આન્યા મૃણાલ/ પ્રકરણ-૨૬

મૃણાલ….

આટલા લાંબા સમયનો ટુકડો મૃણાલ કેવી રીતે જીવી એ તો મૃણાલનો આત્મા જ જાણતો હતો. એ આ સમય જીવી જ ક્યાં હતી ? જાણે મણ મણની બેડીઓ પગમાં નાખી હોય અને એ વજન ઉંચકીને એ ચાલી હતી. એ વજન એનાં મન પર, એનાં હૃદય પર વેઠીને ચાલી હતી. જે દિવસે આન્યાને છોડીને એને નીકળી જવું પડ્યું હતું એ કારમો દિવસ તો આજે પણ એ ભૂલી શકી નહોતી. હૃદય પરનો લીલોછમ ઘા આજે પણ એને લોહીલુહાણ કરતો રહ્યો હતો. કઈ ભૂલની એને સજા થઈ હતી એની ય એને ક્યાં ખબર પડવા દીધી હતી. બસ કૈરવના એક તરફી જક્કી વલણે એને આરોપી સાબિત કરી દીધી હતી. એને નિર્દોષતા સાબિત કરવાની ય ક્યાં તક અપાઈ હતી?

સતત એક અઠવાડિયું તો એ નિરવ,નિઃશબ્દ બુતની જેમ બેસી રહી હતી. મમ્મી અને પપ્પાએ એને મન સાથે સમજૂતી કરવા, મન સાથે સમાધાન કરવા,મનને મજબૂત બનાવવા પૂરતો સમય આપ્યો હતો પણ, મૃણાલે પોતાની જાતને સંકોરી લીધી હતી. એણે એનાં મન સાથે સમાધાન કર્યું કે નહીં એની શ્રીકાંતભાઈ કે ગાયત્રીબેનને ખબર પડે એ પહેલાં જ એણે નક્કી કરી લીધું હતું કે, એનું દુઃખ ફક્ત એનું જ રહેશે એનો આછો સ્પર્શ પણ એ મમ્મી ડૅડીને નહીં જ થવા દે. એક વાત એણે નક્કી કરી લીધી કે આજથી એ એના મનની વેદના મનમાં જ સમાવીને રહેશે અને ખરેખર એ અંગારા પર ઠારેલી રાખની જેમ ઠરતી રહી.

મૃણાલને એક વાતની ખબર હતી કે જો એ અહીં મમ્મી ડૅડીની નજર સામે રહેશે તો કદાચ આજે નહીંને કાલે પણ ઢીલી પડી જશે. નાનપણથી મમ્મીને રોલ મોડલ માનતી મૃણાલની નબળી કડી શ્રીકાંતભાઈ હતા. મમ્મી એક એવો સ્તંભ હતી જેના પર એ પોતાની કલ્પનાના મિનારા ઉભા કરી શકતી હતી પરંતુ, જ્યારે જ્યારે મૃણાલને સધિયારાની જરૂર પડતી ત્યારે ત્યારે એને માથું ટેકવવા પપ્પાના મજબૂત ખભાની જરૂર પડતી. શક્યતા એ પણ હતી કે આન્યાની યાદ એને ફરી એકવાર એ ઘર તરફ એને જવા મજબૂર કરે જે ક્યારેય એનું હતું જ નહીં.

એણે વિચારી લીધું કે અહીંથી દૂર જશે જ.

“મીરાં, તું અહીંથી દૂર જઈને ખરેખર તારી જાતને આન્યાથી દૂર કરી શકીશ?” મૃણાલનો નિર્ણય સાંભળીને શ્રીકાંતભાઈએ પૂછી લીધું. એ મૃણાલને ઢીલી પાડવા માંગતા નહોતા પણ એ જે નિર્ણય લે એમાં એટલી મજબૂતી છે કે નહીં એ ચકાસવા માંગતા હતા. મૃણાલનાં સ્મશાનવૈરાગ્ય સમ વર્તન અને વ્યહવારને નાણી લેવા માંગતા હતા.

“આન્યાથી દૂર જવાનો તો કોઈ સવાલ જ નથી પપ્પા. એ મારો અંશ છે અને એને હું મારા અસ્તિત્વથી અલગ કરી શકુ એમ પણ નથી. મને નથી ખબર કે, હું આન્યાથી કેટલી દૂર જઈ શકીશ પરંતુ ફીઝીકલી તો હું પ્રયત્ન કરી જ શકું ને પપ્પા?”

“વેલ, આ તારા કોઈ પણ નિર્ણયમાં અમારો તને સાથ છે જ અને મને વિશ્વાસ છે કે તું તારી રીતે સફળ જરૂર થઈશ. પોતાનું આકાશ શોધવાની ઇચ્છા દરેકને હોય જ છે અને હક પણ. હા, એના માટે દોડવાની હિંમત જોઈએ એ હિંમત આજે હું તારામાં જોઈ રહ્યો છું. મીરાં આજે ખરેખર મને લાગી રહ્યું છે કે તું તારાં આકાશમાં ઉડાન ભરવા જેટલી તાકાતવર બની રહી છો.”

મૃણાલ આશ્ચર્યથી શ્રીકાંતભાઈ સામે જોઈ રહી. કૈરવ સાથે લગ્નના નિર્ણય સમયે પપ્પામાં જે અવઢવ છલકાતી હતી અત્યારે એ ક્યાંય દેખાતી નહોતી એના બદલે એમના ચહેરા પર  નિતાંત શાંતિ અને મૃણાલના સલામત ભાવિ માટેનો વિશ્વાસ દેખાતો હતો. મૃણાલને આ જ જોઈતું હતુ ને?

“સાચી વાત છે પપ્પા હવે મેં મારું આકાશ શોધી લીધું છે જે એકદમ સાફ છે. ક્યાંય કોઈ કાળી વાદળીની છાયા નથી. દૂર સુધી એ નિરભ્રતામાં મારી આન્યાને એક ધ્રુવની ટમટમતી તારલીની જેમ હું જોઈ શકું છું જે મારી દિશાસૂચક બની રહેશે,. હવે પછીના તમામ વર્ષોમાં એને પામવા સુધી ટકી રહેવાનું બળ પણ એ જ બની રહેશે.”

એરપોર્ટ પર મૃણાલ ચેકિંગ કરીને સિક્યોરિટી માટે જતી દેખાઈ ત્યાં સુધી શ્રીકાંતભાઈ ગાયત્રીબેન અને અજયભાઈ ઊભા રહ્યા. મૃણાલે અંદરથી સખ્તાઈ ધારણ કરી લીધી હતી. બહારથી મજબૂત અને સ્વસ્થ દેખાતી મૃણાલે જાણે અંદરથી પણ નિર્લેપતા ધારણ કરી લીધી હતી. એને પોતાનેય ખબર નહોતી કે એ ક્યારે પાછી આવશે. અરે, આવશે કે કેમ એની ય એને ધારણા નહોતી. બસ જવું હતું. આ બધાથી દૂર, આ ઘર, આ નગર, આ શહેર અને ખાસ તો એ બધી જ કડવી યાદોથી. ડર લાગતો હતો કે રખેને એ કડવાશ એના ભીતરમાં ઊતરી ન જાય.

એ પછીના વર્ષોની એકલતા એણે પૂરેપૂરી સ્થિતપ્રજ્ઞતાથી પસાર કરી. કશું જ એને સ્પર્શતુ નહોતું બધું જ પાછળ છોડ્યા પછીની આ નવી દુનિયા સાથે ય જાણે એને કોઈ સંબંધ નહોતો એટલી હદે એ નિર્લેપ બનતી ગઈ.

કામથી કામ અને બાકીનો સમય આન્યાની યાદો….

રોડ આઇલેન્ડની આર્ટ એન્ડ ડિઝાઇન કૉલેજની માસ્ટર્સ ડીગ્રી, એ પછીના બે વર્ષ આર્ટિકલશિપમાં એણે એની જાતને એટલી તો ઓતપ્રોત કરી લીધી કે જાણે એ સિવાયની બીજી કોઈ દુનિયા જ ન હોય. સમય મળે ત્યાં એપરલ અને  ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ડિઝાઇનિંગ,આર્ટ હિસ્ટ્રી,પેન્ટિંગ, ફોટોગ્રાફીના નાના નાના કોર્સ.

એને એટલી ખબર હતી કે એને શ્વાસ લેવાનો પણ જો સમય મળશે તો એના એક એક શ્વાસ એક યુગ જેટલો લાંબો લાગશે .

આ બધી વ્યસ્તતા વચ્ચે એક પણ દિવસ એવો નહોતો કે એણે આન્યાને જોઈ ન હોય. અજયભાઈ આન્યાની જાણ બહાર મૃણાલને એની દીકરી સાથે મેળવતા રહ્યા હતા. આન્યાની પ્રગતિ જ  મૃણાલનાં જીવનની ગતિ હતી.

સ્વદેશ પાછા ફરીને પણ એક વાત નિશ્ચિત હતી કે ભૂતકાળથી જોડાયેલી તમામ કડીઓથી એ દૂર જ રહેશે. મુંબઈ એક એવી નગરી હતી જ્યાં ઘરમાં રહેતો હોય એ માણસ પણ ખોવાયેલો રહે. હજુ ય એને એની પરિચિત દુનિયાથી ખોવાયેલાં રહેવું હતું . એને ઓળખતી દુનિયાથી દૂર રહેવું હતું જ્યાં એને કોઈ અંગત સવાલ ન કરે. જ્યાં એને કોઈ જાણતું ન હોય ત્યાં ખોવાઈ જવું હતું. એને દોડતી, ભાગતી, હાંફતી આ નગરી સાથે તાલમેલ મેળવવા સતત ભાગતા રહેતા લોકોની જેમ એને પણ ભાગતાં જ રહેવું હતું.

કોનાથી મૃણાલ? કોનાથી હજુ તારે ભાગતાં રહેવું છે? ઉકળતા ખદબદતાં પાણીમાં ઉફળતી બુંદોની જેમ ક્યારેક મનમાં સવાલ ઉઠતો પણ એ સવાલનો જવાબ આપવા માટે પણ મન તૈયાર નહોતું કારણકે એના જવાબમાં કંઈ કેટલાય સંદર્ભોના, કેટલાય સંબંધોના સત્યો સપાટી પર આવીને ઊની ઊની વરાળની જેમ એને દઝાડશે એની ય એને ખબર હતી.

સવાલો અને જવાબોના અંગારા ઉપર થઈને પસાર થતી મૃણાલ માટે બસ મૌન એ જ એક મધ્ય માર્ગ હતો જેના પર ચાલીને એના પગ ઓછામાં ઓછા દાઝવાના હતા અને એટલે જ એણે એ માર્ગ અપનાવી લીધો.

મુંબઈ આવીને સ્થિર થઈ , નામ દામ શોહરત મેળવી. એક એવી ઊંચાઇને આંબી જ્યાં પહોંચવાનું ક્યારેક એણે સપનું જોયું હતું.

આ બધાની વચ્ચે એ સતત આન્યા માટે તલસતી રહી, તરફડતી રહી પરંતુ એ તલસાટ એ તરફડાટ ક્યારેય એણે ભીતરની બહાર છલકાવા ન દીધો. ક્યારેક શ્રીકાંતભાઈ કે ગાયત્રીબેનને નવાઈ લાગે એટલી હદે એણે હોઠ સીવી લીધા હતા. શ્રીકાંતભાઈ અને ગાયત્રીબેન અવારનવાર મુંબઈ આવીને મૃણાલ પાસે રહી જતા પરંતુ જ્યાંથી એ નીકળી હતી એ તરફ એણે ક્યારેય પાછા વળીને નજર સુદ્ધાં ન કરી.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘ ‘નકામું ઘાસ’-ગરવી ગુજરાત ( લંડન)માં પ્રસિદ્ધ કુલવંતસિંહ વિર્કની વાર્તાघासપર આધારિત ભાવાનુવાદ

પાક્તિસ્તાનને અલગ દેશમાં પરિવર્તિત થયાને ત્રણ-ચાર મહિના જ થયા હતા. ઘરમાંથી આણેલો ટ્રંક, મેજ,પલંગથી માંડીને પારણાં જેવો સામાન પણ હજુ પોલિસ ચોકીમાં હજુ સામાન ખડકાયેલો નજરે આવતો હતો.

ક્યારેક આ બધું કોઈ ઘરની શોભા હશે. ગૃહિણીઓએ કેટલાય ભાવથી ઘરમાં એને યોગ્ય સ્થળે ગોઠવ્યા હશે. પણ અત્યારે તો ઢગલામાં પડેલો સામાન કેટલાય સમયથી ગૃહિણીની કાળજી વગર આમતેમ ઠેબા ખાતો પડ્યો હતો. માત્ર ધરતી પોતાની જગ્યાએ હતી. શરણાર્થીઓ પણ જ્યાં એક કેમ્પથી બીજી કેમ્પમાં ફંગોળાતા હતા ત્યાં જાનવરોની દશાની તો શી વાત!

શરણાર્થીઓની તો ઠીક, ત્યાંના રહેવાસીઓની આખેઆખી બિરાદરી ઉજડી ગઈ હતી. સગાંસ્નેહીઓ, મિત્રો વિખૂટા પડી ગયા હતા.  મિલમજૂરના માલિક અને માલિકના મિલમજૂર બદલાઈને નવા આવી ગયા હતા. એક બીજાને અસલામાલેકુમ પણ નહોતા કહેતા કે નહોતા એકબીજા સાથે ભળી શકતા. આખેઆખા ગામની સિકલ બદલાઈ ગઈ હતી એટલે જૂના રહેવાસીઓને ગામ પણ પરાયું લાગતું. ઘર, હવેલી પાસેથી પસાર થતી સડક-નહેર સુદ્ધાં અજાણ્યાં લાગતાં. નહેરોમાં ક્યાંય સુધી પાણી લાલ રંગનું વહેતું. એમાંથી કેટલીય લાશોના અંગ બહાર દેખાતા. વજૂ કરવું પણ હોય તો કેવી રીતે કરે તો નહાવાની વાત જ ક્યાં વિચારવી? કેટલુ બધું પુનઃસ્થાપન કરવા જેવું હતુ!

“મુલ્ક આખો તબાહ થઈ ગયો.” ઊંડા નિસાસા સાથે એક યુવાન બૂઢ્ઢા બાપને કહી રહ્યો હતો.

“હા, થઈ તો ગયો છે પણ જોજે જ્યારે સૌ જ્યાં છે ત્યાં ટકી જશે તો બધું ઠીક થઈ જશે.” બાપ જાણે અનુભવની વાત કરતો હતો.

“એ બધું તો ઠીક છે પણ ટકશે ક્યાં અને કેવી રીતે? આ તો રોટીનો ટુકડોય ઉઠાવીને પોતના મ્હોંમાં મૂકી નથી શકતા.”   

“અરે ભાઈ, ખેતી કરતાં પહેલાં ખેતરોમાં જે વધારાનું ઘાસ હોય છે એને ઉખાડવામાં કોઈ કસર છોડવામાં નથી આવતી. એ વધારાનું નકામું ઘાસ મૂળથી ઉખાડીને ખેતરની બહાર ફેંકી દઈએ છીએ.  પરંતુ દસ દિવસમાં જ એનાં ફરી એનાં અંકુર ફૂટી નીકળે છે અને એક મહિના પછી તો એવું લાગે કે જાણે અહીં નીંદામણ થયું જ નથી. એવી રીતે જો જે ને જગ્યાનો નાનો અમસ્તો ટુકડો મળશે અને અહીં લોકો ફરી પાછા આવીને વસી જશે.”

અસલમાં બાપની વાતમાં સચ્ચાઈ હતી. જેમને જમીન મળી જતી એ ત્યાં જ ટકીને રહી ગયા. કામચલાઉ મળેલાં ખેતરોથી પણ એમને રાહત લાગતી. સૌ ખેતરની વાડ પાસે એકઠા થઈને બેસતા ને સામાન્ય જીવન જીવવા મથતા. ક્યારેક કોઈ ઑફિસર કે તહસીલદાર આવીને પંચ બેસાડે ત્યારે પોતાના દુઃખ એમની પાસે રજૂ કરતા.

એવામાં મારી અહીં નિમણૂંક થઈ. જબરદસ્તીથી ઉઠાવી ગયેલી સ્ત્રીઓને અને જબરદસ્તીથી મુસલમાન બનાવેલા પરિવારોને પાછા સહી સલામત હિંદુસ્તાન પહોંચાડવાનું મારું કામ હતું. હિંદુસ્તાની ફોજની ટુકડી અને પાકિસ્તાનના કેટલાક સ્પેશિઅલ સિપાહીઓ મારી સહાયમાં હતા.

ખોવાયેલી ચીજોની જેમ યુવતીઓને શોધવાનું કામ કપરું હતું. પાકિસ્તાની સિપાહીઓ થોડી ઘણી મદદ કરતા ત્યારે કદાચેય કામ સરળ બનતું.

આ એ સમયની વાત છે જ્યારે એક થાણેદારની મદદથી ગામના એક નામી વ્યક્તિની પુત્રવધૂની ભાળ મળી હતી. પાકિસ્તાનમાં સરકારનો ભારે રોફ હતો એટલે  એ ગામ પહોંચ્યા ત્યારે સૌ થાણેદારનું સ્વાગત કરવા એકઠા થઈ ગયા. પૂછતાછ કરતા એક ઘર સુધી અમે પહોંચ્યા.

નાનકડું મકાન, છાજલી પર થોડા કપ-રકાબી, થાળી-વાડકા, બસ આટલો અસબાબ નજરે પડ્યો. રૂમના એક ખૂણામાં થોડો સામાન, ચારપાઈ હતી જેની પર એ સ્ત્રી આડી પડી હતી. કદાચ થોડા દિવસથી એને તાવ હતો. હાથ પર મોટું ગૂમડું થયુ હતું એની પર પાટો હતો. શરીરે ક્ષીણ એવી એ સ્ત્રીનો અવાજ પણ અતિ ક્ષીણ હતો. એને સાંભળવા મારે એની નજીક જવું પડ્યું.

“શું થયું છે?”  એના હાલ પૂછવા મેં એને સીધો જ સવાલ કર્યો.

“ચાર-પાંચ દિવસથી તાવ છે.” એણે જવાબ આપ્યો.

“તારી સાથે કોઈ સ્ત્રી નથી?”

“સાથે તો શું આસપાસ પણ નથી.” એ બોલી.

પહેલાં જોયેલી યુવતીઓ કે સ્ત્રીઓથી આની વાત સાવ જુદી હતી. એ લોકો સાથે કેટલાય સ્ત્રી-પુરુષો હતાં. કોઈને કોઈની નજર કે રખવાળી એમની પર હતી. જ્યારે આને તો એના હાલ પર છોડી દીધી હોય એમ એ સાવ એકલી હતી.

“કેટલા સમયથી અહીં છું?”

“જ્યારથી આ ગામ ઉજડ્યું ત્યારથી.”

“આ કપડાં અને વાસણો તને કોણે આપ્યાં?”  

“કેવી વાત કરો છો?” એ મ્લાન હસી.

પછી સમજાયું કે એ સાવ એકલીય નહીં હોય. આ ઘર, નજરે પડતો આ સામાન અને એનાં શરીરનો માલિક કોઈક તો હતો, જે અત્યારે દેખાતો નહોતો. લખવામાં જેટલી સહજતાથી આ વાત લખાઈ એ વાતની જાણકારીથી ત્યારે તો મન ત્રસ્ત થઈ ગયું હતું. આજ સુધી અહીંની દુનિયા કે અહીંના લોકો માટેના જે સુંદર વિચારો મારા મનમાં હતાં એ નષ્ટ થઈ ગયા. કડવી વાસ્તવિકતાથી મન વ્યથિત થઈ ગયું.

આ મકાનમાં કોઈની ઉઠાવી લાવેલી સ્ત્રી ચારપાઈ પર બેસહાય પડી હતી. માણસજાતે માણસજાત પર ગુજારેલા સિતમનું ધૃણા છૂટે એવું દૃશ્ય હતું. કચડાયેલી, મસળાયેલી એક જીવંત લાશ જેવી સ્ત્રી નજર સામે હતી. એની બિરાદરીનું, નાતજાતનું કે કોઈ સાથીદાર એની સાથે નહોતું. એને તો એ પણ કહેવામાં આવ્યું નહોતું કે એ ફરી એ સૌને મળી શકશે કે નહીં. વિશ્વાસના ભરોસે જીવી શકે એવાં ઠાલાં આશ્વાસન આપનાર પણ કોઈ નહોતું. અહીંથી કોઈ એને લઈ જશે એવો વિચાર કરવાનુંય એણે છોડી દીધું હતું.

એને અહીંથી કેવી રીતે લઈ જઈ શકાય એની શક્યતાઓ જોઈને પાછો આવીશ એમ મેં વિચાર્યું.

“સારું બહેન, તો હું ફરી આવીશ.” એમ કહીને હું ઊભો થયો.

“જતાં પહેલાં મારી એક વાત સાંભળશો, મારું એક કામ કરશો?”

હું અટકી ગયો.

“મારી એક વિનંતી છે. તમે મારાં શીખ ભાઈ છો.. હવે તો હું મુસલમાન થઈ ગઈ  ક્યારેક  હું પણ શીખ હતી. આ દુનિયામાં એક માત્ર મારી નણંદ છે એને પણ કોઈ ઉઠાવી ગયું છે. પોલિસથી માંડીને સૌમાં તમારું માન છે, તમારી વાત બધાં માને છે. હું એની મા સમાન મોટી ભાભી છું. એને જો તમે શોધી લાવો અને મારી પાસે હશે તો એનો હાથ કોઈને સોંપીશ. એમ કરીને અહીં અમારા સંબંધો વધશે. કોઈ તો હશે જેમને હું મારા કહી શકીશ.”

હવે પેલા બુઢ્ઢા જાટની વાત મારી સમજમાં આવી. એ કહેતો હતોને કે, “ખેતી કરતાં પહેલાં ખેતરોમાં જે વધારાનું ઘાસ હોય છે એને ઉખાડવામાં કોઈ કસર છોડવામાં નથી આવતી. એ વધારાનું નકામું ઘાસ મૂળથી ઉખાડીને ખેતરની બહાર ફેંકી દેવામાં આવે છે. પરંતુ દસ દિવસમાં જ એનાં ફરી એનાં અંકુર ફૂટી નીકળે છે ને અને એક મહિના પછી તો એવું લાગે કે જાણે અહીં નીંદામણ થયું જ નથી.”

શક્ય છે ફરી અહીં આવી જ રીતે નવી બિરાદરી વસતી થઈ જશે.

‘ધુમ્મસને પાર’ ગરવી ગુજરાત ( લંડન)માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખીત વાર્તા कोहरे के पार પર આધારિત ભાવાનુવાદ

તાળું ખોલતાંની સાથે ઘરમાં ફેલાયેલા અજગરના જડબા જેવા સૂનકારે એના મન પર ભરડો લઈ લીધો. જોર કરીને એને ધકેલતી એ અંદર પ્રવેશી. ઘરની અંદર ધૂળની સપાટી જામી હતી એ સિવાય જતી વખતે એ જેમ મૂકીને ગઈ હતી એ બધું એમનું એમ જ હતું. જ્યારે એ પોતાના ઘેરથી પાછી આવતી ત્યારે એનો રૂમ જોઈને અકારણ એનું મન ઉદાસ થઈ જતું.

કશું કરતાં પહેલાં ચા પીવાની ઇચ્છાથી સામાન એક બાજુ મૂકીને એ રસોડામાં ગઈ. ગેસ તો પેટાવ્યો પણ તરત બંધ કારી દીધો. દૂધ વગર ચા ક્યાંથી બનવાની હતી? દૂધની વાત છોડો, ઘડામાં પાણી પણ દસ-બાર દિવસ પહેલાંનું હતું. ઘરવાપસી પછી આવી નાની નાની વાતોથી કંટાળીને અંતે એને રમાના શરણે જવું જ પડતું.

બારી ખોલીને એણે રમાને બૂમ મારી.

“સુખીયા હોય તો જરા એક જગ પાણી મોકલી આપીશ?”

અને વળતી પળે રમા પોતે પાણીનો જગ લઈને આવી ઊભી. શીલાને સંકોચ થયો.

“અરે, સુખીયાને મોકલી દેવી’તી ને? આવીને ઘર પણ સાફ કરી જાત.”

“થશે એ બધું, ચા ચઢાવીને આવી છું, પહેલાં ચા પીવા તો ચાલો.”

અને શીલા રમાની વાત ટાળી ના શકી. ચા પીને આવી, સીધી બાથરૂમમાં નહાવા ચાલી ગઈ. નહાઈને બહાર આવી ત્યારે સુખીયાએ ઘર વાળીને ચોખ્ખું કરી દીધું હતું. માથે લપેટેલા ભીના ટુવાલથી વાળ ઝાટકતા વિચાર આવ્યો, “કાશ મન પરથી પણ આવી રીતે ભાર ઝાટકી લેવાતો હોત તો!”

“દીદી, રસોઈ બનાવું છું. આજનો દિવસ અહીં જમી લે જો.” વળી બારીમાંથી રમાની બૂમ સંભળાઈ.

મનોમન રમાને કેટલાય આશીર્વાદ આપી દીધા. કમસે કમ આજે તો એકલી માટે બનાવવાનું અને એકલા જમવાનું સંભવ ન થાત એવી એને અને રમા બંનેને ખબર હતી. અને એટલે જ જ્યારે બહારગામથી પાછી આવતી ત્યારે એનું જમવાનું રમાનાં ત્યાં જ થતું. રમા એની મકાન માલિક હતી, છતાં નાની બહેનની જેમ શીલાની આગળપાછળ ફર્યા કરતી.

રમાએ ખૂબ પ્રેમથી જમવાનું બનાવ્યું હતું પણ, શીલા ખાઈ ન શકી. રમા અને પ્રમોદને શીલા પાસે ઘણું જાણવાની ઇચ્છા થતી પણ, બંને જણાએ મૌન સેવ્યું. શીલા એમના ચહેરા પર સવાલો વાંચી શકતી હતી.

“સાચું કહું તો ઘેરથી પાછી આવું છું ત્યારે મન બહુ ભારે થઈ જાય છે. તમારા બંને વગર તો હું સાવ એકલી.”

“ઘરમાં માજી અને સૌ ઠીક તો છે ને?” હવે રમા ચૂપ ન રહી શકી.

“હા, ઠીક જ છે. ઈશ્વર જ એમને શક્તિ આપી દે છે નહીંતર ઉંમર અને બીમારીઓની ફોજ સાથે આટલાં મોટાં દુઃખ સામે ટકવાનું ક્યાં સહેલું છે?” શીલાએ ઊંડો શ્વાસ લઈને જવાબ આપ્યો.

“છોકરાઓ ક્યાં છે?” રમાએ પૂછ્યું.

“શશાંક અને પ્રશાંત તો પોતાના ઘેર જ છે. હવે તો એ મોટા થઈ ગયા એટલે એમની ચિંતા નથી. પણ સ્વાતિ હજુ ઘણી નાની છે. એનામાં તો પૂરતી સમજ પણ નથી. દીદીને એક દીકરી હોય એવી બહુ ઇચ્છા હતી. કેટલી માનતા પછી દીકરી આવી અને હવે એ જ પોતે પરલોક ચાલી ગઈ.” શીલાએ નિસાસો નાખ્યો.

વાત હરીફરીને એ જ મુદ્દા પર આવીને અટકી જે વાત કરવી શીલા માટે કપરી હતી.

જમ્યા પછી શીલા થોડી વાર બીટ્ટુ સાથે રમીને પાછી ઘેર આવી. સખત થાકી ગઈ હતી. થાક ક્યાં ફક્ત સફર કે શરીરનો જ હોય છે? મનનો થાક દેખાતો નથી પણ એ જીરવવો ભારે તો પડે જ છે.

ક્યારની એ પોતાનું એકાંત ઝંખતી હતી. ઊંઘવા પ્રયત્ન કરતી રહી પણ, મનમાં ઘેરાયેલા વિચારોના ધુમ્મસને છેદીને ઊંઘ એના સુધી ન પહોંચી. થાકીને બહાર આવીને જોયું તો રમા વરંડામાં બેસીને કશુંક ગૂંથતી હતી. પ્રમોદ બહાર ગયો હતો. એ રમા પાસે જઈને બેઠી.

“ઊંઘ નથી આવતી દીદી?” રમાના અવાજમાં સહાનુભૂતિ હતી.

“મન ચકડોળે ચઢ્યું હોય ત્યાં ઊંઘ ક્યાથી આવે? ત્યાં તો સૌની વચ્ચે ક્યાં કશું વિચારવાનોય સમય હતો?

“દુઃખ જ એવું આવ્યું છે કે મનને શું આશ્વાસન આપી શકાય?”

“દુઃખ માત્ર દીદી ગયાનું નથી. દુઃખ એ વાતનું છે કે એ લોકો મને દીદીની જગ્યાએ જોવા માંગે છે. દીદીના સાસરીવાળા આવું વિચારે તો એનું મને આશ્ચર્ય ન થાત પણ દુઃખ તો એ વાતનું છે કે મા, ભાઈ, ભાભી, કાકા, મામા પણ એમ જ ઇચ્છે છે. અને એના માટે દબાણ પણ કરે છે. મારું મન શોકથી ભારે હતું અને એમાં આવી વાત! છી… એવું લાગે છે કે જાણે દીદીના મૃત્યુની ઇચ્છા કરીને આટલો સમય હું કુંવારી બેસી ના રહી હોઉં ?” શીલાથી અકળામણ ઠલવાઈ ગઈ.

“અને જીજાજી શું કહે છે?”

“એ શું કહેવાના હતા? એમનું મૌન જ જાણે એ વાતનો સંકેત આપે છે કે, આ સૌની વાતમાં એમની સંમતિ જ છે. એ જાણે છે કે સમાજ અને કુટુંબવાળા ભારે દયાળુ છે, એમને લાંબો સમય એકલા નહી રહેવા દે. એ બધું તો ઠીક પણ દીદીય જાણે ગોઠવણ જ કરીને ગઈ છે.”

રમાએ પ્રશ્નાર્થ ચહેરે શીલા સામે જોયું.

“કહીને ગઈ છે કે શીલુને સ્વાતિની મા બનાવજો.”

