૪૮-હકારાત્મક અભિગમ- જીવન-પ્રવાહ
જગત સમ્રાટ સિકંદર, વિશ્વ વિજેતા સિકંદર, અઢળક સંપત્તિનો દાવેદાર સિકંદર જીવ્યો ત્યાં સુધી જીતવાની ખેવનામાં જ રહ્યો પણ માત્ર મેળવવાની જ જીદથી પણ એ શું પામ્યો? અને જ્યારે એના જીવનની અંતિમ પળો આવી ત્યારે એણે પોતાના જનાજાની બહાર ખુલ્લી હથેળી રાખીને એને દફન કરવાનું કહીને વિશ્વનેનવાનો અર્થપૂર્ણ સંદેશ આપતો ગયો.
“ખુલ્લી હથેળી રાખીને જીવો જીગતમાં આવતા,
ને ખાલી હાથે આ જગતથી જીવ સૌ ચાલ્યા જતા
યૌવન ફના, જીવન ફના, જર અને જગત પણ છે ફના”
એ વાત સાથે એક બીજી વાત અહીં યાદ આવી.
જોર્ડન અને ઇઝરાયેલની વચ્ચે આવેલો સમુદ્ર મૃત સમુદ્ર તરીકે ઓળખાય છે. ખરેખર તો આ એક વિશાળ તળાવ છે જેમાં ૩૫ ટકા જેટલો ક્ષાર છે એટલે એમાં નથી કોઈ દરિયાઈ વનસ્પતિ ફાલી શકતી કે નથી કોઈ જીવ રહી શકતા. હા! એટલું ખરું કે એમાં રહેલી ખારાશના વધુ પડતા પ્રમાણને લીધે એમાં માનવશરીર કોઈ આયાસ વગર તરી શકે છે.
જ્યારે આ મૃત સરોવરની ઉત્તરે ગેલિલોનો સમુદ્ર છે. આ…
View original post 219 more words
પત્રાવળી-૩૪
પત્રાવળીના સહપંથીઓ.
આજે પત્રાવળીની સફર શરૂ થયે ૩૩ અઠવાડિયા પસાર થઈ ગયા અને મઝાની વાત એ છે કે આ સફરમાં સહપંથીઓ જોડાતા ગયા ત્યારે મજરુહ સુલતાનપુરીના શબ્દો થોડા શાબ્દિક ફેરફાર સાથે યાદ આવે છે.
“હમ ચાર હી ચલે થે જાનિબે મંઝિલ મગર, લોગ સાથ આતે હી ગયે, કારવાં બનતા ગયા”… અને આમ પણ આ તો એક સંવાદિતાના સૂરે જોડાયેલા સહપંથી આદરેલી સફર છે ને?
દેવિકાબેને આજે જે સંવાદની વાત કરી છે એ સંવાદ જ તો આપણી પાસેની એક વિશિષ્ટ શક્તિ છે જેના દ્વારા આપણે આપણી લાગણીને વાચા આપી શકીએ છીએ. એકમેક સાથે સંકળાયેલા રહીએ છીએ. ક્યારેક મૌન તો ક્યારેક સંવાદ…એ બંને વચ્ચે સમતોલન રાખીને આપના સંબંધો સાચવી લઈએ છીએ ને?
ક્યારેક એવું પણ બનતું હોય કે આપણે માત્ર આપણી સાથે જ રહેવા માંગીએ છીએ પણ મોટાભાગે આપણે આપણા સારા-ખોટા અવસરે કોઈકને શોધીએ જ છીએ જે આપણી લાગણીનો પડઘો આપે. ક્યારેક એવું બને કે આપાણા જીવનનો સૌથી મહત્વનો, સૌથી રાજીપાનો અવસર હોય ત્યારે પણ એ સુંદર-મંગળ ક્ષણ આપણે એકલા હોઈએ તો ક્યાં માણી શકીએ છીએ? એવી ક્ષણોને આપણે સૌ સાથે વહેંચીને માણીએ તો એની સુંદરતા અનેક ઘણી વધી જાય છે ને? માણસને વહેંચાવું ગમે જ છે. ભીતરથી એકલતા અનુભવતો માણસ કયારે એ એકલતાનો આઈસ બ્રેક થાય એવી રાહ તો જોતો જ હોય છે. એ રાહ જુએ છે કોઈની….કોઈ એને કંઈક પૂછે એની.
ઘણી બધી લાગણીઓ આંખ કે ચહેરા દ્વારા સામેની વ્યક્તિને સ્પર્શે છે પણ જ્યારે એને આપણે શાબ્દિક વ્યક્ત કરીએ છીએ ત્યારે આપણા અવાજના આરોહ-અવરોહથી પ્રગટ થતી અભિવ્યક્તિ કે એનો સૂર વધુ પ્રબળ નથી લાગતો?
દેવિકાબેન તમે કહ્યું એમ સંવાદ એક હ્રદયને બીજા હ્રદય સાથે જોડતો સેતુ છે. આપણી મનની વાત અન્ય સુધી પહોંચાડવાનું માધ્યમ છે. આજે એ અંગે એક નાનકડી વાત યાદ આવે છે.
જ્હોનાથન પેટીટ નામથી તો આપણે સૌ સાવ અજાણ્યા છીએ .એ નામ આજ સુધી આપણા કાને પડ્યું પણ નહીં હોય શક્ય છે ભવિષ્યમાં પણ નહીં પડે. પરંતુ એમણે એમના જીવનની એક એવી મર્મસ્પર્શી વાતનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો એ આજે યાદ આવી.
એ કહે છે કે જ્યારે તેઓ દસ વર્ષની ઉંમરના હતા ત્યારે એમની માતાએ બનાવેલું અત્યંત ટેસ્ટી ખાવાનું મઝાથી ખાધું. ત્યાર બાદ એ એમની પ્લેટ સાફ કરતાં હતાં ત્યાં એમના માતાએ આવીને કહ્યું, “ સોરી દિકરા, આજે પણ ખાવાનું અત્યંત ખરાબ હતું નહીં?”
જ્હોનાથને આશ્ચર્ય અને આઘાત પામતા મા ને કહ્યુ, “ ના , ખાવાનું અત્યંત સ્વાદિષ્ટ હતું. મને ખરેખર ખુબ ભાવ્યું.”
“ખરેખર? હવે આશ્ચર્ય પામવાનો વારો એમની મા નો હતો. “તું કાયમ કશું જ બોલ્યા વગર ચૂપચાપ ખાય છે. ક્યારેય કશું કહેતો નથી, મારું બનાવેલું ખાવાનું તને ભાવે છે એવું ક્યારેય તેં મને જણાવ્યું નથી એટલે મેં ધારી લીધું કે તને મારું બનાવેલું ખાવાનું નહીં ભાવતું હોય.”
“ના મા, તું તો ખરેખર શ્રેષ્ઠ કૂક છું.”
“તો તારે મને ક્યારેક તો જણાવવું જોઇતું હતું.” મા એ જવાબ આપ્યો.
જ્યારે તમારા મનમાં શું છે એ જણાવો નહીં ત્યાં સુધી એ અવ્યક્ત લાગણીનો શું અર્થ?
