૫૦ -કવિતા શબ્દોની સરિતા-

લાગણીને સમજવા ‘શબ્દોની’ ક્યાં જરૂર છે,

વાંચતા આવડે તો આંખ પણ કાફી છે.

અજ્ઞાત

એક વરસ, બાર મહિના અને ત્રણ ઋતુઓ….

મોસમ બદલાશે માહોલ બદલાશે.. વાતાવરણ બદલાશે. શ્રાવણના તહેવારો ગયા, ભાદરવાના શ્રાદ્ધના દિવસો ય પુરા થયા અને હવે આવશે નવલા નોરતાના દિવસો… પિતૃતર્પણમાંથી પરવારીને મોકળા મને મહાલવાના દિવસો.

પણ મનમાં રહી જશે એ શ્રાદ્ધના દિવસોમાં જોયેલી, સમજેલી થોડીક ક્ષણો.

શ્રાદ્ધના નામે આસ્તિક-શ્રદ્ધાળુ, અતિશ્રદ્ધાળુઓને પિતૃતર્પણ કરતાં, શ્રાદ્ધની ક્રિયા-કર્મ કરતાં સાંભળ્યા છે અને એની પાછળ ઘણા બૌદ્ધિકો કે ધાર્મિક માન્યતા-પરંપરામાં ન માનનારાઓને એ અંગે વિશેષ ટીપ્પણી કરતાં ય સાંભળ્યા છે. શ્રાદ્ધમાં કાગવાસ નાખવાના ધાર્મિક, સામાજિક, વૈજ્ઞાનિક ,પ્રાકૃતિક અને તાર્કિક કારણો પણ જાણ્યા છે. એક સમય હતો જ્યારે લોકોને કોઈપણ કાર્ય કરવા કે ન કરવાનું સમજાવવા માટે વૈજ્ઞાનિક તર્ક નહીં પણ ધાર્મિક લાગણીઓનો આધાર લેવો પડતો હતો અને એ સમયથી શરૂ થયેલી પ્રથા-પરંપરા આજ સુધી કેટલાય ધાર્મિકોએ, આસ્થાળુઓએ જાળવી રાખી છે.

આજના વ્યસ્ત સમયમાં દેવ ઋણ, ઋષિ ઋણ અને પિતૄ ઋણમાંથી આજે પિતૃ ઋણ સુધીની પરંપરા જળવાઈ રહી છે ત્યારે આ શ્રાદ્ધના દિવસો દરમ્યાન કોઈને સાવ નોખી-અનોખી રીતે આ પરંપરાને અનુસરતા ય સાંભળ્યા છે.

વાત અહીં એ પરંપરા કે એની પાછળના કારણોની નથી કરવી, વાત કરવી છે એક એવી અનુભવેલી લાગણીની…..જે થોડા વર્ષ પહેલા અનુભવી હતી અને જેનો હમણાં ફરી એકવાર અનુભવ થયો.

વાત કરું એ દિવસની….મંદિરમાં પૂજારીજી પિતાના શ્રાદ્ધ માટે વિધિ કરાવતા હતા. એક પછી એક વિધિ થઈ રહી હતી. વિધિમાં થતા સંકલ્પ સાથે આચમન, ફૂલ વગેરેનું અર્પણ થતું રહ્યું. અત્યંત શાંત ચિત્તે આ સર્વ ક્રિયા કરનાર કોઈ અત્યંત ધાર્મિક કે પરંપરાગત માન્યતાને અનુસરનાર વ્યક્તિ હતી એવું પણ નહોતું. દેશ-વિદેશની મુલાકાત લેનાર, વિશ્વભરના વિષયો પર ગાઢ વાંચન અને વિચારોની મોકળાશ ધરાવનાર, અમેરિકાની ખ્યાતનામ હોસ્પિટલ સાથે જોડાયેલા ડૉક્ટર આ વિધિ સંપન્ન કરી રહ્યા હતા.

આવી જ રીતે થોડા વર્ષો પહેલાં થઈ રહેલી વિધિ સમયે પણ લગભગ આવો જ માહોલ હતો. પિતાની પહેલી પુણ્યતિથીએ સંપૂર્ણ સમર્પણ સાથે વિધિ કરનાર એવી જ પ્રબુદ્ધ વ્યક્તિ હતી જે આજની અદ્યતન ટેક્નોલૉજીની કંપની સાથે સંકળાયેલી હતી.

શું હતું આ? એમને આ શ્રાદ્ધ, પિતૃ તર્પણ ક્રિયા પર શ્રદ્ધા હશે ખરી?

ના, સાવ એવું ય નહોતું. તો પછી આ વિધિ કરીને પરંપરાને સમર્થન આપવાનું કારણ ?

કારણની કોઈ ચર્ચા એમની સાથે કરી નહોતી પણ જે વાત આ બંને વિધિ દરમ્યાન એક વાત નજરે આવતી હતી, જે મને સમજાઈ એ હતી છોડીને ચાલી ગયેલી વ્યક્તિ કરતાં હાજર છે એ વ્યક્તિને, એની લાગણી, એમની માન્યતાઓને માન આપવાની ભાવના. કદાચ શ્રાદ્ધની વિધિથી દૂર ચાલી ગયેલી વ્યક્તિને કંઇક પહોંચશે એવી પરંપરાગત માન્યતા કરતાં હવે જે સાથે છે  અને એ જે ઇચ્છે છે એવી રીતે એને રાજી રાખવાની ભાવના, એને સંતુષ્ટ રાખવાની ખેવના એમાં હતી. કોઈ વાદ નહીં કોઈ વિવાદ નહીં, માત્ર સમર્પણની વાત અહીં જોઇ. શક્ય છે સદીઓથી ચાલી આવતી પરંપરા કે પ્રથા પર ચર્ચા કરવાની આવે તો કોઈપણ વ્યક્તિને સંમત કરી શકે એવું તર્ક સામર્થ્ય પણ એમની પાસે હતું પણ ના, અહીં બૌદ્ધિક નહીં હાર્દિક તત્વ કામ કરી રહ્યું હતું.

આજે એવા કેટલાય સંદેશા કે વાતો વહેતી થઈ છે કે વ્યક્તિના ગયા પછી એની પાછળ કારજ કરવાના બદલે એ હયાત છે ત્યારે એના માટે જે શક્ય છે એ કરો એમાં જ સંબંધોની સાર્થકતા છે.

એ બંને પ્રસંગે મને જીવિત સંબંધોની સાર્થકતા અનુભવાઈ. એ ક્ષણે એવું લાગ્યું કે આ સમર્પયામી કહીને પિતૃઓને અપાતા તર્પણ કરતાં આજે જે હાજર છે એના પ્રતિ લાગણીઓનું અર્પણ થઈ રહ્યું હતું.

દરેક સમયે જે વાંચ્યું છે, જે સાંભળ્યું છે, જાણ્યું છે એના કરતાં સત્યની પ્રતીતિ, લાગણીની અનુભૂતિ કંઇક અલગ પણ હોઈ શકે..બસ વાત છે માત્ર પૂર્વાપર કથિત વાતમાંથી બહાર નિકળીને નજર સમક્ષ જે બની રહ્યું છે એને સામેની વ્યક્તિની નજરે સમજવાની, અનુભવવાની…

જરૂરી નથી કે હંમેશા શબ્દાર્થ કે શાસ્ત્રાર્થ જ સત્ય છે..ક્યારેક પુસ્તકમાં લખાયેલી વાતોની બહાર જીવાતું સત્ય પણ સુંદર હોઈ શકે.

 

 

 

 

 

 

૪૯- કવિતા શબ્દોની સરિતા-

મૃત્યુ… એક નિશ્ચિત સત્ય જે આવવાનું છે એની સૌની ખબર છે.. માત્ર ક્યારે એની કોઈને ય ખબર નથી. હા, શક્ય છે કોઈને એના ભણકારા  વાગે છે કે સંકેત સમજાતા હોય છે અને ક્યારેક કોઈને એના પગરવની જાણ પણ નથી થતી અને એ આવીને ચૂપકીથી પળવારમાં વ્યક્તિને પોતાની આગોશમાં જકડી લે.  કદાચ એ વ્યક્તિને ય ખબર પડે એ પહેલાં એનો હસતો જીવંત દેહ ક્ષણભરમાં નિર્જીવ બનીને રહી જાય. કલ્પના માત્ર કંપાવી દે એવી છે. એણે કેટલું ય વિચાર્યું હશે, હ્રદયમાં કેટલીય લાગણીઓ હશે જે વ્યક્ત કરવાની રહી ગઈ હશે, ભાવિ માટે કેવા અને કેટલાય આયોજનો વિચાર્યા હશે અને એ બધું જ અવ્યક્ત રહી ગયું હશે?