થોડી ક્ષણો એમ જ પસાર થઈ ગઈ. પછી રમા બોલી.

“ચાર-છ મહિના પછી હું પણ આવો જ ઉકેલ લાવવાનું કહેત.”

“કેમ રે રમા, તું પણ આમ જ વિચારે છે, તું મારી બધી વાત જાણતી નથી?”

“જાણું છું દીદી, તમે કોઈ પાવન આત્માની યાદનો દીપક દિલમાં પ્રગટાવીને બેઠાં છો. પણ દીદી, જીવન ભાવનાઓની આધારે નથી ચાલતું. એને કોઈકના સાથની જરૂર હોય છે. આજે નહીં ને કાલે તમને આ વાત સમજાશે.”

“ત્યારે હું કોઈનો સાથ શોધી લઈશ. પણ આજે આ લોકો જે કહે છે એ મને યોગ્ય નથી લાગતું. એ તો જાણે આવી કોઈ તકની રાહ જોતા હોય એવું નથી લાગતું?”

“તક શબ્દ ભલે ખોટો હોય છતાં વિચારી જોજો. તમે કહો છો એમ મા પણ એવું જ ઇચ્છે છે. બરાબર, અને હમણાં જ જવાબ ન આપો પણ એ દિશામાં વિચારી તો શકાય ને?” રમાના સવાલોમાં છાનો આગ્રહ હતો.

“રમા, જીજાજી માટે મને ખૂબ આદર છે, પણ પતિના સ્વરૂપે સ્વીકારવાનું તો દૂર કલ્પી પણ નથી શકતી. હવે મારી દુનિયા સાવ અલગ છે. મારી રીતે જીવન ગોઠવી લીધું છે. મારી દુનિયાના રંગો સૌ કરતા જુદા છે. ઑફિસની ફાઇલો જીજાજી માટે સાહિત્ય છે, મહિનામાં એકાદ પિક્ચર જોવા જવું એને કલાપ્રેમ માને, બાળકોના ભણતરની જવાબદારી અને પત્ની માટે વર્ષે એકાદ દાગીનો ઘડાવીને પોતાનું કર્તવ્ય પૂરું થઈ ગયું એમ માને એવી વ્યક્તિ સાથે મારો જીવનનિર્વાહ અસંભવ છે.” એક શ્વાસે શીલા ઘણું બોલી ગઈ.

બારીમાંથી આવતા પ્રકાશમાં ચમકતા શીલાના ચહેરાને રમા જોઈ રહી.

“બધું ક્યાં આપણે ઇચ્છીએ એમ મળે છે દીદી. જીવનમાં સમાધાન તો કરવું જ પડે છે.”

“એની પણ એક ઉંમર હોય છે રમા. લગ્ન પહેલા દીદી બેડમિંગ્ટન રમતી’તી, સિતાર વગાડતી’તી, કથ્થક કરતી’તી, મહાદેવીના ગીતો ગાતી’તી પણ લગ્ન પછીના આટલા વર્ષોમાં શું ઉપલબ્ધિ પામી? પાંચ-સાત જાતના પુલાવ. દસ જાતના અથાણાં, બત્રીસ જાતનાં પકવાન અને ડઝન સ્વેટર બનાવવા સિવાય બીજું એણે કર્યું શું? સોળ વર્ષની ઉંમરે પરણી એટલે એ  સાસરીના ઢાંચામાં ચૂપચાપ ઢળી ગઈ. પણ પાંત્રીસ વર્ષની ઉંમર એટલી સરળ નથી કે હું એની જેમ વળી જઉં.”

પ્રમોદના આવવાથી બંનેની વાત અહીં અટકી. રમા ચૂપચાપ ઊભી થઈ. પ્રમોદની સાથે ઘરમાં ગઈ. રમાના ઘરનો ઉજાસ અંધકારમાં ભળી ગયો. શીલા પોતાના રૂમમાં આવી.

“બસ, આને જ દાંપત્ય કહેતા હશે? રમાએ કેટલી સરળતાથી પ્રમોદના વિચારોને અપનાવી લીધા છે, પોતાની અલગ અસ્મિતાને લઈને એને જરાય પરેશાન થતા નથી જોઈ. પણ પોતાનાથી આ બધું શક્ય બનશે?” 

શીલાએ પોતાની જાતને પૂછ્યું. મનના કોઈ પણ ખૂણામાંથી હકારમાં જવાબ ન મળ્યો. પણ છેલ્લા કેટલાય સમયથી મનમાં સળગતો લાવા થોડો શાંત તો પડ્યો જ. એ સમજતી હતી કે એની એકલતાની પણ ચિંતા સૌને સતાવતી હતી. જ્યારે જ્યારે એ ઘેર જતી એટલી વાર મા કહેતી કે એની ચિંતામાં નથી શાંતિથી જીવી શકતી કે નથી શાંતિથી મરી શકવાની. એમાં દીદીના મૃત્યુથી એના બાળકોની ચિંતાનો ભાર મન પર વધ્યો હશે.

સૌને દીદીના અવસાન પછી ગૂંચવાયેલું કોકડું ઉકેલવા જીજાજી સાથે પોતાના લગ્નનો એક માત્ર રસ્તો જ દેખાતો હતો. વળી દીદી પણ એમ જ ઇચ્છતી હતી. જતાં જતાં જાણે એક ફરમાન બહાર પાડતી ગઈ. અરે! મને પૂછવું તો જોઈએ ને? હું શું ઇચ્છું છું એ જાણાવું તો જોઈએ ને?

અને અચાનક એ ઊભી થઈ. ટેબલ લેમ્પ ચાલુ કર્યો અને લખવા બેઠી.

“આદરણીય જીજાજી, દીદીની ઇચ્છા હતી કે હું સ્વાતિની મા બનું. દીદીની વાત ટાળવાનો તો કોઈ સવાલ જ નથી. આપ નિશ્ચિંતતાથી સ્વાતિની સોંપણી મને કરી શકો છો. એ પછી આપની પત્ની બનવાનું સૌભાગ્ય જેને પ્રાપ્ત થશે એ મને દીદી જેટલી જ પ્રિય હશે, એની ખાતરી આપું છું. બસ, આટલું જ.”

પત્રને એક કવરમાં બંધ કરીને ઉપર જીજાજીનું સરનામું કર્યું. પંદર દિવસમાં પહેલી વાત એણે શાંતિનો અનુભવ કર્યો. મન પર છવાયેલું શોક અને ચિંતાનું ધુમ્મસ ધીમે ધીમે આછું થતું હતું.

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ/ ૨૫

મૃણાલની ઘણી બધી એવી વાતો દાદાજીએ આન્યાને કરી જેનાથી આન્યાને એની મમ્મીની યાદો ભરેલા વાતાવરણમાં ‘જસ્ટ ફોર યુ’ પર જવાનું એક સમય મન તો થયું જ. 

કૈરવ માટે એ સમયે તો એ આનંદની પળો હતી પરંતુ એને ક્યાં ખબર હતી કે આન્યાનું આગમન એના જીવનમાં આફત બનીને ઉતરશે?

આન્યા બને ત્યાં સુધી અજયભાઈની ઑફિસમાં જ બેસતી. કૈરવને ઓછામાં ઓછું મળવાનું થાય એવી તકેદારી રાખતી અને કૈરવ પણ એ ખુશ રહે એમ ઇચ્છતો એટલે ભાગ્યેજ એને એની ઑફિસમાં બોલાવતો.

આજે કેટલાક કામના ડોક્યુમેન્ટ સાઇન કરવાના હતા એટલે એણે આન્યાને એની કૅબિનમાં બોલાવી. કેટલાક ડૉક્યુમેન્ટસ એવા હતા કે જેમાં અજયભાઈ પછી સેકન્ડ નોમિનેશનમાં કૈરવનું નામ હતું. અજયભાઈ ઇચ્છતા હતા કે હવે એમાં ત્રીજું નામ આન્યાનું ઉમેરાય. એટલું જ નહીં પણ અજય  ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝના શેર હોલ્ડરમાં આન્યાનું નામ ઉમેરાય.

દાદાજીએ એક વાત આન્યાને બરાબર સમજાવી હતી કે કોઈ પણ ડૉક્યુમેન્ટ કે કોઈ પણ લિગલ પેપર પર વાંચ્યા વગર સાઇન નહીં કરવાની પછી ભલેને એ કૈરવે આપેલા હોય કે ખુદ અજયભાઈએ.

“આન્યા, આ અજય  ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝમાં તારું આગમન શુભ નિવડે.” કૈરવે એ બધા ડૉક્યુમેન્ટસ એના હાથમાં આપતા એને શુભેચ્છા પાઠવતા કહ્યું. આ ડૉક્યુમેન્ટસ સાઇન કર્યા પછી તું આ ગ્રુપમાં સમાન હકની દાવેદાર છું અને મારા મનની કેટલાય સમયની ઇચ્છા હતી એમ આગળ જતા તું મારો હોદ્દો સાચવે.”

કશું જ બોલ્યા વગર આન્યાએ ડૉક્યુમેન્ટસ હાથમાં લીધા અને નિરાંતે વાંચવાનું શરૂ કર્યુ. કૈરવ અજયભાઈની આ ટ્રેઇનિંગ જાણતો હતો એટલે એણે પણ આન્યાને પૂરતો સમય મળી રહે એવી તકેદારી રાખી હતી.

“આ તમામ લિગલ પેપર તું નિરાંતે વાંચી જા ત્યાં સુધી હું ડૅડી સાથે કામની વાત કરી લઉ.”

આન્યાએ એનો પણ જવાબ આપવાનું ટાળીને નજરથી સંમતિ દર્શાવી અને પેપરમાં ધ્યાન પોરવ્યું.

પેપર વાંચતા આન્યાને એક વાતની સમજ પડી કે આ ગૃપમાં લગભગ પપ્પા અને દાદાજી જેટલા શેર એના નામે ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા.

ટ્રીન……… ટ્રીન …

આન્યાને બેધ્યાન કરતી ફોનની રિંગ સંભળાઈ. ફોન લેવો કે નહીં એની અવઢવમાં પડેલી આન્યાને વાંચવામાં ખલેલ પડતી હતી એટલે કંટાળીને ફોન લેવાનું વિચાર્યુ. કૈરવની રિવોલ્વિંગ ચેર પાસે પડેલો ફોન ઉપાડવાનુ અત્યંત મોટા ટેબલમાં આન્યા તરફથી શક્ય નહોતું. આન્યા અકળાઈને ઊભી થઈ અને સામે કૈરવની ચેર પાસે પહોંચી ત્યાં સુધીમાં રિંગ વાગતી બંધ થઈ ગઈ. ફરી રિંગ આવશે અને ફરી ઊભા થઈ આ બાજુ આવવું પડે એના કરતાં એ હાથમાં પકડેલેલાં પેપર લઈને કૈરવની ચેર પર જ બેસી ગઈ અને ફરી એકવાર નિરાંતવા જીવે એણે આગળ વાંચવાનું શરૂ કર્યુ. પરંતુ આમ કરવા જતા પેપરના ઢગલા વચ્ચેથી એક-બે પેપર સરકીને નીચે પડ્યા. વાંકા વળીને એ લેવા જતા આન્યાની નજર કૈરવના ટેબલના ખુલ્લાં ડ્રોઅરમાં પડેલી ફાઇલ પર નજર પડી.

ફાઇલ ઉપર ડિવોર્સ પેપર વાંચીને ચોંકેલી આન્યાએ ઉઠાવીને એ ફાઇલ હાથમાં લીધી. જેમ જેમ તે કાગળ વાંચતી ગઈ તેમ તેમ એના દિલની ધડકન વધુ તેજ થતી ગઈ. પપ્પા અને દાદી કહેતા કે, મૃણાલને આન્યાને મળવું નહોતું પરંતુ અહીં તો આ પેપર કંઈક જુદી હકિકત બતાવતા હતા. મૃણાલ આન્યાને એકવીસ વર્ષ સુધી મળી ના શકે એવી ફાઇલમાં મૂકેલી શરતો જોઈને આજ સુધી મમ્મા માટે દાદી અને પપ્પાએ ઊભું કરેલું ચિત્ર કેટલું પોકળ હતું એ સમજી ગઈ. જો કે દાદાજીએ કરેલી વાતો પરથી એ એક મંતવ્ય પર તો ક્યારની ય આવી ગઈ હતી કે મમ્મા માટે દાદી કે પપ્પા જે કહે છે એ અર્ધસત્ય પણ નહોતું. જેમ જેમ પપ્પા અને દાદીની સાચી ઓળખ થતી ગઈ તેમ તેમ તેનાં મનમાં એ બંને જણ માટે ચીડ ઊભરાતી ગઈ, પણ  દિલમાં એક અજીબ પ્રકારની રાહત થઈ ગઈ. એણે કલ્પેલી હતી તેવી જ એની મમ્મા છે અને આ બેઉ જણાને એણે પાંચ વર્ષની ઉંમરે કહેલું તે સાચું જ હતું..તેઓ ચાલ રમતા હતા.. નાના મગજને મમ્મી વિરુદ્ધ કરવાની ગંદી ચાલ…તેને અંદરથી એક ઉબકો આવ્યો પછી દયા પણ આવી. હવે તેનું મન મૃણાલને શોધવા આતુર હતું. તેને તેની ખોવાયેલી માને મળવું હતું તેને ભેટવું હતું તેની સાથે એ જ બચપણમાં સ્ટેજ ઉપર બેસીને કરેલું પીંછીકામ પૂરું કરવું હતું.

તેણે કૉમ્પ્યુટર ઉપર મા વિશે ઘણું લખ્યુ હતું ઘણું ચીતર્યુ હતું. ઇઝલ ઉપર કેન્વાસ ગોઠવી ચિત્રકામ કરવાની મઝા જ કંઈ ઓર હોય છે પણ પપ્પાને એ ગમતું નહોતું .દાદાજીને કોઈ વાંધો નહોતો તેથી ક્યારેક ઇચ્છા થઈ જાય તો તેમનાં રૂમમાં બધું એને જોઈતું જગત હતું. આન્યામાં મૃણાલ અને ગાયત્રીબેનની સૂઝ અને રેખાઓ હતી. મૃણાલનાં ચિત્રો ગૂગલ ઉપર જોતી અને તેના જેવું દોરવાનું શીખતી. જો કે દાદજીની સ્ટ્રિક્ટ વૉર્નિંગ હતી કે, દાદી અને પપ્પાને જો આની ગંધ આવશે તો ઘરમાં મહાભારત થશે. દાદાજીનું વિચારીને આન્યા ચુમાઈને બેસી રહેતી પણ હવે આજની આન્યા ચૂપ બેસી રહેવાની નહોતી. 

હવે એ એની મમ્માને શોધવા કટીબધ્ધ હતી.

પણ મૃણાલ ક્યાં હતી?

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૨૪/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલની દીકરીમાં નખશિખ માની પ્રકૃતિ ઊતરી હતી. એને આ બિઝનેસની વાતો માફક આવતી જ નહોતી.

“દાદાજી , તમને લાગે છે કે પપ્પા કહે છે એમ હું એમનો બિઝનેસ સંભાળી શકીશ? મને તો સાચુ કહું ને દાદાજી તો આ સ્ટેટેસ્ટિક્સ, આટલું ટર્ન ઓવર, પ્રોડક્શન, સેલ વળતર-નફાની વાતો જ બોરિંગ લાગે છે. હ! મને રસ છે પ્રોડક્શનમાં પણ આ ટેક્સટાઇલ, આ ઇન્ડસ્ટ્રિઝનાં નહીં, મને મારી પોતાની કલ્પના સાકાર કરે એવા પ્રોડક્શનમાં રસ છે.”

“એટલે?”

“એટલે એમ…… કરીને, આન્યા લંબાણથી પોતાના મનની વાત કરતી અને અજયભાઈ સાંભળતા. એની વાત પૂરી સાંભળ્યા પછી જરૂર લાગે તો એને સાચી સમજ પણ આપતા. પપ્પાને એકાઉન્ટમાં મદદ કરવા કરતાં તેનું મન આંકડાઓ કરતા રેખાઓમાં વણાંકો અને રંગોમા વધુ પ્રસન્નતા અનુભવતું.

આન્યાને હંમેશા એના પપ્પા સાથે વાતો કરવા કરતાં દાદાજી સાથે વાતો કરવાનું વધારે ફાવતું. એ એના દાદાજી સાથે વધુ ખુલીને વાતો કરી શકતી. પપ્પા સાથે વાત કરવામાં તો એને હંમેશા ડર રહેતો કે, કોઈ પણ વાત કે ચર્ચાનો અંત અંતે તો એની મમ્મી માટેની વિશેષ ટીપ્પણી  સાથે જ આવશે અથવા તો પપ્પા ઉશ્કેરાઈને ઊભા જ થઈ જશે. એને પોતાની વાત કરવાનો પૂરતો અવકાશ કે મોકળાશ તો રહેતી જ નહીં, જ્યારે દાદાજી એની સાથે શાંતિથી વાત કરતા, એની વાતો શાંતિથી સાંભળતા.

આન્યા હંમેશા વિચારતી. બધા કહે છે કે સોળ વર્ષે સંતાન સાથે મિત્ર જેવો સંબંધ કેળવવો જોઈએ. પણ અહીં મમ્મી તો છે જ નહીં અને પપ્પા? એ પણ જાણે ન હોવા બરાબર. ક્યારેય આન્યાને કૈરવ માટે અંતરથી ઉષ્મા અનુભવાઈ જ નહીં. જે કોઈ લાડપ્યાર મળ્યા એ દાદાજી પાસેથી. એની જીદ સામે પણ દાદાજી કેવું નમતું જોખી દેતા? દાદાજી પર તો ગુસ્સો પણ કરી શકાતો અને મનની વાત ન પૂરી થાય તો પગ પછાડીને રોફ પણ કરી શકાતો.

એ દિવસે તો જાણે ઑફિસ જવાની વાત પર પડદો જ પડી ગયો પરંતુ અજયભાઈએ ધીરે ધીરે કળથી કામ લેવા માંડ્યુ અને આન્યાને એમની રીતે પલોટવા માંડી.

“એક વાત કહું આન્યા?”

 “હા બોલોને.”

“તને ખબર છે આ આપણો “જસ્ટ  ફોર યુ”  સ્ટુડિયો ક્યારથી છે અને કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં આવ્યો?” 

આન્યા ઉત્સુકતાથી દાદાજી સામે જોઈ રહી.

એ દિવસે દાદાજીએ આન્યાને લંબાણથી “જસ્ટ  ફોર યુ” કેવી રીતે શરૂ થયો એની વાત કરી. આજ સુધી ઘરમાં મૃણાલ અને મૃણાલની સાથે સંકળાયેલી કોઈ પણ વાત કરવા પર જાણે પાબંદી હોય એવું વાતાવરણ હતું. કૈરવ કે માધવીબેન તો મૃણાલને લગતી કોઈ સારી વાત વિચારી કે કરી શકતા જ નહીં અજયભાઈ જાણીને આન્યા સાથે એને લગતી તમામ વાતો કરવાનું ટાળતા. અરે હજુ સુધી તો એમણે આન્યાને એ પણ જણાવા દીધું નહોતું કે એ, શ્રીકાંતભાઈ અને ગાયત્રીબેન મૃણાલ સાથે સંપર્કમાં છે. મૃણાલના ચૌદ વરસના વનવાસ જેવા પરદેશવાસ દરમ્યાન એ ત્રણે જણા સતત એની સાથે જોડાયેલાં હતાં ત્યારથી માંડીને મૃણાલે પાછાં આવીને મુંબઈમાં પોતાની આગવી દુનિયા ઊભી કરી એનાં પણ એ લોકો સાક્ષી છે.

આન્યાને તો દાદાજીએ એ પણ ક્યાં જણાવ્યું હતું કે, આન્યા નાની હતી ત્યારથી એ ઊંઘી ગઈ હોય ત્યારે રોજે રોજ મૃણાલ એને જોતી આવી છે. આન્યાની પ્રગતિની વાતો દાદાજી મૃણાલ સાથે કરતા અને મૃણાલ એ વાતોના વિટામીન પર તો ટકી હતી.

આન્યાને તો એની પણ ક્યાં ખબર હતી કે મમ્મી પાસેથી દાદાજીએ લીધેલી એની તમામ તસ્વીરો બીજી કોઈ પણ પૂંજી કરતા પણ વધારે જતનથી જળવાઈ રહી છે.

આન્યા અવાચક બનીને દાદાજીની વાતો સાંભળતી રહી.

“દાદાજી મને લઈ જાવ.”

“ક્યાં?”

“મમ્મીએ સર્જેલા એના સપનાના મહેલમાં.”

“અત્યારે?”

“અત્યારે એટલે અત્યારે. જસ્ટ નાઉ…”

હાથ પકડીને આન્યાએ દાદાજીને ઊભા કર્યા અને રીતસર ખેંચીને લઈ જતી હોય એમ દોરવા માંડી. અજયભાઈને પણ થયું કે જો એ હવે ઊભા નહીં થાય તો એ અહીં અને એમનો હાથ આન્યાના હાથમાં રહી જશે.

સાંજે કૈરવને ખબર પડી કે આન્યાને લઈને અજયભાઈ સ્ટુડિયો પર ગયા હતા એટલે એ પાછો ચરૂની માફક ઉકળવા માંડ્યો.

“પપ્પા…”

“શાંતિ રાખ મને ખબર છે તારે મને શું પૂછવું છે અને શું કહેવું છે. આપણે પહેલાં વાત થઈ ગઈ છે કે, મારી અને આન્યા બાબતમાં તારે કોઈ માથું મારવું નહીં. આન્યા બાબતમાં હું જે કંઈ કરતો હોઉ એમાં તારે કોઈ સવાલ કરવા નહીં અને તેમ છતાં કરીશ તો પણ હું તને જવાબ આપવા બંધાયેલો નથી એટલુ સમજી લેજે.”

“તમારી અને આન્યાની વાત હોત તો હું કઈ બોલ્યો ન હોત પણ આ તો તમે એને સ્ટુડિયો પર લઈ ગયા એટલે મારે પૂછવું પડ્યું. તમને ખબર છે કે હું નથી ઇચ્છતો કે આન્યા એની મમ્મી કે એની મમ્મી સાથે સંકળાયેલ કોઈ ભૂતકાળમાં રસ લે.”

“તો પછી તારે એ સ્ટુડિયો પણ બંધ જ કરી દેવો તો ને?”

“એ મારો પ્રોફિટેબલ બિઝનેસ છે એટલે એ ચાલુ રાખવામાં મને રસ છે નહીં કે એ મૃણાલ માટે ચાલુ કર્યો હતો એટલે.”

“પણ આન્યા તારા બિઝનેસમાં રસ લે એમાં તો તને રસ છે ને?”

“ક્યાં સાંભળે છે એ મારું તો કેટલી વાર કહ્યુ પણ આંખ આડા કાન જ કરે છે ને ક્યાં તો ઊભી થઈને ચાલવા માંડે છે.”

“એમ તો એ તારીય દીકરી તો છે જ ને? તું પણ ક્યાં કોઈનું સાંભળે છે?”

“પપ્પા  કઈ વાત તમારી મેં ના સાંભળી? બિઝનેસ તમે મને સોંપી દીધો છે તેમ છતાં તમને પુછ્યા વગર કે તમારી સલાહ લીધા વગર કયું પગલું મે લીધુ છે?”

“ભાઈ, એ તો મારી સલાહ તને પ્રોફિટેબલ લાગતી હશે ને એટલે…..”કહીને અજયભાઈએ બાકીની વાત અધ્યાહાર છોડી દીધી.

અને સાચે જ એ દિવસ આવી ગયો અને કૈરવ માંગતો હતો એ વરદાન જાણે એને મળી ગયું.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘કફન’ ગરવી ગુજરાત( લંડન)માં પ્રસિદ્ધ પ્રેમચંદ મુનશી લિખિત વાર્તાને આધારિત ભાવાનુવાદ

કાતિલ ઠંડીની રાતના ઘેરા અંધકારમાં તૂટેલી ફૂટેલી ઝૂંપડીની બહાર એ બાપ અને દીકરો ઠંડા પડેલાં માંડ હાથ શેકાય એવાં તાપણાં પાસે બેઠા હતા. અંદરથી માધવની પત્નીની પ્રસવપીડાની ચીસો બહાર સુધી સંભળાતી હતી.

“લાગે છે કે આજે તો આખો દિવસ આમ જ જશે. તું જરા અંદર જઈને એની હાલત જોઈ તો આવ.” ઘીસૂ એટલે કે બાપે બેટાને કહ્યું.“અરે, મરવાની હોય તો હાલ જ ના મરે ! હું છૂટું.” માધવે અકળાઈને જવાબ આપ્યો.

“આખી જિંદગી એની સાથે સુખ-ચેનથી રહ્યો અને હવે એની સામે જરા જેટલી પણ હમદર્દી નહી. આવો કઠોર ક્યાંથી બન્યો?”

“અંદર જઈને શું કરું? મારાથી એની પીડા નથી જોવાતી.” લાચાર માધવે જવાબ આપ્યો.

ચમાર કુટુંબના ઘીસૂ અને માધવ કામ બાબતે બદનામ હતા. ઘીસૂ એક દિવસ કામ કરતો તો ત્રણ દિવસ આરામ કરતો અને માધવ તો વળી અડધો કલાક કામ કરતો અને કલાક સુધી ચલમ ફૂંક્યા કરતો. ઘરમાં મુઠ્ઠીભર હોય ત્યાં સુધી બંને બેસી રહેતા. અનાજ સાવ તળિયે પહોંચે ત્યારે ઘીસૂ લાકડાં કાપતો અને માધવ બજારમાં જઈને વેચતો. સાધુમાં હોય એવા સંયમ, સંતોષ અને ધીરજના ગુણ બંનેમાં હતા, પણ કમનસીબે એ સંસારી હતા. સંસાર ચલાવવાનો હતો. ઘરમાં માટીનાં બેચાર વાસણ સિવાય બીજી કોઈ સંપત્તિ નહોતી. માથે ચૂકવી ન શકાય એવા દેવા અને સઘળી ચિંતાઓની વચ્ચે પણ એમની પ્રકૃતિમાં કોઈ ફરક નહોતો પડતો.કોઈ કામ ન મળે તો ખેતરોમાં જઈને શાક તોડી લાવતા અને શેકી ખાતા. ક્યાંતો શેરડીના સાંઠા ચૂસીને દહાડો પૂરો કરતા. અત્યારે પણ એ આગમાં બટાકા શેકતા બેઠા હતા.

ઘીસૂની પત્નીને મરે તો વર્ષો થયા હતા. માધવના લગ્ન ગયા વર્ષે થયા ત્યારથી ઘરમાં માધવની પત્ની ઘર સંભાળવા મથતી. એ સ્ત્રી જ અત્યારે જીવનમરણ વચ્ચે ઝોલા ખાતી હતી અને બંને જણ એ ક્યારે મરે તો શાંતિથી ઊંઘી શકાય એની રાહ જોતા હતા.માધવને હવે એક બીજી ચિંતા થવા માંડી. જો બાળક થશે તો ઘરમાં ઘી, ગોળ, સૂંઠ કે તેલ તો છે નહીં લાવીશું ક્યાંથી?

“થઈ પડશે, આજે જે લોકો એક રૂપિયો નથી આપતા એ બધા કાલે આપી જશે. ઘરમાં કશું નહોતું પણ મારે નવ નવ છોકરાં થયા અને ભગવાને કોઈને કોઈ રીતે એમને પાર પાડ્યા.”

ઘીસૂએ આશ્વાસન આપ્યું. કામચોરોની મંડળીના મુખી જેવા આ બંને અત્યારે શેકાયેલા બટાકા ખાવાની ઉતાવળમાં હતા. શેકેલા બટાકા છોલવામાં હાથ અને ઉતાવળે ખાવામાં જીભ અને તાળવું બંને દાઝતા હતા. આંખમાંથી પાણી વહેતું હતું પણ કાલ કશું પેટમાં ગયું નહોતું એટલે બટાકા ઠંડા થાય એટલીય રાહ એમનાથી જોઈ શકાય એમ નહોતી.

ઘીસૂને અત્યારે વીસ વર્ષ પહેલાં જોયેલી ગામના ઠાકોરની બારાત યાદ આવતી હતી. એનાં આખા જીવન દરમ્યાનમાં ત્યારે એ દાવતમાં જે ખાધું હતુ એ આ ક્ષણે પણ યાદ હતું. અસલી ઘીમાં બનેલી પૂરી, ત્રણ જાતના કોરા શાક, એક રસાવાળું શાક, કચોરી, દહીં, ચટણી, મિઠાઈ..માંગો એટલી વાર પીરસાતાં એ ભોજનને યાદ કરીને આજેય મોંમા પાણી આવ્યું. એ પછી ક્યારેય એણે ભરપેટ ખાધું નહોતું. માધવે પણ એ વ્યંજનની મનોમન મઝા માણી અને નિસાસો નાખ્યો. “હવે આવું ભોજન તો કોઈ નથી ખવડાવતું.

“ગયો એ જમાનો તો. હવે તો  લગન, મરણ કે ક્રિયા-કરમમાં ખર્ચા ઓછા કરવાનો વાયરો વાયો છે. કોઈ આપણું તો વિચારતું જ નથી.” ઘીસૂએ પણ નિસાસો મૂક્યો અને શેકેલા બટાકા ખાઈને પાણી પી, ઠરી ગયેલાં તાપણાં પાસે લંબાવ્યું. 

અંદર માધવની પત્ની બુધિયા હજુ પીડાથી અમળાતી હતી. સવારે ઊઠીને માધવ અંદર ગયો અને જોયું તો બુધિયાનું શરીર ઠંડુ પડી ગયું હતું. મોં પર માખીએ બણબણતી હતી અને બચ્ચું પેટમાં જ મરી ગયું હતું. માધવ અને ઘીસૂની રોકકળ સાંભળીને પાડોશીઓ દોડી આવ્યા.  બેઉ અભાગીઓને આશ્વાસન આપવા મથ્યા. બુધિયા મરી ગઈ એ કરતાં બંનેને વધુ ચિંતા કફન ક્યાંથી લાવવું એની હતી.

રોતા રોતા જમીનદાર પાસે ગયા. ચોરી કરતા, કામ પર ન આવતા બાપ-બેટા પ્રત્યે જમીનદારને સખત નફરત હતી. અત્યારે બંનેને રડતા જોઈને વધુ અકળાયા.

