે જ કહ્યું હશે ને કે જીવ્યા કરતાં જોયું ભલું.

મઝ્ઝાની વાત તો એ છે કે અહીં જાન્યુઆરીથી માંડીને ડીસેમ્બરના બદલાતા મહિનાઓની બદલાતી મોસમની સાથે આ તમામ સ્થળોનો ય બદલાતો નજારો હોય. શિયાળાના બરફાચ્છાદિત એકદમ ધવલ પહાડો, વસંત પછી એના પરના વૃક્ષોના લીધે લીલાછમ થઈને મહોરે અને સપ્ટેમ્બરથી તો ફૉલની અસર હેઠળ અવનવા રંગો ધારણ કરે. આખાય બ્રિટિશ કોલંબિયા જ નહીં કૅનેડામાં પણ આ રંગોની નિરાળી ભાત જોવા મળે.

આવા તો એક નહીમ અનેક લેક જેની શોભા છે એવા બ્રિટિશ કોલંબિયાનું વધુ એક રળિયામણું લેક છે એમરલ્ડ લેક.

કૅનેડા-બ્રિટિશ કોલંબિયાના યોહો નેશનલ પાર્કના આ એમરલ્ડ લેકનું નામ પણ એના પાણીના નીલમ જેવા રંગ પરથી જ પડ્યું હશે.

સલ્ફર માઉન્ટેન

અમે રહ્યા હતા એ રિમરૉક હોટલની બહાર આવીએ અને સામે જ માઉન્ટેન પર જતા ગૉન્ડૉલા દેખાય એટલે નિશ્ચિત તો હતુ જ કે આ લ્હાવો ય લેવો તો છે જ. વિઝિટર સેન્ટર પરથી ટિકિટ લઈને ગૉન્ડૉલા રાઈડમાં બેસો એટલે સીધા જ ચઢાણવાળા સલ્ફર માઉન્ટેનની ટોચ પર પહોંચાય. આગળ નજર કરતાં દેખાતા ઊંચા વૃક્ષો ધીમે ધીમે પાછળ સરકતા જાય અને પાછળ નજર કરો અને નીચે દેખાતી ખીણ જોઈને કઈ ઊંચાઈએ પહોંચતા જઈએ છીએ એનો ખ્યાલ આવે.

ગોન્ડૉલાથી ઉપર સુધી પહોંચીએ એટલે સૌ પ્રથમ તો આવે કાફૅટેરિયા અને ગિફ્ટ શોપ આવે. બીજા ડેક પર આવે ગેલેરી જ્યાં અહીંના ગ્રિઝલી બેર, કૂગર જેવા વન્ય પ્રાણીના ફોટા એમની ખાસિયતો સાથે વર્ણવેલા જોવા મળે. એક થિયેટર છે જ્યાં બેન્ફ, એની ઋતુઓ અને આસપાસની ભૌગોલિક સ્થિતિ, પહાડો, નદ્દેઓ ,સરોવરની ઉડતી ઓળખ જેવી ફિલ્મ દર્શાવવમાં આવે છે.

સલ્ફર માઉન્ટેનની સૌથી ઉપરની ડેક પર પહોંચો એટલે સીધુ આકાશ સાથેનું અનુસંધાન. અહીં ઊભા રહીને ચારેકોર એક સર્વગ્રાહી નજર નાખો ત્યાં બેન્ફ અને એની આસપાસનું આખું દ્રશ્ય આંખમાં સમાય. કોઈક ટોચ પર ઊભા રહીને જ્યારે નીચે કે દૂર સુધી નજર પહોંચે ત્યારે જ એ સ્થળની વિશાળતાનો અનુભવ થાય. ઉનાળામાં રાત્રે દસ વાગે થતા સૂર્યાસ્ત જોવાનું આ ઉત્તમ સ્થળ છે. આથમતા સૂર્યની લાલિમા જ્યારે ચારેકોર છવાતી હોય ત્યારે એ આખું ય વાતાવરણ કેટલું સુંદર લાગતું હશે એની કલ્પનાથી ય રોમાંચ થઈ જાય. શિયાળામાં સૂર્યાસ્ત વહેલો થતો હશે પણ એ સમયે સૂયકિરણોથી પ્રકાશિત સ્નૉ માઉન્ટેન કેવા ઝળહળી ઉઠતા હશે એ વિચારે ફરી એકવાર અહીં શિયાળામાં ય આવવું જોઈએ એવું મન થઈ ગયું. અહીં હવામાનની તાસીર પારખવા વેધશાળાનું નિર્માણ થયું છે.