મૃત્યુ શું છે? એ ક્ષણોનો અનુભવ કેવો હશે? મૃત્યુ પછી શું ? આ બધા જ પ્રશ્નોના ઉત્તર ક્યાં કોઈ આપી શક્યું છે? અને તેમ છતાં ક્યાંક એવું માનવામાં આવે છે કે વ્યક્તિનો આત્મા તેર દિવસ સુધી તો તે સ્થાન પર અથવા તો એના પ્રિયજનોની આસપાસ જ રહેતો હોય છે. સાચા ખોટાની તો કોઈને ય જાણ નથી પણ એ વાતને કદાચ પણ સ્વીકારીએ તો વિચાર આવ્યો કે એ આત્મા એના અંતિમ સંસ્કાર સમયે સૂક્ષ્મ સ્વરૂપે ત્યાં હાજર રહેતો હશે?

એક તરફ વ્યક્તિનો નશ્વર દેહ છે, એની એક બાજુ સંતાનો એના આત્માને શાંતિ મળે એવી પ્રાર્થના-વિધિ કરતાં હોય, બીજી તરફ જેની સાથે જીવનના ચાલીસ-પચાસ કે એથી ય વધારે વર્ષો વિતાવ્યા હોય એ જીવનસાથી આક્રંદ કરતી હોય અને પંડિત એમને સમજાવતા હોય કે

વાસાંસિ જીર્ણાની યથા વિહાય, નવાનિ ગૃહણાતી નરોપરાણી…

તથા શરીરાણિ વિહાય જીર્ણાન અન્યાનિ નવાનિ દેહી..

ત્યારે એમ થાય કે જીવનના એંશી, નેવુ વર્ષ થયા છે એમના જીવતરનું પોત જૂનું થયું હોય પણ હજુ તો તમામ જવાબદારીઓથી મુક્ત થઈને જેના માટે  જીવન માણવા યોગ્ય સમય આવ્યો છે એનું આયખાનું પોત જૂનુ કેવી રીતે? જેના જીવન પર કાળના થપેડા વાગ્યા છે એના આયખાનું પોત જીર્ણ-શીર્ણ થયું એ સમજાય છે પણ જેના જીવતર પર સમય-સંજોગોએ પ્રસન્નતાનો રંગ પૂર્યો છે એ તો આ સુખ-શાંતિના રંગોને માણવાની તૈયારી કરી રહી હોય એ વસ્ત્રને જૂનુ કેવી રીતે કહી શકાય? જ્યારે પંખીને એનું પિંજરું જૂનુ લાગે અને એ નવું માંગે એ સમજાય પણ હજુ તો જે  પિંજરનું કલેવર માણવા યોગ્ય રંગોની ભાતથી શોભી રહ્યું છે, ક્યાંય સમય સંજોગોના થપેડાએ એને ઝાંખું નથી પાડ્યું એને ત્યજીને જવું કેવું લાગ્યું હશે ?

હજુ તો આગળ વધીને પંડિત કહી રહ્યા છે……કે શરીર નાશવંત છે પણ આત્મા અમર, અવિનાશી, ચિરસ્થાયી છે. જેણે જન્મ લીધો છે એનું મરણ નિશ્ચિત છે તો પછી મરણનો શોક શાને? ત્યારે વિચાર આવ્યો કે ભલે આત્મા અમર છે પણ એ અમરત્વ પરિવાર માટે તો માત્ર આશ્વાસન જ ને? એમને તો જે જીવ સદેહે સાથે હતો એની સાથે જ લાગણીના સંબંધો, એનું જ મમત્વ ને?

એક પછી એક વિધિ આગળ વધી રહી હતી અને ઉચ્ચારણો અર્થ સહિત વાતાવરણમાં પડઘાતા હતા…

નૈનં છિન્દન્તિ શસ્ત્રાણિ નૈનં દહતિ પાવક, ન ચૈનં ક્લેદયન્ત્યાપો ન શોષયતિ મારુતઃ

અને મનમાં વિચારો પણ એની સાથે પડઘાતા હતા…સાચે જ જો એ વ્યક્તિનો આત્મા ત્યાં હાજર હશે તો આ જોઈને શું અનુભવતો હશે.. એનો અદ્ર્શ્ય હાથ સંતાનોને શાંત કરવા લંબાયો હશે? જીવનસાથીને આશ્વત કરવા વ્હાલથી વિંટળાતો હશે?

જેના ઉત્તરો આજ સુધી કોઈ આપી શક્યું નથી એ પ્રશ્નો ,એની કથા કે વ્યથા પણ એના નશ્વર દેહ સાથે જ પંચમહાભૂતમાં ભળી જવાના ને? પણ જો એ વ્યક્તિ સ્વસ્થ જીવન ભરપૂર જીવી હશે તો ત્યારે એના પરિવારને એવું કહેવા ઇચ્છતી હશે કે ….

હર્યુ ભર્યુ ઘાસ હોય, ખુલ્લુ આકાશ હોય

આછો અજવાસ હોય,પછી ભલે છૂટતા આ જીવતરના શ્વાસ હોય

હોય નહીં નર્સો અને નીડલના ઝૂમખા,

આમ તેમ વળગીને અંગે અંગ ચૂભતા

સ્વાર્થ અને સગપણના હોય નહીં ફૂમતા

હોય તો બસ એક

લીલેરા વાંસ હોય, ગમતીલી ફાંસ હોય, ઝાકળની ઝાંસ હોય …

હર્યુ ભર્યુ ઘાસ હોય??????

અને પરિવારજનોને વિધિકારકને એવું કહેવાનું મન થતું હશે કે. જાણીએ છીએ આ બધું જ…આ બધી વાતો વાંચી છે, વિચારેલી છે પણ આવું અચાનક મૃત્યુ જ્યારે સ્વજનને નજર સામે જ ઉપાડી લે ત્યારે આ બધું પોપટિયું રટણ સાચે જ વ્યર્થ લાગે છે. શાસ્ત્રો સાચા હશે પણ સંબંધો ય એટલા જ સાચૂકલા હોય છે ખરા હોં………

આ બધા જો અને તો છે…મનના વિચારો છે જે મારી જેમ તમારા મનમાં ય ઉદ્ભવતા હશે…..કદાચ…..

શાસ્ત્ર કે સમજણ બધું જ પચાવ્યું હોય પણ એ સમયે તો વ્યક્તિની સમજ વરાળ બનીને ઉડી જાય છે અને એનાથી ધૂંધળી થયેલી નજર સામે સ્વજનનો દેહ પણ ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે.

 

કાવ્ય પંક્તિ -દેવેન્દ્ર દવે

 

 

 

૪૫ -કવિતા શબ્દોની સરિતા- રાજુલ કૌશિક

હાથી ઘોડા પાલખી જય કનૈયાલાલકી….

નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયાલાલકી

આખાય વાતાવરણને ભરી દે એવો નાદ ગૂંજ્યો અને ચારેકોર ઉલ્લાસનું મોજું સૌને ઘેરી વળ્યું….આ તો વિશ્વભરના લાડીલા કૃષ્ણના જન્મનો સમય..સૌને પોતાના ઘરમાં પારણું બંધાયું હોય એટલો ઉમંગ હતો. નાના-મોટા સૌ સ્નેહથી સજીને આવ્યા હતા..મોરપીચ્છમાં હોય એટલા રંગોથી જાણે આખાય મંદિરનું પરિસર પણ રંગીન બની ગયું. આ કૃષ્ણ એક એવા લાડીલા ભગવાન છે જેમના તમામ સ્વરૂપો પૂજાય છે અને એમાંય આ તો બાલસ્વરૂપ, એને તો અદકેરા લાડ જ હોય ને? ફૂલોના પારણામાં બિરાજેલા લાલજીનું પારણું ઝૂલાવવા તો સૌ અધિરા….કોણ એનો લ્હાવો પહેલા લે એવી જાણે હોડ લાગી પણ આ આખાય સમુહમાં એક એવી વ્યક્તિ જોઇ જે એકદમ અલગ તરી આવતી હતી. સાદા પણ સુરૂચિપૂર્ણ વસ્ત્રોમાં એ મહિલાને આ આખા માહોલથી કોઇ જ લેવાદેવા ન હોય એમ એક બાજુ હાથમાં માળા લઈને બેઠી હતી. એમને ન તો આ ઉલ્લાસના ઉછાળામાં ભળવાની ઉત્સુકતા હતી કે ન તો પારણું ઝૂલાવવાની ઉતાવળ હતી…

એમના ચહેરા પરની સૌમ્યતા, શાંતિએ મારું ધ્યાન એમની તરફ ખેંચ્યુ અને ક્યાંય સુધી એમની પર ટકી રહ્યું. આવા ઉમંગભર્યા માહોલમાં આટલી હદે કોઈ અલિપ્ત રહી શકે ખરું? નજરમાં હતી તો માત્ર કૄષ્ણ તરફની તન્મયતા. લાલજીને લાડ લડાવવાના બદલે હાથમાં ફરતી માળાના એક એક મણકાની સાથે બાળ ગોપાળ સાથે મમત્વ સંધાતુ હોય એવો ભાવ હતો.