“બહુ આપદામાં છીએ સરકાર. માધવની ઘરવાળી રાતે તડપી તડપીને મરી. આખી રાત અમે એની પાસે બેસી રહ્યા. શક્ય હતા એટલા દવા-દારૂ કર્યા પણ કંઈ કામ ના લાગ્યું. ઘર ઉજડી ગયું. કોઈ રોટી બનાવવાવાળું ના રહ્યું. અમે તો તબાહ થઈ ગયા. ઘરમાં જેટલું હતું એ બધું એના દવા-દારૂમાં ખલાસ થઈ ગયું. હવે તો સરકાર બીજે ક્યાં જઈએ, તમારી દયાથી એનાં ક્રિયાકરમ થશે.”

ઘીસૂએ શક્ય હોય એટલી નરમાશથી કહ્યું.કામ પર બોલાવે તો ક્યારેય ન આવતા ઘીસૂને અત્યારે ખુશામત કરતા જોઈને એની પર એવી તો દાઝ ચઢતી હતી કે એકાદ વાર તો જમીનદારને થયું કે એ ઘીસૂને અહીંથી જવાનું કહી દે.. એની પર દયા કરવી એ પૈસા પાણીમાં નાખવા જેવી વાત હતી. પણ, આ સમય એની પર ક્રોધ કરવાનો નહોતો વળી જમીનદાર દયાળુ હતા. બે રૂપિયા આપીને એને વિદાય કર્યો.

જમીનદારે બે રૂપિયા આપ્યા જાણીને ગામના લોકો કે મહાજનનોય એને રૂપિયા આપ્યા વગર છૂટકો નહોતો. કોઈની પાસેથી બે આના તો કોઈ પાસેથી ચાર આના મેળવીને પાંચ રૂપિયા ભેગા કર્યા. ક્યાંકથી અનાજ તો ક્યાંક લાકડીઓ મળી. હવે ઘીસૂ અને માધવ બજારમાંથી કફન લેવા ઉપડ્યા.

આ બધુ કરવામાં રાત પડી જવાની હતી એટલે સસ્તું કફન મળે એની પેરવીમાં પડ્યા.“કેવો રિવાજ નહીં, જીવી ત્યાં સુધી તન ઢાંકવા ચીંથરુંય નસીબ નહોતું અને હવે મર્યા પછી નવું કફન?” માધવને ચીઢ ચઢતી હતી.

“અને વળી કફન તો લાશ સાથે બળી જવાનું. આ પાંચ રૂપિયા પહેલાં મળ્યાં હોત તો કંઈક દવા-દારૂ તો કરત.”

ઘીસૂએ એની હૈયાવરાળ ઠાલવી. સસ્તું કફન શોધવાના લોભમાં સાંજ સુધી બજારમાં આમથી તેમ રખડ્યા. કંઈ ઠેકાણું ના પડ્યું તે ના જ પડ્યું પણ બંને નસીબના બળિયા તો એવા કે થાકીને જ્યાં ઊભા રહ્યા ત્યાં સામે જ મધુશાલા દેખાઈ અને એમના પગ સીધા જ મધુશાલા તરફ વળ્યાં.હવે બાકી શું રહે? પછી તો એક બોટલ, થોડો નાસ્તો લઈને બંનેએ આરામથી બેઠક જમાવી. થોડી વારમાં તો બંનેના દિમાગ પર નશો છવાવા માંડ્યો.

“કફન લઈને શું કરીશું, વહુની સાથે તો નહીં જાય ને અંતે તો એ બળી જ જશે.” ઘીસૂ બોલ્યો.”

“વાત તો સાચી છે, દુનિયાનો રિવાજ છે. લોકોના મર્યા પછી બ્રાહ્મણોને હજારો રૂપિયા દઈ દે છે. કોણ જોવા ગયું છે કે પરલોકમાં એમને એ પૈસા મળેય છે કે નહીં? ઠીક છે મોટા લોકોની મોટી વાતો. આપણી પાસે છે શું કે ફૂંકી મારીએ?”

માધવે પણ બાપની વાતમાં મત્તુ માર્યું. “પણ લોકો પૂછશે કે કફન ક્યાં તો કહીશું શું?”

“કહી દેવાનું કે રૂપિયા ગજવામાંથી પડી ગયા. બહુ ખોળ્યા પણ ના મળ્યા. લોકોને વિશ્વાસ તો નહીં આવે પણ ફરી એ લોકો જ રૂપિયા આપશે.” ઘીસૂ હસ્યો.

હવે તો માધવનેય આ વાતમાં મઝા પડી.” સારી હતી બુધિયા બીચારી. મરી તોય આપણને સરસ રીતે ખવડાવતી પીવડાવતી ગઈ. બોટલમાંથી અડધાથી વધુ દારૂ પી ગયા પછી ઘીસૂએ બીજી પૂરીઓ મંગાવી. સાથે ચટની, આચાર પણ ખરાં. આમાં પૂરા દોઢ રૂપિયા ખર્ચાઈ ગયા.

હવે માંડ થોડા પૈસા બચ્યા. પણ સાવ નિરાંતે જંગલના રાજા પોતાના શિકારની મઝા લઈ રહ્યો હોય એવી શાનથી બંને ખાવાની મોજ માણતા રહ્યા.

“આપણો આત્મા તૃપ્ત થયો એનું પુણ્ય એને જ મળશે જ ને?” એક દાર્શનિકની જેમ ઘીસૂ બોલ્યો.મળશે, જરૂર મળશે. ભગવાન તો અંતર્યામી છે. આપણાય એને આશીર્વાદ છે. ભગવાન એને જરૂર વૈકુંઠ લઈ જશે. મને તો આજે જે ભોજન મળ્યું એ પહેલાં ક્યારેય મળ્યું નથી.” માધવે પૂરી શ્રદ્ધાથી જવાબ આપ્યો. વળી પાછી મનમાં શંકા જાગી, “ક્યારેક તો આપણેય જવું પડશે ને? ત્યાં આપણને પૂછશે કે તમે મને કફન કેમ ના ઓઢાડ્યું તો શું જવાબ આપીશું?”

આ ક્ષણે ઘીસૂ પરલોકની વાત વિચારીને આ લોકના આનંદમાં વિઘ્ન ઊભું કરવા નહોતો માંગતો. એણે કોઈ જવાબ આપવાનું ટાળ્યું. જેમ જેમ અંધારુ વધવા માંડ્યું મધુશાલાની રોનક પણ વધવા માંડી. ભરપેટ ખાઈને વધેલી પૂરીઓ ભિખારીને આપી દીધી અને જીવનમાં ક્યારેય ન વિચારેલું કાર્ય કર્યાનો પ્રચંડ આનંદ અને ગૌરવ બંનેએ અનુભવ્યો.

“લે તું પણ ખા અને ખુશ થા. આ જેની કમાઈ છે એ તો મરી ગઈ પણ તારા આશીર્વાદ એને મળશે તો સીધી એ વૈકુંઠ જશે. ભલી હતી બીચારી. કોઈને હેરાન નથી કર્યા. મરીનેય અમારી સૌથી મોટી લાલસા પૂરી કરતી ગઈ અને એ વૈકુંઠમાં નહી જાય તો કોણ જશે? આ બે હાથે ગરીબોને લૂંટીને ગંગાસ્નાન કરીને મંદિર જાય છે એ આ મોટા લોકો જશે?” ઘીસૂ આનંદમાં આવીને ભિખારી સામે જોઈને બોલ્યો.

થોડી વારમાં નશાના લીધે ચઢેલો માધવના આનંદનો ઊભરો દુઃખમાં પલટાઈ ગયો. “દાદા, બીચારીએ જીવનભર દુઃખ જ વેઠ્યું અને મરી ત્યારેય કેટલી દુઃખી થઈને ગઈ“ માધવ પોક મૂકીને રડવા માંડ્યો.

“અરે બેટા, ખુશ થા કે કેટલી ભાગ્યવાન હતી કે આ બધી માયાજાળમાંથી મુક્ત થઈ ગઈ.” ઘીસૂએ આશ્વાસન આપવા માંડ્યું.વળી પાછી વ્યથાના વમળમાંથી બહાર આવી, બંને ઊભા થઈને પોતાની મસ્તીમાં આવી ગાવા, નાચવા, કૂદવા માંડ્યા. અંતે નશામાં ચકચૂર થઈને ત્યાં જ ઢળી પડ્યા..

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

‘એનું સત્ય’- નમસ્કાર ગુજરાત (કેનેડા)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

એનું સત્ય

“હેલ્લો મેમ” એક સાધારણ દેખાવના યુવકે એકદમ અદબથી સીધુ જ મારી સામે તાકતા કહ્યું.

“હાય…”જવાબ આપવામાં જરા વાર તો લાગી છતાં વિવેક તો હું પણ ચૂકી નહી.

“આઈ એમ શેહઝાદ” હજુ પણ એ જ તમીજ, એ જ અદબથી બોલ્યો.

આમ તો એને હું ખાસ ન ઓળખું પણ રોજબરોજ જોવાતા ચહેરામાં પણ ધીમે ધીમે એક ઓળખ ઊભી તો થતી જાય.

“આઇ એમ વિશ્રુતિ.”

“હું ઓળખ આપવાની કોઈ ઈચ્છા ધરાવતી નહોતી પણ, કોણ જાણે કેમ મારાથી બોલાઈ ગયું. એનું કારણ એ હતું કે અજાણ્યા દેશમાં આવે મને માંડ બે મહિના જ થયા હતા. મુંબઈની ઝેન્સાર કંપની થકી મારું પોસ્ટિંગ સેન્ટ્રલ  લંડનની માર્ક્સ એન્ડ સ્પેન્સરની હેડ બ્રાંચમાં થયું હતું. એ ઉંમર હતી કશુંક નવું શીખવાની. નવી દિશાઓ ખુલતી હતી એ દિશાઓમાં દોટ મુકવાની. ઘરમાંથી તો સાવ આવી રીતે આટલે દૂર મોકલવાની મમ્મીની જરાય ઇચ્છા નહોતી. એકવાર કંપનીનાં કામે  બેત્રણ મહિના માટે બેંગ્લુર કે પુને જવાનું થયું હતું પણ છેવટે એ હતું તો સ્વદેશમાં જ અને રજાઓમાં ઘેર આવતા ક્યાં ઝાઝો સમય લાગવાનો હતો એટલે ત્યાં સુધી મમ્મીને કોઈ વાંધો નહોતો પણ દેશ બહાર મોકલવાની એની જરાય ઇચ્છા નહોતી. એ વખતે પપ્પાએ હામ બંધાવી. ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીમાં રિજ્યોનલ મેનેજર હતા એટલે એમને ય ઘણું ટ્રાવેલ કરવાનું રહેતું. પપ્પાએ મારી ઈચ્છા પારખીને પૂરેપૂરો સપોર્ટ આપ્યો. મમ્મીનેય રાજી કરી લીધી.

“જયુ, લંડન કેટલું દૂર? આઠ કલાક જ ને? અરે વિશુની યાદ આવે તો આમ ચપટી વગાડતામાં પહોંચી જવાય. એકવાર વિશુને જવા દે. તને ય લંડન જવા–જોવા મળશે.” મમ્મીને એ ઘણીવાર લાડથી જયુ કહેતા. છેવટે પપ્પાએ મમ્મીને મનાવી લીધી અને હું પહોંચી લંડન. એની તો તને ખબર જ છે ને નીના?”

વિશ્રુતિ એનો બે વર્ષનો કોન્ટ્રાક્ટ પૂરો કરીને પાછી મુંબઈ આવી ગઈ હતી પણ, એ વર્ષે અનુભવેલા આતંકના ઓળા હજુ એના મનને વિક્ષુબ્ધ કરી નાખે છે. એ ખોફ હજુ એનાં મનને ઝંઝોડી નાખે છે. એ ખોફ માત્ર બનેલી ઘટનાનો નહોતો પણ સાથે ખોફ હતો એ ઘટના સાથે જોડાયેલી વ્યક્તિની યાદનો.

સામે પડેલી પાણીની આખી બોટલ એકી શ્વાસે ગટગટવી ગઈ તેમ છતાં એના અવાજમાંથી કંપારી ઘટી નહોતી. વિશ્રુતિની અને મારી દોસ્તીને આજકાલ કરતાં ૨૫ વર્ષ થઈ ગયા. સાવ નાનપણથી અમે સાથે ઉછર્યા, સાથે ભણ્યા. સમય જતાં હું દિલ્હી સ્થાયી થઈ અને એ મુંબઈમાં જ રહી પણ દૂર રહીને ય અમારી દોસ્તી વધુને વધુ ગાઢી થતી ગઈ. આજે ઘણા વર્ષે મુંબઈ આવવાનું થયું. એક વાત હતી આજ સુધી જોયેલી વિશ્રુતિમાં ક્યારેય ભયનું નામ નહોતું જોયું પણ, આજે એ આટલા વર્ષ જૂની વાત યાદ આવતા જ થથરી ઊઠે છે.

એ જે વાત કરતી હતી એ સમય હતો ૨૦૦૫નો. અત્યારે પણ જ્યારે જ્યારે ટેરરિસ્ટ ઍટેકના સમાચાર સાંભળે છે વિશ્રુતિ ભયથી કાંપી ઊઠે છે.

“નીના, સાચું કહું છું પહેલી નજરે તો મને એ શેહઝાદમાં એવી કોઈ ખાસ વાત જ નહોતી દેખાઈ કે એની સાથે ફરી મુલાકાત કરવાની પણ ઇચ્છા થાય.” પાણીની બોટલ ખાલી કર્યા પછી ફરી વિશ્રુતિએ વાત માંડી.

“રોજે એક જ ટ્રેનમાં અમે સાથે જ થઈ જતાં. સાવ ત્રેવીસ વર્ષનો  સામાન્ય કદ કાઠી ધરાવતો એ યુવાન મળે એટલે કાયમ સામેથી સ્માઈલ આપે. ગુડ મૉર્નિંગ વિશ કરે. મને આમ તો સાવ અજાણ્યા સાથે ભળવામાં જરા સંકોચ તો રહેતો પણ, ધીમે ધીમે એણે મારો સંકોચ ઓગાળી નાખ્યો. પહેલાં તો ટ્રેન–સ્ટેશને ટ્રેન આવે ત્યાં સુધી રાહ જોવા પૂરતાં જ ઊભા રહેવાનું થતું. તને ખબર છે નીના? લંડનમાં કોઈ પણ ટ્રાન્સપોર્ટ માટે ચાર મિનિટથી તો વધારે રાહ જોવાની જ ના હોય એટલે એ જે બેચાર મિનિટનો ગાળો હોય ત્યારે  હેલ્લો…હેલ્લો થઈ જતું. પછી તો એવું ય બનવા માંડ્યું કે એક સાથે ઊભા હોઈએ અને ટ્રેન આવે એટલે સાથે જ ચઢીએ અને સાથે બેસીએ. કારણ તો ખાસ કશું જ નહીં, માત્ર મનથી એશિયન હોવાપણું જ આમાં કામ કરી ગયું. બ્રિટિશરો હજુ પણ થોડા અકડુ અને અતડા તો ખરા જ જાણે દુનિયા પર રાજ કરી લીધું એટલે એમની સર્વોપરીતા એમના મનમાં દ્રઢ થઈ ગઈ છે. રોજ એક સાથે મુસાફરી કરતાં હોઈએ પણ સામે જોવાના બદલે એમના ટૅબ્લૉઇડમાં માથા ખોસીને બેસી રહે એટલે ક્યારેક આવા છૂટા–છવાયા એશિયન મળી જાય તો જાણે જાતભાઈ મળ્યા જેવું લાગે એ ન્યાયે હું અને શેહઝાદ થોડીઘણી વાતો કરતાં થયા.”

વિશ્રુતિ જરા શ્વાસ લેવા અટકી.

“શેહઝાદ ઘણીવાર વાતોએ ચઢતો. એ એની ઉર્દૂ મિશ્રિત હિંદી લઢણના ઉચ્ચારોમાં ભાષા શુદ્ધિ હતી. અંગ્રેજી પર પણ સરસ પ્રભુત્વ હતું. સાફ વાત કરવાની એની રીત પકડી રાખે એવી હતી. ઘણીવાર એ દેશવિદેશનાં એજ્યુકેશનથી માંડીને દેશવિદેશની પ્રણાલી, માન્યતા, ધર્મ વિશે જાતજાતની વાતો કરતો. એની વાતોમાં ક્યાંય પક્ષપાત કે એકતરફી વલણ નહોતું પડઘાતું સાંભળ્યું. એ દરેક વાત ખૂબ સ્વસ્થતા અને તટસ્થતાથી કરતો. એ જ્યારે પોતાની વાત કરતો ત્યારે એમાં થોડી અસ્વસ્થતા ભળતી. ક્યારેક એ કોઈ વાત છેડીને એકદમ ચૂપ થઈ જતો ત્યારે મારા મનમાં એની અસ્વસ્થતા માટે એક કુતૂહલ રહેતું પણ કોઈની અંગત પળોમાં ચંચૂપાત કરતા મને મારો વિવેક આડો આવતો.”

“વચ્ચે થોડા દિવસ એ ના દેખાયો. ખાસ કોઈ ફરક ન હોવા છતાં પણ એની ગેરહાજરીની નોંધ તો મારાં મનમાં લેવાઈ ગઈ. કોઈ અજાણ્યો ખાલીપો જાણે મને ઘેરી વળ્યો ના હોય એવો ભાવ ઊઠીને શમી જતો. આમ જોવા જઈએ તો એક સ્ટેશનથી ઉતરવાના સ્ટેશન સુધીનો સાથ એટલે વાત ત્યાં જ પતી જતી. હું ઓફિસે પહોંચીને મારા કામે લાગી જતી. આખા દિવસથી માંડીને બીજી સવાર સુધીય મનમાં એનો વિચાર સુદ્ધાં નહોતો ફરકતો પણ, જેટલા દિવસ એ ના દેખાયો એટલા દિવસ મનમાં એનો વિચાર આવી જતો. એમાં બીજુ કંઈ નહીં ખાલી એક જાતનું વાતોનું વળગણ જ છે એવું મારા મનમાં નિશ્ચિત હતું. વળી પાછો એ બેચાર દિવસે દેખાયો. દૂરથી જ એણે હાથ ઊંચો કરીને એણે પોતાની હાજરી નોંધાવી ને ટ્યુબ આવે એ પહેલાં જ દોડતો આવી પહોંચ્યો. સાચું કહું તો એની ઉતાવળ મને ગમી પણ ખરી. જાણે એવું લાગ્યું કે હું જ માત્ર એની રાહ જોતી હતી એવું નહોતું કદાચ એને પણ મને મળવાની ઉત્સુકતા હશે. કેવું છે આપણું મન નહીં? એ મનગમતા અર્થ શોધી જ લે છે..”

વિશ્રુતી વળી ચૂપ થઈ ગઈ જાણે પાછી ભૂતકાળમાં સરી ગઈ. મને ય થોડો મનમાં ફડકો તો થયો જ કે વિશ્રુતિ…ક્યાંક એ શેહઝાદ તરફ ઢળી તો નહીં હોય ને? થોડી ક્ષણો એ ભૂતકાળમાં ખોવાયેલી રહી. એના ચહેરા પર કેટલાય ભાવ આવ્યા.

“વિશ્રુતિ…..”  મારે જરા એને ઢંઢોળવી પડી..

“અહીંયા જ છું નીના, મારે પાછા એ સમયખંડમાં જવું નથી. હા ! તો હું ક્યાં હતી?”

“લંડન ટ્યુબ સ્ટેશન પર વિશુ, પણ પછી શું થયું એ કહીશ મને? હવે તો રાહ જોવાની મારામાં ય ધીરજ નથી.”

જરા મ્લાન હસીને એણે વાતનું અનુસંધાન સાધી લીધુ.

“એ વેલ્સના સ્નોડોનિયા વૉટરરાફ્ટિંગ માટે ગયો હતો. ખૂબ ઉત્સાહમાં હતો. એક સામટુ બધું જ કહી દેવાની ઉતાવળ હોય એમ એકધારુ એ બોલ્યે જતો હતો અને હું એની વાતોમાં વૉટરરાફ્ટની જેમ તણાતી જતી હતી. એ એટલી બધી વાતો કરતો પણ એમાં ક્યાંય એના વિશે એ કશું જ કહેતો નહીં. જાણે એક જાતની લક્ષ્મણરેખાની પેલે પાર એ હતો અને એ રેખા ઓળંગીને એની તરફ જવાની મારી તૈયારી નહોતી. કદાચ હિંમત પણ નહોતી. આ રોજની સવારે ૮–૪૦ની મુલાકાત સિવાય અમે ક્યારેય, ક્યાંય, કશે જ મળવા અંગે વિચારતા પણ નહોતા. આ રફતારમાં જ બીજો એક મહિનો પણ પસાર થઈ ગયો.”

જરા શ્વાસ લેવા એ થંભી. મારે તો માત્ર એ ક્યારે બોલે એની જ રાહ જોવાની હતી. હું એની સામે તાકતી બેસી રહી.

“નીના, એ દિવસે રોજીંદી ૮–૪૦ની ટ્રેન આવી પણ એ દેખાયો નહીં. ચીઢ ચડી મને એની ઉપર. વળી પાછો ક્યાં ગયો? નથી આવવાનો એવું કહી રાખવામાં એનું શું જતું હશે? વળી, મારા મનને મેં ટપાર્યું કે એણે શા માટે મને એની રોજનીશી વંચાવવી જોઈએ? તું એની કોણ થાય છે કે એ આવશે કે નહીં આવે એ તને કહેવું જ જોઈએ? શા માટે આવી અપેક્ષા તારે પણ રાખવી જોઈએ? મનને ટપાર્યા પછીય ટ્રેનમાં ચઢતા સુધી પાછું વાળીને જોયા કર્યું. એ આશાએ કે કદાચ મોડો પડ્યો હોય અને આવી જાય. પણ ના, મારી નજર દરેક વખતે ઠાલી જ પાછી વળી. ટ્રેનના ઑટમૅટિક દરવાજા બંધ થયા ત્યાં સુધી થતું કે હમણાં જ એ દોડતો આવીને મારી લગોલગ ઊભો રહેશે.”

વળી પાછો વિશ્રુતિનો ચહેરો લાલઘૂમ થવા માંડ્યો. શ્વાસ લેવા માટે જોર કરવું પડતું હોય એમ નાકના નસકોરા ફૂલવા માંડ્યા. એટલી સખતીથી મારો હાથ પકડ્યો કે મારા કાંડા પર એના સોળ ઊઠ્યા.

“Are you ok વિશુ?….વિશુ.. શું થયું? તું તો કહેતી હતી ને કે વાતોના વળગણ સિવાય બીજું કશું જ નહોતું તો પછી એ ના આવ્યો એના માટે આટલી અપસેટ કેમ થઈ ગઈ?”

“સારું હતું કે વાતોના વળગણ સિવાય બીજું કશું જ નહોતું નીના, કહું કેમ? ૮–૪૦ની અંડરગ્રાઉન્ડે વેગ પકડ્યો જ હતો અને કાન ફાડી નાખે એવો ધડાકો થયો. ટ્રેન ઊભી રહી ગઈ. ચારેબાજુ ધુમાડાના ગોટેગોટા. સખત ગભરામણ થાય એવી પરિસ્થિતિ હતી એ સમયે. પેસેન્જરને સલામત નીકળવા માટે ઈમરજન્સી ગેટ ખોલી નાખવામાં આવ્યા. બધાં ધડાધડ કરતાં બહારની તરફ દોટ મુકવા માંડ્યા. બહાર નીકળ્યાં પછી ખબર પડી કે અંડરગ્રાઉન્ડ ટ્રેનો પર થોડી થોડી સેકંડોના અંતરે બોંબ વિસ્ફોટ થયા હતા. ભયાનક વાતાવરણ હતું. આવામાં સૌ પોતાની જાતને બચાવવામાં જ હોય ને પણ નીના, એ સમયે મને સૌથી પહેલા એ યાદ આવ્યો. ક્યાં હશે એ? સલામત તો હશે ને? એને જોયો નહોતો એટલે ઘડીભર તો એવું આશ્વાસન પણ લઈ લીધું કે સારું થયું કે એ ગમે ત્યાં ગયો હોય પણ આજે અહીં તો નથી જ ને?” અને વિશ્રુતિ ખામોશ.

“ વિશુ, શું થયું પછી? એ બચી તો ગયો હશે ને?”

“કોને ખબર એનું શું થયું હશે એ દ્વિધામાં હું અટવાયા કરી. ક્યાં શોધું? કેવી રીતે એના હાલ જાણું? નીના જાણે મારું મન બહેર મારી ગયું હતું. કશું જ સૂઝતું નહોતું..”

“ શાંત થા વિશુ, તું કહે છે કે તારા મનમાં એના માટે એવો કોઈ ખાસ ભાવ નહોતો તો પછી…”

“હા, નહોતો જ પણ એક હમસફર તરીકે તો એને જાણતી હતી ને? બની શકે એ હમસફર કરતાં પણ વિશેષ બની ગયો હોય. જે હોય પણ મને એની ચિંતા કોરી ખાતી હતી એ વાત તો હું સમજી શકી હતી. હું બચી ગઈ પણ, જે કારમાં બોંબ બ્લાસ્ટ થયા હતા એમની જે દશા હતી એની હું સાક્ષી છું. કેટલાય ઘવાયા, કેટલાય દાઝ્યા અને કેટલાનાં અપમૃત્યુ થયા એની જાણ તો પછી થઈ પણ હજુ એ સમય, એ દૃશ્ય વિચારું છું તો ય ડરામણું લાગે છે. મનમાં એવો ય ધ્રાસકો ઊઠ્યો કે કદાચ મોડો પડયો હશે અને ટ્રેન ચૂકી ન જવાય એના માટે એ આ બ્લાસ્ટ થયેલા કોઈ પણ કંમ્પાર્ટમેન્ટમાં તો નહીં ચઢી ગયો હોય ને? મારા મનની સ્થિતિ અત્યંત ડામાડોળ હતી. હું મારી જાતને અહીંથી બહાર કાઢું કે એની ભાળ કાઢું એની અવઢવમાં ક્યાંય સુધી તો હું ત્યાં જ ખોડાઈ રહી.”

“હા! પણ પછી એનું શું થયું એની કંઈ ખબર પડી ખરી?”

“પડીને નીના, મોડી મોડી પણ ખબર તો પડી જ. એ ક્ષણે તો મને એવું જ થયું કે એના વિશે હું ભ્રમમાં જ રહી હોત તો સારું થાત. બહુ બહુ તો થોડા દિવસ એની ચિંતા કરીને કદાચ એને શોધતી રહેત અથવા પહેલાંની જેમ ક્યાંક ગયો હશે એમ વિચારીને એની રાહ જોવામાં, એના વિશે વિચારવામાં સમય નીકળી જાત.”

“વિશુ, વાતમાં મોણ નાખ્યા વગર એનું શું થયું એ જલદી બોલ. એ ઘવાયો હતો? એ દાઝ્યો હતો કે અપમૃત્યુ પામ્યા એમાનો એક હતો?”

“એવા સમાચાર હોત તો નીના એને ગુમાવ્યાનું મને સખત દુઃખ થાત. કદાચ એ ઘા મારા માટે ચોક્કસ કારમો હોત પણ અંતે એના આત્માને શાંતિ થાય એવી પ્રાર્થના તો કરત જ. આજે લાગે છે કે કદાચ એના માટે કરેલી મારી પ્રાર્થનાઓનો પણ ઈશ્વરે સ્વીકાર ન જ કર્યો હોત. એના એ મોતને તો ઈશ્વરે પણ માફ નહીં કર્યું હોય.. નીના, એ દિવસે એક નહીં ચાર જગ્યાએ બોંબ બ્લાસ્ટ થયા હતા. થોડા દિવસ પછી સસ્પેક્ટેડ સ્યુસાઈડ બોંબરની તસ્વીરો જોઈ. તું માની શકે છે કે જેની સાથે વાતોનું વળગણ હતું એવો એ શહેઝાદ તો એમાનો એક હતો?”

“વિશુ….?”

“એક દિવસ મને એણે મારા નામનો અર્થ પૂછ્યો હતો. વિશ્રુતિ એટલે પ્રખ્યાતિ– પ્રસિદ્ધિ મેં કહ્યું. એ બોલી ઊઠ્યો, અરે વાહ! તો તો બહુ સમજી વિચારીને તારું નામ રાખ્યું હશે. તું કંઈ પણ કરીશ તો તને ખ્યાતિ મળશે, નામના મળશે રાઈટ?”

મેં એનાં નામનો અર્થ પૂછ્યો તો એણે શું કીધું ખબર છે? ખભો ઉછાળતા એણે કહ્યું કે,

“મને મારા નામનો અર્થ તો નથી ખબર પણ ચાલને તું ખ્યાત તો હું બદનામ. તું પ્રખ્યાત થઈશ અને હું બદનામ. જેના જેવા કરમ, જેની જેવી તકદીર. ઘણીવાર એ આવી રીતે અસંદર્ભ વાત કરી લેતો. એને પોતાની જાત પર મજાક કરવાની ટેવ હતી એમ માનીને મેં એની જેમ હસી કાઢ્યું પણ જે દિવસે એની અસલિયતની જાણ થઈ ત્યારે સમજાયું કે એ માત્ર મજાક નહોતી. એ જ એનું સત્ય હતું. એ જ એની તકદીર હતી. એ જ એનું કર્મ હતું. એ કહેતો હું તો આજે અહીં છું શક્ય છે કાલે ન પણ હોઉં. આજે તને મળ્યો છું કાલે ના પણ મળું. સાચે જ એ જેવો અચાનક મારા જીવનમાં આવ્યો એવો જ અચાનક ચાલ્યો ગયો. મારી નજર સામેના ધુમાડામાં જ એ વિલીન થઈ ગયો. સાચું કહું તો કોઈપણ અજનબી પર વિશ્વાસ ન મુકવાનું મને શીખવતો ગયો.”

આકાશની પેલે પાર ધુમાડામાં ભળી જતા શેહઝાદને જોઈ રહી હોય એમ એ સ્થિર હતી. ત્યારના એના ચહેરા પર અકળ ભાવ આજ સુધી હું સમજી શકી નથી.