વાત આમ છે. આપણે લાગણીઓથી ભલે છલોછલ હોઈએ પણ એ લાગણી જ્યાં સુધી વ્યકત નથી થતી ત્યાં સુધી એ વ્યર્થ છે. સંવાદ એ સેતુ છે જેના થકી આપણે અન્ય સુધી પહોંચી શકીએ છીએ. પ્રેમ ગમે તેટલો કરતા હોઈએ પણ એ પ્રેમ જ્યાં સુધી શબ્દોનું સ્વરૂપ ધારણ ન કરે ત્યાં સુધી અધૂરો જ લાગવાનો. પ્રીતમની લાગણીઓ પ્રિયા એની આંખોમાં જોઈ શકે છે પણ વાણીમાં વ્યક્ત ન થાય ત્યાં સુધી એને સંતોષ ક્યાં થવાનો ?
દેવિકાબેને એમના પત્રમાં કહ્યું કે, એમના ગયા પત્રથી શરુ થયેલ મૌનની વાત, પર્વતોની હારમાળા પર પડતા પડઘાની જેમ વિવિધ રીતે ઝીલાઇ. કેવી સરસ વાત! મૌન પણ પડઘાની જેમ ઝીલાય…. આપણે હંમેશા ઇચ્છીએ જ છીએ કે વાત આગળ વધે. આપણે અનેક જગ્યાએ ગયા છીએ અને જોયા છે ઈકો પોંઇન્ટ….આપણે પણ ત્યાં ઊભા રહીને આપણું અથવા સૌથી વહાલી વ્યક્તિનું નામ બોલીએ છીએ અને ચારેબાજુથી એનો ધ્વનિ પડઘાય છે. આપણા જ અવાજના આરોહ અવરોહ એમ યથાવત સાંભળીને કેવા ખુશ થઈ જઈએ છીએ!
બે વ્યક્તિ સાવ સામસામે જોઈને કેટલી વાર બેસી શકે? વાત આગળ વધશે વાતચીતથી ને? ક્યારેક એવું બને કે મનથી આપણે ઈચ્છીએ કે કોઈ કશું પૂછે અને જવાબમાં આપણે છલકાઈ જઈએ. મનનો ઊભરો ઠાલવી દઈએ.
દેવિકાબેને કહ્યું એમ ગીતા રચાઈ કૃષ્ણ અર્જુનના સંવાદોથી. અર્જુને પોતાના મનની વ્યથા વ્યક્ત જ ન કરી હોત તો અંતર્યામી હોવા છતાં શ્રી કૃષ્ણે સંવાદ આદર્યો હોત?
સંવાદ ત્યાં સુધી આવકાર્ય છે જ્યાં સુધી એ વિવાદનું સ્વરૂપ ન ધારણ કરે. વાત સાચીને ?
રાજુલ કૌશિક
Rajul Kaushik
http://www.rajul54.wordpress.com
પત્રાવળી-૩૩
રવિવારની સવાર.
પત્રાવળીના પ્રિય સાથીઓ,
‘કેમ છો?’ લખીને તમારી કુશળતા પૂછું ત્યાં તો અંદરથી જ જવાબ મળી ગયો કે, સૌના પત્રો મળે છે તે જ બતાવે છે કે સૌ ક્ષેમકુશળ છો. બરાબર ને? પણ હવે અહીં સવાલ એ થાય છે કે, આ અંદરથી જવાબ કોણ આપતું હશે? બહુ ગહન વિષય છે, નહિ? હા, પણ મારે કોઈ ગંભીર, સમજવી મુશ્કેલ વાતો તરફ વળવું નથી. પણ આવા જાત સાથે થતા સવાલ-જવાબો એટલે કે, સંવાદો મને ખૂબ જ ગમે. પછી તે કોઈની સાથે થતા હોય કે સ્વયં સાથે થતા હોય.
સંવાદની એક જુદી જ મઝા છે. તેમાં પણ સંવાદિતા સધાતી અનુભવાય તેનો તો વળી ઑર આનંદ. સંવાદ એક હૃદયને બીજા હૃદય જોડે જોડતો સેતુ છે. આપણું મહાન પુસ્તક ગીતા પણ કૃષ્ણ-અર્જુનના સંવાદોથી જ શરૂ થાય છે ને? અને તે પહેલાં તેના રચયિતાએ સ્વયં સાથે કેટલો સંવાદ કર્યો હશે! પણ આ સંવાદની વાતને આગળ વધારું તે પહેલાં એક બીજી વાત કરી લઉં.
મારા ગયા પત્રથી શરુ થયેલ મૌનની વાત, પર્વતોની હારમાળા પર પડતા પડઘાની જેમ વિવિધ રીતે ઝીલાઈ. રાજુલબહેન અને પ્રીતિબહેન તો ખરાં જ પણ અલકેશભાઈએ પણ સુંદર પ્રતિસાદ આપ્યો. જુગલભાઈએ તો આ વાચનસુખના ઓડકારની વાત કરી ચહેરો ચમકાવી દીધો! જાણે અરીસો ધરી દીધો. કલ્પનાબહેને પણ સુંદર રીતે મૌનની વાતમાંથી ‘બંબા’ની સ્મૃતિ દ્વારા વિસરાતા શબ્દનો વળાંક લીધો. બંબાની સાથે બૂઝારું, ડોયો,ટોયલી,ટીમણ જેવા કંઈ કેટલાયે ભૂલાયેલ શબ્દો આંખ સામે આવી તરવર્યા. મઝા આવી વાંચવાની. મિત્રો, સાવ સાચી વાત છે કે પત્રો ખૂબ જીવંત લાગે છે અને તેમાં પણ સર્જનાત્મક તત્ત્વોનો સ્પર્શ મળે ને ત્યારે તો ધન્યતા જ અનુભવાય.
અગાઉ એક પત્રમાં રાજુલબહેને પ્રિયકાંત મણિયારની કવિતાનું સુંદર રસદર્શન કરાવ્યું હતું. તેમાંથી કાવ્યસર્જનની પ્રક્રિયાનો એક વિચાર તણખાની જેમ આવીને ઊડી ગયો હતો. પછી જુગલભાઈના પત્રથી ફરી એ વિચાર ચિનગારીની જેમ સળવળ્યો હતો અને હમણાં The world of poetryનું એક પુસ્તક વાંચી રહી છું, જેનાથી એ વિચારને વધુ હવા મળી. રસદર્શનની જેમ જ કાવ્ય–સર્જનની પ્રક્રિયા પોતે પણ એક રસનો વિષય છે. તે વિશે એક બહુ સુંદર વાંચેલી વાતયાદ આવે છે. જાણીતા લેખક શ્રી રજનીકુમાર પંડ્યાએ તેમના એક લેખમાં વર્ષો જૂનો કોઈનો પત્ર ટાંક્યો હતો કે,
“પ્રસૂતિવેળાએ જેમ માતાના ઉદરમાં બાળક ફરકે છે તેવી જ કોઈ મનોદશા કવિતાની પ્રસૂતિ વેળાએ અનુભવાય છે. અવતરનાર કાવ્ય–બાળકની આસપાસ પણ અનુભૂતિની ઓર વીંટળાયેલી હોય છે. આ ઓરમાંથી બહાર આવેલ પ્રસવપછીની પ્રસન્નતા પણ નીરાળી હોય છે.” એટલે કે, અનુભૂતિ એક વાર વ્યવસ્થિત રીતે પ્રગટ થઈ જાય પછી ખૂબ સારુંલાગે. કેવી સાચ્ચી વાત છે નહિ?