કૃષ્ણ તો સદીઓથી પૂજાતા આવ્યા છે. એમના દરેક સ્વરૂપ– વાસુદેવનો વંશ, યશોદાનો લાલો, રાધા અને ગોપીઓ સંગની રાસલીલા, એમની મિત્રતા, એક રાજકારણી તરીકેનો અહોભાવ આજ સુધી ઓસર્યો નથી. કૃષ્ણ વિશે આજ સુધી ઘણું બધુ કહેવાયું છે, કહેવાતું રહેશે. આજ સુધી ઘણું સાંભળ્યું છે અને તેમ છતાં આ ક્ષણે પણ એમના વિશેની વાતો  સાંભળવા, વાંચવા- જાણવા અને સમજવાની આતુરતા અકબંધ રહી છે.

પણ તે ક્ષણે કોણ જાણે પેલા બહેનને જોઈને મનમાં કંઇક જુદો જ વિચાર આવ્યો. આજ સુધી મોટાભાગે કૃષ્ણને- કૃષ્ણ વાસુદેવ, નંદલાલ, જશોદાના જાયા તરીકે જાણ્યા છે પણ જેણે નવ નવ મહિના કોખમાં ગર્ભ ધારણ કર્યો, પ્રસુતિની વેદના ય ભોગવી હશે અને એ પછી ય એક ક્ષણ માતૃત્વને માણવાનો મોકો ન મળ્યો એવા દેવકી, દેવકીના માતૃત્વના ત્યાગનો મહિમા કેમ આજ સુધી અજાણ્યો રહ્યો?

રામની સાથે સીતાએ વનવાસ વેઠ્યાની વાતો ઘણી થઈ પણ મહેલમાં રહીને પણ વિયોગની વેદના સહી એવી ઉર્મિલાની વ્યથાનું શું?

કૃષ્ણનો જન્મ અને જીવન જેને આભારી છે એવી દેવકીની તો વળી સાત સાત સંતાનનો બલિ આપ્યા પછી ય ગોદ તો ખાલી જ ને? કૃષ્ણના જન્મ પહેલાં જ કંસ માટે ભાવિ નિશ્ચિત થઈ ગયું હતું કે દેવકીનું આઠમું સંતાન કંસના મૃત્યુનું નિમિત્ત બનશે. દેવકી અને કંસ તો ભાઈ-બહેન. બહેન માટે તો કેવું ય અદકેરું વ્હાલ ભાઈના મનમાં હોય પણ મોતની ભીતિએ ભાન ભૂલેલા કંસે તો બહેનને સાવ સંતાનવિહોણી કરી દીધી. કારાવાસનો સંસાર અને સંતાનોની હત્યાએ દેવકી પર  કેવી ય વિતી હશે?

કૃષ્ણના બાળપણ સાથે જોડાયેલી જશોદાની મમતા તો સૌએ જાણી. યશોદામૈયાએ અદભૂત લાડ લડાવ્યા. પાલક માતા તરીકે જો ક્યારેય કોઈની સરખામણી કરવાની આવે તો સૌથી પ્રથમ યશોદાનું નામ લેવાય. એમના લાલનપાલનની ય ઘણી ગાથાઓ ગવાઈ ત્યારે ય દેવકીની વ્યથા તો સાવ વિસરાઈ જ ગઈ ને? જે કનૈયાના નટખટ બાળપણની વાતો અઢળક કહેવાઈ અને ભવિષ્યમાં પણ કહેવાતી રહેશે એ બાળપણ દેવકીના નસીબમાં ક્યાં? જન્મ આપીને ય જતન કરવાની તક ન રહી એવી દેવકીની કૃષ્ણને જોવાની ઝંખના કેવી હશે? માતા માટે સૌથી અમૂલ્ય સમય હોય પોતાના સંતાનના બાળપણનો. એને પા પા પગલી માંડતા જોવાનો. એ સમય પણ દેવકીના નસીબમાંથી છીનવાઈ ગયો હોય ત્યારે એની વ્યથા ચરમ સીમાએ પહોંચી નહીં હોય? યશોદાએ જે બાળ ગોપાળના મુખમાં બ્રહ્માંડના દર્શન કીધા એ બાળકનું મુખ જોવા દેવકી કેવા તરસ્યા હશે ? જગતભરની માતા ઇચ્છે કે પોતાનું બાળક કૃષ્ણ જેવું બને એવા કૃષ્ણની માતા- જન્મદાત્રીને તો એના પુત્રને જોવા-મળવા સુધીની ક્ષણો તો યુગ જેટલી લાંબી લાગી હશે ને?

કોણ જાણે પેલી સાવ અજાણી મહિલાનું એક ટકે લાલાની સામે જોયા કરવું અને મને દેવકીનું યાદ આવવું એક સાથે બન્યું અને મારા મનમાં થોડા સમય પહેલાં વાંચેલી એક રચના ઝબકી ગઈ.

શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.
છાતીમાં ધગધગતી કેવી એ લ્હાય?
કાયા તો ઝીલે લઈ ભીતર સંગ્રામ,
વદપક્ષની રાતે મુજ હૈયું વ્હેરાય.
લમણે તો લાખ તોપમારો ઝીંકાય, હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

સાત સાત નવજાત હોમીને સેવ્યો,
નવ નવ મહિના મેં ઉદરમાં પોષ્યો.
જન્મીને જ જવાને આવ્યો જ શાને?
કંસડાનો કેર ત્યારે કાપ્યો ન કા’ને?
ગોવર્ધનધારી કેમ બિચારો થાય? હાય … શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

રાધા સંગ શ્યામ ને યશોદાનો લાલ,વાહ!
જગ તો ના જાણે ઝાઝુ,દેવકીને આજ.
વાંક વિણ,વેર વિણ,પીધા મેં વખ,
ને તોયે થાઉં રાજી,જોઇ યશોદાનું સુખ.
આઠમની રાતે જીવે ચૂંથારો થાય,
કેમે ખમાય? બહુ પીડા અમળાય..હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય

કાવ્ય રચના- દેવિકા ધ્રુવ

૩ – કવિતા શબ્દોની સરિતા સાથે સ્વ આનંદની સ્મૃતિઓ-

સમય…. એ જ તો છે જે ક્યારેય કોઈના ય માટે અટકતો નથી કે નથી પાછું વાળીને જોતો.. એક આપણે છીએ કે સરી ગયેલા સમય પર પણ વળી વળીને નજર માંડતા જ રહીએ છીએ અને એમાંય જ્યારે આપણી સાથે કોઈ સરસ ઘટના બની હોય ત્યારે તો એ આપણા મન પર અવારનવાર ટકોરા મારીને એની યાદ અપાવે છે.

આ પેલી કૂકૂ ક્લૉક તો ખબર છે ને? બંધ બારણાની પાછળ સંતાયેલી એ કૂકૂનો સમય થાય એટલે આપમેળે પેલા નાનકડા બારણા ખુલે અને એમાંથી બહાર આવીને એ કૂકૂ કૂકૂ કરતી કેટલા વાગ્યા એ આપણને કહી જાય. એનો રણકાર પણ એવો મીઠ્ઠો કે આપણને સાંભળવો ગમે પણ ખરો. બસ એવી જ રીતે કોઈ એક દિવસે બનેલી મનગમતી ઘટના આપણા મનનું બારણું ખોલીને કૂકૂ કરતી એ યાદનો રણકાર મુકતી જાય.