હવે તો હું પણ સ્યુસાઈડર એટેકના સમાચાર સાંભળું છું ત્યારે મારા મનમાં એક ન જોયેલા શેહઝાદની ધૂંધળી છબી તો તરી જ આવે છે.

વાર્તાલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૨૩/

મૃણાલનો વિકાસ સમયની પાંખે વિસ્તરતો હતો. મોટી થતી જતી આન્યા ગૂગલ ઉપર મમ્મીનો વિકાસ જોતી અને પપ્પા સાથે સરખામણી કરતી તો તેને મમ્મી ઘણી આગળ દેખાતી હતી. ઘરમાં કદી મૃણાલની ચર્ચા થતી નહીં પણ, જ્યારે થાય ત્યારે બે ભાગલા તરત જ પડી જાય એક બાજુ  દાદા અને આન્યા અને બીજી બાજુ માધવીબહેન અને પપ્પા.

આન્યાનું બાળપણ અત્યંત અસલામત, અવઢવભર્યુ અને અણસમજમાં જ  વીત્યું. દાદાજીનાં અથાક સમજાવવા છતાંય એનું બાળમાનસ એ સ્વીકારવા તૈયાર થતું જ નહોતુ કે જે મમ્મી એને પળવાર પણ એકલી છોડતી નહોતી એ એને આમ કહ્યા વગર જતી રહે? પપ્પા અને દાદી તો હંમેશા એમ જ કહેતાં કે, મમ્મીને દીકરી કરતાં પોતાનામાં જ વધારે રસ હતો. કેવા કેવા શબ્દો વાપરતાં?

“મમ્મીને નામ કમાવવું હતું, છાપાઓમાં ફોટા આવે એવું બધુ ગમતું હતું એટલે એને અહીં રહેવું નહોતું”. સમજણ નહોતી પડતી કે કોની વાત સાચી માને? પણ એક હકિકતનો તો સ્વીકાર કર્યે જ છૂટકો હતો કે, સાચે જ એની મમ્મા એને મૂકીને જતી તો રહી છે જ અને એ પણ ક્યાંય દૂર. ખબર નહીં ક્યારે પાછી આવશે? અરે પાછી આવશે કે કેમ એનીય ક્યાં ખબર છે છતાં, ય મમ્મી માટે કશું ખોટું સાંભળી પણ શકતી નહીં.

ક્યારેક કૈરવ આન્યાને ચીઢવતો અને કહેતો પણ ખરો “તું તો મમ્મીની છોકરી જ નથી.. તને તારી મમ્મા કોઈ જ વર્ષગાંઠ ઉપર યાદ નથી કરતી અને તું જ આખો દિવસ તારી માને યાદ કર્યા કરે છે.”

આન્યા થોડીક ઝંખવાઈને કહેતી પણ ખરી.. “હું જ્યારે સૂઈ જાઉ છું ને ત્યારે મારી મોમ પરી બનીને મારે માથે હાથ ફેરવી જાય છે. એ મને આકાશમાંથી જુએ છે.”

“પરી? માય પુઅર ચાઇલ્ડ, આ પરીકથાઓ કહી કહીને જ તારી મમ્મીએ તને ધોળા દિવસે તારા દેખાડ્યા છે. કોઈ પરી-બરી હોતી નથી નહીંતર આવીને તને સાથે લઈ ના જાત?”

કૈરવને સમજણ પડતી નહોતી કે આન્યાના મન પરથી મૃણાલનું ભૂત કેવી ઉતારવું. એને એટલી પણ ખબર પડતી નહોતી કે નાનકડી આન્યા સાથે દલીલો કરીને એની મમ્મી માટે કંઈ પણ સાચી ખોટી વાતો ઉપજાવવાના બદલે એની સાથે પ્રેમથી, હેતથી કે વિશ્વાસમાં લઈને એને પોતાની કરી શકાય પણ, એ તો કૈરવના સ્વભાવમાં જ નહોતુ ને?  કોઈને પ્રેમથી પોતાના કરી શકાતા હોત તો મૃણાલને પણ ગુમાવાના દિવસો ના આવ્યા હોત ને?

સ્કૂલના કેટલાય દિવસો એવા હતા કે પેરન્ટ્સ મીટિંગ પણ અજયભાઈએ જ એટેન્ડ કરી હોય. સમય જતા આન્યાએ પણ પોતાની ખુદની દુનિયા વસાવી લીધી હતી જેમાં એ, એના દાદાજી અને મમ્માની અઢળક વાતો હોય. આન્યાને હંમેશા મમ્માની વાતો સાંભળવી ગમતી. ક્યારેક દાદાજી તો ક્યારેક રામજીકાકાને એ સવાલો કર્યા કરતી એટલેથી એને સંતોષ ન થાય તો ક્યારેક નાની-નાનાને ફોન કરીને પૂછતી પણ, ત્યારે કૈરવ ખૂબ જ ખીજાતો. કહેતો કે, તારી માને તું એકલી છોકરી ઓછી છે? તેની બીજી બે છોકરીઓ છે. એક પીંછી  અને બીજી કલમ. તું એની પ્રાયોરિટી ક્યારેય હતી જ નહી”

માધવીબહેન પણ પલિતો ચાંપતાં બોલતાં “ સાચી વાત છે તારા પપ્પાની. તારા માટે એણે ક્યારેય કશું લખ્યું છે? કશું ચિતર્યુ છે?”

ધુંધવાયેલી, છંછેડાયેલી આન્યા એક ધારદાર નજરે એ દાદી સામે જોઈને પપ્પા સામે અકળાઈને બોલી ઉઠતી.

“સ્ટોપ ઇટ, પાપા” અને પછી તો આન્યાને ક્યારેય પપ્પા કે દાદી સાથે વાત કરવાની ઇચ્છા થતી જ નહીં..

બાળપણની સરહદો વળોટીને ટીન એજમાં પ્રવેશી ચૂકેલી આન્યાની દુનિયામાં એના પપ્પા કે દાદીનું કોઈ સ્થાન હતું જ નહીં. આમ પણ નાનપણથી એના મનોજગતમાં આપોઆપ એની મમ્મા જેવા બનવાના સપનાઓ આકાર લેવા માંડ્યા હતાં એ હવે કોઈ ચોક્કસ આકાર ધારણ કરી રહ્યાં હતાં. આન્યાની આંગળીઓ પેપર પર જે સિફતથી લસરકા લેવા માંડતી એ જોઈને અજયભાઈનાં મનમાં ફડક ઊભી થતી અને કૈરવના મનમાં લાવા….

ક્યારેક કૈરવ હળવેથી કહેતો “હવે તું મારી સાથે ઑફીસે આવ. એટલો તો તું મને ટેકો કર.. આ બધો ધંધો તમારે જ સંભાળવાનો છે ને મીસ આન્યા શેઠ?”

આલેખનઃ વિજય શાહ

‘પડછાયાના માણસ’ પ્રસ્તાવના

શ્રીમતી જયશ્રી મરચંટને શ્રી વિદ્યાગુરુ ફાઉન્ડેશન દ્વારા શ્રી ઉમાશંકર જોશી વિશ્વ ગુર્જરી દ્વારા સન્માનિત કરવામાં આવી રહ્યાં  છે.

‘સાહિત્ય સંગીતનું વિશ્વ’  જયશ્રીબહેનને આ ગૌરવદિને અઢળક અભિનંદન અને  શુભેચ્છા પાઠવે છે.

ગુજરાતી સાહિત્ય ક્ષેત્રે જયશ્રીબહેનની અનેક ગદ્ય તેમજ પદ્ય રચનાઓ વાચકોએ માણી છે. જયશ્રીબહેનની એક વધુ સિદ્ધિ સમાન એમણે લખેલી પ્રસિદ્ધ  નવલકથા ‘ પડછાયાના માણસ’ના પ્રકાશન માટે જયશ્રીબહેનને અભિનંદન પાઠવતા આનંદ અનુભવું છું.

પ્રકાશિત નવલકથાની પ્રસ્તાવના વર્ષાબહેન અડાલજાએ તો લખી જ છે સાથે મને એની પ્રસ્તાવના લખવાની તક મળી એનો આનંદ છે, એ આપની સાથે વહેંચવો ગમશે.

જયશ્રીબહેનની નવલકથા’ પડછાયાના માણસ’ માટે  વર્ષાબહેને લખ્યું છે કે,

‘જુદા જુદા સ્થળ અને સમયમાંથી પસાર થતી સુલુ અને દિલીપની જીવનસફર નદીના બે કિનારાની જેમ સદાય સમાંતરે છતાં અલગ રહેવાની કથા છે. નિયતી આખરે તેમને મેળવે છે. આનંદમાં સમય વીતે છે, પણ થોડી પળ અને દિલીપ વિદાય લે છે.

‘પડછાયાના માણસ’ પ્રેમની એક કરુણમંગલ કથા છે. પ્રેમનાં કેટલાંક વિવિધ રૂપ લેખિકાએ ઉજાગર કર્યા છે! દિલીપ અને સુલુનો શૈશવકાળથી સ્થિર જ્યોતે પ્રકાશતા દીપ જેવો પ્રેમ…. તો સેમ પ્રત્યે થોડા સમયનું ઝંઝાવાતી શારીરિક આકર્ષણ, ઋચા અને સુલુનો નિઃસ્વાર્થ દોસ્તીનો  પ્રેમ….

એ  પ્રેમ અને દોસ્તીની આસપાસ જ હોય એવા વાસ્તવિક લાગે છે. જેમ ગોફ ગૂંથાતો જાય એમ પાત્રોના જીવનના ચડાવઉતાર, મનોમંથન અને વહેણ-વણાંક એટલાં સુંદર રીતે લેખિકાએ ગૂંથ્યા છે કે કથા સાદ્યંત રસભર બની જાય છે.

વર્ષા અડાલજા

‘પડછાયાના માણસ’

સુ.શ્રી. જયશ્રીબહેન મરચન્ટ લિખિત નવલકથા ‘પડછાયાના માણસ’ એક નહીં અનેક વ્યક્તિઓ, અનેક પાત્રોના ભાવવિશ્વને જોડતું સુંદર કૉલાજ બનીને વાચક સમક્ષ પ્રસ્તુત થઈ છે. 

આ નવલકથા એકથી વધુ વાર વાંચી છે. નવલકથા એના આરંભથી માંડીને અંત સુધીના દરેક પ્રકરણે કોઈ અણધાર્યા વળાંકે જઈને ઊભી રહી છે. આ અણધાર્યા વળાંક હોવા છતાં વાર્તાનો પ્રવાહ અસ્ખલિત રીતે વહેતો રહ્યો છે. નવલકથા વાંચતા વિચાર આવે કે આ પ્રકરણ સમાપ્ત થાય તો બીજું પ્રકરણ આવતી કાલે વાંચીશ, પણ એમ ન થયું. પ્રકરણના અંતે એવી અસર ઊભી થાય કે આવતી કાલ તો શું એક ક્ષણની પણ ક્યાં રાહ જોવાય એમ હતી?

નવલકથા એવા સંધિકાળથી શરૂ થાય છે જ્યાં એક જીવન આથમી રહ્યું છે. એક વ્યક્તિની વિદાયના ઘેરા શોકની લાગણીથી બેફામ સાહેબ કહે છે એમ “એક રાજા હતો અને એક રાણી હતી, એ તો તારી અને મારી કહાણી હતી” ની હવા બંધાય છે. તો પછી આગળ શું એવી લાગણીથી વાચક સતત પ્રવાહમાં ખેંચાયે રાખે છે.

શક્ય છે ‘પડછાયાના માણસ’ના પાત્રો ક્યાંક આપણી આસપાસ, આપણી લગોલગ મળી આવે અથવા એ પાત્રોમાં ક્યાંક આપણી જાત પણ જડી આવે.

વ્યક્તિ એક હોવા છતાં ઊગતા સૂર્યના પ્રકાશમાં અને આથમતા સૂર્યના અજવાસમાં એની છાયાના સ્વરૂપ બદલાતા રહે એમ આ નવલકથાના પાત્રોના મનોભાવ અને મિજાજ બદલાતા મેં જોયા, અનુભવ્યા છે. કેલીડોસ્કોપ ફેરવતા સુંદર રંગીન, અવનવી આકૃતિઓ સર્જાય એવું પણ આ નવલકથામાં અનુભવ્યું છે.

‘પડછાયાના માણસ’નું મુખ્ય પાત્ર સુલુ નામની એક વ્યક્તિમાં અનેક વ્યક્તિ, અનેક વ્યક્તિત્વ નિખર્યા છે. દરેક ઘટના સમયે એ અલગ સુલુ બનીને ઉભરી આવી છે. એ વિચારો અને નિર્ણયોમાં એકદમ સ્પષ્ટ છે. એની સામે ઈંદિરા એક એવા ભાવવિશ્વમાં અટવાતું પાત્ર છે જ્યાં એની મૂંઝવણનો કોઈ માર્ગ કે ઉકેલ જ નથી. માનસિક બીમારીને લીધે ઈંદિરાએ વિભિન્ન અજાણ્યા ભય અને મનોવ્યાપાર વચ્ચે જકડાઈને તરફડતી રહે છે. નવલકથાનો ત્રીજો ખૂણો, સુલુની મમ્મી રેણુ. એકલતાની પીડા જ જાણે એના નસીબમાં લખાઈ છે. છતાં આટલી સ્થિરતા, આટલી મક્કમતા ક્યાંથી કોઈ સ્ત્રીમાં આવે?

આ ત્રણે પાત્રોને લેખિકા જયશ્રીબહેને અત્યંત ખૂબીથી કંડાર્યા છે અને એમની આસપાસ અન્ય પાત્રોને જિગ્સૉ પઝલની જેમ કોઈ સાંધો કે રેણ ન દેખાય એવી રીતે ગોઠવ્યાં છે કે એક આખું સુરેખ કેનવાસચિત્ર વાચક સમક્ષ પ્રસ્તુત થાય છે.

આ નવલકથાની કથા કે એના પાત્રો વિશે ઘણું કહેવું છે. પણ જો મનમાં છે એ લખવા જ માંડું તો શક્ય છે કે પાના ભરાય એટલે વધુ કહેવા કરતાં અધ્યાહાર રાખું એ જ યોગ્ય છે. વાચક વાંચતો જશે એમ એ નવલકથા અને એના પાત્રોની સાથે આપોઆપ સંકળાતો જશે, એનો મને પાકો વિશ્વાસ છે. પણ હા, એટલું કહેવાની ઇચ્છા રોકી શકતી નથી કે છેલ્લા એક વર્ષથી વધુ હું પણ આ કથા, કથાના તમામ પાત્રોની સાથે સતત સંકળાયેલી રહી છું. ‘પડછાયાના માણસો’ને જાણવાની, સમજવાનીની આ તક મળી એનું મને ગૌરવ છે.

સાવ નોખી, અનોખી નવલકથાના આલેખન માટે જયશ્રીબહેનને અઢળક અભિનંદન અને ભવિષ્યમાં આવા રસપ્રદ સર્જન કરતાં રહે એવી શુભેચ્છા.

રાજુલ કૌશિક

‘ઈડરિયો ગઢ જીત્યા રે… સલિલકુમાર” રાષ્ટ્રદર્પણ (ઍટલાન્ટા-અમેરિકા)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા.

ગુજરાત વિદ્યાપીઠનાં માંડ ચોથા ભાગની કહી શકાય એવી, ગુજરાત યુનિવર્સિટી વિસ્તારના પ્રાઇમ લોકેશન પર સ્થિત, આ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ લાયબ્રેરી વાચકો માટે બે કારણોથી આશીર્વાદ સમાન હતી. એક તો વાર્ષિક મેમ્બરશિપ ઝાઝી નહોતી અને જો મનગમતું પુસ્તક અહીં ઉપલબ્ધ ન હોય તો આ લાયબ્રેરીના માલિક ભાનુશંકર પંડ્યા વધુમાં વધુ ચાર દિવસમાં મંગાવી આપવાની ખાતરી આપતા અને મંગાવી પણ આપતા.

સવારે દસ વાગ્યાથી રાત્રે આઠ વાગ્યા સુધી ખુલ્લી રહેતી આ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’માં પંચાવન વર્ષીય ભાનુશંકર સૌને સ્નેહથી આવકારતા. ખૂબ મોજથી ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સામે પોતાની લાયબ્રેરીની ઓળખ આપતા એ સૌને કહેતા, “ક્યાં રાજા ભોજ અને ક્યાં ગાંગો તેલી? પણ હા, આ ગાંગો તેલી તમને ખાલી હાથે પાછા નહીં મોકલે હોં.”

કહીને ફક..ક  દેતા હસી પડતા ભાનુભાઈ થોડા સમયમાં વાચકનો રસ કે ઝોક કઈ દિશામાં કે કયા લેખક તરફ છે એ સમજી જતા અને સામેથી એનું મનગમતું પુસ્તક શોધી રાખતા કે મંગાવી રાખતા.

એ કોઈ ભાષા વિશારદ કે ભાષા શાસ્ત્રી તો નહોતા પણ, આટલા વર્ષોથી સતત પુસ્તકો વચ્ચે રહીને જાણે આ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ની પુણ્યસલિલામાંથી આચમની ભરતા ભરતા સારા વાચક અને ભાવક બની ગયા હતા.

સવારે આવીને ધૂપ, દીવો અને સરસ્વતી વંદના કરવાનો નિયમ. એ વિધિ પૂરી થાય એટલે કાચનાં બારણાની બહારની બારસાખ પર એક વિન્ડચાઇમ લટકાવી દેતા. કારણ શું કે, સવારથી આવેલા ભાનુભાઈની આંખ જરા વાર માટે બપોરે મીંચાઈ હોય અને કોઈ મેમ્બર આવીને બારણું ખોલે કે તરત એ વિન્ડચાઇમના અવાજથી એ સતર્ક બની શકે.

ભાનુશંકર પંડ્યામાંથી એ ક્યારે ભાનુભાઈ, ભાનુકાકા કે ભાનુદાદા બની ગયા એ તો એમને યાદ નથી પણ એક વાર આવેલી વ્યક્તિનો ચહેરો, નામ અને એની પસંદ હંમેશ માટે યાદ રહી જતા.

હવે તો સમયની સાથે ભાનુશંકર પંડ્યાની ઉંમર વધતી ચાલી. ૧૯૭૦થી શરૂ કરેલી આ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ને આ દશેરાએ ૨૫ વર્ષ પૂરાં થવાનાં હતાં.

આ થઈ ભાનુશંકર પંડ્યાની ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ની વાત. હવે જરા ડોકિયું કરીએ એમની ગૃહસ્થી તરફ. પત્નીનું નામ શારદા અને એટલે જ સરસ્વતી વંદના કરતા સમયે એ ભૂલથી પણ ‘હે મા શારદા’ બોલાઈ ન જવાય એનું ખાસ ધ્યાન રાખતા.

વારસમાં એક પુત્ર. નામ સલિલ.

સલિલની કૉલેજનું અંતિમ વર્ષ પૂરું થવાને એક મહિનો બાકી હતો. સલિલ સાહેબે ભણવામાં એવી કોઈ મોટી તોપ ફોડી નહોતી એટલે માસ્ટર્સ ડીગ્રી લેવામાં કેટલી વીસે સો થશે એની તો એમને અને મમ્મી-પપ્પા બંનેને ખબર હતી. ભાનુભાઈ ઇચ્છતા કે કૉલેજનું વર્ષ પૂરું થાય અને સલિલ એમની આ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ સંભાળી લે એટલે ગંગા નાહ્યા.

હવે મૂળ વાંધો હતો સલિલભાઈમાં અને સલિલભાઈને. એમને આ પુસ્તકનાં થોથાંમાં જરા ઓછો જ રસ પડતો. હા, જો પપ્પા એને પુસ્તકોની સાથે વિડીયો લાયબ્રેરી શરૂ કરવા દે તો એ સંભાળવા તૈયાર હતા.

માંડ તૈયાર થતા સલિલનો મૂડ અને બદલાતી રૂખ પારખીને ભાનુભાઈએ એ નિર્ણય અમલમાં મૂકવાની તૈયારી કરવા માંડી.  ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’માં આવતા મેમ્બરોને એની જાણ પણ કરવા માંડી. પણ આ બધુ કરવાની સાથે સલિલભાઈને પણ ટ્રેઇન કરવાના હતા ને?

ખાટલે ત્યાં જ તો મોટી ખોડ હતી. રાજા દશરથની જેમ શ્રી રામને રાજગાદી તો સોંપે પણ એના માટે સામે શ્રી રામ જેવી લાયકાત પણ જોઈએ કે નહીં, હેં?  સલિલભાઈમાં એની જરા ઊણપ હતી. પણ સમય જતા બધું થાળે પડશે એવી આશા રાખીને વેકેશન શરૂ થતા ભાનુભાઈએ સલિલને લાયબ્રેરી પર આવવાનું કહી દીધું.

સલિલ પાસે જ બોલીવુડ, હોલીવુડની ફિલ્મોનું લિસ્ટ બનાવડાવીને વિડીયો કસેટ્સ ઑર્ડર કરી દીધી.

બેચાર દિવસથી તો સલિલકુમારે મન વગર માળવે જવાનું શરૂ કર્યું. પણ આજે અચાનક સૂક્કા ભઠ્ઠ માળવે બેઠેલું એમનું મન મોર બનીને થનગાટ કરે એવું બન્યું.

પીઠ ફેરવીને વિડીયો કસેટ્સ ગોઠવતા સલિલના કાને વિન્ડચાઇમનો રણકાર સંભળાયો અને એની સાથે જ ‘કેમ છો ભાનુકાકા’નો રણકો સંભળાયો. વિન્ડચાઇમ કરતાંય આ રણકો એમને વધુ ગમ્યો.

પાછળ ફરીને જોતાંની સાથે જ હાથમાં પકડેલી ‘સાગર’ ફિલ્મની વિડીયો કસેટમાંથી બહાર આવીને સામે ડિમ્પલ ઊભી હોય એમ એ ઠરી ગયા. અને કાનમાં “સાગર કિનારે, દિલ યે પુકારે. તુ જો નહીં તો મેરા કોઈ નહીં” ની તરજ ગુંજવા માંડી.

ના, એ ડિમ્પલ નહોતી પણ ખુલ્લા રેશમી વાળ, આછી કથ્થઈ આંખો અને ચિબૂક પરનો ખાડો જોઈને સલિલભાઈને એ છોકરીમાં ડિમ્પલ જ દેખાઈ.

“આવ આવ અનુશ્રી” ભાનુભાઈએ એને સ્નેહથી આવકારી.

પપ્પાનો અવાજ સાંભળીને એમનો સુખદ કલ્પના વિહાર અટક્યો.

ભાનુભાઈ પાસેથી વિડીયો લાયબ્રેરી શરૂ કર્યાની વાત જાણીને એ છોકરી ખુશ થઈ ગઈ.

“ભાનુકાકા, આ તો મઝાની વાત થઈ.  હવે તો મમ્મી માટે બુક અને મારા માટે વિડીયો પણ અહીંથી જ, વાહ!”

“કેમ છે પપ્પા? આજે ખાલી મમ્મી માટે જ બુક જોઈએ છે કે પપ્પાએ પણ કોઈ રેફરન્સ બુક માંગાવી છે?”

અનુશ્રીના પપ્પા- દિનકર વ્યાસ સ્કૂલમાં ગુજરાતીના શિક્ષક હતા સાથે કાવ્યો લખવાના શોખીન પણ ખરા. છેલ્લા કેટલાક સમયથી લખેલાં કાવ્યોનો એક સંગ્રહ બહાર પાડવો છે એવી એમની પરમ ઇચ્છા હતી. આજ સુધી કરેલા પ્રયાસો સફળ નહોતા થયા અને છતાં પ્રયાસ કરવાનું એમણે છોડ્યું પણ નહોતું. ભાનુભાઈ વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવા જરૂરી એવી રેફરન્સ બુક એમના માટે મંગાવી આપતા.

હવે આ બધી વાતોમાં કંઈ સલિલને રસ નહોતો પણ અનુશ્રી વિડીયો કસેટ લેવા આવશે એ એના રસની વાત હતી…

“હાંશ! ચા…લો… આ વિડીયો લાયબ્રેરી કરવાનો વિચાર સાર્થક થયો ખરો.”

અને પછી તો અઠવાડિયામાં બેચાર વાર વિડીયો કસેટ લેવા આવતી અનુશ્રીમાંથી સલિલ માટે એ ક્યારે અનુ બની અને ક્યારથી લાયબ્રેરી સિવાય બહાર પાર્કમાં બંને મળવા માંડ્યાં એની ભાનુભાઈને ખબર સુદ્ધાં ના પડી. ખબર પડી તો માત્ર એટલી કે, માંડ માંડ ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ આવતો સલિલ હવે ભારે ઉત્સાહથી આવતો થઈ ગયો હતો.

*****

પ્રેમ તો થતા થઈ ગયો પણ અનુને હવે થોડી ચિંતા થવા માંડી. ગુજરાતી ભાષાના શિક્ષક એવા દિનકર વ્યાસ સલિલને પસંદ કરશે ખરા કારણ કે, ખાટલે બીજી ખોડ એ હતી કે સલિલભાઈ ‘ળ’ ની જગ્યાએ ‘ર’ બોલતા. એ એમનું અજ્ઞાન નહીં, જન્મજાત સમસ્યા હતી.

જ્યાં સુધી શબ્દમાં ‘ળ’ નો ઉપયોગ કરવાની જરૂર નહોતી પડી ત્યાં સુધી તો વાંધો નહોતો આવ્યો. એક દિવસ મમ્મી માટે ‘મળેલા જીવ’ લઈ ગયેલી અનુ એ નવલકથા પરત કરવા આવી ત્યારે બોલતા બોલતા રજીસ્ટરમાં નોંધ કરવાની ટેવવાળા સલિલના મોઢેથી મળેલાનાં બદલે ‘મરેલા જીવ’ સાંભળીને તો એ ભડકી જ ગઈ.

આજ સુધી ઝડપથી બોલવાની ટેવવાળા સલિલની દિલથી થતી પ્રેમપ્રચુર વાતોમાં તરબોળ અનુના દિમાગે આ ખામીની નોંધ લીધી જ નહોતી. પણ પછી તો આગર, પાછર, કાગર, વાદર, કમર જેવા ઉચ્ચારો સાંભળીને અનુને ચક્કર જ આવવા માંડ્યા. ભાષા શુદ્ધિના આગ્રહી પપ્પા સલિલને બોલતો સાંભળીને અનુ સાથેના સંબંધની ફાઇનલ એક્ઝામમાં ફેઇલ જ કરી દેશે એવી ખાતરી થવા માંડી.

પપ્પાને મળવા લઈ કેવી રીતે જવો? એ વિચારે જ એના મનમાં ખરભરાટ..થવા માંડ્યો. પોતે પણ ક્યારે  ખળભળાટના બદલે ખરભરાટ બોલવા માંડી એનો અનુને અણસાર ન રહ્યો.

*****

અનુશ્રીની ક્યારે કૉલેજ પૂરી થાય અને એને સાસરે વળાવી દઈએ એ વિચારે મમ્મી પપ્પાએ મૂરતિયા જોવા માંડ્યા. ખાતાપીતા, ખાનદાન ઘરનો સંસ્કારી મુરતિયો હોય, ડબલ ગ્રેજ્યુએટ હોય તો સારી નોકરી કરતો હોય અથવા ઘરનો ધંધો સંભાળે એટલો સક્ષમ હોય એટલે ભયોભયો.

આ ભયોભયોની વાતથી તો વળી અનુશ્રી વધુ ભયભીત થવા માંડી.

“સલિલ, ઘરમાં છોકરાઓના ફોટા, જન્માક્ષર અને બાયોડેટા એકઠા થવા માંડ્યા છે. તારા વિશે વાત કરવી હોય તો કેવી રીતે કરવી એની મૂંઝવણમાં રાતોની ઊંઘ હરામ થઈ ગઈ છે.”

“તું તારે નિરાંતે નિંદર ખેંચ બેબી…બાકીનું મારી પર છોડી દે.” લાપરવાહીથી સીટી વગાડતા સલિલ બોલ્યો. એ ખુશ હોય ત્યારે અનુને બેબી કહેતો.

“અને આ બેબી કોઈની બહુરાની બનીને વિદાય લે ત્યારે હાથ ઘસતો બેસી રહેજે.” બેબી પગ પછાડતી ચાલવા માંડી.

પણ એમ કંઈ આ રોમિયો હાથ ઘસતો બેસી રહે એમાંનો ક્યાં હતો? એણે અનુ સાથે વાતો વાતોમાં દિનકર વ્યાસ વિશે ઘણું જાણી લીધું હતું.

*******

એક દિવસ કૉલેજથી અનુબેબી ઘરે પહોંચી અને બારણાં વચ્ચે જ ખોડાઈને ઊભી રહી ગઈ.

ડ્રોઇંગરૂમમાં દિનકર વ્યાસ એક યુવાન સાથે ગપ્પાગોષ્ઠી માંડીને બેઠા હતા.

“આવ, આવ.. અનુ, જો આમને મળ. સલિલ…સલિલ..કેવા?”  અટકીને માથું ખંજવાળવા માંડ્યા. એમની એ આદત હતી. બોલતા બોલતા કશું ભૂલી જાય તો અટકીને માથુ ખંજવાળતા.

“સલિલ ભાનુશંકર પંડ્યા” પેલા યુવકે પોતાની ઓળખ આપીને સ્મિત ફરકાવ્યું.

“હા તો અનુ, આ સલિલભાઈ તો ભારે હોંશીલા અને કામના ખંતીલા. યાદ છે ને છેલ્લા કેટલાક સમયથી તારી પાસે રેફરન્સ બુક મંગાવતો હતો તે? આમ તો ભાનુભાઈ પાસે ન હોય તો બેચાર દિવસેય મંગાવી આપે છે, પણ આ વખતે તો કંઈ પત્તો પડતો નહોતો તે એમના દીકરા આ સલિલભાઈ ઠેઠ ભાવનગર લોકમિલાપમાં જઈને લઈ આવ્યા. તારી એક્ઝામ ચાલતી હતી એટલે તું પણ લેવા જઈ શકતી નહોતી તો આજે આપવા આવ્યા.”

“હેં..?” આખેઆખું રસગુલ્લું ઘૂસી જાય એટલાં આશ્ચર્યથી અનુબેબીનું મ્હોં પહોળું રહી ગયું.