હવે આ બાબતમાં હું સહેજ આગળ વધીને એમ પણ કહીશ કે, ચારેબાજુ લોહી–માંસથી ખરડાયેલા બાળકને, જેમ નર્સકપડાંમાં વીંટાળી, પાણીથી કે સ્પંજથી ચોક્ખું કરી, અંગોને સરખાં ગોઠવી, વ્યવસ્થિત રીતે લપેટીને પરિવારના હાથમાંઆપે છે ને ? બરાબર તે જ રીતે કવિતાને પણ જન્મતાં વેંત ધરી દેવાને બદલે થોડી માવજત કરીને પછી જ રજૂ થાય તો એનાં સાચા રૂપનાં દર્શન થાય. બીજી રીતે કહું તો, થાળીમાં પડેલાં રંગબેરંગી ફૂલો, લાગે તો ખૂબ જ સુંદર પણ જો એનો ગજરો ગૂંથવો હોય કે એની વેણી બનાવવી હોય તો એને એક નિશ્ચિત ‘પેટર્ન’માં ગોઠવવી પડે. તો એ વધુ મનમોહક લાગે ને? તો જ એની મહેક પણ ભીતર સુધી પહોંચે ને સ્પર્શે. કવિતાનું પણ એમ જ છે.
જુગલભાઈ, આવી વાતો ક્યારેક નિબંધ જેવી લાગે કે કદીક લેખ જેવી ભાસે. પણ લખાય છે તો સરખા રસરુચિવાળા મિત્રોને સંબોધીને જ ને? અને એની આપલે પણ એવી જ રીતિ-રસમથી થાય છે. પત્રસ્વરૂપની આ જ તો ખૂબી છે અને સુંદરતા પણ. એ સ્પર્શે છે, જ્ઞાનેન્દ્રિયોની આસપાસ ફરે છે. પિતા-પુત્ર, મા-દીકરી, ભાઈ-બહેન વગેરે સગપણના સ્નેહીઓ વચ્ચે લખાતા અંગત પત્રો હોય; કે સાહિત્યિક રુચિથી લખાતા પત્રો હોય, ટપાલી દ્વારા મળતા હોય કે ઈન્ટરનેટના માધ્યમ દ્વારા પણ પત્રમાં લખાતા શબ્દો નજીકથી સ્પર્શે છે અને ભીતર સુધી પહોંચે છે.
તો હવે પત્રની શરૂઆતમાં કરેલ સંવાદવાળી વાત અંગે પ્રકૃતિનું એક સંવાદ-ગીત ધરી દઉં?
સૂરજ,ચાંદ,પવન,વરસાદ અંદરોઅંદર ધરતી માટે સંવાદે ચડયા છે..પણ ધરતી તો કંઈક બીજું જ વિચારે છે.
સૂરજ એક દી’ કહે ચાંદનેઃ તુજથી વધુ ધરતી હું ચાહું,
રાતનો શ્યામલ ઘૂમટો હટાવી ચહેરે ઉજાસ પથરાવું.
તું તો ચંદ ઘડી, થોડો ને પાછો, વધતો ઓછો, મળતો.
વળી સંતાતો, વાદળ પાછળ, એવું ઘણુંયે કરતો.
ચાંદ કહેઃ વાત તારી સાચી તોય તું તો એને તાપતો રહે.
હું ઘડી છો થોડીક મળું,પણ શીતલ-પ્રેમથી ઠારતો રહું.
પવન આડે આવી બોલ્યોઃ બંધ કરો આ બડાશ તમારી.
મન ફાવે તો આવો–જાઓ, બણગાં ફૂંકો ખોટાં ભારી?
સતત વહો જો મારી જ્યમ, તો જાણું લાગણી લીલીછમ.
રહું અવિરત ચારેદિશ, મહેંકાવું શ્વાસે ગુલશન સમ.
ના રહેવાયું મેઘરાજથી, સાંભળી ખોટા વાદવિવાદ,
કહેઃ વરસું મન મૂકીને, ભીંજવું ધરતી અનરાધાર.
ઢોલ–નગારા, ટહુકા સાથે મેઘધનુષ ને વીજ ચમકીલી,
જઈ પહેરાવું લીલી ચુંદડી, સ્નેહે હસાવું ખીલી ખીલી.
સાંભળી મલકી, ધરતી વિચારે, સૂર્ય,ચાંદ,પવન, વરસાદ;
અગર જુએ જો મૂંગું ભીતર, તો જ સાંભળે અંતર–નાદ.
કદી તપી પેટાળે ફાટું, કદી હું વાવાઝોડે કંપું,
જલપ્રપાતે દૂર તણાઉં, વળી કદી અંધારું ઓઢું.
વ્હારે ત્યારે કોણ આવે છે? આજ લગી હું ના પ્રમાણું.
ધૈર્ય, કસોટી,પીડા, જગની જુગજૂની હું પિછાણુ.
અલ્પ–અતિના વાદો છોડી, મન સમતલ કરી જાણું.
હર મોસમના રંગ ઢંગ સંગ, ખેલું ગણી નજરાણું.
ચાલો દોસ્તો, આજે આટલું બધું!
દેવિકા ધ્રુવ
Devika Dhruva.
http://devikadhruva.wordpress.com
પત્રાવળી-૩૨
પ્રિય દેવિકાબેન અને પત્રાવળીનાં મિત્રો,
તમારા સૌની મૌન વિશેની વાતો વાંચવાની મઝા આવી. એમાં ઘણું તથ્ય છે. આજે એ જ વિષયને થોડી જુદી રીતે આગળ વધારું.
એ સ્વાભાવિક છે કે, વધતી જતી સમજણ જીવનને મૌન તરફ લઇ જાય. મૌનમાં શબ્દો ના નીકળે એ પણ સાચું, પરંતુ મિત્રો, પત્રાવળી સામે હોય તો મોઢું તો ખોલવું જ રહ્યું ને?
અષાઢી મેઘ, શ્રાવણના સરવરીયા.. પછી તો પૂછવું જ શું? ભજીયા, દાળવડા ખાવાનું મન થાય. પેટમાં આગ લાગે જ,જઠરાગ્નિ પ્રજ્જવલિત થાય અને લાયબંબો બોલાવવો પડે. હા, શબ્દોથી જે અગન લાગે તેને ઓલવવા હજુ સુધીવિશ્વમાં કોઇ બંબો શોધાયો નથી. માત્ર મૌન જરૂરી છે. આ ‘બંબો’ શબ્દે મારું બાળપણ જીવંત કરી દીધું.