બરાબર એક વર્ષ પહેલાં આવી જ એક ઘટના મારી સાથે બની અને આજે એ મીઠી યાદની કૂકૂએ ફરી એકવાર મારી યાદોના બંધ બારણા ખોલીને એના રણકારથી મારા મનને આનંદિત કરી દીધું.

ઘણા વર્ષો પહેલા અવારનવાર જેને મળવાનું થતું, એની સાથે હેતે-પ્રિતે પસાર કરેલા એ દિવસો ય ભૂતકાળ બની ગયા હતા. જેની સાથે નાનપણથી સ્નેહનો સંબંધ હતો એવી વ્યક્તિ સાવ જ વિખૂટી પડી ગઈ હતી અને વચ્ચેના સમયના ક્યાંય સૂરતાલ શોધ્યા ય મળતા નહોતા. એવું નહોતું કે મળવું નહોતું પણ મળવાના સંજોગો જ નહોતા.

પછી તો એ વ્યક્તિ પણ મનના કોઈ અગોચર ખૂણામાં ધરબાઈ ગઈ હતી અને સાવ અચાનક એવા સંજોગો ઊભા થયા કે એ સામે આવીને ઊભી રહી.

તે સમયની અમારા મનની સ્થિતિ એવી હતી કે ભૂતકાળનો આખો ચોપડો ખુલી ગયો હતો અને મઝાની વાત તો એ હતી કે બંનેને યાદ રહી ગયેલી એ તમામ ક્ષણો સરખામણી કર્યા વગર પણ એક સરખી જ વાત કહેતી હતી અને ત્યારે તો તને સાંભરે રે, મને કેમ વિસરે રે…વાળો ભાવ જ મન પર છવાઈ ગયો હતો.

એ સમયે મને વિચારતી કરી મુકી હતી કે ખરેખર આવું બને ખરું? અને જ્યારે આવું બને ત્યારે લાંબા સમયે મળેલી એ વ્યક્તિઓની મનઃસ્થિતિમાં કેવા અને કયા ભાવો હોઈ શકે? આશ્ચર્યના? આનંદના?

સાચું કહું તો આનંદ અને આશ્ચર્ય બંને ભાવનો અનુભવ હતો એ.

સરખામણી તો અહીં ક્યાંય નથી, સમાનતા ય નથી પણ એ પસાર થઈ ગયેલી સાનંદાશ્ચર્યની એ ક્ષણોનો ઉભરો ય ઘણા સમયે ઓસર્યો ત્યારે મને પ્રેમાનંદની એ પંક્તિઓ જ યાદ આવી. શામળિયા અને સુદામા મળ્યા હશે જે ભાવ બંને અનુભવ્યો એ પ્રેમાનંદે શબ્દોમાં મુક્યો અને એ ભાવ જાણે શાશ્વત થઈ ગયો. એ શબ્દો ય ચિરસ્થાયી બનીને રહી ગયા અને જ્યારે જ્યારે આપણે એવી જ કોઇ અનુભૂતિમાં એકરસ હોઈએ ત્યારે એ જ શબ્દો જાણે આપણા જ બની જાય એ કેવી અદ્ભૂત વાત જ કહેવાય ને?

આપણા ૧૪મી, ૧૫મી કે ૧૬મી સદીના આદ્ય કવિઓ- નરસિંહ મહેતા કે પ્રેમાનંદ આજે પણ આપણી સાથે કેટલા વણાયેલા છે એની અનુભૂતિ એ દિવસે થઈ. ઘટના ભલે વર્તમાનમાં બનતી હોય પરંતુ એના તાંતણા એ સદીઓ સુધી આપણને સાંકળી લે છે. સદીઓ પહેલા રચાયેલી રચનાઓ સાથે એટલી હદે વણાયેલા હોય છે કે એને આપણે યાદ સુધ્ધા કરવા નથી પડતાં. એ આપોઆપ આપણા મનમાં ઉગી આવે છે.

ક્યારેક જાગીએ ત્યારે અજાણતા ય મનમાં કૃષ્ણ ગોવાળિયાને જગાડતો નરસૈંયાનો સૂર આપણી ચેતનાને ઝંકૃત કરી દે છે ને? ક્યાંક ક્યારેક વૃંદાવન શબ્દ કાને પડે અને ગગનમાં ગાજતી વૃંદાવનની મોરલીનો નાદ આપણા મનમાં ઉઠે છે. આજે પણ અઢાર વાંકા અંગવાળા ઊંટને જોઈને દલપતરામને યાદ કરીને સહેજ હસી તો પડાય જ છે ને?

આપણે ક્યાં નરસૈંયાને, પ્રેમાનંદને કે મીરાંને મળ્યા છીએ? બરાબર ? તેમ છતાં એ સૌ આપણામાં જ વસતા હોય એવું ઘણીવાર અનુભવીએ છીએ ને? એમની રચનાઓ, પદો અને આપણી લાગણીઓ એકાકાર થઈ જાય ત્યારે કવિતાઓ શબ્દોની સરિતામાં મુકાઈ જાય.

બસ, એવી જ રીતે એ દિવસની ઘટના અને પ્રેમાનંદના શબ્દો એકાકાર થઈ ગયા…

૨ -કવિતા શબ્દોની સરિતા સાથે સ્વ આનંદની સ્મૃતિઓ

એ સમય હતો દિવાળીના દિવસોનો. મોટાભાગે એવું ય બનતું હોય છે કે જ્યારે આપણે જ્યાં નથી હોતા એની યાદ આપણને વધુ આવતી હોય. તમે પણ જો જો, ઘણા બધા લોકો આપણી દિવાળી પહેલા કેવી હતી એની મીઠી યાદો વાગોળતા રહેતા હોય છે. કારણ એનુ માત્ર એ કે એ ભૂતકાળની મીઠી-મનગમતી યાદો આજે પણ આપણને એટલી જ વહાલી લાગે છે અને જે વહાલું લાગે એ વાગોળવાનું તો સતત મન થયા જ કરે.

આજે પણ એવી જ એક યાદની વાત કરવી છે.

આજથી લગભગ  એક વર્ષ પહેલા એટલેકે દિવાળીના દિવસની જ આ વાત છે. આમ તો દિવાળી હોય એટલે આપણે દેવદર્શને તો જવાના જ. એ દિવસે અમે મંદિર પહોંચ્યા ત્યારે મંદિરના બારણા અંદરથી લૉક હતા પણ કાચના બારણાની પેલે પાર ઘણા બધા લોકો હિલચાલ કરતા તો દેખાયા. અમારી સાથે વડીલ હતા એટલે એમની અવસ્થાને લીધે અમને લૉક ખોલીને અંદર લીધા અને ત્યારે જોયું તો અહીં વડીલો માટેની પ્રવૃત્તિ ચાલતી હતી. જરા વધારે તપાસ કરતા જાણવા મળ્યું કે અહીં વયસ્ક લોકો માટે યોગ, અલગ અલગ વ્યક્તિઓને બોલાવીને વડીલોને રસ પડે એવી વાતો, ક્યારેક ગીત -સંગીત તો ક્યારેક રાસ-ગરબા અને ક્યારેક વડીલોના વાંચન-જાણકારી કે જ્ઞાનને અનુરૂપ ક્વિઝનું આયોજન થતું હોય છે. વળી વડીલોને પ્રિય એવા ભજનની સાથે ભોજનની પણ વ્યવસ્થા પણ ખરી હોં…. દર સપ્તાહે અલગ અલગ જગ્યાએ પિકનિક અને શોપિંગ પર પણ ખરું. અહીં એને  સિનિઅર ડે કેર સેન્ટર કહે છે. ઢળતી ઉંમરે પહોંચ્યા પછી ય આવું પ્રવૃત્તિથી ભરપૂર , તેજીલું જીવન કોને ના ગમે?

મઝાની વાત હવે આવે છે. અમે ખાસ જેમના માટે દેવદર્શને ગયા હતા એ વડીલ તો આ જાણીને રાજી રાજી અને એ તો જોડાઈ ગયા આ ડે કેર સેન્ટરમાં અને હવે તો મળીએ ત્યારે એમની રોજ-બરોજની પ્રવૃત્તિ વિશે એટલા તો ઉત્સાહથી એ વાતો કરતા હોય છે કે જાણે એક નવું જીવન શરૂ થયું.