“હેં નહીં હા… અને આટલેથી એ અટક્યા નથી હોં. એમને એકાદ બે પબ્લિશર સાથે ઓળખ છે તો કાવ્યસંગ્રહ પ્રકાશિત કરવા માટે પણ એ વાત કરશે. જો કે પબ્લિશર નવાસવા છે. ગુર્જર જેવા કે બહુ જાણીતા નથી પણ તો શું થયું હેં…એક વાર કાવ્યસંગ્રહ બહાર પડશે પછી તો અન્ય કાવ્યસંગ્રહ માટે બધા સામેથી તૈયારી બતાવશે. શું કહો છો….?

‘સલિલ.’ દિનકરભાઈનો હાથ માથું ખંજવાળવા સુધી પહોંચે એ પહેલાં જ સલિલે વાક્યપૂર્તિ કરી.

‘સલિલભાઈ..”

“અરે મુરબ્બી, માત્ર સલિલ જ કહો. અને આપ જેવા માટે કશું પણ કરી શકું તો એ મારું સદ્ભાગ્ય કહેવાય અને આપનો કાવ્યસંગ્રહ આજકાલના યુવાનો વાંચશે તો કાવ્યો શું કહેવાય એ સમજશે. એક વાર એ સમજશે એટલે આપોઆપ એમની પ્રીતિ ગુજરાતી કાવ્યો તરફ વળશે.”

“જોયું, હું નહોતો કહેતો કે, આ નવી પેઢી ગુજરાતી ભાષા પ્રત્યે રસ ધરાવતી થશે તો જરૂર ગુજરાતી ભાષાનું ભવિષ્ય ઉજ્જ્વળ બનશે.”

હવે આ સાંભળ્યા પછી રગગુલ્લાંથી વધીને બીજું કશું અનુશ્રીનાં મોઢામાં જાય એવી શક્યતા નહોતી. એને પોતાના કાન પર વિશ્વાસ નહોતો આવતો કે, અત્યારે એ જે સાંભળી રહી છે એ સત્ય છે કે ગઈ કાલ સુધી પપ્પા જે માનતા હતા એ સત્ય હતું?

‘આજની પેઢી આપણી ભાષા, સંસ્કૃતિ ભૂલીને ક્યાં જઈ પહોંચી છે. શું થશે આપણી ગુજરાતી ભાષાનું, ગુજરાતની સંસ્કૃતિનું…” વગેરે.. વગેરે.. વગેરે. હજુ બે દિવસ પહેલાં જ પપ્પા નવી પેઢી તરફ પોતાનો બળાપો ઠાલવતા હતા

આજે એમની વિચારધારા પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ વહેવા માંડી! વાહ રે સલિલ , તુને તો કર દિયા કમાલ. અને મ્હોંમાં અટવાયેલાં રસગુલ્લાંની મીઠાશ એના સ્મિત પર પ્રસરી ગઈ. ચાલો, સલિલનો ઈડરિયો ગઢ જીતવાનો પ્રથમ પ્રયાસ તો સફળ થયો.

સલિલ આજની રોકેટ ગતિએ દોડનાર પેઢીનો હતો. એ દિવસ પછી એણે દિનકર વ્યાસના કાવ્યસંગ્રહ માટે પૂરા મનથી અને ખાનગીમાં થોડા ધનથી પ્રયાસ આદર્યા.

‘When there’s is will, there’s a way. અનુગૌરી. દેખિયે આગે આગે હોતા હૈ ક્યા?”  સલિલ હવે ફુલ ફોર્મમાં હતો.

દિનકર વ્યાસના જન્મદિને, એમની જ કૉલેજનાં ઑડિટોરિયમમાં, યુનિવર્સિટીના કુલપતિના હસ્તે કાવ્યસંગ્રહનું વિમોચન ગોઠવાયું. એકાદ બે નામી કવિઓ પાસે પ્રસ્તાવના લખાવવાનું પણ સલિલ ચૂક્યો નહોતો. દિનકર પંડ્યા માટે જીવનની આ સૌથી ધન્ય ક્ષણ હતી.

******

‘શ્રીમતી, કહું છું સાંભળો છો? આપણે અનેરી માટે મુરતિયા શોધીએ છીએ તો આ આંખ સામે જ રતન જેવો સલિલ કેમ ન દેખાયો?’ એ રાત્રે દિનકર વ્યાસ પોતાના પત્નીને કહેતા હતા. આમ તો શ્રીમતી એમનાં પત્નીનું નામ પણ, કોઈ અજાણી વ્યક્તિ સાંભળે તો એમ સમજતી કે પોતાની પત્નીને સન્માન આપવાની આ એમની રીત છે.

‘હેં?’

‘હા, આ જમાનામા આવો નિષ્ઠાવાન છોકરો જોયો કોઈ? અનેરી માટે એકદમ યોગ્ય. શું કહે છે અનેરી?”

“શું પપ્પા, તમે એને બોલતા સાંભળ્યો છે? ળ તો બોલતા આવડતું જ નથી. જ્યારે હોય ત્યારે આગર, પાછર, કાગર, વાદર, કમર.. અને તમે એને યોગ્ય કહો છો? ‘ મનમાં ફૂટતાં લાડુનું ગળપણ જીભે ન આવી જાય એની સતર્કતાથી અનુએ પપ્પા સામે દલિલ કરી. એને ખબર હતી કે પપ્પાએ જે નિર્ણય કર્યો છે એને વધુ દૃઢ બનાવવા માટે થોડી આનાકાની જરૂરી હતી.

“જો બેટા, એમાં એનો કોઈ દોષ નથી. એ એની જન્મજાત ખામી છે. હવે જે એનો દોષ જ નથી એ વાતને લઈને બાકીના ગુણને અવગણી ન શકાય ને? તું રાજી થા તો કાલે જ ભાનુભાઈને કાને વાત નાખું. શું કહો છો, શ્રીમતી?”

કમુરતાં બેસે એ પહેલાં સારો દિવસ અને સારા ચોઘડિયામાં દિનકરરાય અને શ્રીમતીએ અનેરીને ‘કુર્યાત સદા મંગલમ’ના આશીર્વાદ સાથે પરણાવીને સલિલગૃહે વિદાય આપી.

‘જ્ઞાનગંગોત્રી’ હવે સલિલ અને અનેરી સંભાળી રહ્યાં છે. ભાનુશંકર અને શારદાબહેન, દિનકર વ્યાસ અને શ્રીમતીબહેને ગંગા નહાવા ગંગોત્રી, જન્મોત્રીની ટુરમાં નામ નોંધાવી દીધાં છે.

સલિલે ક્યાં, ક્યારે અને કેવી રીતે આ ઈડરિયો ગઢ જીત્યો એની માત્ર અનેરીને જાણ છે. બાકી સતત ‘જ્ઞાનગંગોત્રી’માં હાજર રહેવા છતાં ભાનુશંકર પંડ્યાનેય એની જાણ નથી. એમને તો અનેરી જેવી પુત્રવધૂ અને દિનકર પંડ્યા જેવા વેવાઈ મળ્યાં એનો આનંદ છે અને હા, આ સંબંધનો યશ પોતાની જાતને આપ્યા વગર ક્યાં એ રહેવાના હતા? એમને તો એમ જ છે કે આટલા વર્ષો સુધી કર્મની આશા રાખ્યા વગર એમણે જે નિષ્ઠાપૂર્વક દિનકર પંડ્યાની જરૂરિયાત પર ધ્યાન આપ્યું એનું આ ફળ છે.

હોય, ઘણાંને દરેક વાતમાં જશની ટોપી પોતના માથે પહેરવાની આદત હોય છે. ભાનુશંકર પણ એમાના જ એક…..

રાગમુક્તિ- નમસ્કાર ગુજરાત (કેનેડા) તથા નમસ્કાર ગુજરાત (ઓસ્ટ્રેલિયા)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

“સ્નેહા, માએ તને ન્યુયોર્ક બોલાવી છે.”  

“કેમ? તબિયત તો ઠીક છે ને?” 

“હા અને ના.” 

“કંઈક સમજાય એવું કહેશો મને કોઈ?”  

“મમ્મીને ગઈકાલે હોસ્પિટલથી ઘેર લાવ્યા પછી માની ઈચ્છા છે તું આવે. માએ મીતુને પણ મળવા બોલાવી લીધી છે.”  

અક્ષરા આસ્તે રહીને સ્નેહાને પરિસ્થિતિ સમજાવવા પ્રયત્ન કરી રહી હતી. આમ જોવા જાવ તો સ્નેહા પણ ક્યાં આનાથી અજાણ હતી? મમ્મીને આ ત્રીજી વારનો કાર્ડિયાક પ્રોબ્લેમ થયો હતો અને ઉંમર અને શારીરિક પરિસ્થિતિ જોતાં હવે એ કેટલું ખમી ખાશે એ સૌથી મોટો સવાલ હતો. પરંતુ માએ એટલે કે ઈંદુમાએ જ જાતે આ સ્થિતિનો ઉકેલ લાવવાનો નિર્ણય લઈ લીધો હતો.  સ્નેહા અને મીતુને બોલાવી લીધાં હતાં. સ્નેહા એટલે અમદાવાદ રહેતી સૌથી નાની દીકરી અને મીતુ એટલે અક્ષરાની દીકરી. સૌથી મોટી અક્ષરા, અતસિ, તેજસ, પુત્રવધૂ બીના અને તેમની બે પૌત્રીઓ તો સાથે જ હતા. 

બાકી રહ્યા અક્ષરા અને અતસિનો પરિવાર પણ માને મળવા આવી ગયો હતો.  

મા અને દાદાજી સાથે સૌને અજબ સ્નેહનો નાતો હતો. દાદાજીના છેલ્લા દિવસોમાં સૌનાથી પહોંચી શકાયું નહોતું પણ, 

માને મળવાની, મા સાથે રહેવાની તક ગુમાવવી નહોતી. 

માને અઠવાડિયા પહેલાં ત્રીજી વાર કાર્ડિયાયાક પ્રોબ્લેમ થવાના લીધે હોસ્પિટલાઇઝ કર્યાં. સ્વસ્થ થતાં ઘેર પાછાં લાવ્યાં ત્યારે એમણે જાતે નિર્ણય લઈ લીધો અને સૌને જણાવી દીધો હતો. આજથી તમામ દવાઓ, ટ્રીટમેન્ટ બંધ. ગમે તેવી ઈમર્જન્સી આવે હવે હોસ્પિટલાઇઝ કરવાની પણ વાત નહીં.

આઘાત અને સ્તબ્ધતાની ઘેરી દીવાલ પાછળથી સૌના મનમાં એક જ સવાલ ઊભો થતો હતો અનેએ સૌની આંખમાં ડોકાતો પણ હતો.

“મા તમને તો ખબર છે ને કે દવા બંધ કરશો તો શું પરિણામ આવશે?” અતસિ ડૉક્ટર હતી એટલે ભવિષ્યમાં ઊભી થનારી પરિસ્થિતિથી વધુ જ્ઞાત હતી.

“ડૉક્ટર છો એટલે એટલું તો સમજો છો ને કે, પેશન્ટને શક્ય હોય એટલી સારવાર આપવી પડે.  આમ અધવચ્ચેથી  તેમની મરજી અને ભગવાન ભરોસે ના છોડી દેવા? બીજું બધુ તો ઠીક લૅસિક્સ બંધ કરશો એટલે વોટર રિટેન્શ થશે.શરીરમાં  ધીમે ધીમે પાણી ભરાશે. લંગ્સમાં પાણી ભરાશે એટલે ખબર છે ને શું થશે?”

અતસિની સામે મમતાળુ નજરે જોઈને મા એ જવાબ આપ્યો, “ડૉક્ટર છું માટે બધું જાણું છું, સમજુ છું અને એટલે જ એના માટે તૈયાર પણ છું. મને મારા પોતાની શારીરિક સ્થિતિ અને તકલીફોનો પૂરેપૂરો ખ્યાલ છે. રહી દવાઓની વાત તો એ મારી માટે વિષ્ય સર્કલ જેવી છે. તમે એક દવા આપશો એની આડ અસર માટે બીજી દવા આપશો. એના લીધે મારા શરીરમાં થતાં ડિસ્ટર્સબન્સથી તમે અજાણ છો. હવે દવાઓનાં લીધે મારેવધારાની અગવડ ભોગવીને મારી આયુષ્ય દોરી લંબાવવી નથી.”

“આ મીઠું ખાવાની વાત? હમણાંથી તમને મીઠું બંધ કરાવ્યું હતું અને હવે તમે તો તમારે જે ખાવુ છે એમાં મીઠું લેવાની વાત કરો છો.  તમને લાગે છે કે તમારી આ વાત પણ બરાબર છે અને અમારે માની લેવાની છે?”

અતસિની અકળામણ વધતી જતી હતી. એનું તબીબી માનસ અને એથિક્સ માના નિર્ણય સાથે સંમત થતા નહોતા.

“જો બેટા નિર્માણ તો નિશ્ચિત જ છે. જે આવ્યું છે એને જવાનું છે એ વાત સાથે તો તું સંમત છે ને?અહીં તમે દર્દીને તકલીફ કે પીડા ભોગવવી ના પડે એના માટે ઓક્સિજન કે મોર્ફિનઆપો છો ને? મને જરૂર લાગશે અને પીડા

સહન ન કરી શકું ત્યારે એ પણ તું કરજે પણ, અત્યારે તો હું જ્યાં સુધી શારીરિક કે માનસિક રીતે જેમ છું એ બરાબર છું. તમારી ઇચ્છાને માનીને ખાતાં પીતાં જો મારે વિદાય લેવાની હોય તો મારી પાસે જેટલા દિવસછે એટલા દિવસ મને મારી રીતે જીવી લેવા દો. ખાવાનો મને ક્યારેય મોહ તો હતો જ નહીં એ તો તને ય ખબર છે. પણ મારામાં તાકાત ટકી રહે એટલું જરૂરિયાત પૂરતો ખોરાક  લઈને કુદરતી રીતે ટકી રહું તો તને વાંધો છે?” અત્યંત સ્નેહાળ સ્મિત આપતા મા બોલ્યાં.

માની વાત સાચી હતી. સૌએ એમને સમજાવ્યાં હતાં કે, 

“મા જાવ છો, જવાના જ છો. પણ આમ સંથારો ના લેશો , જે કંઈ થોડું ઘણું ખવાય એટલું ખાતાં રહો. 

અમે દવા લેવા માટે કોઈ આગ્રહ નહી રાખીએ પણ આટલી અમારી વાત માનો તો સારું.” 

મા એમની વાત મંજૂર રાખી હતી. અક્ષરા, સ્નેહા કે મીતુ અવાક બનીને સાંભળતા હતાં. જો કે માની વાત અને મરજી સાથે સૌ સંમત હતા. આજ સુધી મા જે રીતે ક્યારેય કોઈની પર શારીરિક, માનસિક કે આર્થિક રીતે નિર્ભર ન હોય એવું  પ્રતિભાશાળી જીવન જીવ્યાં હતાં, એ જોતાં માત્ર પથારીમાં એમનાં દિવસો વીતે એ તો કોઈનેય મંજૂર નહોતું.  માની જે અક્કડ ચાલ  જોઈ હતી એ મા આજે કોઈના ટેકે ચાલે એય કોઈનાથી જીરવવાનું નહોતું. વગર બોલે સૌની મૌન સંમતિથી માને એટલું આશ્વાસન મળ્યું કે એમની ઇચ્છાને સૌ માન આપે છે.

આટલી વાત કરતા એમને થાક લાગ્યો હતો અને ઘરમાં હૉસ્પિસની વ્યવસ્થા થઈ હતી એટલે માને જોવા ટ્રેઇન્ડ નર્સ આવી, એટલે ત્યાં જ વાત પર પરદો પડી ગયો.

નર્સનાં ગયાં પછી નક્કી થયું હતું એમ મા માટે એમને ભાવતો સૂપ અને ઢોકળાં બીનાએ તૈયાર કર્યા. વાતાવરણ હજુ ય ગંભીર હતું. ભવિષ્યના ભણકારા જાણે કાનમાં સંભળાતા હતા પણ, મા સ્વસ્થ હતા. એકદમ સ્વસ્થ અને હળવાફૂલ. જાણે કંઈ બન્યું નથી અને કંઈ બનવાનું નથી. એમને આટલાં નિશ્ચિંત જોઈને ધીમે ધીમે ચિંતાના ઘેરા વાદળો પણ વિખેરાતાં જતાં હતાં.

સૌથી પહેલા સ્વસ્થ થયો તેજસ. આમ પણ વાતાવરણને હળવું બનાવતા તો એને પળની ય વાર નહોતી લાગતી.

“ઓકે, મમ્મી, હવે તું કહીશ એમ જ થશે. આમ પણ પપ્પાને છેલ્લી પળોમાં તારી સૌથી વધુ ચિંતા હતી અને મેં એમને વચન આપ્યું હતું કે, તારી ચિંતા કરવાની જરાય જરૂર નહીં પડે. તારો બોલ સર આંખો પર. કહ્યું હતું કે નહીં? તો પછી જ્યારે પપ્પાને મળે ત્યારે  એમને પણ ખાતરી થવી જોઈએ કે, અમે તને બરાબર સાચવી હતી. થવી જોઇએ કે નહીં?”

માએ આંખના પલકારાથી સંમતિ આપી. વાત પણ સાચી જ હતી ને? માને દવાઓના લીધે ખાવાની રૂચી રહી નહોતી ત્યારે બીના દર બે કલાકે કંઈક બનાવીને માને કંઈક ખવડાવવા મથતી.. માનો સમય કેમ કરીને સરસ રીતે પસાર થાય તેના માટે જાણે એ સૌને યજ્ઞ હાથ ધર્યો હતો.

મા સામે જોઈને તેજસે કહ્યું “ ચાલો તો પછી પારણા કરો…”

બીના સૂપ અને ઢોકળાં લઈ આવી.

વાતાવરણને વધુ હળવું બનાવતા મીતુ બોલી “ મા , જો જો હોં પાછું વધારે ખાતા…આપણે તો ફિગર મેઇન્ટેઇન રાખવાનું છે.”

હવે સૌના મન પરથી અને મ્હોં પરથી ચિતાના વાદળ વિખેરાવા માંડ્યાં. ઢોકળાંના બે પીસ ખાઇને માએ બાકીના મીતુને પાછા આપ્યા.

“મીતુ આ બાકીના તું પૂરાં કર, હું ખાઉ કે તું એક જ છે ને , બધાને કહી દે કે મેં ખાધા છે.”

બીજા દિવસે મીતુને પાછા જવાનું હતું . વળી પાછું મન ભારે થઈ આવ્યું. મા એ કહ્યું હતું કે સવારે ગમે એટલાં વહેલાં નીકળવાનું હોય પણ મને ઊઠાડ્યાં વગર કે,મને મળ્યાં વગર જતી નહીં. તેજસના અમેરિકા સેટલા થયા પછી આ મીતુ જ તો હતી જે મા- દાદાજીને એકલવાયું ના લાગે તેના માટે તેમની જોડે રહી હતી.

મા-દાદાજી અને મીતુનું મઝાનું બંધન  હતું.  મીતુ તો મા-દાદાજી જોડે ખીલી ઊઠતી. ત્રણે એકબીજાનું આવલંબન હતા. 

મીતુ માટે તો મા-દાદાજી વડીલ કરતા મિત્ર વધુ હતા. એ એના મનની વાત મા-દાદાજી જોડે જેટલી સરળતાથી કરી શકતી એટલી કદાચ એની મમ્મી અક્ષરા સાથે પણ નહોતી કરતી.. મીતુ સવારે માને મળીને નીકળી. નીકળતી વખતે મીતુએ માનો હાથ હાથમાં લીધો. એક પણ અક્ષર બોલ્યા વગર એની આંખો ઘણું કહી જતી હતી. કશું જ બોલ્યા વગર,પાછું વળીને જોયા વગર એ નીકળી ગઈ. એને ખબર હતી કે, એ પાછું વાળીને જોશે તો એ મા પાસેથી જઈ નહીં શકે. માએ સૌ પાસેથી પ્રોમિસ લીધું હતું કે હવેથી કોઈ પોતાનો જીવ નહીં કોચવે. માને રાજીખુશીથી વિદાય લેવા દેશે.

આગલા દિવસે જરા સ્વસ્થ થતાની સાથે મા એ ફરી સૌને બેસાડીને કહ્યું,

“મારા સંથારાને તમે લોકો સમજ્યા હોય તેવું લાગતું નથી અને એટલે જ સૌ કામ છોડીને આમ મારી આસપાસ બેસી રહો છો. મને પણ ગમે કે સૌ મારી પાસે હોય પણ એનો અર્થ એવો નહીં કે,  કામકાજ છોડીને આવી રીતે માતૃઋણ અદા કરો. કર્મને તો મેં પણ હંમેશા મારો ધર્મ માન્યો છે . તમારા પપ્પા પણ કાયમ કહેતા કે શૉ મસ્ટ ગો ઓન. 

આમ તમારા રાગના રેશમી તાંતણે મને બાંધી ના રાખશો. મેં મારું જીવન ભરપૂર જીવી લીધું છે. હવે કોઈ એષણા બાકી રહી નથી. તમે પણ સૌ તમારા કામે લાગો અને સ્નેહા તું આવી જ છું તો થોડું વધારેજ રોકાઈને જા પાછળથી તને કોઈ વસવસો ન રહે”

મમ્મીને આટલી સ્વસ્થતાથી વાત કરતી જોઈને અક્ષરાથી પૂછ્યા વગર ન રહેવાયું, “મમ્મી, એવું બને કે ઘણાંને તો ખબર પડે તે પહેલા જ ખોળિયું છોડીને જીવ નીકળી જાય. ઘણાંના દિવસો અભાન અવસ્થામાં પૂરાં થાય અને દેહ છૂટે  પણ, આમ આટલી સજાગતા અને જાગૃકતા સાથે તું જે તૈયારી કરી રહી છું, તને ક્યાંય કોઈના માટે જરા સરખો વિચાર નથી આવતો?”

“ના મારા દીકરા ના, મેં મારું આખું જીવન મારા પ્રોફેશનને જ ધર્મ માન્યો અને હવે જ્યારે હું નિવૃત્ત થઈ ત્યારથી જીવન શું છે, એ સમજવા મથતી રહી. કર્મવાદના રહસ્ય સમજતાં મને એક વાતની તો સમજણ પડી ગઈ કે, જે જીવ આવ્યો છે તે શીવને પામે તે પહેલાં તેણે તેનાં કર્મનાં બંધન ખપાવવા જ રહ્યા. દેહમાં જીવ છે ત્યાં સુધી જ આ રાગ, મોહ-માયા છે. જે ક્ષણે આ દેહ નહીં હોય ત્યારે આમાંનું કશું જ સાથે નહી આવે. આ આત્મા તો કોઈ બીજે જન્મ લઈ ચૂક્યો હશે. આજે આ તમારી મા કાલે  જગતના ક્યાંક બીજે કોઈના ગર્ભમાં ઊંધે માથે લટકતી હશે. અથવા વનસ્પતિ જગતમાં ક્યાંક બીજ બનીશ કે ક્યાંક કોઈ પંખીના માળામાં ટહુકતી હશે. જે બનીશ તેની મને આજે જાણ નથી પણ, અત્યારે જે છું તેનો મને આનંદ છે. મારી મા તો હું સાવ જ નાનકડી અગિયાર વર્ષની હતી અને અમને મૂકીને ચાલી ગઈ હતી. તે વખતે એ અમારું વિચારવા રહી શકી? હું અગિયાર વર્ષની, મારાથી નાની બેન સાત વર્ષ અને એનાથી નાની પાંચ વર્ષની. તમે એટલાં નાનાં તો નથી ને કે મારે તમારી ચિંતા કરવી પડે? આધ્યાત્મનાં વાંચન અને જૈન ધર્મની ફિલોસોફીએ મને  એટલું તો સજાવ્યું છે કે, મન કરતાં આત્માને સાંભળતા શીખવું જોઈએ. આત્માનો અવાજ હૃદયમાંથી ઊઠતો હોય છે. અને મારો આત્મા મને અહીંથી બધી માયા સંકેલી લેવાનું કહે છે. મારી કોઈ ઇચ્છા એવી નથી કે પરિપૂર્ણ ન થઈ હોય તો પછી શેના માટે જીવને બાંધી રાખવાનો? મારી આ અંતિમ સમયની આરાધનામાં બસ તમારો રાજીખુશીથી સાથ હોય એટલે બસ. તમારાથી છૂટા પડવું એ કુદરતનો નિયમ છે. એ નિયમ જેટલો સહજતાથી સમજી સ્વીકારી લઈએ એટલો આત્મા સરળતાથી પ્રયાણ કરે. આત્મા કર્મોને આધિન રહીને દેહથી છૂટો થાય એ મારા માટે ઉદાસીની નહીં પણ, ઉજવણીની ઘડી છે.”

ઓછું બોલવાની ટેવવાળાં મા આજે પહેલી અને છેલ્લી વાર આટલું બોલ્યાં. માની આટલી સ્વસ્થતા જોઈને હવે તો કોઈએ કશું જ બોલવાનુ રહ્યું નહીં. 

અક્ષરાના મનમાંથી એક પડઘો ઉઠ્યો……

“પંખીડાને આ પિંજરુ જુનુ જુનુ લાગે,

 બહુએ સમજાવ્યું તો યે પંખી નવું પિંજરુ માંગે.

ઉમટ્યો અજંપો એને પંડના રે પ્રાણનો,

અણધાર્યો કર્યો મનોરથ દૂરના પ્રયાણનો

અણદીઠે દેશ જાવા લગન એને લાગી,

બહુ એ સમજાવ્યું તો યે પંખી નવું પિંજરુ માંગે.”

બીજા દિવસની સવારે માએ બીના અને અક્ષરા પાસે એમના અંતિમ સમયે પહેરવાના કપડાં તૈયાર કરાવ્યાં. એવાં સાવ સાદા કપડાં જોઈને તો અક્ષરા આઘાતમાં આવી ગઈ. આજ સુધી માની પર્સનાલિટી કેવી હતી? માને કપડાનો શોખ કેવો હતો? અત્યંત સુરુચીપૂર્ણ અને વ્યવસ્થિત. ઘરમાં પણ ક્યારેય મા ને કડક આર-ઇસ્ત્રીવાળાં કપડા સિવાય જોયા નહોતાં. મનમાં હતું કે આજ સુધી મા જેવી રીતે  જીવ્યાં છે એવા જ ઠાઠમાં મા રહે પણ, આજે સાચા અર્થમાં માએ સિદ્ધ કરી દીધું કે એમનાં પ્રાણે એમની પ્રકૃતિને પણ વિસારે પાડીને સાચા અર્થમાં ઈશ્વરનું સાનિધ્ય પ્રાપ્ત કરી લીધું છે. અંતિમ સમયે બઘવાઈને કંઈ ભૂલી જવાય એનાં કરતાં પહેલેથી જ ઘીનો દીવો, કંકુ ચંદન અને વાસ્ક્ષેપ પણ કઢાવી લીધા. શરીરનો નાશ થાય ત્યારે શરીરમાં અશુદ્ધિ ઊભી થતી હોય એટલે છેલ્લે મોંમા તુલસીનાં પાન મૂકવાના એ પણ સમજાવી દીધું.

મા ક્યારેક ઝબક દીવો બનીને ટમટમતી. ક્યારેક સંપૂર્ણ શુદ્ધિમાં રહીને વાત કરતી. ક્યારેક મન કોઈ એક જગ્યાએ અટવાઈને ઊભું રહી જાય છે. તો ક્યારેક મન ચંચળ બનીને ભૂતકાળમાં ભ્રમણ કરી આવે છે. હવે કોઈ ક્ષણ નિશ્ચિત રહી નથી. મન શરીરની વ્યાધિઓથી મુકત થઈ રહ્યું છે.

માંડ સમજાવીને થોડું ખાતા કર્યા હતા એનાથી જેટલી ઊર્જા એકઠી થઈ હતી, તે હવે ધીમે ધીમે ખર્ચાતી જતી હતી. કારણકે હવે ફરી એકવાર શરીર વધારાનું કશું જ સ્વીકારતું નહોતું. ચેતના ઓછીથતી જતી હતી. 

ડૉક્ટરે મોર્ફિન આપવાની ભલામણ પણ કરી દીધી હતી. જેનાથી રહી સહી વેદનામાંથી મુક્તિ મળી જાય. મા હવે તો આંખ પણ ઊંચી કરીને નજર માંડી શકાતી નથી. ક્યારેક સહેજ ચેતનાનો અણસાર આવે છે…આંખ ખોલે છે. એક નજર જેમની પર અતૂટ વિશ્વાસ છે એવા જગતજનની અંબાજીના ફોટા તરફ મંડાતી તો એક પલકારો છ દાયકા સુધી હર કદમ પર સાથ આપનાર સાથીની તસ્વીર સામે મંડાતો. જાણે ક્યાં સુધી આ વિયોગનો યોગ લખાયો છે એ જાણવા ન મળવાનું હોય! 

દિવસોમાંથી કલાકો અને કલાકોમાંથી ક્ષણોની ગણતરી શરૂ થઈ રહી હતી. સૌએ સ્વીકારી લીધી હતી, છતાં ય ટાળવાની મથામણ થતી રહેતી એ ક્ષણ આવી.

મા શાંતિપૂર્વક ચાલી નીકળી.

આન્યા મૃણાલ/ પ્રકરણ ૨૨

મૃણાલ આમ લપડાક મારીને નીકળી જશે એ કૈરવની ધારણાં બહારની વાત હતી.

ક્યાંય કોઈ ખુલાસો નહીં અને પંદર જ દિવસમાં અમેરિકાની સફરે મૃણાલ નીકળી ગઈ તેવા સમાચારોએ માધવીબેન અને કૈરવને હચમચાવી નાખ્યા. તેના મનમાં તો એવું હતું કે આ સામાન્ય ઘરની છોકરી કંઈ કેટલાય પૈસા પડાવશે અને ઉધામા કરશે. પણ ના, તે શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફની દીકરી હતી. પીડા વેઠવાની સાથે કલા જન્માવાની કળા જાણે વારસામાં લઈને ના આવી હોય!