હું અમદાવાદની પોળમાં જન્મેલી. યાદ આવે છે, પોળના ઘરના ચોકમાં મૂકેલો તાંબાનો ચકચકતો બંબો. દાદી વહેલીસવારે બંબાના વચલા નાળામાં કોલસા નાખતી અને તેના પર ઘાસલેટનું પોતુ નાંખી તેને પેટાવતી. થોડીવારમાં બંબોભડભડ સળગતો. પાણી ગરમ થતું. ચકલીમાંથી એક વ્યક્તિ ગરમ પાણી ભરે એટલે ઉપરથી બીજુ પાણી ઉમેરાતુ.બંબો ચોકમાં રાખતાં જેથી તેનો ધૂમાડો ઉપર જતો. ઘરમાં બાર જણ રહેતાં તો ય બધાંને આ બંબો ગરમ પાણી પૂરૂ પાડતો. આ બંબો એ મોર્ડન ગીઝરનું રૂપક કહેવાય. ગામડામાં ઘરના ફળીયામાં બંબો રહેતો. તેમાં કોલસાને બદલે સળી, સાંઠીકડા, લાકડાનો વહેર, છાંણા, વિગેરે ઈંધણ નાંખીને આગ પેટાવતા અને પાણી ગરમ કરતા. કદાચ એટલે જ એ ગીતનું સર્જન થયું હશે, ‘ઈંધણા વીણવા ગઇ’તી મોરી સહિયર …’. ‘બંબો’ જૂના જમાનામાં લક્ઝરી ગણાતો. ભવિષ્યમાં જ્યારે વિજળીની અછત વર્તાશે ત્યારે ‘બંબો’ પુનર્જન્મ લે તો નવાઇ નહીં!
મારા સાસરે પણ મેં બંબો વાપર્યો છે. સમય જતાં અમારા દિવાનખંડના એક ખૂણાંમાં ત્રણ પાયાની પિત્તળની ઘોડી પર તાંબાના બંબાને ચળકાવીને તેના ભૂંગળામાં મેં ફૂલોથી સજાવટ કરી હતી. નવી પેઢી માટે તો ‘બંબો’ એક એન્ટીક પીસ ગણાય. થોડા સમય પહેલા યુ. એસ.માં એક દિવાળી પાર્ટીમાં જવાનું થયુ. ડ્રીંક્સ–સ્ટાર્ટરથી પાર્ટી શરૂ થઇ. હું જોઈ રહીહતી ત્યાં પડેલા કન્ટેનરને, જેમાંથી લોકો ગ્લાસમાં ‘ડ્રીંક’ ભરી રહ્યા હતા. એ કન્ટેનર હતું, નાની સાઇઝનો ‘બંબો’.’આલ્કોહોલીક ડ્રીંક’ તો હું પીતી નથી છતાં તેના નળમાંથી ગ્લાસ ભરવાનું મન થઇ જ ગયું. ‘ઠંડો બંબો’ વચ્ચેના નાળામાં બરફ ભરેલો અને આજુબાજુ બીયર.
મારી કામવાળી ઘરની બહારની પાણીની ટાંકીના નળને અને હેન્ડપંપને પણ બંબો કહેતી હતી. દુકાળના દિવસોમાં ગામ બહાર બંબો આવતો અને ગામના લોકો, ડોલો કે બેડાં લઈને પાણી લઇ આવતા તે ક્યાં અજાણ્યુ છે? લાયબંબોએટલે આગનો બંબો એટલે કે ફાયરટ્રક. ફાયર સ્ટેશન, ફાયરમેન, ફાયરબ્રીગેડ શબ્દો નાના બાળકોને પણ કેટલાં પ્રિય હોય છે? આપણે રમત રમતાં, ‘ડુંગર ઉપર આગ લાગી, દોડો રે ભાઇ દોડો …’ આજે પણ ક્યાંક આગ લાગે તો રસ્તા પરજતાં લાયબંબાને સૌએ રસ્તો કરી આપવો પડે છે.
ગુજરાતી જોડણીકોશ પ્રમાણે ‘બંબો’ શબ્દ અરબી શબ્દ ‘મંબો’ અને પોર્ટુગીસ શબ્દ ‘પોમ્પો’ પરથી આવ્યો છે. પ્રાચીન ગીઝર બનીને બંબો પોતે ગરમ થઇને પાણી પૂરૂ પાડતો હતો તો વળી બંબો આગ ઓલવવાનું કામ પણ કરે છે. અરે!મજાની વાત તો એ બની કે મારા પતિના દવાખાનામાં એક પેશન્ટ આવેલ, એ પેટ બતાવીને કહે, “આ બંબામાં આગ લાગી છે, બહુ બળતરા (એસીડીટી) થાય છે. ડૉક્ટર કંઇક કરોને! આખરે તો વૈશ્વાનર જ રહે છે ને આ બંબામાં!” અને ડૉક્ટરે શું કહ્યું, ખબર છે? ‘ આ પત્રાવળી’માં પીરસાતી સાત્વિક વાનગીઓનું નિયમિત સેવન કરો’. એસીડીટી મટી જશે!
મિત્રો, શબ્દોનું પીરસણ થાય, વિચાર–વલોણું થાય, વેદના–સંવેદના વલોવાય, પરિપાકરૂપે મન જે માખણ આરોગે,નિજાનંદનો અનુભવ થાય અને પત્રાવળીનાં અન્નનો ઓડકાર આવે. તેનાં શબ્દોની સુવાસ સાહિત્ય–જગતમાં પ્રસરે એજ શુભેચ્છા સાથે વિરમુ છું.
કલ્પના રઘુ
kalpanaraghushah@gmail.com
પત્રાવળી-૩૦
પત્રાવળી-૩૦
સહયાત્રીઓ !
તમારાં સૌની ટપાલો સમયસર મળે છે. ઇમેઇલનું બારણું ખખડે ને જોઉં કે આજે કોઈના લખાણનું પરબિડિયું નથી પણ ટપાલ છે, એટલે એક ઉત્સાહ જાગી જાય અને ઉનાળાના ઠંડા માટલાના પાણીની માફક ગટગટાવી જાઉં. (ઉનાળો ! સાક્ષાત્ અનુભવી રહ્યો છું… ને એટલે જ સાવ સહજ એ અત્યારે અહીંય ટપકી પડ્યો !)
તમ સૌની ટપાલના જવાબમાં (ના, જવાબમાં નહીં, આ કાંઈ વેપાર કે વહેવાર થોડો છે ? કે કોઈ હિસાબકિતાબનાં લેખાંજોખાય નથી જ વળી; એટલે “વાચનસુખના ઓડકારના વળતા પ્રતિભાવમાં –) સહજ જ થાય કે સૌને લાવો સંભારી લઉં.