વાત જાણે એમ હતી કે દેશમાં એમનું પોતાનું સરસ મજાનું ગ્રુપ હતું જેમાં અનેકવિધ પ્રવૃત્તિથી એમના દિવસો સરસ રીતે પસાર થતા હતા. પાછલી ઉંમરે જીવનસાથીની ચિરવિદાય પછી પરિવાર અહીં અમેરિકામાં હોવાથી  એમને અહીં લઈ આવ્યા. ઘરનું સ્નેહભર્યું વાતાવરણ, પુત્ર અને પુત્રવધુ બંને ડૉક્ટર એટલે એમના દ્વારા સંપૂર્ણ કાળજી છતાં જાણે જીવનમાં કશુંક ખુટતું હોવાનો સતત અહેસાસ રહ્યા કરતો. સ્વભાવિક છે જીવનના ૬૦ વર્ષ જેની સાથે ગાળ્યા એની વસમી વિદાય તો એક કારણ હતું જ પણ આ ડે કેરમાં જોડાયા પછી અમને સમજાયું કે એમના જીવનસાથીની સાથે સાથે એમને હમઉમ્ર સાથીઓને પણ ખોટ સાલતી હતી.  જે ખોટ પુરાવાની નથી એના માટે તો કોઈ ઉપાય નહોતો પણ જે ઉપાય મળ્યો એનાથી એમનું અહીં રહેવું સહ્ય જ નહીં સરળ બન્યું.

એ સમયે મંદિરમાં જે જોયું, અનુભવ્યું ત્યારે મારા મનમાં સાગમટે આપણી દિવાળી, આપણા ભજન,ગીત-ગરબા જે સાવ નાનપણથી સાંભળતા આવ્યા હતા એ તો યાદ આવ્યા, જાણે મનનું તળ વિંધીને ઉગી આવ્યા. એના પરથી પ્રેરાઈને જે લખ્યું એ મારી અભિવ્યક્તિ હતી પરંતુ જે આજ સુધી જોઈ રહી છું, અનુભવી રહી છું એ સત્ય તો ખરેખર ખુબ સુંદર છે. કાવ્યો સાથે આપણા મનનો મેળ સધાય એના કરતાંય મધુર કાવ્યમય જીવન જીવાય એ મઝાની વાત નથી?

આજના દિવસે પણ એ વડીલના સૂરમાં એ ગીતોનો ગુંજારવ સંભળાય છે અને ત્યારે સાચે જ મન પ્રસન્ન થઈ જાય છે. એમની પ્રવૃત્તિની વાત કરતા હોય ત્યારે એમના ચહેરા પરની ચમક અને મન મોર બની થનગાટ કરે ગીત પર એમનો થનગાટ જોઈએ છીએ ત્યારે એમનો રાજીપો અંતરને ઉજાળી જાય છે. એ એક દિવસની ઘટના જીવનભરના આનંદમાં તબદીલ થતી જોઈ. કોઈક ઘટના એવી હોય જેનો આનંદ ક્ષણિક હોય અને કેટલીક ઘટનાઓનો આનંદ ચિરસ્થાયી.. આ ચિરસ્થાયી ઘટનાઓને જ આપણે પ્રસંગનું નામ આપતા હોઈશું ને?

 

“કવિતા શબ્દોની સરિતા”એ મને આવી તો અનેક ચિરસ્થાયી યાદો આપી છે. એની પણ વાત કરીશું…..

૧-કવિતા શબ્દોની સરિતાની સાથે-સ્વ આનંદની સ્મૃતિઓ

એક સવારે
પ્રજ્ઞાબેન રણક્યા…ફોન પર સ્તો. અને મને ‘હકારાત્મક અભિગમ’ વિશે લખવાનું કહ્યું.

“ અરે
આ તો મારો મનગમતો વિષય..” હું તો રાજી રાજી …કારણકે સાવ નાનપણથી એવી વાતો વાંચવી ગમતી
જે સાવ સરળતાથી આપણને કશુંક કહી જાય. કંઈક શીખવી જાય, આપણા મનને કોઈક સંદેશો આપી જાય.
સાચું કહું તો આજે પણ આવી સાવ નાનકડી પણ અર્થસભર વાતો હજુ પણ એટલી જ વાંચવી ગમે છે.
એ વાતના અનુસંધાનમાં અવનવા વિષયને લઈને દર સોમવારની ઉઘડતી સવારે એક વર્ષ સુધી લેખ આપ્યા.
એક વર્ષ તો આંખના પલકારામાં વહી ગયું.

વળી એક
સવાર અને પ્રજ્ઞાબેન રણક્યા.. ફોન પર સ્તો…અને મને કાવ્યો, કાવ્યો થકી થતી અનુભૂતિ
વિશે લખવાનું કહ્યું.

જો જો
મઝા…મૂળ રહી હું ગદ્યની વ્યક્તિ..

વાંચવામાં
પણ મારું ધ્યાન સૌથી પહેલા ગદ્ય તરફ જ ખેંચાય. ગીત, ગઝલ કે કાવ્યો ય વાંચવા ગમે તો
ઘણા, માણવાની પણ મઝ્ઝા આવે. સંગીતની મહેફિલ માણવી ય ખુબ ગમે પણ લખવાની વાત આવે એટલે
મારી અભિવ્યક્તિ આપોઆપ ગદ્ય સ્વરૂપે જ પ્રગટે.

એક નવી,
અલગ માનસિક સફર શરૂ થઈ. નવો વિચાર, નવો અભિગમ અને એને એવી રીતે મુકવાનો જેમ ખળખળ વહેતી
સરિતા.

પદ્યના
પણ કેટલા સ્વરૂપ? આપણે જન્મથી જ માતાના હાલરડા સાંભળતા જ મોટા થયા ને? પછી જોડકણા,
બાળગીતો અને સૌના શિરમોર જેવી પ્રાર્થનાઓ પણ ખરી જ…એ તો  સૌ કોઈના પણ જીવનના આરંભથી માંડીને અંતે પ્રાર્થનાસભા
સુધી…. આમ એક નહી અનેક સ્વરૂપે પદ્ય આપણા જીવનમાં જન્મથી જ જોડાયેલું અને વણાયેલું
રહ્યું છે.

આપણે
વાત કરતા હોઈએ, કોઈ સરસ દ્રશ્ય નજર સામે આવે ત્યારે, એ સમય-સંજોગો અનુસાર કોઈ ગીત,
ગઝલ યાદ આવી જતી હોય એવું ય ઘણીવાર નથી અનુભવ્યું? અરે, ખુબ ખુશ હોઈએ ત્યારે ગણીગણી
ઉઠીએ છીએ ને? પણ એ સાવ સ્વભાવિક સ્થિતિ હોય એટલે કદાચ કોઈ ગીત ગણગણીને આપણે આગળ વધી
જઈએ અને એ ક્ષણ ત્યાં જ સ્થિર થઈને રહી જાય એવું બને. હવે એ જ વાતને જ્યારે એક સ્વરૂપ
આપવાનું નિશ્ચિત થયું ત્યારે ફરી એ તમામ ક્ષણો મનમાં સળવળી.

મઝાની
વાત તો એ બની કે ‘કવિતા શબ્દોની સરિતા’ લખવાનું
શરૂ થયું એ સમય હતો સરી જતા શ્રાવણનો. આ શ્રાવણ પણ ભારે મોજીલો હોં…. મનમાં
આવે તો જતા જતા ય હળવેથી આવીને ક્યારેક આપણને વહાલથી વળગી પડે.  શ્રાવણની એ ઝરમરમાં તો ભલભલા શુષ્ક જીવો ય ખીલી ઉઠે.
હળવી થપાટે વહેતો પવન હોય, શ્રાવણના સરવડિયા હોય અને ચારેકોર નજરની સામે ધરતી લીલીછમ
ઓઢણી ઓઢીને રૂમઝુમ થતી હોય તો આપણું મન પણ ઝૂમી જ ઉઠે ને?

વળી એમાં
ઉમેરાયા આપણા ઉત્સવો.. રામ-કૃષ્ણ કે મહાવીર જન્મના ઉત્સવો..ત્યારે મનમાં વિચાર આવ્યો
કે આ સૌના જન્મ અને જીવનને આપણે કેવા અનેરા ભાવથી જોઈએ છીએ ?આપણું જીવન પણ ઈશ્વરીય
ભેટ જ છે ને? તો ચાલો આપણે પણ આપણા જન્મ અને જીવનને એક ઉત્સવની જેમ જીવી લઈએ અને જ્યાં
ઉત્સવ હોય ત્યાં તો ગીત-ગુંજન તો હોય જ ને?