જે દિવસે ટીવીમાં મૃણાલનાં વિદેશગમનનાં સમાચાર આન્યાએ જોયા ત્યારે મમ્મા મમ્મા કરીને તે બહુ રડી. તે દિવસથી કૈરવ અને માધવીબહેનને આન્યાને મમ્મી વિરુદ્ધ કાન ભરવાનું સરસ બહાનું મળી ગયું. આટલી નાની છોકરીને મુકીને કારકિર્દી બનાવવા ચાલી ગઈ.. આને તો કંઈ મા કહેવાય?

આન્યાને છાની રાખતા જાય અને કુમળા મનને માની વિરુદ્ધ ભરતાં જાય.

આમ પણ મૃણાલ ગઈ એ દિવસથી આન્યાનાં બાળમાનસ પર એક ના સમજાય એવી અવઢવ છવાયેલી રહેતી. એનું નાનકડું મન એ સ્વીકારી જ શકતું નહોતું કે, એની મમ્મા એને મૂકીને આમ જતી રહે. દાદાજી કંઈક જુદું કહેતા હતા તો દાદી અને પપ્પા કંઈક જુદુ જ. પણ એને દાદાજીની જ વાત માનવાનું મન થતું હતું.

એક તબક્કે તેણે દાદી અને પપ્પાને મોં ઉપર કહી દીધું “ મને ખબર છે તમે જ મમ્માને હેરાન કરતા હતા. તમે બંને ગંદા છો.” ચોરી પકડાઈ ગઈ હોય એમ વધુને વધુ ગુસ્સે ભરાયેલો કૈરવ નાની આન્યાને જાણે મૃણાલને મારતો હોય તેમ મારી બેઠો.

“દાદાજી..”કહીને મોટો ભેંકડો તાણ્યો ત્યારે અજયભાઈએ કૈરવને કડક અવાજે કહી દીધુ..” આ નાનું બચ્ચું છે…એને સમજાવવાની હોય,મારવાની ના હોય.”

કૈરવ પણ ગુસ્સામાંને ગુસ્સામાં બોલ્યો “ નાની છે પણ તમને ખબર છે મને અને મમ્મીને કહી દીધું કે તમે ગંદા છો.”

“તે તમે શું કરતાં હતાં? તમે પણ એનાં કુમળાં મગજમાં ગંદકી ભરવાની કોઈ કસર છોડી નથી. મૃણાલને ઘરમાંથી જવું પડ્યું એટલું તમને ઓછું પડ્યું કે હવે એના મનમાંથી પણ એની મમ્મીને હાંકી કાઢવા યુદ્ધે ચઢ્યા છો? ઇનફ ઇઝ ઇનફ.”

“યસ પપ્પા ઇનફ ઇઝ ઇનફ હવે તો એના મનમાંથી પણ મૃણાલે નીકળે જ છુટકો. આમ પણ આન્યા એકવીસ વર્ષની થાય ત્યાં સુધી એને ન મળવાની શરત પણ મૃણાલે મંજૂર રાખીને? એકવાર પણ આન્યાની કસ્ટડી માટે આજીજી કરી? જો દીકરીનું આટલું દાઝતું હોત તો ડિવોર્સ પેપર પર કેમ સાઇન કરી?”

“બસ! આ જ તને નડયું ને? આજીજી કેમ ના કરી? જાણે એણે આજીજી કરી હોત તો તેં એને આન્યાની સોંપણી કરી હોત? કૈરવ સાચા મનથી વિચારીને જવાબ આપજે કે તને શેનો અફસોસ છે? મૃણાલ ગઈ એનો કે એણે તારી સામે નમતું ન જોખ્યું એનો? અને હવે તો તમને ભાવતું મળ્યુને ? આન્યા આખી હવે તમારી થઈને રહેશેને?”

“રામજી! આન્યાને મારા રૂમમાં લઈ જાઓ તો.” એમણે રામજીને બૂમ મારી.

એ સમજતા હતા કે આ બધી વાતો આન્યાની હાજરીમાં તો ન જ થવી જોઇએ પણ જે રીતે કૈરવે આન્યા પર હાથ ઉપાડ્યો ત્યારે તમામ સારાંનરસાંનો ભેદ ભૂલીને અજયભાઈએ બહુ જ ગુસ્સામાં ઘાંટો પાડીને રામજીને બોલાવ્યો. એ ભાગ્યેજ આટલા ગુસ્સે થતા પણ જ્યારે ગુસ્સે થાય ત્યારે એમને જીરવવા કપરા હતા. તેથી આન્યા તો લગભગ ડરી ગઈ પણ તે એટલું તો સમજી શકતી હતી કે, દાદાજી મમ્મીનો પક્ષ લઈને પપ્પાને લઢતા હતા તેથી તે તેને ગમ્યું…

રામજી આન્યાનો હાથ પકડી અજયભાઈનાં રૂમમાં લઈ જતો હતો ત્યારે અજયભાઈ દાદીને ખખડાવતા હતા…” હવે તો જરા ઝંપો..તમને તેનું બધું સોંપીને ગઈ છે છતાં એનો તંત નથી મૂકતાં?”

દાદી  કશી દલીલ કરતા હતા પણ આન્યાને તે ના સમજાયું. રૂમમાં જઈને તે મમ્મીને યાદ કરીને ખૂબ રડી. આખરે મૃણાલનું જ તે લોહી હતું ને.. સંવેદનશીલ..લાગણીઓથી ભરેલું. રામજીકાકા તેને છાની રાખતા હતા અને થાબડતા જતા હતા. હીબકે ચઢેલી આન્યા જ્યારે સૂઈ ગઈ હતી ત્યારે તે તંદ્રામાં જોતી હતી. તેની મમ્મી તેને થાબડતી હતી..નીચે હજી અવાજો આવતા હતા…દાદા ક્યારે આવ્યા તેને ખબર નહોંતી..પણ દાદાએ દીકરીનાં ગાલે થીજી ગયેલું આશ્રુબિંદુ જોઈને અરેરાટી નાખી. બે આખલા લઢે અને કુમળાં છોડનો ખુડદો નીકળે છે..

તેમને કૈરવ ઉપર ગુસ્સો આવતો હતો. ત્રીસ વરસનો થયો છતાં, મા અને પત્ની વચ્ચે સંતુલન કરતા ના આવડ્યું. સાંભળવાના બંનેને હોય પણ નિર્ણય તો જાતે જ લેવાના હોયને?

અજયભાઈનાં લેપટોપ ઉપરની સ્ક્રિનમાં મૃણાલનો મેસેજ ઝબકતો હતો_”થેંકસ પપ્પા!..હું બૉસ્ટન પહોંચી ગઈ છું. આન્યાને મિસ કરું છું અને મોટા આંસુ પાડતું એક ઇમોજી ઝબકતું હતું.

અજયભાઈએ આન્યા પણ તને યાદ કરે છે કહીને, જય શ્રી કૃષ્ણ લખી કોમ્પ્યુટર બંધ કર્યુ.

નાનકડી આન્યાને મૃણાલ જેવો ચહેરો હોવાની આજે કૈરવે સજા કરી હતી તે વાતે તે હતપ્રભ થઈ ગયા હતા.માધવી કૈરવનું મન ફેરવવા શું ચાલો ચાલે છે તે સમજતા એમને એક મિનિટ પણ ના લાગી.

તેમણે ફરી નીચે જઈને માધવીને કહ્યું.. “કૈરવનાં છૂટાછેડા પછી હવે તેને પરણાવવાનો ફરી વિચાર કરતા હો તો મારી એક વાત સાંભળી લેજો કે જે દિવસે કૈરવનાં લગ્ન થશે તે દિવસે તમે મારાથી છૂટા થશો સમજ્યા?”

માધવી તો હેબતાઈ જ ગઈ.

“પણ કેમ?”

“એક છોકરીની જિંદગી તો બગાડી.. બીજી કૈરવની જિંદગીમાં કયો ચાંદ લાવવાની છે?”

“એ તો કૈરવની જીદ હતી, મેં તો ના જ પાડી હતીને?”

“બસ હવે મારી જીદ છે અને મેં ના પાડી છે. સમજ્યા?”

“પણ જરા સમજો જુવાનજોધ છોકરો..પહાડ જેવી જિંદગી કેમ કાઢશે?”

“એ ચિંતા છોકરાને ડિવોર્સ લેવડાવતાં પહેલાં વિચારવાનું હતું. હવે નહીં.” એમના અવાજની કડકાઈ માધવીબહેનને અંદરથી કંપાવી ગઈ.

“બિચારી આન્યા! “ કહીને તેમણે ફડફડતો નિઃસાસો નાખ્યો ત્યારે અજયભાઈ બોલ્યા, “મને ખબર જ હતી કે તમારો પ્લાન શું છે પણ ઝેરનાં પારખા ના હોય. હવે કૈરવે તેના ગુનાની સજા ભોગવવાની છે તેને ભોગવવા દો.”

“કૈરવનો ગુનો?”

“હા માધવી, તમારા જેવો સંકુચિત મનનો હતો. મૃણાલની સફળતા તે ક્યારેય સ્વીકારી શક્યો જ નહોતો. અરે એણે એકવાર પણ એવું વિચાર્યુ કે મૃણાલની સાથે એનું નામ જોડાયેલું છે અને મૃણાલની સાથે એની વાહ વાહ થઈ રહી છે પણ ના, એ મૃણાલને ધાક ધમકીથી કાબુમાં લેવા ગયો હતો તો એમાં મૃણાલ તો હાથમાંથી ગઈ પણ હવે આ દીકરીને તો તમારી કરી જાણો.  આન્યા માટે તો કૈરવનો મૃણાલ સાથે ઝગડો હતો ને કે એને કોના જેવી બનાવવી તો અત્યારે એ તમારી પાસે છે, એના ઉછેરની જવાબદારી અત્યારે તો તમારી છે ને ? તો એને પ્રેમથી કેળવી જુઓ અને કૈરવ જેવી બનાવાનો એકડો તો ઘૂંટી જુઓ. કૈરવે જે જીદ લઈને આન્યાને એની મમ્મીથી દૂર કરી છે તો હવે જ ખરો મોકો છે ને એની પાસે મા વગરની છોકરીને કેળવવાનો? અત્યારે આન્યાનાં મનમાં એની મમ્મી માટે ઝેર ભરવાના બદલે તમારા માટે કે કૈરવ માટે કૂણી લાગણી ઊભી કરવાનો, પ્રેમનું ખાતર સિંચીને એ કુમળા છોડને વાળવાનો યોગ્ય સમય છે એવો વિચાર આવે છે તમારા મનમાં? મૃણાલ આન્યાથી કેવી રીતે દૂર જઈ શકી છે એ તો એનું મન જ જાણતું હશે.”

“મને પૂછોને મને ખબર છે કેવી રીતે અહીંથી દૂર જઈને બેઠી છે.”

“એમ??? તમને તેનું કારણ ખબર છે?”

“હા, અહીં આપણે આન્યાને ઉછેરીએ છીએ માટે.”

“તો શું એની પર તમે ઉપકાર કરો છો? એ ધારે તો આન્યાની કસ્ટડી માંગી શકી હોત. એણે ધાર્યુંં હોત તો એ ઘણું બધું કરી શકી હોત.”

“જવા દો વાત. એ મૂંજી શું કરી લેવાની છે?’

“કૈરવ પાસેથી અડધો અડધ પૈસા માંગી શકે છે.”

“મને ખાલી ખાલી ડરાવો છોને?”

ડિવોર્સનાં કાગળો પહેલા વાંચો અને પછી આ બધી માથાકૂટો કરજો.”

માધવીબહેને બબડતા કહ્યું.. “એ મૃણાલે શું ભૂરકી નાખી છે કે તમે કૈરવનું જોતા જ નથી.”

“કૈરવનું જ જોઈને તો આ બધુ કહું છું. ઉપકાર માનો એ સંસ્કારી મા-બાપની સંસ્કારી દીકરીનો કે, તમારી તિજોરી સામે નજર સુદ્ધાં નાખી નથી. એની જગ્યાએ આ તમારી શ્રેયા કે સપના હોત તો તમને ધોળા દિવસે તારા દેખાડી દેત પણ, એક રીતે જોઈએ તો તમારા અને તમારા દીકરા માટે તો એવી કન્યાઓ જ કામની. જેવા દેવ એવી પૂજા કરનારી.” એટલું કહીને વાત સમેટતા અજયભાઈ ઊભા થઈ ગયા.

ડોઝ બરોબર અપાયો છે તે વિચારીને અજયભાઈ તેમના રૂમમાં આવ્યા ત્યારે આન્યા ઘસઘસાટ ઊંઘી ગઈ હતી. તેમણે લેપટોપ ચાલુ કર્યુ ત્યારે મૃણાલ ચેટ ઉપર હતી. ઊંઘતી આન્યાને ફોકસ કરી કેમેરા ઉપર તેમણે આન્યાને બતાવી. ત્યારે સામા છેડા ઉપર પ્રસન્ન મા હસતી હતી.

આલેખનઃ વિજય શાહ

---

‘ઘરવાપસી’-ન્યુ જર્સીના પ્રસિદ્ધ અખબાર ગુજરાત દર્પણમાં પ્રકાશિત વાર્તા –

આજે સવારથી અનુ જાણે એકદમ વ્યસ્ત રહેવાની મથામણમાં લાગી. પોતાનાં મનની ડામાડોળ પરિસ્થિતિનો ઢાંક પીછોડો કરવા માંગતી હોય એમ કંઈક વધારે અને અર્થહીન પ્રવૃત્તિ એણે આદરી હતી. હું અનુની આ ગડમથલ સમજી શકતો હતો.

બાસઠ વર્ષે પણ આજે અનુ એટલી જ સ્ફૂર્તિવાન હતી. કામનો જરાય કંટાળો એને નહોતો. મને મૂડ હોય તો જ અને ત્યારે જ કામ કરવું ગમતું અને અનુ કાયમ કહેતી કે એને કામ હોય તો આપોઆપ મૂડ આવી જાય. છેલ્લી મિનિટે કોઈ કામ બાકી રહે એ અનુને જરાય નહોતું ગમતું એટલે હંમેશા દરેક બાબતે એ પૂર્વતૈયારી સાથે સમય પહેલાં કામ આટોપી લેતી.

એ પ્રમાણે એણે ગઈ કાલથી જ અમારો સામાન અને દવાઓ સુદ્ધાં પેક કરી દીધાં હતાં. આ ક્ષણે જ નીકળવાનું હોય તો ફક્ત બારણું બંધ કરીને નીકળી શકાય એવી રીતે ઘરનાં ફર્નિચર પર પણ જાડા પ્લાસ્ટિકના કવરો ચઢાવી દીધાં હતાં. ફ્રીજ પણ લગભગ ખાલી કરી દીધું હતું તેમ છતાં અનુ કંઈક આઘુંપાછું કર્યા કરતી હતી.

આ અનુની પ્રકૃતિ હતી. મનમાં ચાલતી અકળામણ વહી જવાનો આ જાણે ઉપાય હોય એમ એ વધુ ને વધુ વ્યસ્ત રહેવા મથતી. આ ઘરમાં કદાચ અમારો છેલ્લો દિવસ હતો અને એ જ વાત એને વ્યથિત કરતી હશે એ હું સમજી શકતો હતો.

રાતનાં ગુજરાત મેઇલમાં અમારે નીકળવાનું હતું. નીકળતાં પહેલાં સાંધ્ય પૂજાનું સમાપન કરતાં અનુ ભાવથી પોતાનું મસ્તક નમાવીને કંઈક ગણગણી. એના સ્વભાવ પ્રમાણે એણે ચોક્કસ કહ્યું હશે, “મા,સૌ સારા વાના કરજો અને આ ઘરનાં રખોપા કરજો.”

પાંત્રીસ વર્ષની આ ઘર માટેની માયા સમેટીને અમારે એકના એક દીકરા નિરવ અને પુત્રવધૂ માહી સાથે એમનાં ઘેર રહેવાં જવાનું હતું. નિરવ અને માહીએ કાંદિવલીમાં નવું એપાર્ટમેન્ટ લઈ લીધું હતું. છેલ્લા છ મહિનાથી નિરવ અને માહી અમને આ ઘર વેચીને કાયમ માટે મુંબઈ એમની સાથે રહેવા બોલાવતાં હતાં જેનો નિર્ણય લેવાનું અમારા માટે એટલું સહજ નહોતું. આજ સુધી તહેવારોમાં કે પ્રસંગોપાત નિરવ અને માહી જ અમદાવાદ આવી જતાં પણ હવે ચાર વર્ષની તાન્યાની સ્કૂલનાં લીધે એ ઝાઝું રોકાઈ શકતાં નહોતાં. અંતે અમારાં મનમાં ઘણી અવઢવ હોવાં છતાં એમના અતિ આગ્રહને લીધે અમારો અસબાબ સમેટીને હાલ પૂરતું અમદાવાદનું ઘર બંધ કરીને એમનાં ઘેર પહોંચ્યાં.

અમે સ્ટેશનથી ઘેર પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં તાન્યા સ્કૂલે જવા નીકળી ગઈ હતી. માહી રસોડામાં ચા-નાસ્તાની તૈયારી કરતી હતી. નિરવ ઉત્સાહથી અનુને ઘર બતાવતો હતો. એક નાનકડા સ્ટડીરૂમ જેવડા અને બે સામાન્ય સાઈઝના બેડરૂમમાં અમારે પાંચ જણને સમાવેશ કરવાનો હતો.

નિરવ-માહી અને તાન્યાનાં રૂમની બાલ્કની જોઈને અનુ ખુશ થઈ ગઈ. એ પછી સ્ટડીરૂમ જેવો નાનો રૂમ જોઈને એની ખુશી જરા ઓસરી ગઈ હશે એવું મને લાગ્યું. આ રૂમમાં બાલ્કની તો ઠીક બારી પણ નહોતી અને એટેચ્ડ બાથરૂમ પણ નહોતું. અનુને મોકળાશ ગમતી. બારી અને બાલ્કનીમાંથી દેખાતો આકાશનો ટુકડો, નજર કરે ત્યાં દૂર ઊડતાં પંખીઓ જોવાં ગમતાં. બાલ્કનીમાંથી રસ્તા પર દેખાતી અવરજવર જોવી ગમતી. પહેલા વરસાદમાં ટપકતાં પાણીની બુંદો હથેળીમાં ઝીલવી ગમતી. બાલ્કનીમાં મૂકેલાં નાનાં નાનાં કૂંડાઓમાં ખીલેલા ફૂલોનો સ્પર્શ ગમતો.

નિરવ-માહીનાં રૂમ સિવાયના બીજા રૂમમાં અમારો સામાન મૂકતા નિરવે કહ્યું હતું કે એ હવે અમારો રૂમ છે.

“અને તાન્યા?” ચારેબાજુ તાન્યાનાં રમકડાં, પુસ્તકો જોઈને અનુએ પૂછ્યું.

“અરે મમ્મી, આ તો કહેવા પૂરતો એનો રૂમ બાકી એના ધામા તો અમારા રૂમમાં જ હોય છે. હમણાં એનું આ કબાડીખાનું અમારા રૂમમાં ટ્રાન્સફર કરી દઈશ.” 

અનુ કંઈક બોલવા જાય એ પહેલાં કિચનમાંથી માહીનો અવાજ સંભળાયો.

“મમ્મીજી, પાપાજી ચા તૈયાર છે.” માહીનો ઉત્સાહી રણકો સાંભળીને અમે કિચનમાં જ ગોઠવાયેલાં ચાર જણનાં ડાઇનિંગ ટેબલ પર ગોઠવાયાં. ચા અને ઉપમા સાચે જ સરસ બન્યાં હતાં.

થોડી વાર વાતો થતી રહી. નિરવે આજે ફર્સ્ટ હાફની રજા મૂકી હતી એટલે એ નિરાંતે બેઠો હતો પણ વાતો કરતાં કરતાં માહીએ લંચની તૈયારી કરવા માંડી. અનુ મદદ કરવા ઊભી થઈ પણ માહીએ પ્રેમથી એને પાછી બેસાડી દીધી.

“આજનો દિવસ તો તમે આરામ કરી જ લો મમ્મી. સામાન પેક કરવામાં અને ઘર બંધ કરવામાં કેટલા દિવસનો હડદોલો પહોંચ્યો હશે, થાક્યાં હશો.”

નિરવે પણ અનુને હાથ પકડીને બેસાડી જ દીધી.

સાડા બાર વાગતામાં સ્કૂલેથી તાન્યા આવી ગઈ.

“દાદુ-દાદી” કહીને તાન્યા અમને વળગી પડી. બેગો ખોલીને અનુ તાન્યા માટે લાવેલાં ડ્રેસીસ અને ગેમ્સ, માહી માટે કસબમાંથી આણેલી પૈઠણી સાડી, નિરવ માટે ખત્રીમાંથી લીધેલા ઝભ્ભો અને ચૂડીદાર લઈ આવી. તાન્યા કપડાં ત્યાં જ પડતાં મૂકીને ગેમ્સ લઈને એના રૂમ તરફ દોડી પણ એનાં રૂમમાં અમારો સામાન જોઈને અચકાઈને ઊભી રહી ગઈ.

“તાની બેટા, એ બધું અત્યારે મમ્મા-પાપાના રૂમમાં મૂકી દે. પાપા ઑફિસે જાય પછી પેલાં રૂમમાં તારો સામાન ટ્રાન્સફર કરી દઈશું.” માહીએ નાના રૂમ તરફ આંગળી કરતાં તાન્યાને પોતાની પાસે બોલાવી.

“No, I will stay in my room only.” તાન્યાએ જીદ પકડી.

“તાની…”નિરવનો અવાજ સહેજ ઊંચો થયો પણ માહીએ તરત જ એને વાર્યો.

“હું સમજાવી લઈશ એને નિરવ. તારે ઑફિસે જવાનું મોડું થશે. તું નીકળ. મમ્મી,તમે આવો એ પહેલાં જ અમારે બંને રૂમ તૈયાર કરી લેવા હતાં પણ વરસાદ ક્યાં અટકવાનું નામ લે છે?” તાન્યાને પોતાના રૂમમાં લઈ જતી માહીના અવાજમાં એ કામ ન આટોપી શકવાનો અફસોસ હતો.

ભોંઠા પડેલાં હું અને અનુ એક બીજાની સામે જોઈ રહ્યાં. એક નિસાસો નાખીને અનુ ઊભી થઈને રૂમમાં ચાલી ગઈ.

સવારથી ઘરમાં રેલાયેલાં ઉત્સાહનાં વાતાવરણમાં જાણે નાનીશી તિરાડ પડી.

રાત્રે ટ્રેનમાં સરખી ઊંઘ થઈ નહોતી એટલે મારી તો આંખો ઘેરાવા માંડી પણ બાજુના બેડમાં પાસા બદલતી અનુની બેચેની મારાથી છાની નહોતી રહી.

માહીએ મનાવેલી તાન્યા સાંજ સુધીમાં બધું ભૂલીને અમારી સાથે રમવા માંડી હતી.

સાડા પાંચે નિરવનો ફોન આવ્યો.

“રાત્રે ડિનર બહાર કરીશું. સાત વાગ્યે તૈયાર રહેજો.”

સાંભળીને તાન્યા ખુશ ખુશ.

“મમ્મા તો તો મારાં માટે ચિકન નગેટ્સ ઓર્ડર કરીશ ને?”

તાન્યાની ફરમાઈશ સાંભળીને અનુના ચહેરાનો રંગ બદલાઈ ગયો. શુદ્ધ શાકાહારી અનુએ આ શબ્દ પહેલી વાર સાંભળ્યો. માહી કદાચ અનુનો અણગમો પારખી ગઈ હતી. ફોન પર વાત કરતાં કરતાં એના બેડરૂમમાં ચાલી ગઈ.

“તમે બંને તાન્યાને લઈને જઈ આવજો, માહી. આમ પણ અમે થોડાં થાકેલાં છીએ એટલે ઘેર જ ઠીક છીએ.” માહી ફોન પર વાત કરીને બહાર આવી ત્યારે અનુએ એને કહ્યું.

અનુનાં કહ્યાં પછી પણ સાંજનો બહાર ડિનર કરવાનો પ્રોગ્રામ કેન્સલ થઈ ગયો. નિરવ ડિનર પેક કરાવીને ઘરે આવ્યો. તાન્યાએ ડિનરમાં એની ફરમાઈશની આઇટમ ન જોઈને ભેંકડો તાણ્યો. માહીએ માંડ એને સમજાવી પણ એક જ દિવસમાં અજાણતાં જ તાન્યાને બીજી વાર નાખુશ કરવાનો બોજ જાણે અમારા પર મન પર લદાઈ ગયો. એ રાત અનુએ પાસાં બદલીને જ પૂરી કરી.

“તાન્યાને એના રૂમમાં જ રહેવા દે નિરવ. અમે એ રૂમમાં સામાન ખસેડી દઈશું.”

બીજા દિવસની સવારે નિરવ તાન્યાનો સામાન પેલા નાનકડા રૂમમાં શિફ્ટ કરવા જતો હતો એને અટકાવીને અનુએ તાન્યાના રૂમમાંથી પોતાનો સામાન સંકેલવા માંડ્યો.

“પણ મમ્મી, એ રૂમમાં તને નહીં ફાવે. વળી ત્યાં એટેચ્ડ બાથરૂમ પણ નથી.” નિરવ સંકોચ સાથે બોલ્યો.

“કશો વાંધો નહીં. અમે તાન્યાનો બાથરૂમ વાપરીશું પણ, એનું કશું જ ડિસ્ટર્બ ના કરીશ.” અનુનો અવાજ થોડો મક્કમ હતો.

વાત ત્યાં જ અટકી ગઈ. અનુને એ બારી વગરનો બેંકના લૉકરરૂમ જેવો રૂમ નહીં ફાવે એવી નિરવને જાણ હતી.

એકાદ-બે દિવસમાં તાન્યાને સમજાવીને એને ગમતું ફરનિચર આ રૂમ માટે લઈ આવીશું, એમ કહીને રાત્રે એ બંધિયાર જેવા રૂમમાં બે પથારી નાખીને કામચલાઉ ગોઠવણ નિરવે કરી આપી. નિરવ અને માહી જે ઉત્સાહથી અમને આવકાર્યાં હતાં એનાથી વધુ ભોંઠપ અનુભવીને અમને સાચવવા મથી રહ્યાં હતાં એ જોઈને તો વળી અમારા મન પર બોજનો ખડકલો વધતો ચાલ્યો.

“ચાલશે, ફાવશે અને ભાવશે. તમે જ કહેતા હતા ને? વળી દીકરાનાં ઘેર આવ્યાં છીએ. મન એટલું તો મોટું રાખવું જ જોઈશે.” રાત્રે હળવેથી મારાં માથે હાથ પસવારતાં અનુ બોલી. ધીમેથી હા બોલીને હું પડખું ફરી ગયો. અનુનો હાથ મારી પીઠ પર ફરતો રહ્યો.

ખરેખર તો આ ચાલશે, ફાવશે અને ભાવશેવાળી વાતનો સ્વીકાર અમારા પક્ષે હોવો જોઈએ પણ અમે જોતાં હતાં કે નિરવ કે માહી  દરેક વખતે તાન્યાને સમજાવવા મથતાં. 

પરાણે બંધ કરેલી મારી આંખ સામે તાન્યાનો રડતો ચહેરો દેખાયો. અમારી સગવડ સાચવવા માટે નાનકડી દીકરીએ કશું પણ જતું કરવું પડે એ વાત મને અને અનુને કઠતી. તાન્યા અમદાવાદ આવે ત્યારે એને હથેળીનાં છાંયે રાખતાં, માંગે તે હાજર કરી દેતાં દાદા-દાદીની જે છબી એનાં મનમાં અંકાઈ હશે એ એનાં ઊનાં ઊનાં આંસુના ઉઝરડાથી ખરડાતી દેખાઈ.

એની સામે અમદાવાદનું ઘર દેખાયું. ઘરનો ઝાંપો ખોલીને અંદર જતાં કંપાઉન્ડમાં બંને બાજુ રોપેલાં ફૂલોના ક્યારા પરથી ફૂલો તોડતી, પતંગિયા પાછળ આમથી તેમ દોડતી, ઘરનું બારણું ખોલીને અંદર જતાં જ જાણે બારણું ખુલવાની રાહ જોઈને ઊભી હોય એમ અમારી પાછળ દોડી આવતી તાન્યાનો ખુશહાલ ચહેરો બંધ આંખે દેખાયો. રાત પડતાં બેડરૂમની બારીઓની જાળીમાંથી ચળાઈને આવતી ચાંદનીનું ચાંદરણું હથેળીમાં ઝીલતી તાન્યા, બારીમાંથી ધસી આવતી હવાની લહેરખીને પોતાના શ્વાસમાં સમાવવા મથતી તાન્યા યાદ આવી એની સાથે જ હવાની ઠંડી લહેરખીનો અનુભવ થયો. જરા સારું લાગ્યું.

પણ ના, એ બારીમાંથી વહી આવતી હવાની લહેર નહોતી. એ.સી.માંથી રેલાતી ટાઢકનો શેરડો હતો.

માહી અને નિરવ સાચે જ ઇચ્છતાં હતાં કે અમે એમની સાથે હંમેશ માટે રહેવા આવી જઈએ. ઘરમાં ધીમે ધીમે અમે ગોઠવાતાં હતાં.

મારા દાદા કહેતાં, “ઘર નાનું હોય તો ચાલશે, મન મોટાં જોઈએ,”

માહી અને નિરવનાં માત્ર મન મોટાં જ નહીં, ભાવ પણ સાચા હતા એ અમે જોઈ અનુભવી શકતાં હતાં. બહારથી કરિયાણું લાવવાની જવાબદારી મેં સામેથી માંગી લીધી.

“પપ્પા તમે જશો?” નિરવને નવાઈ લાગી.

“હાસ્તો, કરિયાણાંની દુકાન ક્યાં દૂર છે અને એ બહાને મારો પગ છૂટો થશે.”

“પાપા, થોડા દિવસ જવા દો પછી વાત.” કહીને માહીએ વાતનો બંધ વાળ્યો.

અનુ માહીને કિચનમાં મદદ કરવા જતી તો માહી એને પાછી ડાઇનિંગ ચેર પર બેસાડી દેતી.