‘સંભારી લઉં’ એમ લખ્યું ભલે, પણ ટપાલની આ પ્રવૃત્તિ, પ્રક્રિયા, કામગીરી, કાર્યવાહી એ શું ફક્ત સંભારવા પૂરતી મર્યાદિત હોય ? ટપાલ એ કોઈ કાગળના ટુકડા પર ટપકાવાતા અક્ષરો કે કમ્પ્યૂટરના પડદે છપાતા ફોન્ટસની હારમાળા જ છે કે ? લખવાની શરૂઆત થયા પછી આ હજારો વર્ષોમાં કેટકેટલાં લખાણો ચામડા ઉપર, તાલપત્રો ઉપર, પથ્થરો ઉપર ને એમ બદલાતાં જતા પટ ઉપર લખાતાં જ રહ્યાં છે. વેપાર–વ્યવહાર–દસ્તાવેજ ને કોણ જાણે કેટલાય ઉદ્દેશોને લઈને સદીઓથી લખાતું જ આવ્યું છે !
પણ સૌથી ઉપર જો કોઈ લખાણ રહ્યાં હોય તો તે સર્જનાત્મક લખાણો ! કાવ્યશાસ્ત્રમાં સંઘરાયેલો ઇતિહાસ જોઈશું તો જણાશે કે કાવ્યશાસ્ત્ર જેમાં ગદ્ય–પદ્ય સમગ્ર સર્જનોનો સમાવેશ થાય છે તેણે આપણી સંસ્કૃતિને સાચવીને પ્રસારી છે.
પણ, સર્જનાત્મક સાહિત્ય અને વ્યવહારોનાં સ્થૂળ, રૂક્ષ લખાણો એ બન્નેની વચમાં જેનું સ્થાન મને દેખાયું છે તે તો છે આ ટપાલો ! એમાં સ્થૂળ વ્યવહારોય છે ને હૃદયને નીચોવીને ગંતવ્યે બેઠેલા વાચકને ક્યારેક તો હલબલાવી મૂકનારાં સર્જનાત્મક તત્ત્વોય છે જ !! મને તો કિશોરાવસ્થાથી જ એનો નેડો લાગેલો.
પણ વાત તો હું કરતો હતો પત્ર દ્વારા સંભારવાની, ને તમને સૌને ક્યાંથી ક્યાં લઈ ગયો ! હા, પત્રો જો લાંબા થઈ જાય ને રોજિંદા વાતવ્યવહારોને ડાબે હાથે મૂકીને ફિલસૂફી ઠઠાડવા માંડે તો પત્રો પત્રો રહેતા નથી.
છતાં એક એવું કારણ આ માધ્યમની માયા પાછળ રહેલું છે, જેને માટે જ તો આજે તમને સહુને સંભાર્યાં હતાં ! (ફરી પાછું સંભારણું !)
તમને સહુને યાદ હશે કે મારા એક પત્રમાં મેં પત્ર અંગે લખેલું કે એ એવો અરિસો છે જેમાં વાંચનારને લખનારનો ચહેરો દેખાતો હોય છે ! આને ટેલિપથી તો ન કહેવાય તોય આ એક ચમત્કાર તો છે જ. લખનાર, એનાં ઘરનાં સૌ, અરે ઘરનું ફળિયું, ઓશરી ને રસોડું સુધ્ધાં વાંચનારને દેખાતું હોય છે પત્રમાં !!
ને એટલે જ તો એક જમાનો હતો જ્યારે ટપાલી સૌનો માનીતો હતો ! દૂરથી દેખાતા ટપાલીનાં ચરણારવિંદ પોતાના ઘરભણી વળતાં દેખાય કે તરત ઘરધણી ઊભડક થઈ જતો ! (હા, ગામમાં જો કોઈને ઘેર ‘તાર’ લઈને ટપાલી આવે તો માણસ ધરુજી જતો….માઠા સમાચારની બીકે પડોશીઓય ગણગણી રહેતા કે ભારે થૈ, કોક ગયું !
લ્યો, એક બીજુંય યાદ આવી ગયું – મરણનો કાગળ હોય તો કાગળના મથાળે ઘાટા અક્ષરે લખવામાં આવતું કે “કપડાં ઉતારીને વાંચજો” જેથી કરીને કપડાં–વાસણ વગેરે અભડાઈ ન જાય…)
વળી પાછી મૂળ ‘વાતનું વતેસર’ થઈ ગયું. તમે સૌ કંટાળી જાવ એ પહેલાં હવે એ વાત જ કરી નાખું એટલે હાંઉં.
પત્ર લખનાર, અહીં હું પોતે, લખતી વેળા નજર સામે તમને સૌને રાખું એ તો સહજ છે પણ લખતી વખતે મને જે પ્રેરે છે તે તો તમારા આવીને વંચાઈ ગયેલા પત્રોમાંની ફોરમ. પત્રો કાગળ પર હોય કે કમ્પ્યૂટરને પડદે, પણ એમાં લખાયેલા–છપાયેલા અક્ષરોમાંથી જ્ઞાનેન્દ્રિયોને સ્પર્શી જનારી કોઈ અગમ્ય ચીજ સ્ફુરી રહેતી હોય છે. જુઓ આ સ્ફુરણા શબ્દમાં જ કોઈ ફોરમનો અર્થ પ્રગટતો જણાય છે ? પત્રોને હું એટલે જ જીવંત ગણું છું.
પત્રો સર્જનાત્મક અને વ્યાવહારિક બન્ને બાબતોને સવ્યસાચીની જેમ પ્રયોજે છે !! એમાં બે હૃદયોની ધબકનું પ્રત્યાયન થાય છે તો વ્યવહારોની સીધી, સાદી, સપાટ વાત સચોટ રીતે પહોંચે છે. લેણદેણની વાતો કે કાયદાકીય નોટિસો કે નોકરીધંધાના વ્યવહારો પત્રોમાંના અક્ષરોથી અસરકારક રીતે ગંતવ્યે પહોંચીને કામ પાર પાડે છે.
મિત્રો, આપણા આ પત્રો પણ એના લક્ષ્યસ્થાનને વીંધે અને આગળ જતાં આપણા સૌ સહયાત્રીઓને પણ પ્રેરે તો આપણી આ યાત્રા જરૂર સફળ થશે. નેટજગતે પત્રોને સાહિત્યના મનગમતા સર્જનવ્યાપારનું સ્થાન પ્રાપ્ત થાય તેવી આશા રાખું.
આજના આ લાંબા અને કંઈક અંશે નિબંધરૂપ બની ચૂકેલા મારા આ પ્રયાસ બદલ ક્ષોભ સાથે –
સૌની સાભાર સ્મરણવંદના…..
– જુગલકિશોર
પત્રાવળી-૨૯
રવિવારની સવાર
સર્વે પત્ર-મિત્રોને સુંદર ઋતુની વધામણી.
મૌન શબ્દ પર વિચાર કરતાં કરતાં થાય, કે આમ જુઓ તો એ શબ્દ કેટલો સહેલો લાગે છે, નહીં? “કેમ આજે મૌન લઈને બેઠાં છો?”, અથવા “કેમ, આજે સાવ મૌન રાખ્યું છે કે શું?” જેવા કટાક્ષ કરવામાં આ શબ્દ વધારે વપરાતો દેખાય. મૌન એટલે તત્પૂરતો વાણીનો અભાવ કહીએ, તો રોજિંદા જીવનમાં આવી ચુપકીદી કે શાંતતા મોટા ભાગના લોકોને ગભરાવી- ગુંગળાવી મૂકે છે. એમને અવાજ જોઈતો હોય છે, પછી ભલે એ સાંભળતા ના હોય. એટલેકે જેને ‘ white noise’ કહે છે તે.