ફરી પાછા ગૉન્ડૉલા રાઇડ લઈને નીચે ઉતરીએ ત્યાં સલ્ફર પહાડમાંથી વહેતું ઝરણું છે. આ ઝરણાના હૂંફાળા  લાભદાયી પાણીનો લાભ મળે એના માટે અહીં એક સ્વિમિંગ પૂલ પણ છે. બહાર સલ્ફરના પાણીમાં નહાવાથી થતા લાભ વિશે જાણકારી અને એનો લાભ મળ્યો છે એવા લોકોના અભિપ્રાય ટાંકવામાં આવ્યા છે. અને આપણે ય તો સલ્ફરબાથથી ક્યાં અજાણ છીએ? વાત છે અહીં કોઈપણ સ્થળથી માંડીને સમય-સંજોગો વિશે લોકોને સમજ આપવાની. આપણી પાસે જાણકારી હોવા છતાં એના વિશેની બે વાત વધુ જાણીએ તો એનું મહત્વ વધી તો જાય છે જ.

અહીં પ્રકૃતિની મહેર તો છે જ સાથે એને સાચવવાની વૃત્તિ પણ ખરી જ. બેન્ફના કાસ્કેડ ટાઇમ ઑફ ગાર્ડનમાં પાણીના નાના નાના ઝરણા અને કુંડ પર પસાર થતી પગથારની બંને બાજુ  ગુલાલમાં અબીલ મેળવ્યુ હોય એવા  ફૂલગુલાબી, તો વળી અબીલમાં હળવા ગુલાલનો રંગ ભેળવ્યો હોય કે છાંટણા કર્યા હોય એવા સફેદ લાલ-પીળા -કેસરી- ઘેરા બ્લ્યુ, પર્પલ, મજન્ટા રંગના ફૂલોની બિછાત જોઈને એ માટેની વિશ્વસનિયતા વધી જાય. ઠંડા પવનની લહેરખીની સાથે તાલ મેળવતા એ ઝરણાનો સતત વહેતો નાદ મનને સંમોહિત કરી દેતો હતો. અહીં ઊભા રહીને બેન્ફને બે બાજુએ વહેંચી દેતો રસ્તો અને એ રસ્તાની પેલે પાર દેખાતા પર્વતોની રેન્જ એક મઝાનું દ્રશ્ય ઊભુ થતું હતું.

બેન્ફમાં સ્નૉની સીઝન લગભગ સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈને મે સુધી લંબાતી હોય છે અને સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થતી ફૉલ સીઝનમાં પણ એક વાત નિશ્ચિત કે અહીંની આ લીલોતરી ખરી પડે એ પહેલાળ અદ્ભૂત રંગછટા ધારણ કરીને સમગ્ર વાતાવરણને ય રંગોથી સજાવી દેતી હશે. કુદરતની આ જ તો ખાસીયત છે કે બદલાતી મોસમની સાથે એ પ્રત્યેક પળે બદલાતી એની મિજાજમસ્તીનો ય માહોલ મુકીને વિદાય લે.

જાન્યુઆરીમાં ક્યારેક માઇનસ ૩૦ ડીગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી જતો પારો અત્યારે જૂનમાં તો ૩૦ ડીગ્રી સેલ્સિયસ બતાવતો હતો જે ફરવા માટે એકદમ શ્રેષ્ઠ સમય કારણકે પારો ગમે તેટલી ડીગ્રી બતાવે પણ અહીંનું વાતાવરણ તો એકદમ ખુશનુમા જ હતું. હા, હળવા સ્વેટર હાથવગા તો રાખવા જ પડતા હતા. ગમે ત્યારે ઠંડા પવનની લહેરખી વહી આવતી હતી.

કૅનેડિયન રૉકી માઉન્ટેનના લગભગ દરેક જંગલોમાં ઍલ્ક, મોટા શિંગડાવાળા ઘેટા, માઉન્ટેન ગોટ, કાયોટી કહેવાતા વરૂ, બ્લેક અને ગ્રિઝલી બેર, મૂસ તરીકે ઓળખાતા મોટા કદના સાબરનો વસવાટ હોય જ છે. જો નસીબ હોય તો ક્યાંક હરતા-ફરતાં એ આપણા રસ્તે આવીને દેખા દઈ દે ખરા.

બેન્ફથી નિકળીને આગળ કેલગરી જતા આવા જ સાવ નાની ધોળી પૂંછડીવાળું હરણ એના બચ્ચા સાથે  અમને બાય બાય કરવા રસ્તા પરથી પસાર થઇ ગયા.