“મમ્મી, તમે આજ સુધી બહુ કર્યું છે. દાદા-દાદીને સાચવ્યાં. દાદા ગયા પછી નિરવ આવ્યો અને ત્યારે જ દાદીની લાંબી માંદગી શરૂ થઈ. મને નિરવે બધી વાત કરી છે હોં. અને હું ક્યાં તમને સાવ બેસી રહેવા દઉં એમાની છું, જરૂર પડશે ત્યારે તમને ચોક્ક્સ કહીશ. અને હા, હજુ તો નિરવને ભાવતી બધી વાનગીઓ તમારે એને બનાવીને ખવડાવવાની છે. યાદ છે, દિવાળીમાં આવ્યાં ત્યારે તાનીને તમે બનાવેલા સક્કરપારા અને ઘૂઘરા બહુ ભાવ્યા હતા? એ પણ તમારી પાસે જ બનાવડાવીશ, કહી રાખું છું હોં. અત્યારે તો તમે અહીં બેસીને મને એ બધી વાતો કરો તો મને ગમશે.”

પંદરેક દિવસ આમ તો દેખીતી સરળતાથી પસાર થઈ ગયા. માહી અતિ પ્રેમથી અમારી સગવડ સાચવવા મથતી. નિરવે એ નાનકડા રૂમને તાન્યાનો રૂમ બનાવવા એને ગમે એવા પ્રલોભનો આપ્યા ત્યારે તાન્યા માંડ તૈયાર થઈ. આમ અમારા લીધે તાન્યાને બાંધછોડ કરવી પડે એ વાત અમને નહોતી ગમતી.

બીજા થોડા દિવસો પસાર થઈ ગયાં. અમારી ના હોવાં છતાં રવિવારે નિરવ અમને ગમે એવા પ્રોગ્રામ ગોઠવતો. સહજ રીતે તાન્યાને બધી જગ્યાએ જવાની મઝા નહોતી આવતી. ક્યારેક એને સમજાવીને સાથે લેતાં તો ક્યારેક માહી એને લઈને ઘેર રહેતી. બસ, એ રાત્રે મેં અને અનુએ એક નિર્ણય લઈ લીધો.

“Nirav, don’t get me wrong but I would like to talk to you and Mahi.”

સોમવારે તાન્યા સ્કૂલે જવા નીકળી, અમે ચારે ચા-નાસ્તો કરવાં બેઠાં ત્યારે મેં વાતની શરૂઆત કરી.

મારા ભારેખમ નિર્ણયાત્મક અવાજથી નિરવ અને માહી ચોંક્યાં.

“કેમ પપ્પા, એવી તે શી વાત છે કે તમે આમ ભારેખમ બનીને બોલો છો?”

“બેટા, હું અને મમ્મી અમદાવાદ પાછાં જઈએ એવો વિચાર છે. જો જે પાછો તારી પ્રકૃતિ પ્રમાણે કંઈ આડુંઅવળું વિચારવાનું શરૂ ના કરી દેતો. અહીં તું અને માહી અમને ખૂબ સરસ રીતે સાચવો છો, પણ અમને એવું લાગે છે કે જ્યાં સુધી અમારાં હાથ-પગ અને મન સાબૂત છે ત્યાં સુધી અમે અમારી રીતે રહીએ અને તમે તમારી રીતે. તાન્યા હજુ ઘણી નાની છે, થોડી નાસમજ છે, અમારાં કરતાં એની તરફ વધુ ધ્યાન આપો એ વધુ જરૂરી છે. ચાર ચાર વર્ષ સુધી એ જે રીતે ઉછેરી છે એમાં આમ અચાનક બદલાવ આવતા એનું મન દુભાશે. અમારાં માટે થઈને દરેક વખતે એને સમજાવવી પડે એ એક પણ પક્ષે યોગ્ય ન કહેવાય ને? એનાં મન પર અમારાં માટે અજાણતાં જ અભાવ ઊભો થાય એવું તો આપણે ન જ ઇચ્છીએ ને?“

“મમ્મી, પપ્પાને સમજાવોને.” માહીના અવાજમાં આદ્રતા ભળી.

“માહી દીકરા, પપ્પાએ જે કહ્યું એ વ્યાજબી જ છે. અમે મનમાં કોઈ દુઃખ લઈને નથી જતાં એટલો વિશ્વાસ રાખજે. તું કહેતી હતી એમ નિરવની અને તારી પણ ભાવતી  આઇટમો ખવડાવીને, તાન્યા માટે સક્કરપારા અને ઘૂઘરા બનાવીને જઈશું હોં. મનમાં ઓછું ના આણતી અને દિવાળી ક્યાં દૂર છે? આ અમે ગયાં અને તમે આવ્યાં.” અનુએ ડાઇનિંગ રૂમની ભારે હવાને હળવી ફૂંક મારી.

માહી ઊભી થઈને અનુને વળગી પડી.

“સોરી મમ્મી..”

“અરે ભાઈ, આમાં કોઈનાય માટે જો સોરી ફીલ કરવા જેવું હોય તો એ તાન્યા માટે છે. તાન્યાની ખુશીથી વધીને તમારા કે અમારા માટે બીજું કશું જ નથી. ચાલ ભાઈ નિરવ, હવે જરા હસતા મોઢે અમારી ઘરવાપસીનો બંદોબસ્ત કર.”

આ વખતની દિવાળી નિરાળી હતી. અનુ અને માહીએ મળીને રંગોળી અને દીવાઓથી ઘર સજાવ્યું હતું. મેં અને નિરવે આજ સુધી ન ફૂટ્યાં હોય એટલા ફટાકડા ફોડીને તાન્યાને રાજી રાજી કરી દીધી હતી. ફૂલઝડીના રંગો જેવી ચમક તાન્યાના ચહેરા પર હતી. એની ખુશીનો રંગ નિરવ અને માહીના ચહેરા પર છલકતો જોઈને હું અને અનુ મલકતાં હતાં.

‘નિર્મોહી એક અવાજ’ માસિકમાં પ્રકાશિત -પ્રતિભા પરિચય- પ્રીતિબહેન સેનગુપ્તા-

કેટલાંક નામ, કેટલીક વ્યક્તિ કે વ્યક્તિત્વ એટલી ઊંચાઈને આંબ્યાં હોય કે એમના વિશે વિચારવાની આપણીય ક્ષમતા હોવી જોઈએ. એવી વ્યક્તિઓને મળવું હોય કે એમનાં વિશે કંઈ જાણવું હોય તો એક હદ સુધી વિસ્તરેલી આપણી સીમાઓની પેલે પાર જઈને મળવું પડે. એમનાં વિશે જેમ જેમ જાણતાં જઈએ એમ લાગે કે એ સ્વયંશક્તિ છે. સ્વબળે સફળતાનાં એક પછી એક સોપાનો સર કરીને સિદ્ધિઓના ઉચ્ચ શિખર પર જેમનું નામ અંકિત થયું હોય એમના વિશે આપણા મનમાં અહોભાવ હોય એ સ્વાભાવિક છે. 

આવી કોઈ વ્યક્તિને મળતાં પહેલાં મનમાં કેટલાંય વિચારો આવે કે, કેવી રીતે એમની સાથે સંવાદ કરી શકાશે પરંતુ જ્યારે વાત થાય ત્યારે એમની સહજ, સરળ, સ્નેહાળ પ્રકૃતિ અને સંવાદિતા આપણને સ્પર્શી જાય. 

સ્વ વિશે એ વાત કરે ત્યારે જાણે એમાં સમષ્ટિનો સમાવેશ હોય એવો રણકો અનુભવાય. આવું એક નામ, એક વ્યક્તિ એટલે પ્રવાસ જેમનો પ્રાણવાયુ છે એ વિશ્વ પ્રવાસિની અને સાહિત્યકાર પ્રીતિબહેન શાહ- સેનગુપ્તા.

‘મનમાં નિર્ભયતા અને મુક્તિ હોય એ જરૂરી છે.’ આ છે, પ્રીતિબહેનનું પ્રેરણાદાયી અવતરણ. થોડું વિશેષ કહેવું હોય તો એમનાં જ શબ્દોમાં કહી શકાય કે,

‘કોઈનું મન હોઈ શકે છે પંખીની જાત. ગાતું રહે છે એ દિવસ ને રાત,

આકાશ પ્રત્યે છે એને પક્ષપાત અને ફેલાતી પાંખો છે મોટી સોગાત,

એકલાં ઊડતાં રહેવામાં એને નથી હોતો ડર કે નથી એને લાગતો કશોયે અચકાટ’ 

પંખીની જેમ સતત પાંખો પસારીને ઊડતાં રહેવાની સોગાત જેમને મળી છે, આખું વિશ્વ જેમનું ઘર છે અથવા આખા વિશ્વને જેમણે દિલમાં સમાવી લીધું છે, એ પ્રીતિબહેને વિશ્વના ૧૧૨ જેટલા દેશોનો પ્રવાસ ખેડ્યો છે. કેવા અને કેટલા અદ્ભુત અનુભવોથી એ સમૃદ્ધ હશે છતાં, એ પોતાના સાહસ વિશે કહે ત્યારે એ સાવ સહજ રીતે વાત કરે છે.

પ્રીતિબહેનની વિશ્વસફર અને સાહિત્યસફર બંને અત્યંત રસપ્રદ છે. સાહિત્ય, સફર અને સાહસના ત્રિવેણી સંગમને જો કોઈ નામ આપવું હોય તો પણ પ્રીતિ શાહ-સેનગુપ્તા જ નામ યાદ આવે.  

પ્રીતિબહેને સ્કૂલમાં હતાં ત્યારે જ આખું ભારત જોઈ લીધું હતું. ૧૯૬૫માં અંગ્રેજી અને સંસ્કૃત વિષય લઈને બી.એ કર્યું. ૧૯૬૭માં અંગ્રેજી વિષય સાથે એમ.એ.ની પદવી મેળવી થોડો સમય અમદાવાદની એચ.કે. આર્ટ્સ કૉલેજમાં અધ્યાપનનું કાર્ય કર્યું ત્યારબાદ પ્રીતિબહેન અમેરિકા ભણવાં આવ્યાં. થોડા સમયમાં સ્થાયી થયાં પણ, એમની પ્રકૃતિને એક જ જગ્યાએ સ્થાયી થઈને રહેવાનું ક્યાં અનુકૂળ આવે એમ હતું? પ્રીતિબહેનની પ્રવાસપ્રેમી પ્રકૃતિએ એમને અમેરિકાની ધરતી ખેડવાં પ્રેર્યાં. પોતાનો અસબાબ બે સુટકેસમાં ભરીને ક્યાંક મૂકી દીધો અને સાવ થોડા અમસ્તા જરૂરી સામાન સાથે એટલાંટિક મહાસાગર એટલે કે અમેરિકાના પૂર્વ છેડાથી શરૂ કરીને સતત ૭૨ કલાકની બસની સફર ખેડીને પેસિફિક મહાસાગર અર્થાત અમેરિકાના પશ્ચિમ છેડા સુધી પહોંચ્યાં. આ ત્રણ દિવસમાં એમણે અમેરિકાની કુદરત પામી લીધી અને અમેરિકોની મૌલિકતા માપી લીધી.  

પ્રવાસની શરૂઆતમાં જ ગ્રાન્ડ કેનિયન અને લાસ વેગાસ એમ બે અલગ અનુભૂતિ કરવતા સ્થળો જોયાં. કૉલોરાડો નદીએ પહાડો કોરીને બનાવેલી ખીણો જોઈ. જાણે કુદરતની કલાત્મકતાનો અદ્ભુત સાક્ષાત્કાર. એની સામે લાસ વેગાસમાં માનવસર્જિત કલાત્મક કેસિનો જોયાં. અમેરિકાની અદ્ભુત કુદરત અને માનવીય સર્જનની મૌલિકતા જોયાં પછી તો પ્રીતિબહેનમાં વધુ જોવા, જાણવાની ઉત્કંઠા જાગી અને શરૂ થઈ અવિરત સફર. વિશ્વના સાતે ખંડના ૧૧૨ જેટલાં દેશોની મુલાકાતથી પ્રીતિબહેન ભારતનાં સૌ પ્રથમ મહિલા વિશ્વપ્રવાસિની કહેવાયાં.

પ્રીતિબહેનની જ એક કવિતા છે,

‘કોઈ મારગ વગર દૂર પહોંચ્યું પણ હોય અને થાકે નહીં.’

એમ પ્રીતિબહેને દૂર દૂર, સાવ અજાણ્યાં દેશોમાં થાક્યાં વગર પ્રવાસ ખેડ્યાં છે. 

આજના આ આધુનિક યુગમાં જ્યાં હાથવગી સુવિધા હોય ત્યારે ‘કર લો દુનિયા મુઠ્ઠી મેં’ વાળી વાત સાવ સહજ બની જાય. ત્રીસ વર્ષ પહેલાંનો સમય હતો જ્યારે આવી કોઈ આધુનિક સુવિધા ઉપલબ્ધ નહોતી ત્યારે પ્રીતિબહેને ક્રિસ્ટોફર કોલંબસની સિદ્ધિને અનોખી રીતે ઉજવી હતી. ૧૪૯૨ની ૯ ઓક્ટોબરે કોલંબસે અમેરિકાની ધરતી પર પગ મૂક્યો હતો. આ નવા વિશ્વની શોધને ૫૦૦ વર્ષ પૂરાં થતાં હતાં ત્યારે કોઈ પણ સંગાથ વગર ઉત્તર ધ્રુવ પર પગ મુકવાનું સન્માન અમેરિકા સ્થિત ભારતીય સન્નારી પ્રીતિબહેનને પ્રાપ્ત થયું હતું. આ વાત માત્ર લખવાથીય અજબ જેવો રોમાંચ અનુભવાય છે તો પ્રીતિબહેનના રોમાંચની તો કલ્પના જ કરવી રહી. 

આવા રોમાંચની સાથે ક્યારેક જોખમોનોય એમને સામનો કરવો પડ્યો છે. ઝાઝા કોઈ અદ્યતન સાધનોની સુવિધા વગર એન્ટાર્ટિકાના પ્રવાસે જવું એ કોઈ સામાન્ય ઘટના ન કહેવાય. આજના વાચકને કદાચ ૧૯૧૨માં હિમશિલા સાથે અથડાઈને ડૂબેલી ટાઇટેનિક વિશે જાણકારી તો હશે જ, લગભગ આવો જ અનુભવ પ્રીતિબહેનને ૧૯૮૯માં એન્ટાર્ટિકાના પ્રવાસ દરમ્યાન થયો હતો. હિમશિલા સાથે અથડાઈને એમનું જહાજ ડૂબવા માંડ્યું ત્યારે એમનાં પ્રાણ, પ્રવાસપોથી અને મનમાં આ પ્રવાસની દિલધડક, ઉત્તેજનાભરી યાદો સિવાય કશું જ બચ્યું નહોતું.

પ્રીતિબહેનની પ્રકૃતિ સાવ બે છેડા વચ્ચે વધુ ખીલી છે. સાહિત્ય એટલે મનનાં વિચારો, હૃદયની ઊર્મિઓની અભિવ્યક્તિ. જ્યારે સાહસ એટલે મનની તાકાત. સતત સાહસિક સફરને સમાંતર એમનું સાહિત્ય વહ્યું છે. એમને મન પ્રવાસ એટલે ‘જાતને પોતાનામાંથી બહાર લઈ જવાની તક.’ જરા જુદી રીતે કહું તો ‘જાત અને જગત વચ્ચે ઝૂલવાની તક’. 

પ્રીતિબહેને નાનપણથી જ કવિતા લખવાનું શરૂ કર્યું અને પછી પ્રવાસવર્ણનો લખ્યાં. આ પ્રવાસવર્ણનોમાં જે તે દેશની ભૌગોલિક કે ઐતિહાસિક વિગતથી પણ વિશેષ જે વાત છે એ છે એમની સ્વાનુભૂતિની. દિલને સ્પર્શી ગયેલી બોરા બોરા ટાપુની સુંદરતા પર કાવ્ય લખવા એ પ્રેરાયા હોય તો જાપાનની મુલાકાતે હિરોશીમા પર માનવે વરસાવેલા કેરથી સર્જાયેલી તારાજી પર કાવ્ય લખવા માટે એમની કલમ સજ્જ બની હોય. ઍન્ટાર્કટિકા પર પહોંચ્યાની લાગણીને એ ચરણસ્પર્શ કે હૃદયસ્પર્શ જેવા શબ્દોથી વ્યક્ત કરતાં હોય ત્યારે એમનાં પ્રવાસવર્ણનોમાં કવિ હૃદયની સંવેદનાઓનોની અનુભૂતિ છલકાતી અનુભવાય છે. એ ઍન્ટાર્કટિકાથી માંડીને કોઈ પણ પ્રદેશ માટે અતિ સુંદર વર્ણનાત્મક નિબંધ લખી શકે તો સતત ઉજાસમય ઍન્ટાર્કટિકા માટે એક શબ્દ ‘સૂર્યલોક’ પ્રયોજીને વાચકને ઍન્ટાર્કટિકાની અલૌકિકતાનો પરિચય પણ કરાવી શકે ત્યારે એમની લેખિની માટે સલામ જ હોય.

પ્રવાસશોખને સમાંતર પ્રીતિબહેનમાં ફોટોગ્રાફીનો શોખ વિકસ્યો જેને લઈને પ્રીતિબહેને ભારતનાં ફોટોગ્રાફ્સ પર એક પુસ્તક તૈયાર કર્યુ. સંગીત પ્રત્યે પણ એમને અનેરી પ્રીતિ. ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતની જેમ જાઝ સંગીત પણ સાંભળવું ગમે સાથે ઉર્દૂ ગઝલ અને રવીન્દ્ર સંગીત શીખ્યાં. રવીન્દ્ર સંગીત, બંગાળી નવલકથાઓના અનુવાદ વાંચતાં વાંચતાં બંગાળી ભાષા, સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિની જેમ બંગાળી લોકો પ્રત્યે આકર્ષણ જાગ્યું.  

પ્રીતિબહેનનાં પતિ પ્રોફેસર ચંદન સેનગુપ્તા બંગાળી છે. પ્રીતિબહેને પોતાના શોખનું શ્રેય અને પ્રથમ પુસ્તક પતિ ચંદન સેનગુપ્તાને અર્પણ કર્યું છે. દરેક વ્યક્તિમાં કોઈ એક લગન કે શોખ હોવાં જોઈએ જેનાથી એનું જીવન સાધારણથી કંઈક વિશિષ્ટ બને. પ્રીતિબહેનનાં વાંચન, લેખન અને પ્રવાસ પ્રત્યેના ઊંડા અને શાશ્વત રસનો ચંદન સેનગુપ્તાને આનંદ છે.  

કર્મે લેખક અને ધર્મે મુસાફર એવાં પ્રીતિબહેન સ્વ ઓળખ કંઈક આવી રીતે આપે છે. “મૂળ ભારતીય, થડ ગુજરાતી, શાખા બંગાળી, પાંદડાં અમેરિકન. આ વૃક્ષ પર ફૂલ ખીલે તેનાં રંગ સમય અને સ્થળ પ્રમાણે. વતન અમદાવાદ, વસવાટ ન્યૂયોર્ક અને વ્યહવાર વિશ્વ સાથે. આચાર પોર્વાત્ય, વિચાર આધુનિક અને વર્તન વટેમાર્ગુ જેવું.”

આ વટેમાર્ગુની સફર હંમેશાં રોમાંચક જ રહી છે. કોઈ પણ અજાણ્યા દેશોના ઇતિહાસ, ભૂગોળ, રહેણીકરણી કે સંસ્કૃતિનું અથથીઈતિ જાણવાં એ એકદમ સ્થાનિક રહેવાસીની જેમ ફર્યાં અને રહ્યાં છે.  પ્રીતિબહેનને જ્યાં જાય એ સ્થળ, એ શહેર, ત્યાંના સ્થાનિક લોકોય પોતાનાં જ લાગે. એ સ્થળ, સમાજ, એ સંસ્કારમાં ભળી જવું હોય એવા સ્વીકારભાવ સાથે ત્યાંના લોકજીવન સાથેના સંબંધને પ્રીતિબહેને એટલી હદે જાણ્યા અને માણ્યા છે કે અહીં આ ભાવને એ ‘પર-માયા-પ્રવેશ’ કહે છે. 

દરેક પ્રવાસમાં એ દેશનું સત્ય પામીને હૃદય,મન, વિચારોથી સમૃદ્ધ થયેલાં પ્રીતિબહેન કહે છે કે, જેરુસલેમમાં ઇસ્લામ, ખ્રિસ્તી અને યહૂદી જેવા વિશ્વના ત્રણ મોટા ધર્મોના સ્થાનક લોકોની ધર્મ પ્રત્યેની આસ્થા જોઈને એમના મનોભાવ દરેક ધર્મ પ્રત્યે ઉદાર થઈ ગયા છે. હવે આથી વધુ મનની મોકળાશ બીજી શું હોઈ શકે? જાપાન એમનો સૌથી પ્રિય દેશ છે.

પ્રીતિબહેને ઘરથી ઘણે દૂર વિશ્વની વિશાળતા જોઈ, જાણી છે જે એમનાં સાતે ખંડ પરનાં કાવ્યો અને નિબંધોમાં વર્ણવી છે. એ ઉપરાંત વાર્તાઓ, નવલકથાઓ અને પ્રવાસવર્ણનો પણ લખ્યાં છે. એમનાં પ્રવાસવર્ણન થકી વાચક જે તે દેશનાં ઇતિહાસ, ભૂગોળની સાથે એની સંસ્કૃતિનો, એનાં સૌંદર્યનો પરિચય પામે છે.  

પ્રીતિબહેન વિશે વિચારીએ તો આપણા વિચારોનું ફલક નાનું પડે એટલી વિશ્વવ્યાપી એમની ઉડાન છે. પોતાનાં એક કાવ્યમાં લખે છે એમ,

‘રસ્તામાં ખાબોચિયાંમાં છબછબિયાં કરવાનું મન નથી થતું હવે,

ભેજની શેવાળથી છવાયેલા કાચ પર 

નામ લખી દેવાનું તોફાન નથી સૂઝતું હવે.’ 

ત્યારે પ્રીતિબહેનને કહેવાનું મન થાય કે, તમે સાત સાગર, વિશ્વનાં લગભગ બધા દેશની ભૂમિ ખેડી છે. નોર્થ-પોલ પહોંચીને જ્યાં ભૌતિકતાની પેલે પાર આધ્યાત્મિકતાનો અનુભવ કર્યો હશે ત્યારે જ આ બધી નામની પરવાથી પર થઈ ગયાં હશો ને? પ્રીતિબહેનને નોર્થ-પોલ પર પહોંચીને ત્યાં દૈવી, સ્વર્ગીય અને જાદુઈ જેવો અનુભવ થયો હોય, જાણે ઈશ્વરના આશીર્વાદ સમી અનુભૂતિ થઈ હોય ત્યાં એમને આવી માનવીય માયાની શી તમા? 

પ્રીતિબહેન સેનગુપ્તાનાં પ્રવાસવર્ણનોનાં પુસ્તકોને ‘વિશ્વગુર્જરી’ ઍવોર્ડ, ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદ, ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા ચાર પુરસ્કાર, કુમાર સુવર્ણ ચંદ્રક એવોર્ડ જેવા અનેક પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારોથી સન્માનવામાં આવ્યાં છે. 

જેમની પર વિદ્યાર્થીઓ પી.એચ.ડી કરવાનું ગૌરવ અનુભવે છે એવાં પ્રીતિબહેનનું તખલ્લુસ છે. 

‘પ્રિયદર્શીની’, ‘અશક્ય’ અને ‘નામુમકીન’. જેમનાં સાહિત્ય સર્જન, લેખનકાળ વિશે જો શબ્દોમાં કહેવું હોય તો પાનાં ઓછાં પડે પણ જો પ્રીતિબહેનનો પરિચય આપવો હોય તો એક શબ્દ પૂરતો છે- ‘સ્વયંસિદ્ધા.

પ્રતિભાલેખનઃરાજુલ કૌશિક

ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખિત વાર્તા ‘ઑનર કિલિંગ’ને આધારિત ભાવાનુવાદ -ઑનર કિલિંગ

ઑનર કિલિંગ

“અનુ”  પપ્પાનો અવાજ સાંભળીને વાંચતી હતી એ પુસ્તક એક બાજુ મૂકીને હું સફાળી ઊભી થઈ ગઈ. પપ્પા મારા રૂમના દરવાજા પાસે ઊભા હતા.

“આજે સાંજે કેટલાક લોકો આપણાં ઘેર આવવાના છે. તારે પણ એમને મળવાનું છે. અને કોઈ વાત થાય તો એમ કહેજે કે તું અહીં એમ.બી.એ. કરવા રોકાઈ છું.”

“મતલબ?”

“કેમ તને સીધી ભાષામાં સમજણ નથી પડતી કે હું રશિયનમાં બોલ્યો એવું લાગ્યું?” કહીને એ ત્વરાથી આવ્યા એવા જ પાછા ચાલ્યા ગયા. એ જે રીતે સીડીઓ ઉતરી રહ્યા એના પરથી એમનો ગુસ્સો સમજાઈ ગયો.

હું પાછી બેસી પડી. હું એમ.બી.એ કરું છું એ વાત સાચી પણ એના માટે ભારત રોકાઈ છું એ વાત ખોટી હતી. પપ્પાના આ અર્ધસત્ય પાછળનું કારણ મને સમજાયું નહીં. એમના ઑફિસ જવા સુધી મારે રાહ જોવી પડી.

એમના ગયા પછી સીધી હું મમ્મી પાસે કિચનમાં ગઈ. પસીનાથી તરબતર મમ્મી કામમાં અટવાયેલી હતી. ચારે બર્નર પર રસોઈ થતી હતી.

“આજે કોઈ ખાસ મહેમાન આવવાના છે?” .

“અતુલના વિવાહની વાત લઈને જયપુરથી મહેમાન આવવાના છે.” મમ્મીએ મારા સવાલનો જવાબ આપતા કહ્યું.

“તૈયારી જોતાં લાગે છે કે મોટી પાર્ટી હોવી જોઈએ.”

મમ્મીએ માત્ર સ્મિત ફરકાવ્યું.

“પણ એ લોકોને મારા અભ્યાસમાં શું કામ રસ છે, ભાઈના ક્વૉલિફિકેશન પૂરતા નથી એમના માટે તે મારા એમ.બી.એ.ના અભ્યાસ માટેય જણાવવાનું પપ્પાએ કહ્યું?” 

“પપ્પાએ કહ્યું છે તો એમ કરવું જ પડશે ને, એમનો સ્વભાવ તું ક્યાં નથી જાણતી?”

“પપ્પાની. દરેક સાચી-ખોટી વાત માનીને તેં જ બગાડયા છે.” મારી અકળામણ ઠલવાઈ ગઈ.

“આ જ એક બાકી હતું. છોકરાઓ ખોટું કરે તો મારી જવાબદારી. પપ્પા ખોટું કરે તો પણ મારે સાંભળવાનું. બધાએ ભેગા મળીને બલિનો બકરો માની લીધો છે મને. જા હવે અહીંથી. મને મારું કામ કરવા દે.” મા પણ અકળાઈ.

******

સાંજે બે વિદેશી શાનદાર ગાડીઓ, યુનિફોર્મધારી શૉફર સાથે મહેમાનોની સવારી પધારી. જોઈને જ લાગ્યું કે સાચે જ મોટી પાર્ટી હશે.. એક વાત સમજાતી હતી કે આઇ.એસ. જમાઈની લાલચ એમને અહીં સુધી ખેંચી લાવી હતી. પપ્પા પણ સચિવાયમાં ઉચ્ચ હોદ્દા પર હતા.

મહેમાનો સાથે મારો પરિચય પણ કરાવ્યો. એમ.બી.એ કરે છે. હંમેશાં ટોપર રહી છે. એને પણ અતુલની જેમ આઇ.એસ.ઑફિસર બનવું છે. જમાઈ લંડન છે. વગેરે વગેરે..

હું બોખલાઈને ચૂપ રહી. એમનાં જતાંની સાથે પપ્પાનો ગુસ્સો ફાટ્યો.

“કેમ મોંમાં મગ ભર્યા હતા, બે વાત પણ સરખી રીતે નથી કરી શકતી, કોણે તને ટૉપર કહેશે?”

“પણ મારા અભ્યાસમાં લંડનવાળાને વચ્ચે લાવવાની ક્યાં જરૂર હતી?”

“કેમ, જમાઈ નથી એ?”

“જમાઈ, હવે ક્યાં…?’

‘ચૂપ, બધી વાત પહેલી મુલાકાતમાં જ કહેવાની? પછી તો છોકરીવાળા શું વિચારશે, એ વિચાર્યું?”

હવે તો રડવાનું જ બાકી હતું અને મમ્મીએ વાત સંભાળી લીધી.

“જરા ધીરજથી તો કામ લો. હમણાં તો એ આપત્તિમાંથી માંડ સ્વસ્થ થઈ છે.”

“હા તો? એ તો બહાર આવી પણ હું આપત્તિઓમાં હજુ ઘેરાયેલો રહ્યો એનું શું? એની પાછળ મારા તો પંદર લાખ રૂપિયાનું આંધણ થઈ ગયું ને?”

પપ્પાની વાત સાંભળીને મારું મન ભારે અપરાધના ભાવથી ભરાઈ આવ્યું.  આજ સુધી હું માત્ર મારા દુઃખને રડતી રહી. પપ્પા માટે તો મેં ક્યારેય વિચાર્યું જ નહીં. મારા લગ્નની ધામધૂમ અને પહેરામણી પાછળ પપ્પાના બજેટમાં મોટું ગાબડું પડ્યું એનો તો મને અછડતો ય વિચાર આવ્યો નહોતો.

ખેર મારા મોંમાં મગ ભરેલા હોવા છતાં અતુલની સગાઈ નક્કી થઈ ગઈ. છોકરી જોવા મારા સિવાય ત્રણે જયપુર ગયાં હતાં. જયપુરમાં લગ્ન અને અહીં રિંગ સેરેમની, ડિનર અને એન્ટરટેઇનમેન્ટ પ્રોગ્રામ. બધું જ આલા ગ્રાન્ડ યોજવાનું પ્લાનિંગ ચાલ્યું.

અતુલના લગ્નની કંકોતરી લખવાની જવાબદારી મેં લઈ લીધી. લિસ્ટ ચેક કરતી હતી અને એક નામ જોઈને હું ચોંકી ગઈ.