વ્હાઇટ નૉઇઝ – કૃત્રિમ અવાજ, ઇચ્છાપૂર્વક પશ્ચાદ્ભૂમાં હાજર રખાતો just some sound. એમ તો એ કર્ણપ્રિય રવ હોઈ શકે છે, ને મધુર ધ્વનિ પણ હોઈ શકે છે. એ સતત ચાલુ રહે છે, ને એની હાજરી લોકોને એકલાં નહીં હોવાની ધરપત આપે છે. એ બધું અર્થહીન ને ઉપરછલ્લું હોય તો વાંધો નહીં, પણ હોવું જોઇએ તે નક્કી. “સાવ શાંત હોય તો જગ્યા ભેંકાર લાગે, ભઈ”; ને “કોઈ વાત કરનારું ના હોય તો સાવ કંટાળી જવાય, હોં”- જેવા ઉદ્ગારો આપણે ક્યાં નથી સાંભળ્યા?
તો ‘મૌન’ શબ્દ શું કેવળ શબ્દોની, વાણીની, અવાજની ગેરહાજરી જ સૂચવે છે? એ શબ્દમાં શું કશાની, કશા તત્ત્વની હાજરી છે જ નહીં?
હું એમાં રહિતતા નહીં, પણ સભરતા જોઉં છું. મૌન શબ્દને હું વ્યાપક રીતે જોવા પ્રેરાઉં છું. મૌન એટલે સ્વ-સ્થ હોવું,એમ સમજું છું. સ્વમાં, નિજમાં સ્થિર હોવું તે, એટલેકે જાતની સમજણ તરફ જવું તે, ચિત્તના ઊંડાણને કેળવતાં જવું તે. અહીં મૌન શબ્દને ધ્યાનની પ્રક્રિયાની સાથે સાંકળી શકાય. લૌકિકમાંથી કંઇક અ-લૌકિક તરફની ગતિ, કે વ્યક્તિગતતામાંથી નીકળી જઈને વૈશ્વિકતા તરફની મતિ.
‘મૌન’ એટલે જો ‘નિઃશબ્દતા’ ગણીએ તો પણ એમાં અર્થનું ઊંડાણ પામી શકાય છે. મૌન દરમ્યાન ચૈતસિક પ્રવૃત્તિ શક્ય બને છે. એ પ્રવૃત્તિ જો, અને જ્યારે, શબ્દથી છૂટી જાય તો, અને ત્યારે, ધ્યાન સંપૂર્ણ બને છે, અને પછી જ્ઞાન લાધી શકે છે.
અમેરિકામાં જન્મેલા, ને પછી બ્રિટિશ નાગરિક બનેલા વિખ્યાત કવિ ટિ. એસ. એલિયટ એક કાવ્યમાં કહે છે, કે I said to my soul, be still. ને છેલ્લે લખે છે, — so the darkness shall be the light, and the stillness the dancing.પહેલાં સ્થિરતા મેળવો, ને પછી ઉત્ફુલ્લતા પામો. એવું કંઇક. એમનું કલ્પન કેટલું બધું હિન્દુ અધ્યાત્મ-વિચાર જેવું નથી લાગતું?
જોકે ‘મૌનનું મંદિર’ અને ‘વિપશ્યના’ જેવા, મૌનનો મહિમા કરતા પ્રયોગો જરા પણ સહેલા, કે સહેલાઈથી થઈ શકે તેવા ના ગણાય. એ દરમ્યાન આઠ-આઠ દસ-દસ દિવસ સુધી શબ્દરહિત, વાણીરહિત થઈને ફક્ત સ્વની સાથે વસવાનું હોય છે. સાવ મૂક આધ્યાત્મિકતાનું આ ઘણું દુષ્કર કહી શકાય તેવું સ્વરૂપ લાગે છે.
દેહને અને મનને આવું વધારે પડતું કષ્ટ આપ્યા વગર પણ મૌનને મેં ઘણા પ્રમાણમાં અનુભવ્યું છે. હું તો કહીશ કે હું મૌનને માણતી રહી છું. મેળામાં એકલું લાગવાની વાત ગુજરાતી કવિતા કરતી હોય છે, પણ એકલાં હોઈએ ત્યારે અનહદ આનંદની પ્રતીતિની વાત મેં કરી છે. દા.ત. “મને મારગ પર દૂર સુધી ચાલવા દેજો, મને એકલાં યે આનંદે મ્હાલવા દેજો –”.
રાજુલબહેને ઉલ્લેખ કર્યો છે તે કૉર્નવૉલ પ્રાંત અને ત્યાંનું પૅન્ઝાન્સ ગામ મારાં અતિપ્રિય સ્થાનો છે. ગાઢ ધુમ્મસ ત્યાંની ભૂમિના છેડે મોડી બપોરની રોજિંદી બિના છે. એક વાર એ મારી પાછળ પડવા લાગેલું. મારે તો એ અંચળો ઓઢવાની ઇચ્છાની સાથે સાથે, સુરક્શિત રહેવા વિષે ‘પ્લાન બી’નો વિચાર પણ કરવો પડેલો. મોડી મોડી પણ બસ આવેલી, ને ત્યારે એ આશ્લેષ-મુક્તિ બાબતે જીવ બળ્યો હતો પણ ખરો.
પ્રવાસ-સ્થાનો પાસેથી મળેલાં ઊંડાં મૌન-આનંદનાં ઘણાંયે સ્મરણ છે, પણ એ સિવાયના એક અસાધારણ પ્રસંગનો ઉલ્લેખ કરું: ઘણાં વર્ષો પહેલાં, ન્યૂયૉર્કમાં આપણા પ્રખર વિચારક કૃષ્ણમૂર્તિને સાંભળવાનો લાભ પ્રાપ્ત થયેલો. શહેરના ખૂબ મોટા કાર્નેગી હૉલના અતિવિશાળ સ્ટેજ પર હતી ફક્ત એક નાની ખુરશી. સમય થતાં, કૃષ્ણમૂર્તિ એકદમ ચૂપચાપ આવીને બિરાજ્યા. બીલકુલ હાલ્યા-ચાલ્યા વગર આખું વ્યાખ્યાન આપ્યું, ને પછી એ જ રીતે, ચૂપચાપ અંદર ચાલ્યા ગયા. ખીચોખીચ બેઠેલા પ્રેક્ષકોમાંથી કોઈની દેન નહતી કે તાળી પાડે.
સ્વના ઊંડાણનું, ખાલીપણાની સભરતાનું, મૌનની અસાધારણતાનું હંમેશાં યાદગાર એવું આ સંસ્મરણ છે.