અમસ્તા
ય આપણી સંસ્કૃતિમાં દરેક પ્રસંગ માટે કેટલા બધા ગીતો લખાયેલા છે? જન્મ, મરણ, લગ્ન—અરે
લગ્નના પણ કેટલા ગીતો? કંકોતરી લખાય, ગણેશ સ્થાપન થાય ત્યારથી માંડીને દરેક વિધિના
વિવિધ ગીતો. માણેકથંભ, માંડવા મુરત, પીઠી, ફેરા, છેડાબંધી, મંગળગીત, વિદાયગીત…

આપણી
સંસ્કૃતિ, આપણા રીત-રિવાજો, સઘળું ય કાવ્યમય.

વળી આ
જન્મોત્સવની પાછળ પાછળ આવતી નવરાત્રી તો ઉત્સવની રાણી અને બસ પછી તો મન પણ હેલે ન ચઢે
તો જ નવાઈ.

મનની
સાથે મોસમ પણ ખુલી. અને હા! અહીંની મોસમ સાવ અનોખી. એની રૂખ બદલતા જરાય વાર ન લાગે.  તે સમયે નજર સામે વેરાયેલી આ વનરાજીએ પણ રંગ બદલવા
માંડ્યા હતા અને આજે અત્યારે આ સમયે પણ એ જ નજારો છે. નજર સમક્ષ આપણા જીવનના નવરસની
જેમ પ્રકૃતિએ નવરંગ ધારણ કર્યા છે. આ સામે દેખાતા સુગર મેપલ, સૂમૅક, ડૉગવુડે પણ કેવી
અનોખી રંગછટા ધારણ કરી છે?  આ લીલાછમ વૃક્ષોએ
લાલ-પીળી, શ્યામ ગુલાબી ઓઢણી ઓઢી છે. તો કોઈએ પીળા પિતાંબર પર કેસરી ખેસ ધારણ કર્યો
છે.

નજર ભરાઈ જાય એવા સમયે તો આપણું મન પણ ગણગણી જ ઉઠે ને? માટે જ તો એ ભાવને ગીત-ગઝલ કે કાવ્યના સ્વરૂપે ઢાળવામાં આવતા હશે ને? મનમાં ઉઠતા તરંગોને વહેતા મુકવા કાવ્યમય રજૂઆતથી વધીને બીજું શું હોઈ શકે ભલા? થોડામાં ઘણુ કહી જતી પદ્ય રચનાઓ વિશે વાત કરવાની ક્ષણને મેં સ્વીકારી લીધી અને આમ વહેતી થઈ મારી ‘કવિતા શબ્દોની સરિતા’..

ફિલ્મ રિવ્યુ-ધ સ્કાય ઇઝ પિન્ક ji in

 

“દરેકને પોતાનું એક આકાશ હોય…અને એમાં એ પોતાના મનગમતા રંગ ભરી શકે..તારા મનમાં એમ હોય કે આકાશ ગુલાબી છે તો એ ગુલાબી જ છે..” એક મા ત્યારે પોતાના પાંચ વર્ષના દિકરાને આ વાત સમજાવતી હોય જ્યારે એની દિકરી સીવિયર કમ્બાઇન્ડ ઈમ્યુનોડેફિસિએન્સી જેવી કદાચ અનક્યોરેબેલ બીમારી લઈને જન્મી હોય અને એના નસીબનું આકાશ સાવ ધુંધળુ જ નહીં બેરંગી હોય ત્યારે એમાં માતાનો પોતાના સંતાનોને સાચવી લેવાનો બુલંદ આત્મવિશ્વાસ જ પડઘાય છે.

શોનાલી બોસ નિર્દેશિત ફિલ્મ ‘ધ સ્કાય ઇઝ પિન્ક’ આઇશા ચૌધરીના જીવન અને મૃત્યુની સત્ય ઘટનાને આધારિત, હ્રદય-મનની લાગણીઓને સ્પર્શી જતી ફિલ્મ છે.

અદિતી અને નીરેનના જિન્સમાં એવી કોઈ ખામી છે જેના લીધે એમનું બાળક સીવિયર કમ્બાઇન્ડ ઈમ્યુનોડેફિસિએન્સી લઈને જન્મે જેમાં એનામાં રોગપ્રતિકારક શક્તિનો તદ્દન અભાવ જ હોય અને સાવ નાનકડી બીમારી પણ જાન લેવા બની રહે. આઈશા આ બીમારી લઈને જન્મી છે પણ પહેલા એક દિકરીને આ બીમારીના લીધે ખોઈ ચૂકેલા અદિતી અને નીરેન આઇશાને હવે ખોવા નથી માંગતા. બોનમૅરો ટ્રાંસપ્લાન્ટ થકી એ નાનકડો જીવ બચી જાય છે પણ એના માટે આપવામાં આવેલી કીમોથેરેપીના લીધે તેર વર્ષની ઉંમરે એને પલ્મોનરી ફાઈબ્રોસીસની સમસ્યા ઉભી થાય છે એમાં એના બચવાની શક્યતા અતિ અલ્પ બની જાય છે.

આ બીમારીની જાણની પ્રથમ ક્ષણથી માંડીને આઈશાની અંતિમ ક્ષણ સુધીની આ કથા,આ વ્યથા માત્ર પાત્રો જ નહીં પ્રેક્ષકો સુધી પણ પહોંચે છે. કોઈ એક હસ્તગત શિલ્પી અત્યંત બારીકાઈથી શિલ્પ ઘડે એવી જ બારીકાઈથી શોનાલી એ આ ફિલ્મનું સર્જન કર્યું છે. વેદના, સંવેદનાના પૂર વચ્ચે પણ હળવાશનો હળવો સ્પર્શ આખી ફિલ્મને હ્રદયસ્પર્શી, હ્રદયગમ બનાવે છે હ્રદયદ્રાવક નહીં. એ રીતે જોવા જઈએ તો આખી ફિલ્મની ખરી સ્ટાર શોનાલીને કહી શકાય. પાત્રાંકન કેવી રીતે થાય છે એનો સમગ્ર આધાર નિર્દેશકની કુશળતાને આભારી છે. કથામાં બનતી તમામ ઘટનાઓને કેવી રીતે આકાર આપવો એ ય નિર્દેશકને આભારી છે. આઈશાનો જન્મ એક અણધારી પરિસ્થિતનું નિર્માણ છે અને અંત  એક નિશ્ચિત પરિસ્થિતિનું નિર્માણ જ છે પણ જીવન જ્યાં સુધી છે તો ત્યાં સુધી જીવાવું જોઈએ ને? મરી મરીને જીવવા કરતાં જીવનની પળોને જીવંત બનાવી જવાનું આઈશા શીખવતી જાય છે અને આ વાત શોનાલીએ ખુબ સુંદર રીતે પરદા પર રજૂ કરી છે. આ માટે શોનાલીને ફુલ માર્ક્સ. શોનાલીએ ચાંદની ચોકથી માંડીને લંડન સુધીની આ પરિવારની ચઢાવ-ઉતારવાળી સફરને ક્યારેક સાવ સહજતાથી તો ક્યારેક રોલકૉસ્ટરમાં બેઠા હોય એવી ફીલિંગ્સથી ભરી દીધી છે. દરેક સમય અને સંજોગો આપણા હાથમાં નથી હોતા પણ આપણા હાથમાં જે છે એને કેવી રીતે સાર્થક કરી શકાય એ વાતને આઈશાના, એના માતા-પિતાના આયાસો સાથે સાંકળીને સુંદર રીતે રજૂ કર્યા છે. સફળ ફિલ્મનો આધાર એક સમર્થ નિર્દેશક પણ હોય છે એ વાત શોનાલીએ સાબિત કરી છે. આઈશાની આત્મકથાને એણે આબેહૂબ વર્ણવી છે.

‘ધ સ્કાય ઇઝ પિન્ક’નું મુખ્ય પાત્ર અને સૂત્રધાર પણ આઈશા જ છે. એ માત્ર પોતાની જ વાત નથી કહેતી, એ એને અનુલક્ષીને, એના માટે જીવતા અને ઝઝૂમતા તમામ સંબંધોની પણ વાત કરે છે. એના ઘરમાં મૂઝ છે, પાન્ડા છે અને જીરાફ છે.. આ કોઈ પ્રાણીઘરની નથી. આ તો વાત છે એની મા અદિતી ( પ્રિયંકા ચોપ્રા) પિતા ( ફરહાન અખ્તર) અને ઇશાન ( રોહિત સરાફ)ની.

આઈશનું પાત્ર ઝાહીરા વસીમે એટલી ખુબીથી વ્યક્ત કર્યું છે કે એની રૂપેરી પરદા પરની નિવૃત્તિ માટે અફસોસ રહ્યા જ કરશે. ‘ સિક્રેટ સુપરસ્ટાર’માં લાજવાબ અભિનયથી પ્રેક્ષકોના મન પર છવાયેલી ઝાહીરા આજે અહીં આ ફિલ્મમાં પણ એટલી જ છવાઈ જાય છે. કથાની શરૂઆત જ એના વોઈસઓવરથી થાય છે જે એની અંતિમ ક્ષણો બાદ પણ પ્રેક્ષકગૃહમાં પડઘાયા કરે છે. એ સાવ સરળતાથી પોતાના માતા-પિતાના જીવનની અંગત-અતિ અંગત ક્ષણોની, ફીઝિકલ રિલેશનશીપની અને મનની અંતર્ગત ભાવનાઓની વાત કરે છે જાણે એ તમામ પળોની એ સાક્ષી રહી હોય. એની રજૂઆતમાં ટીખળ છે તો ટકોર પણ છે.

સ્વ-વેદનાની વાતમાં વાસ્તવિકતાનો સ્વીકાર છે પણ વલોપાત નથી. જે નિર્માણ થયું છે એને સમજીને, સ્વીકારીને જીવન જેટલું સરળ બની રહે એવો અંતર્ભાવ એના વદન, વિચારો, વાણી અને વર્તનમાં છલોછલ છલકાય છે. કરણ માટે એને મોહ ઉપજે એ પણ આ ટીનએજની યુવતિ માટે કેટલી સ્વભાવિક વાત છે. આઇશાના પાત્રની તમામ સ્વભાવિકતા ઝાહીરાએ ખરેખર ખુબ સુંદર રીતે રજૂ કરી છે. એ સારી છે, સાજી છે ત્યાં સુધી એ પુલકિત છે પણ બીમારીને એને તોડી નાખે ત્યારે એ પરાજીત નથી થતી.. એને જીવવું છે પણ મરી મરીને નહીં. ઈન રીયલમાં આઈશા ચૌધરીએ જે જીવી, જે અનુભવ્યું એ રીલમાં ઝાહીરા વાસીમે જીવી બતાવ્યું. હેટ્સ ઑફ ઝાહીરા.

વાત આવે છે હવે અદિતી ચૌધરી ઉર્ફ પ્રિયંકાની. આ અભિનેત્રીમાં અભિનય-કૌશલ કેટલું છે એ તો આપણે એની ઐતરાઝ, ફેશન, સાત ખૂન માફ, બરફી, મેરી કૉમ, બાજીરાવ મસ્તાની જેવી ફિલ્મોમાં માણી ચૂક્યા છીએ. આજે પણ બાજીરાવ મસ્તાનીની કાશીબાઈ સ્મરણમાં યથાવત છે જ. ત્રણ વર્ષ સુધી બોલીવુડથી દૂર રહેલી પ્રિયંકાએ  અદિતીના પાત્રને ક્રમબધ્ધ જીવંત કર્યું છે. ચાંદની ચોકના નીરેનની પ્રિયતમા, પત્નિ, પુત્રવધુના પાત્રમાં યુવાનીના આવેશને, યુવાવસ્થાની લાગણીઓમાં પ્રિયંકાને આપણે સાવ હલ્કી-ફુલ્કી, મસ્તીથી ભરપૂર જોઈ અને એ જ અદિતીનું માતાનું અનોખું સ્વરૂપમાં પણ પ્રિયંકા અચંબિત કરી ગઈ.

પ્રથમ દિકરીના મૃત્યુના અનુભવે ચેતી ગયેલી મા બીજી દિકરીને જીવાડવાના જે આયાસો કરે છે એમાં પ્રિયંકા ખરી ઉતરી છે. ટર્મીનલ સ્ટેજ પર પહોંચેલી આઈશાને રાહત આપવાની, રાજી રાખવા તમામ શક્યતાઓને એ સાકાર કરવા મથે છે. આઈશાને જન્મ આપવાથી માંડીને એના જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણને જીવંત બનાવવા એ એટલી હદે પ્રયત્નશીલ બની જાય છે કે એક ક્ષણે એ પોતાની માનસિક સમતુલા ગુમાવી બેસે છે. એક પાત્રમાં જાણે જીવનના નવરંગ અને નવરસ પ્રિયંકા જીવી જાય છે. દિકરીને બોનમૅરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટની ટ્રીટમેન્ટ પછી એને સાચવવાની ચીવટ, પા-પા-પગલી ભરતા શીખેલી આઈશાની યાદોને કેમેરામાં કંડારી લેવી, એની ગમતી દરેક વાતને વાસ્તવિકતામાં મુકવી, કેટ-કેટલી પળોને પ્રિયંકાએ ઉજાગર કરી છે? જાણે છે હવે આઈશાનો અંત સાવ જ નજીક છે ત્યારે આજ સુધી અત્યંત અધીરી-અથરી થઈ જતી  અદિતી એ ક્ષણે એકદમ સ્વસ્થ બનીને આઇશાની છેલ્લી આશા- એનું પુસ્તક પણ એના છેલ્લા શ્વાસ સમયે એ જોઈ શકે એ શક્ય કરી બતાવે છે.

આઈશાના પાન્ડા-એના પાપા-નીરેન, ફરહાન અખ્તરે અત્યંત પીઢ અભિનય આપ્યો છે. પોતાના બોનમૅરો આપીને દિકરીને જીવતદાન આપતો પિતા જ્યારે પૈસાથી પહોંચી ન વળે ત્યારે દિકરી માટે સાવ જ અજાણ્યા લોકો પાસે રેડિયો પર ધા નાખે એ ક્ષણ એના માટે કેવી કપરી હોઈ શકે? સમગ્ર સમય સ્વસ્થતાથી પરિસ્થિતિ સંભાળી લેતો નીરેન જે ક્ષણે દિકરા-ઈશાનના ખોળામાં આધાર શોધે ત્યારે એની વિવશતા પ્રેક્ષકની આંખ ભીની કરી દે.. જો કે આ ફિલ્મ દરમ્યાન એવી કેટલીય ક્ષણો આવે છે જે આપણી આંખ તર કરી દે તો ઘણી એવી ય ક્ષણો છે જે હળવાશનું પીંછુ લઈને આવે.

આઈશાનો ભાઈ ઈશાન પણ જેટલો સમય સ્ક્રીન પર આવે છે, દાદ માંગી લે છે. આ એક વ્યક્તિ એવી છે જેને માતા—પિતાના જિન્સ નથી નડ્યા અને સ્વસ્થ જીવન સાંપડ્યું છે પણ આ એની સ્વસ્થતા ય આઈશાના લઈને ક્યાં સંતુલિત રહી શકે છે અને તેમ છતાં આઈશા પાસે એ સંતુલન જાળવી લે છે. આઈશાની દરેક ઇચ્છા પુરી કરવાની અદિતીની જીદને પણ ઇશાન જાળવી લે છે. બાળપણથી જ માતા-પિતાની દોડધામને પારખી લેતા ઈશાનનું પાત્ર રોહિતે અંત સુધી સંયમિત અભિનયથી નિભાવ્યું છે.

‘ ધ સ્કાય ઇઝ પિંન્ક’ ફિલ્મ સૌના સુંદર અભિનય અને શોનાલીના સબળ નિર્દેશનના લીધે એક સફળ ફિલ્મની કક્ષાએ મુકાઈ છે. ગુજીરિશ, ઓક્ટૉબર જેવી સંવેદનાપૂર્ણ ફિલ્મોના પ્રેક્ષક માટેની આ ફિલ્મ પણ  ફરી એકવાર સૌના સંવેદનતંત્રને ખળભળાવી મુકે છે.

શોનાલી અને સર્વ કલાકારોને અઢળક અભિનંદન.

 

 

૫૧ -કવિતા શબ્દોની સરિતા

ક્યારેક સાવ અચાનક, સાવ ઓચિંતુ કોઈ એવું મળી જાય કે જેની સાથે આમ જોવા જઈએ તો કોઈ સીધો સંબંધ હોતો નથી, એ વ્યક્તિ આજે મળી પણ ભવિષ્યમાં ક્યારેક મળશે કે નહીં એની ય કોઈ ખાતરી નથી હોતી અને તેમ છતાં એ આપણને, આપણા મનને ક્યાંક સ્પર્શી જાય છે, અને એની એ મુલાકાત જીવનભર આપણી સ્મૃતિમાં જડાઈ જાય છે.