—- પ્રીતિ સેનગુપ્તા
ફિલ્મ રિવ્યુ-સંજુ
સાપ સીડીની રમત તો નાનપણમાં સૌ રમ્યા જ હશે. પાસા ફેંકાય અને એ ઉપર તરફ જતી સીડી પર જઈને અટકે તો આપણે એ સીડીના પગથીયા ચઢ્યા વગર સડસડાટ સીધા ઉપરની હરોળમાં જઈ પહોંચીએ અને જો એ પાસા સાપના મોઢા પાસે જઈને અટકે તો સીધા જ નીચેની પાયદાન પર ઉતરી જઈએ. સંજય દત્તનું જીવન પણ આવી જ એક સાપ સીડીની રમત જેવું છે. એ આજે સફળતા અને લોકપ્રિયતાના શિખરે બેઠો હોય તો બીજા દિવસે એ નામોશીની ગર્તામાં ગરી ગયો હોય. એ ફીનિક્સ પંખીની જેમ ફરી પાછો બદનામીની રાખમાંથી બેઠો થઈને સફળ ફિલ્મોનો તાજ પહેરીને મહાલતો હોય તો બીજા દિવસે બેડીઓમાં જકડાઈને જેલ ભેગો થતો હોય.
આવા સંજય દત્તની કેટલીક જાણીતી તો કેટલીક અજાણી વાતો લઈને દિગ્દર્શક રાજકુમાર હીરાણીએ રણવીર કપૂરને સંજય દત્તના પાત્રમાં પ્રેક્ષકો સમક્ષ રજૂ કર્યો છે ફિલ્મ “સંજુ”માં
સંજય દત્તના જીવનના ઉતાર ચઢાવ, એના પિતા સુનિલ દત્ત તરફના અણગમાની વાત, મા નરગીસ દત્ત માટેનો વિશેષ લગાવ, ફિલ્મી કારકિર્દી અને આ કારકિર્દી દરમ્યાન એના પ્રેમ પ્રકરણથી માંડીને, વ્યસનમાં વ્યસ્ત દિવસો, અંડર વર્લ્ડ સાથેનું કનેક્શન અને એના લીધે થયેલ ટાડાના કેસ અને જેલની સજા, આ બધુ જ સંજય દત્તના કબૂલનામાની જેમ રજૂ કર્યું છે. ૧૯૮૧માં રોકી ફિલ્મથી શરૂ થયેલી સંજય દત્તની ફિલ્મોગ્રાફી અને અંગત જીવનની વાતોને અત્યંત સરળતા- સહજતાથી પ્રેક્ષકો સમક્ષ મૂકી છે. જાણે રણવીર કપૂર થકી કહેવા ન માંગતા હોય કે “ આ રહી મારી ખુલ્લી કિતાબ જેવી જીંદગી, ચાહે પસંદ કરો ચાહે ધિક્કારો.” હા આ કથનમાં ફિલ્મ ડોક્યુમેન્ટરી ન બની જાય એવી સતર્કતા જાળવી છે અને એના માટે વાર્તામાં જરૂરી ફેરફાર કર્યા છે. જરૂરી છૂટછાટ પણ લીધી છે.
ફિલ્મનો ઉપાડ અને ઉઘાડ થાય છે જ્યારે સંજય દત્તને પાંચ વર્ષની જેલ થઈ હતી. આ સજા ફરમાવવાની સાથે કોર્ટ નામદારે એને ફ્લોર પર ગયેલી ફિલ્મો પૂરી કરવા એક મહિનાનો સમય આપે છે. ત્યારે આત્મઘાતી બનવા તત્પર સંજયને રોકીને તેની પત્નિ માન્યતા લોકો સમક્ષ એના જીવનનું સત્ય રજૂ થાય એવો આગ્રહ રાખે છે અને વિનિ (અનુશ્કા શર્મા) પાસે આ જીવનકિતાબના પાના ખુલ્લા મૂકાય છે જે આપણી સમક્ષ ફિલ્મ સ્વરૂપે રજૂ થયા છે.
હવે સવાલ એ છે કે આ આંશિક સત્ય છે કે સત્યના કેટલાક અંશ છે જે રૂપેરી વરખ ચઢાવીને આપણી સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે? ફિલ્મ “સંજુ” માં સંજય દત્તના કરતૂતોને પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન સાથે રજૂ કરતી મીડિયાને પણ જવાબદાર ગણવામાં આવી છે. કોર્ટમાં વકીલ સફાઈનામુ પેશ કરે અને જજ ચૂકાદો આપે એ પહેલા તો મીડિયા ખરા-ખોટાની ખાતરી કર્યા વગર જ પોતાના ચૂકાદા એવી રીતે આપી દે છે કે જનતાના મનમાં એકવાર તો એ વ્યક્તિ આરોપી તરીકે ગોઠવાઈ જ જાય. એવું કંઈક ફિલ્મ ‘સંજુ’માં દર્શાવવામાં રાજકુમાર હિરાની સફળ તો થયા જ છે. ફિલ્મને ઈમોશનલ ડ્રામા બનાવવામાં દિગ્દદર્શક અને કથા લેખક અભિજાત જોષી સફળ થયા જ છે માટે આ ફિલ્મ જેટલી સંજય દત્ત અંગેની છે, જેટલી રણબીર કપૂરની છે એટલી જ આ લેખક-દિગ્દદર્શક બેલડીની પણ છે.
આજ સુધી સૌ એવું તો જાણતા જ હતા કે સંજય દત્તનું પીઠબળ એની માતા નરગીસ દત્ત હતા પરંતુ ભાગ્યેજ કોઈ એવું જાણતા હશે કે નરગીસ દત્તના અવસાન પછી સંજયના કપરા દિવસોમાં સુનિલ દત્ત એનું પીઠબળ બની રહ્યા હતા. ફિલ્મમાં પિતા-પુત્રના સંબંધોના લાગણીભીના તાણાવાણા એવી રીતે વણી લેવામાં આવ્યા છે કે જેમાં સુનિલ દત્ત અને સંજય દત્ત વચ્ચેના સંબંધોની આજ સુધી ઝાઝી જાહેર ન થયેલી ઘટનાઓ અને એકબીજા પ્રત્યેની ખેવના દિલને સ્પર્શે એવી રીતે રજૂ થઈ છે. પિતાના પાત્રમાં દિગ્ગજ કલાકાર પરેશ રાવલ રજૂ થયા છે એવું કહેવાના બદલે અહીં એવું ચોક્કસ કહી શકાય કે પરેશ રાવલે આપણી સમક્ષ સુનિલ દત્તને રજૂ કર્યા છે. પુત્ર તરફની સખ્તી કે નરમી, આડા રસ્તે ચઢી ગયેલા પુત્રને સીધા માર્ગે વાળવાના એમના એકદમ અલગ અંદાજ જે અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યા છે એ સત્ય હોય તો ખરેખર દાદ આપવી પડે . મજરુહ સુલતાનપુરી, સાહિર લુધ્યાનવી અને આનંદ બક્ષીની રચનાઓને સમય સંજોગો સાથે જોડી દઈને મનથી તુટતા જતા પુત્રનું મનોબળ મક્કમ બનાવતા પિતા, ઘરના તમામ એશો આરામને ફગાવીને સંજય દત્ત જ્યારે જે સ્થિતિમાં હોય એવી સ્થિતિને સ્વીકારતા પિતા, ક્યારેક માત્ર ચૂપ રહીને આંખોથી વ્યક્ત થતા પિતા, મનથી ભાંગી ચૂકેલા પણ પ્રેમથી અડગ રહેતા પિતા- આ તમામ પાસાને પરેશ રાવલે ખૂબસુરતીથી રજૂ કર્યા છે અને મોટાભાગે પ્રેક્ષક એમનામાં સુનિલ દત્તની છાયા અનુભવે છે. મુન્નાભાઈની જાદુની ઝપ્પીમાં તો પરેશ રાવલ અને રણબીર કપૂર બંને ખરા ઉતરે છે.