એ દિવસે એવું જ કંઈક બની ગયું, સામાન્ય રીતે અહીં દર વર્ષે એન્યુઅલ ચેકઅપ માટે ડૉક્ટરની મુલાકાતે જવાનો શિરસ્તો છે. કોઈક વાર જો ડૉક્ટરને સ્વાસ્થ્યમાં કંઈક વાંધાજનક લાગે તો એ આગળ અન્ય સ્પેશ્યાલિસ્ટને બતાવવાની સલાહ આપે અને આપણે એ મુજબ આગળ અન્ય ડૉક્ટરને મળતા રહીએ.

ગયા વર્ષે આવી જ એક સમસ્યાને લીધે સ્પેશલિસ્ટને બતાવાનું, વારંવાર ફૉલોઅપ ચેકિંગ માટે જવાનું થતું. અહીં ડૉક્ટર આવે એ પહેલાં ટ્રેઇન નર્સ આવીને આપણું વજન, ઊંચાઈ, બ્લડપ્રેશર, ઑક્સિજન લેવલ વગેરે ચેક કરી લે. આપણી રોજીંદી દવાઓ વિશે પૂછપરછ કરી લે, વગેરે વગેરે….

હવે જ્યારે ગયા વખતે ડૉક્ટરની ઓફિસે મેલિસાને મળવાનું થયું ત્યારે ડૉક્ટર આવે ત્યાં સુધીની બધી ફોર્માલિટી પતાવીને બહાર જતા પહેલાં એણે સરસ મઝાના હૂંફાળા સ્માઈલ સાથે સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત જીવન માટે શુભેચ્છા આપી. બસ એ દિવસ પછી ઘણા લાંબા સમય સુધી મેલિસાના બદલે બીજી જ નર્સની હાજરી રહેતી.

મેલિસાના મઝાના વ્યક્તિત્વના લીધે એની ગેરહાજરી સાલતી પણ અહીં કોને પૂછાય?

વળી પાછો થોડો સમય એમ જ વહી ગયો અને ફરી એ જ ડૉક્ટરની ઓફિસના વેઇટિંગરૂમમાં મેલિસા મળી ગઈ. એની સાથે વ્હીલચેર પર એની વૃધ્ધ માતા હતી. લાંબા સમય સુધી સતત મેલિસાને મળતા રહેવાના લીધે એક જાતની આત્મીયતા બંધાઈ ગઈ હતી. એ પણ અમને જોઈને ખુશ થઈ ગઈ.

ડૉક્ટર બોલાવે એ વચગાળાના સમય દરમ્યાન મેલિસા સાથે વાત થતી રહી અને જે વાત થઈ એમાં મેલિસાના વ્યક્તિત્વનું એક સાવ અજાણ્યું પાસુ ખુલી ગયું.

મેલિસાએ કોઈના ભલા માટે પોતાની મરજીથી આ જોબ છોડી હતી. વર્તમાન સમયમાં કેટલાય લોકોને જોબ પરથી લે ઑફ મળે છે. આ ડિપાર્ટમેન્ટમાંથી પણ કેટલાકને લે ઑફ મળવાનો હતો જેમાં ચેલ્સિયા એક હતી. નાના ત્રણ બચ્ચાની સિંગલ મૉમની જોબ છુટી જાય તો શું થાય એની તો કલ્પના કરવી ય એના માટે કપરી હતી અને ચેલ્સિયાને જોબ પર ચાલુ રાખવાની શરત સાથે મેલિસાએ રાજીખુશીથી રાજીનામુ આપી દીધું.

રોજ સવાર પડેને પોતાની નોકરી માટે ફફડતા રહેતા, નોકરી માટે સતત ઉચાટમાં રહેતા લોકોની વચ્ચે મેલિસાની આ વાત સાંભળીને ગજબનું આશ્ચર્ય થયું.

“ શું ફરક પડ્યો મને?..એ કહેતી હતી. અમારો ડેરીનો ફેમિલી બીઝનેસ છે. વરસ દરમ્યાન અમારી પોતાની ગાયોનું પાલન કરીએ છીએ અને એમના દૂધમાંથી પ્રિઝર્વેટિવ વગરના નેચરલ આઇસ્ક્રીમ બનાવીને વેચીએ છીએ. બસ, મારા પતિ સાથે જોડાઈ ગઇ.?

હવે અહીં સૌ જાણે છે આ આઇસ્ક્રીમ પાર્લર ઉનાળાના માત્ર છ મહિના જ ખુલ્લુ હોય છે એટલે બાકીના છ મહિના એમના કેવા જતા હશે એના માટેનો મનમાં ઉચાટ થયો. એટલે બોલાઈ ગયું, “ અરે પણ, આટલી સરસ જોબ, ઈન્સ્યોરન્સનો લાભ….તું અહીં જોબ કરતી હતી ત્યારે પણ એ બીઝનેસ તો ચાલતો જ હતો ને?”

અમે આગળ બોલીએ એ પહેલા ઉપર આંગળી કરીને બોલી.. “God is great. He will take care of us. ઈશ્વર દયાળુ છે….ચેલ્સિયાને મારા કરતા વધારે જરૂર હતી. હું જોબ છોડું તો એની ટકી રહે એ વાતે મને મારી જોબ છોડ્યાનો કોઇ રંજ નથી.. મઝાનું જીવન છે. પતિ સાથે રહેવાનુ મળે છે. કેટલા વર્ષો પછી સાથે જમીએ છીએ એનો આનંદ છે..જાણતી હતી કે આર્થિક ખોટ સાલવાની શક્યતા ઉભી થશે. બીજી ઘણી બધી રીતે ઘણા લાભ પણ નહીં મળે…But that’s ok….”

આ બોલતી વખતે મેલિસાના ચહેરા પર મિશ્ર ભાવ હતા. ક્યાંક કશું છોડ્યાના, છુટ્યાના વસવસા કરતાં હવે જે છે એને વધાવી લેવાની મક્કમતા હતી. ચહેરા પર જાણે ફકીરીનો ભાવ હતો. જ્યારે જે મળશે એને રાજીખુશીથી માણી લઈશુ એવી તટસ્થતા હતી. ઈશ્વર પરની શ્રદ્ધા અચળ હતી. દરેક દિવસો એક સરખા હોતા નથી, ક્યારેક મધ્યાને તપતો સૂર્ય આથમી જશે ત્યારે પણ ઈશ્વરની કૃપાનું છત્ર છે તો આપણે હેમખેમ છીએ એવો વિશ્વાસ પણ અકબંધ હતો. જાણે ફાટેલા ખીસ્સાની આડમાં મુકેલી મલકાતી મોજ છાલકની જેમ છલકાતી હતી.

અવાજમાં વ્યક્ત થતો ભાવ જાણે કહી રહ્યો હતો કે

સૂરજ તો ઊગે ને આથમી યે જાય
મારી ઊપર આકાશ એમનેમ છે

ઓચિંતુ કોઇ મને રસ્તે મળે ને
કદી ધીરેથી પૂછે કે કેમ છે ?
આપણે તો કહીએ કે દરિયા શી મોજમાં
ને ઉપરથી કુદરતની રહેમ છે…….

કુદરતની આ રહેમને સમજવા માટે મેલિસાએ આ વાત ક્યાંય વાંચી હશે? ના રે…અને છતાંય એની વાતમાંથી ઉઠતા સૂર આ શબ્દોમાં એમ જ પડઘાતા હતા.

ફાટેલા ખીસ્સાની આડમાં મૂકી છે અમે
છલકાતી મલકાતી મોજ…..

તાળું વસાય નહીં એવડી પટારીમાં
આપણો ખુશીનો ખજાનો હેમખેમ છે….

કોણ કહે છે કોઈ એક કવિની અભિવ્યક્તિ કે કોઈપણ ભાષાના શબ્દોમાં વ્યક્ત થતી વાત માત્ર એટલા પુરતી જ સીમિત રહેતી હશે? સાચૂકલી લાગણીઓ કે ભીતરની ભીનાશ તો ક્યાંય પણ કોઇને ય પણ ભીંજવીને જ રહે છે…એનો હિસાબ થોડો માંડવાનો હોય?

 

કાવ્ય પંક્તિ- ધ્રુવ ભટ્ટ