રણબીર કપૂરે ખુબ સશક્ત અભિનય થકી સંજય દત્તને આપણી સમક્ષ રજૂ કર્યા છે. સંજય દત્તની નાદાની, ખોટા રવાડે ચઢેલા સંજયની ભૂલોની પરંપરાનો જે રીતે પરદા પર ઉઘાડ થયો છે એના લીધે પ્રેક્ષકોની સહાનુભૂતિ એના તરફ ઢળે તો એમાં ય રણબીર કપૂરના અભિનયની કમાલ છે. મિત્ર જેવી માતા અને માતાના લીધે જેને મળવાનું થયું એવા મિત્ર- કમલેશ કપાસી ( વિકી કૌશલ) તરફનું સંજય દત્તનું ભરપૂર વહાલ અને વિશ્વાસ ક્યાંક પ્રેક્ષકોની આંખ ભીની કરી દે તો ક્યારેક ચહેરા પર સ્મિત લાવી દે. સંજય દત્તે જીવેલા તમામ સારા-ખોટા સંબંધોને રણબીરે ખૂબ તાદાત્મકતાથી પેશ કર્યા છે. સંજય દત્તે જીવનમાં ઘણી ભૂલો કરી પણ એ ટેરરિસ્ટ નથી એવું જનતા વિચારતી તો થઈ જ જાય એવી રીતે એને રજૂ કરવામાં અભિનેતા- લેખક અને દિગ્દદર્શક સફળ તો થયા જ છે. ખરેખર કોઈનું જીવન આટલું રસપ્રદ હોઈ શકે કે જાણે- અજાણે કરેલા ખલનાયકી જેવા કરતૂતો છતાં નાયક તરીકે લોકો એને આવકારે?
આ હકિકત સિધ્ધ કરવામાં એક બીજુ મહત્વનું પાત્ર પણ અહીં છે અને એ છે સંજય દત્તનો ગુજરાતી મિત્ર કમલેશ કપાસી. ગુજરાતી લઢણમાં હિન્દી બોલતા, દેખાવમાં અત્યંત સામાન્ય લાગતા આ વિકી કૌશલે એટલો અદ્ભૂત અભિનય કર્યો છે કે એની આંખે સંજય દત્તને જો જોવામાં આવે તો એ તદ્દન નિર્દોષ- ભલો-ભોળો જ હતો અને માત્ર સંજોગોનો શિકાર બન્યો હતો એ વાત આપણા પણ ગળે શીરાની જેમ ઉતરી જાય. (શક્ય છે એ સાચુ ય હોય). વાત સાચા-ખોટાની નથી પણ વાત છે અહીં મિત્રતાની . મિત્ર પ્રત્યેના પ્રેમની જે વિકી કૌશલે જે રીતે રજૂઆત કરી છે સૌ કોઈને એમ થાય કે જીવન ભલે સંજય દત્ત જેવું ન હોય પણ મિત્ર તો કમલેશ કપાસી જેવો હોવો જ જોઈએ. સંજય સાથેની એની મસ્તી, તુટતા જતા મિત્રને ફરી ઉભો કરવાના વહાલસોયા પ્રયાસોને એણે ખૂબ સહજતાથી વ્યક્ત કર્યા છે તો સાથે ગેરસમજથી દોરવાઈને મિત્રને જીવનભર નહીં મળવાની મક્કમતા ય કેળવી છે. મનની માની લીધેલા વહેમને નફરતના વાઘા પહેરાવીને એ વર્ષો સુધી સંજય દત્તને નથી મળતો પણ જ્યારે એ ભ્રમ ભાંગે છે ત્યારે? મિત્રને મળવા એક ક્ષણ પણ ન રોકાતો કમલેશ, દત્ત સાહેબ પાસે મિત્રને બચાવી લેવાની કાકલૂદી કરતો કમલેશ અને રૂબીએ તોડેલા સંબંધને ફરી સાંકળવા મથતા કમલેશની મથામણોને વિકી કૌશલે દાદ આપવી પડે એવી રીતે વ્યક્ત કરી છે.
માન્યતા દત્ત અને વિનિ એ સંજય દત્તના જીવનને સાચી રીતે રજૂ કરવાના આયાસો કર્યા છે એ પાસાને અહીં ક્રમાનુસાર દિયા મિર્ઝા અને અનુશ્કા શર્માએ સરસ રીતે સંભાળી લીધા છે. જિમ સરભ બેડ મેનની ઈમેજમાં એકદમ ફિટ થઈ જાય એવો અભિનય કર્યો છે.
ફિલ્મમાં જીવનની ફિલસૂફી સમજાવવા મજરૂહ સુલતાનપુરી- સાહિર લુધિયાણવી અને આનંદ બક્ષીના ગીતોની પંકિતઓને સમજણપૂર્વકનો ઉપયોગ થયો છે એ સિવાય ફિલ્મના અંતમાં સંજય અને રણબીર કપૂર પર ફિલ્માંકન થયેલું ગીત “ બોલે તો મીડિયાને વાટ લગા ડાલી હૈ…” એ પ્રેક્ષકોને જલસો કરાવી દીધો અને આડકતરી રીતે એ ગીત દ્વારા મીડિયાની વાટ લાગી ગઈ છે.
અંતે એક વાત એ છે કે ફિલ્મ સંજય દત્તના જીવનની ચડતી-પડતીની તો છે જ પણ ફિલ્મ રણબીર કપૂર, પરેશ રાવલ, વિકી કૌશલની પણ છે જ તો રાજકુમાર હિરાણીને યાદ કર્યા વગર કેમ રહેવાય? કદાચ સંજય દત્તની સફળતામાં રાજકુમાર હિરાનીનો સૌથી મહત્વનો ફાળો તો રહ્યો જ છે. મુન્નાભાઈ હોય કે સંજુ..રાજકુમાર હિરાનીની જેમ આટલી સચોટતાથી સંજય દત્તને કોણ રજૂ કરી શક્યું હોત?
કલાકારોઃ રણબીર કપૂર, પરેશ રાવલ, વિકી કૌશલ, અનુષ્કા શર્મા, સોનમ કપૂર, જિમ સરભ, મનિષા કોઈરાલા, દિયા મિર્ઝા, કરિશ્મા તન્ના, બોમન ઈરાની, મહેશ માંજરેકર, અર્શદ વારસી, સયાજી શિંદે
નિર્માતા– વિધુ વિનોદ ચોપ્રા
નિર્દેશક– રાજકુમાર હીરાણી
સંગીત– એ.આર. રહેમાન, રોહન રોશન,સંજય વાડેકર
Recent Comments