“પપ્પા, આ લોકોને પણ બોલાવાના છે, કેમ?”

“કેમ શું? એ વેવાઈ છે મારા. દીકરાના લગ્નમાં દીકરીનાં સાસરિયાં ન હોય તો મારે સો સવાલોના જવાબ આપવા પડે અને હજુ ક્યાં ડિવોર્સ લીધાં છે. તારા વાંકે મારે અતુલના લગ્નમાં કોઈ બખેડા નથી જોઈતા. બસ, કહી દીધું” પપ્પા ઊભા થઈ ગયા.

મારો વાંક? અરે પપ્પા આ શું બોલી ગયા? મમ્મી તો મારી અથથીઇતિની કથા જાણે છે. એણે પપ્પાને કંઈ કહ્યું નહીં હોય? કેવા રૌરવ નર્કમાં મેં એક આખો મહિનો પસાર કર્યો છે એ પછી પણ મારો વાંક?” હું આઘાતથી સ્તબ્ધ બની ગઈ. અને ડિવોર્સ નથી લીધાં કે પપ્પાએ લેવા નથી દીધાં? કદાચ ડિવોર્સી છોકરી ઘરમાં છે એવા વિચારે અતુલને કન્યા શોધવાનું અઘરું પડે એટલે જ પપ્પાએ ડિવોર્સ નથી લેવા દીધા.

*****

વળી મન ચકડોળે ચઢ્યું.

લગ્ન…! પ્રશાંત સાથેના મારા એ લગ્નને લગ્ન કહેવાય કે કેમ?

પ્રશાંત લંડનથી લગ્ન કરવા આવ્યા ત્યારે એમના ચહેરા પર જરાય ઉત્સાહ નહોતો. લગ્ન પછીના ચોથા દિવસે જ અમે લંડન જવા નીકળ્યાં. ફ્લાઇટમાં પણ સાવ ઉપરછલ્લી વાતો થઈ. નવદંપતિ જેવી કોઈ ઉષ્માભરી એ સફર નહોતી.

લંડન જઈને ખબર પડી કે પ્રશાંત તો કોઈ ગ્લોરિયા નામની ગોરી સાથે ત્રણ વર્ષથી જોડાયેલા હતા. લગ્ન તો માત્ર માતા-પિતાની ઇચ્છાપૂર્તિ માટે કર્યા હતા. એ રાત મારી સૌથી ખરાબ રાત હતી. બીજા દિવસે પ્રશાંત અને ગ્લોરિયાના ગયા પછી મમ્મી સાથે વાત કરતા હું સાવ ભાંગી પડી હતી. મમ્મી મને ધીરજ રાખવાનું કહેતી હતી. મેં એક મહિનો ધીરજ રાખી, પણ એ પ્રત્યેક દિવસ મારો કેવો જતો એનાથી મમ્મી અજાણ નહોતી. એક મહિનો માંડ પૂરો કરીને પાછી આવી. મમ્મી-પપ્પા મને ઉમળકાથી આવકારશે એવી તો કોઈ અપેક્ષા નહોતી પણ સહાનુભૂતિ કે આશ્વાસનની અપેક્ષા તો હતી જ.

પણ એવું કશું જ ન બન્યું. હું ઘરમાં તો આવી પણ સાવ અણગમતી મહેમાન બનીને રહી.

એક મિનિટમાં આ આખો સમય નજર સામે તરી આવ્યો.

“અને હા સાંભળ..” મારી વિચારધારા તૂટી. પપ્પા હજુ કશું કહેતા હતા.

“તારા સાસરે કંકોતરી આપવા તું જઈશ અને પ્રશાંતના મમ્મીને પગે પડીને લગ્નમાં આવવા વિનવીશ. કાલે હું ઑફિસ લઈને કાર પાછી મોકલીશ. મોહન સાથે તું તારા સાસરે જઈશ. અને આ ફાઇનલ છે.” કહીને પપ્પા તો ચાલ્યા ગયા.

પ્રશાંતના મમ્મીને મળવા જવાના વિચારે મને આખી રાત ઊંઘ ન આવી. એક વાર એ અહીં આવ્યા હતાં ત્યારે મેં જ એમને ફરી આ ઘરનો ઉંબરો ચઢવાની ના પાડી હતી એ વાત પપ્પા સુધી પહોંચી હતી. અને હવે એટલે જ મારે જ એમને આમંત્રણ આપવા જવું એવું પપ્પાનું ફરમાન હતું. મારા માટે આ સ્વમાનભંગ હતું પણ પપ્પાને એ કેવી રીતે કહું?

આખી રાત આત્મહત્યાના કેટલાય વિચારો આવ્યા. પંખા પર લટકીને મરું? અગાશી પર જઈને કૂદકો મારું? સ્ટોરરૂમમાં જઈને ઉંદર મારવાની ગોળીઓ એક સામટી પાણી સાથે પેટમાં ઉતારી દઉં કે પછી બળીને મરું? પણ બળીને મરી ગઈ તો ઠીક નહીં તો એ ભયાનક ચહેરો લઈને ક્યાં જઈશ, જો જીવી ગઈ તો એ જીવન મોતથી પણ બદતર હશે.

ના.. ના…, એનાં કરતાં કાલે મોહન સાથે પ્રશાંતના ઘેર જતાં રસ્તામાં તળાવ પાસેથી પસાર થતાં ગાડી ઊભી રખાવીને પાણીમાં કૂદી મરીશ. અથવા કોઈ ટ્રાફિક સિગ્નલ પર કાર ઊભી રહેશે ત્યારે ગાડીમાંથી ઉતરીને કોઈ ધસમસતી કાર કે ટ્રેન સામે પડતું જ મૂકીશ.

પણ એમ કરવામાં મોહનની નોકરી જોખમાય. અને છોકરીઓનું મરવું ય ક્યાં સરળ છે! લોકો કંઈ કેટલાય અર્થના અનર્થ કરશે. અને વળી મારા આ કારનામાથી ભાઈના લગ્નમાં ભંગાણ પડ્યું તો! મમ્મી પપ્પા જીવશે ત્યાં સુધી મને માફ નહીં કરે.

લંડન પહોંચ્યા પછી પ્રશાંત અને ગ્લોરિયાને જોઈને હું હતપ્રભ થઈ ગઈ હતી. એક નાનકડા રૂમમાં મારો સામાન મૂકીને પ્રશાંત બહાર નીકળી ગયા પછી એક ક્ષણમાં મારી દુનિયા ભસ્મ થઈ ગઈ હતી. ભેંકાર, અંધકારભર્યા જીવનના વિચારે હું આજની જેમ એ રાત્રે ઊંઘી શકી નહોતી. એ અજાણ્યા શહેરમાં હું સાવ એકલી, નિસહાય હતી. છતાં એક વાર પણ મને આત્મહત્યાનો વિચાર આવ્યો નહોતો. મારી આંખ સામે મમ્મી પપ્પાના ચહેરા દેખાતા હતા. આ નાલાયક માણસ માટે થઈને હું મારાં મા-બાપને દુઃખી શા માટે કરું? અને આજે મમ્મી-પપ્પાના કારણે જ હું આત્મહત્યાના ઉપાયો શોધી રહી હતી. પપ્પાના ઘરમાં રહીને એમની સામે બંડ કરી શકું એમ તો નહોતી તો મરવા સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય ક્યાં હતો?

છેવટે ઊભી થઈને શાવરમાં ચાલી ગઈ. ક્યાંય સુધી શરીર પર પાણીની ધારા ઝીલતી રહી. અંતે જ્યારે શાવરમાંથી બહાર આવી ત્યારે મન હળવું થતાં એક નવો જ  વિચાર આવ્યો.

આત્મહત્યા એટલે શું? આત્માનું હનન જ ને! પ્રશાંતની મમ્મીના પગે પડીને ક્ષમા માંગવાનું એ આત્મહત્યાથી ક્યાં કમ છે?

હવે મને કોઈ એ કહેશો કે એને શું કહેવાય, હત્યા કે આત્મહત્યા?

ભાવાનુવાદઃરાજુલ કૌશિક

એ દિલે નાદાન -નમસ્કાર ગુજરાત (કેનેડા)માં પ્રસિદ્ધ લેખ

૧૯૭૫નો એ સમય… ૧૭ વર્ષનો એક છોકરો  ૧૫ વર્ષની એક છોકરીની સામે લાલ ગુલાબ ધરીને કહેતો હતો…. “ આઇ લવ યુ.” 

પંદર વર્ષની એ ગભરાયેલી છોકરીએ દોટ મુકી અને સડસડાટ પોતાનાં એપાર્ટમેન્ટનાં પગથિયાં ચઢી ગઈ. બીજા દિવસે ફરી એ જ છોકરો– 

એ જ છોકરી– એ જ એક તરફી સંવાંદ પણ આજે લાલ ગુલાબના બદલે એક નાનકડો ગુલદસ્તો. ફરી ફરી અને રોજે રોજ આ ઘટનાનો ક્રમ

ચાલુ રહ્યો. પણ પેલી ગભરાયેલી છોકરી ઘરમાં કોઈને કશું જ કહી શકી નહીં. 

એ ઉંમર જ એવી હતી કે શરમના માર્યા જીભ ખુલતી જ નહોતી. હવે તો એને સ્કૂલે જતાં –આવતાં પણ પેલો છોકરો રસ્તામાં આંતરતો..

આજે  ફૂલ તો કાલે ચોકલેટ…આજે  સ્કાર્ફ તો કાલે હાથમાં પહેરવાની લકી…છેલબટાઉ છોકરાને આનાથી વધુ શું આપી શકાય

એની ખબર નહોતી પરંતુ આ છોકરી એને ગમતી હતી એટલી તો એને ખબર હતી. ફિલ્મો જોઈ જોઈને ઇશ્કી મિજાજ પર વધુ રંગ ચઢતો હતો. અને આ સિલસિલો છ મહીના સુધી લગાતાર ચાલુ જ રહ્યો. હવે સમીરથી ત્રાસેલી નેહાએ એની ખાસ સખી હેતાને વાત તો કરી પણ,

અબુધ છોકરીઓને આનું શું કરી શકાય કે શું કરવું જોઈએ એની સમજ પડતી નહોતી. ઘરમાં કહેવું  તો કેવી રીતે એની અવઢવમાં બીજા થોડા દિવસ પસાર થઈ ગયા.

છોકરાનું નામ સમીર.. ટ્રાન્સફરેબલ જોબ ધરાવતા પિતાએ સમીરનું ભણવાનું ન બગડે એટલે અમદાવાદમાં એપાર્ટમેન્ટ લઈ લીધો હતો. 

સમીર અને એની મમ્મી સરોજા અહીં રહેતા. સમીરના પિતા અશોકભાઈ પંદર દિવસે બે-ચાર દિવસ અહીં આવી જતા.

પેલી પંદર વર્ષની છોકરી- નામ એનું નેહા. ચાટર્ડ એકાઉન્ટટ રાકેશભાઈ અને ભાવનાબેનની એક માત્ર દીકરી. સરસ મઝાનો સુખી પરિવાર.

પણ આ પરિવાર એક દિવસ આખે આખો ઝંઝોડાઈ ગયો.

એ દિવસે નેહા સ્કૂલેથી પાછી જ ના આવી. સામાન્ય રીતે સવા પાંચ વાગ્યા સુધીમાં તો એ ઘરમાં જ હોય. ઘરમાં આવતા પહેલાથી જ એની

ધાંધલ શરૂ થઈ જતી. એપાર્ટમેન્ટના એક સાથે બે બે પગથિયાં કુદાવતી એ સડસડાટ એના બીજા માળે આવેલા એપાર્ટમેન્ટનાં

બારણે પહોંચી જ હોય અને એક ક્ષણની પણ રાહ જોયા વગર ધનાધન ડોરબેલ ચાલુ થઈ જ ગયો હોય. 

મમ્મી આવે ત્યાં સુધીમાં તો ઉપરાઉપરી ડોરબેલ વગાડીને મમ્મીને પણ પરેશાન કરી દેતી નેહા આજે પોણા છ વાગ્યા સુધી પણ ઘેર પહોંચી નહોતી.

બોર્નવિટાનું હુંફાળુ દૂધ અને સાથે કંઈક નાસ્તો કરીને એ પોતાના ક્લાસિકલ ડાન્સ ક્લાસમાં જવા નીકળી જતી એટલે ભાવનાબેને

સવા પાંચ વાગતામાં તો એનું દૂધ ગરમ કરીને એનાં ભાવતાં વડાંનો ડબ્બો પણ ડાઇનિંગ ટેબલ પર કાઢીને તૈયાર રાખ્યો હતો.

સ્કૂલેથી સીધા જ ઘેર આવવાની ટેવવાળી નેહા આજ સુધી ક્યારેય મોડી પડી જ નહોતી. તો આજે કેમ? 

આમ તો એપાર્ટમેન્ટની બાલ્કનીમાંથી બહાર દેખાતા મેઇન રોડ સુધી કેટલીય વાર ભાવનાએ નજર દોડાવી હતી. 

હા! ક્યારેક એવું બનતું કે જે દિવસે ડાન્સ ક્લાસ ન હોય ત્યારે થોડી વાર એપાર્ટમેન્ટના કોમન પાર્કમાં બહેનપણીઓ સાથે ઊભી રહી જતી. 

એ કોમન પાર્ક પણ બાલ્કનીમાંથી દેખાતો હતો ત્યાં ય નજર માંડી જોઈ પણ, ખાલી નજર પાછી વળીને મેઇન ડોર પર લંબાઈ.

હવે ધીરજ ખુટતાં ભાવના નીચે આવી. કોમન પાર્કમાં સાંજ પડે ટહેલવા નીકળેલા થોડા વયસ્ક સિવાય કોઈ નજરે ન પડ્યું.

આશંકાથી ભાવનાનું હૈયુ ફફડી ઉઠ્યુ. ઘરમાં આવીને નેહાની સ્કૂલની બધી બહેનપણીઓના ઘેર ફોન કરી ચૂકી. 

બધેથી એક જ જવાબ…” આંટી, અમે નીળ્યા તો સાથે જ પણ, પછી ખબર નથી નેહાને કેમ મોડું થયું.”

હવે ભાવનાએ એપાર્ટમેન્ટમાં રહેતી નેહાની બીજી બહેનપણીઓના ઘેર ફોન કરવા માંડ્યા. માત્ર એક હેતા પાસેથી જવાબ મળ્યો..

“ આંટી, નેહા આવી તો ગઈ જ હતી. નીચે મને મળી પણ ખરી પણ એને ક્લાસમાં જવાનું મોડું થાય એટલે બે મિનિટથી તો વધુ ઊભી 

પણ રહી નહોતી. એનો અર્થ એટલો તો થયો કે નેહા ઘરની નીચે સુધી તો આવી જ હતી તો પછી ક્યાં ફંટાઈ ગઈ?

કોઈ શક્યતા ન દેખાતા ભાવનાએ રાકેશને ફોન કર્યો. ચાટર્ડ એકાઉન્ટટ થયેલા રાકેશની રિલીફ રોડ પર ઓફિસ હતી. 

ઓફિસ બંધ કરીને એ ઘેર પહોંચે તો પણ સહેજે પચીસ-ત્રીસ મિનિટ તો થઈ જ જાય એમ હતી. એટલે એણે ઓફિસથી નીકળીને એણે

સૌથી પહેલાં પોલીસ સ્ટેશન દીકરી ગુમ થયાની ફરિયાદ નોંધાવી અને એના વોલૅટમાં રહેલો નેહાનો ફોટો પોલિસ ઇન્સ્પેક્ટરને આપીને ઘેર પહોંચ્યો..

ઘેર પહોંચ્યો ત્યાં સુધીમાં તો ભાવનાનો પડી ગયેલો ચહેરો અને રડી રડીને લાલઘૂમ થયેલી આંખો કહેતી હતી કે એ નેહાને શોધવાના 

તમામ પ્રયાસોમાં નિષ્ફળ ગઈ છે. સાત, આઠ, નવ-ઘડીયાળનો કાંટો એની ગતિએ આગળ વધતો જતો હતો. પણ નેહાનો કોઈ પત્તો નહોતો. રાકેશે ફરી એક વાર પોલિસ સ્ટેશને નેહાની તપાસ માટેના રિપોર્ટ માંગ્યા. હવે પોલીસે સાબદા થવું જ પડે એમ હતું.

ઇન્સ્પેક્ટરે રાકેશને થોડા સવાલો કર્યા જેના પરથી એટલું તો તારવી શક્યા કે નેહા ઘર સુધી તો પહોંચી જ હતી. 

રાકેશની પાછળ પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર મકવાણા બીજા બે પોલીસ સાથે મારતી જીપે સૌમ્ય એપાર્ટમેન્ટ પર પહોંચ્યા. 

સૌથી પહેલા ભાવનાબેનને મળીને પરિસ્થિતિનો ક્યાસ કાઢવા પ્રયત્ન કર્યો પણ એમની પાસેથી ઘોર નિરાશા અને અઢળક આંસુ

સિવાય કશું જ ના મળ્યું. હવે એક જ ઉપાય હતો હેતાની મુલાકાત લેવાનો, પરંતુ એપાર્ટમેન્ટમાં હેતા વિશે કોઈ ચણભણ ન થાય એવું

ઇચ્છતા રાકેશે હેતાનાં ઘેર ફોન કરીને એને જ અહીં બોલાવી લીધી. હેતાએ ભાવનાને જે કંઈ કહ્યું એનાથી વિશેષ એ કશું જ જાણતી હોય

એવી શક્યતા લાગી નહીં પરંતુ ઇન્સ્પેક્ટરની ચકોર આંખોએ હેતાના ચહેરા પર એક અવઢવ તો જોઈ જ જાણે સૌની હાજરીમાં 

એ કશું છુપાવતી હોય અને તેમ છતાં આ ક્ષણે કહી દેવાની તત્પરતા દેખાઈ. એની સાથે કરડાકીથી કામ લેવાના બદલે સલૂકાઇથી જ કામ

નીકળશે એવું લાગતા ઇન્સ્પેક્ટરે હળવેથી હેતાને સમજ આપી કે એ જ એક છે જે હવે નેહાને શોધવામાં કે બચાવવામાં મદદરૂપ બની શકે 

એમ છે.

હેતાએ સમીરની નેહા માટેની ઘેલછાની જે વાત કરી એનાથી તો ઘરમાં સોપો પડી ગયો. એક જ ફ્લોર પર સામસામે રહેતા આ

બે પરિવાર વચ્ચે એકબીજાના ઘેર આવવા-જવા જેટલી આત્મિયતા નહોતી પણ સામે મળે તો હેલ્લો કહેવા જેટલું સૌજન્ય તો હતું જ.

ઇન્સ્પેક્ટર હવે પછીની એક ક્ષણ વેડફવા માંગતા નહોતા. સમીરના ઘેર જઈને ઉપરાઉપરી ડોરબેલ મારવા છતાં બારણું ખુલ્યું નહીં. 

ભાવનાની જાણકારી મુજબ સરોજા બે દિવસ માટે એના ભાઈનાં ઘેર ગઈ હતી. તે સમયે મોબાઇલ તો હતા નહીં કે કોઈ પણ વ્યક્તિનો

ક્યાંયથી કૉન્ટૅક્ટ કરી શકાય.

પોલીસ ડોગ….ઇન્સ્પેક્ટર પાસે હવે એક જ રસ્તો બચ્યો હતો અને તે તાત્કાલિક અમલમાં મુકવામાં આવ્યો. એપાર્ટમેન્ટમાં જ્યાં

હેતા અને નેહા છેલ્લે મળ્યાં હતાં ત્યાં પોલીસ ડોગ લઈ આવવામાં આવ્યો. નેહાએ સવારે બદલેલાં કપડાં 

અને એનાં ચંપલ સૂંઘાડવામાં આવ્યાં અને જીમીને છુટ્ટો મુકવામાં આવ્યો. 

જીમી આમતેમ ગોળ ગોળ ઘૂમતો સડસડાટ એપાર્ટમેન્ટનાં પગથિયાં ચઢીને સમીરના ઘરના દરવાજા પાસે આવીને ઘૂરકવા માંડ્યો..

ફ્લેટના બારણાં પાસે આવીને જોરજોરથી જે રીતે ભસવા માંડ્યો એ જોઈને હવે પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર પાસે બારણાં તોડવા સિવાય કોઈ આરો નહોતો.

બારણું તોડતા જ જીમીએ હાથની સાંકળ સાથે ખેંચાઈ જવાય એટલા જોરથી કૂદકો માર્યો અને ઘરમાં ઘૂસ્યો.

ડ્રોઇંગરૂમ તો ખાલી જ હતો. આગળ વધતા ડાઇનિંગરૂમ આવ્યો એ પણ ખાલી જ હતો પરંતુ ડાબી બાજુ કિચનના બારણા પર જીમીએ 

જે રીતે તરાપ મારી એના ધક્કા માત્રથી અટકાવેલું બારણું ખુલી ગયું.

સામે જે કારમું દ્રશ્ય નજરે પડ્યું એ જોઈને તો રાકેશને પણ ચક્કર આવી ગયા. ફર્શ પર લોહી નિતરતી નેહાની કાયા પડી હતી. 

સ્કૂલડ્રેસ આખો લોહીથી લથબથ અને બાજુમાં પડેલી સ્કૂલબેગ પણ .. અત્યંત જોરથી ફ્લોર પર પછડાવાથી અથવા પાછળ કિચનનાં

પ્લેટફોર્મની ધાર પેસી જવાથી માથું ફાટી ગયું હતું અને તેમાંથી લોહીની ધાર વહી રહી હતી અને હવે તો લોહી પણ સુકાવા માંડ્યુ હતું.

રાતના બાર વાગ્યાનો સુમાર થયો હતો. સૌમ્ય એપાર્ટમેન્ટની અમાસની એ રાત વધુ કાજળઘેરી બની ગઈ. 

તરત જ નેહાના મૃતદેહને પોસ્ટમોર્ટમ માટે મોકલી આપવામાં આવ્યો. ભાવનાબેન તો નેહાને જોઈને હોશ ગુમાવી બેઠા હતા અને બાકી હતું તેમ ડૉક્ટરે તેમને ટ્રાંક્વિલાઇઝરનું ઇન્જેક્શન આપી દીધું હતું.

સવારે જ્યારે નેહાનો મૃતદેહ પોસ્ટમોર્ટમમાંથી પાછો આવ્યો ત્યારે સૌમ્ય એપાર્ટમેન્ટ જાણે એની સૌમ્યતા ગુમાવી બેઠું હતું. 

થોડી ચણભણ અને ઘણીબધી સહાનુભૂતિથી વાતાવરણ ખળભળી ઉઠ્યું હતું. પોસ્ટમોર્ટમનો રિપોર્ટ કહેતો હતો કે નેહાનું મૃત્યુ માથાનાં

પછડાટ અને હેમરેજનાં લીધે થયું હતું . એથી વિશેષ કશું જ નહોતું.

બે દિવસે સમીરનો પત્તો ખાધો. સમીરે જે કબૂલાત કરી એનાથી કેસ વધુ સ્પષ્ટ બન્યો હતો. ઉંમરનો તકાજો, ફિલ્મોની અસર –

પહેલાં નશા, પહેલાં ખુમારની જેમ એને નેહા પ્રત્યે પ્રથમ દૃષ્ટિનો પ્રેમ હતો. નેહા કોઈ પણ હિસાબે એને મળવી જ જોઈઇએ એવી ઘેલછા

અને નેહા એને દાદ નહોતી આપતી એના લીધે વધતી જતી અધીરાઈ. તે દિવસે સાંજે એણે નેહાને દૂરથી આવતી જોઈ હતી. 

ઘરમાં મમ્મી નહોતી, આ એક મોકો હતો નેહા સાથે વાત કરવાનો. રસ્તા પર કે એપાર્ટમેન્ટના કોમન પ્લોટ કે પાર્કિંગ પ્લોટમાં તો કંઈ 

વાત થાય? અને આમ પણ નેહા ક્યાં એક ક્ષણ પણ ઉભી રહેતી હતી!

સમીરને તો કહેવું હતું કે એ નેહાને કેટલો પ્રેમ કરે છે. એને નેહાને કહેવું હતું કે, સમીર એનાં માટે આસમાનના તારા તોડી લાવશે. 

એને નેહાને કહેવું હતું કે નેહા કેટલી નસીબદાર છે કે એને મમ્મી-પપ્પાની નજરથી જરાય દૂર જવું જ નહીં પડે.

ઘણું બધું કહેવું હતું પણ નેહા ઉભી જ ક્યાં રહેતી હતી એટલે આજે તક જોઈને નેહા પગથિયાં ચઢતી હતી ત્યારે એ ઘરના બારણાં

પાસે ઊભો રહ્યો અને જેવી નેહા આવી કે તરત જ એને ઘરમાં ખેંચી લઈને બારણું બંધ કરી દીધું. 

પણ અત્યારે ય નેહા ક્યાં એની કોઈ વાત સાંભળવા તૈયાર હતી? સમીરનો હાથ છોડાવીને ભાગવાની પેરવી કરતી નેહાને એણે

વધુ જબરદસ્તીથી ખેંચીને કિચન સુધી ઢસડી. કારણ બીજું કંઈ નહીં પણ ડ્રોઇંગરૂમમાં કંઈ અવાજ થાય તો તરત બહાર સંભળાય તો 

પછી એને જે કહેવું હતું એનું શું? એ તો બાકી ના રહી જાય?

કિશોરાવસ્થાની નાદાન ઉંમરે આવેલા નાદાન તરંગી વિચાર અને નાદાનિયત ભરેલા પગલાએ સમીરને દિશાશૂન્ય બનાવી દીધો હતો. 

એને તો બસ એક વાર નેહા એની વાત સાંભળે એટલું જ જોઈતું હતું. હાથની ખેંચમતાણમાં બંનેના હાથમાં પકડાયેલી નેહાની

સ્કૂલબેગનો પટ્ટો તૂટી ગયો અને નેહા ફોર્સથી પાછળ કિચનના પ્લેટફોર્મ સાથે અફળાઈ.

પછીની ક્ષણોમાં તો સમીરના મન પરથી પ્રેમનો નશો ઊતરી ગયો. સામે નેહાના માથા પરથી વહી રહેલી લોહીની ધારથી એ હાકોબાકો

બની ગયો અને બીજું કંઈ વિચાર્યા વગર ઘરનું બારણું ખેંચીને બંધ કરીને ત્યાંથી ભાગી છુટ્યો. મમ્મી માસીના ઘેર રાણીપ જવાની હતી 

એટલી ખબર હતી એટલે સીધો રિક્ષા કરીને ત્યાં પહોંચી ગયો.

બસ આટલી જ વાત પણ, હજુ ય મગજ પરથી ધૂન ઉતરતી નહોતી કે, નેહાએ મારી વાત તો સાંભળવી જોઈએને? 

હું વાત કરતો હતો ત્યાં શાંતિથી ઊભાં તો રહેવું જોઇએ ને?

પોલીસ કસ્ટડીમાં રિમાન્ડ પર રખાયેલા સમીરને શું સજા કરવી? મમ્મી કે પપ્પા તો હવે એને સ્વીકારવા તૈયાર જ નથી એ ય એક સજા નથી?  સરોજા અને અશોકે આ એપાર્ટમેન્ટ જ નહીં શહેર પણ છોડી દીધું છે.

જુવેનાઇલ જસ્ટિસ ( કેર એન્ડ પ્રોટેક્શન ઓફ ચિલ્ડ્રન) એક્ટ હેઠળ સમીરને તે વખતે તો રાજકોટ ખાતે સ્થપાયેલ સ્પેશિયલ હોમમાં

લઈ જવામાં આવ્યો. એ સમય, એ કિશોરાવસ્થા વીત્યા પછી સમીરનું શું થયું એ આજ સુધી કોઈને ખબર નથી.

ગોરો રંગ, કપાળ પળ લહેરાતા વાળના ગુચ્છા અને આંખમાં એક જાતની ઘેલછા સાથે કોઈને જુવો તો એ કદાચ સમીર હોઈ શકે

એમ સમજી લેજો.

વાર્તાલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ / ૨૦

મૃણાલને આમ અડધી રાત્રે અહીં જોવાની વાત  શ્રીકાંત અને ગાયત્રીને જરાય શુભકારી ન લાગી પરંતુ હાલ પરત્વે, આ પળે મૃણાલને એક પણ સવાલ કરવાનું બંને એ ટાળ્યું. સડસડાટ પોતાના રૂમમાં પહોંચી ગયેલી મૃણાલ સ્વસ્થ થાય ત્યાં સુધી ધીરજ રાખવાની સમજૂતી એ ચારે આંખોમાં ઝબકી ગઈ.

“મીરાં, તારો જીવનપથ તેં જાતે કંડારી લીધો છે. તું હંમેશા સુખી રહે એવા સાચા મનનાં અમારાં તને આશીર્વાદ છે પણ, ક્યારેય આ રસ્તે ચાલતા તને ઠોકર લાગે તો એક વાર પણ વિચારવા ન રહેતી. આ ઘર હંમેશા તારું જ છે અને આ ઘરના દરવાજા હંમેશા તારા માટે ખુલ્લા છે એટલો વિશ્વાસ મનમાં કાયમ રાખજે” શ્રીકાંત ક્યારેક મૃણાલને વહાલથી મીરાં કહેતા.

લગ્ન કરીને વિદાય લેતી દીકરીને શ્રીકાંતે એક પળ માટે રોકી લીધી હતી. કોણ જાણે કેમ પણ, કૈરવ પરત્વે એમનો એ વખતેય મૃણાલ જેટલો વિશ્વાસ ઊભો નહોતો થઈ શક્યો.

ગાયત્રીએ ફ્રીજમાંથી ઠંડા પાણીનો ગ્લાસ ભરીને મૃણાલના હાથમાં થમાવ્યો. એકી શ્વાસે સદીઓની તરસ બુઝાવતી હોય એમ મૃણાલ પાણી ગટગટાવી ગઈ. ગાયત્રીબેને એની બાજુમાં બેસીને એનો હાથ હાથમાં લીધો. પા પા પગલી ચાલતા શીખતી મૃણાલ જે વિશ્વાસથી માનો હાથ પકડી લેતી એટલા જ વિશ્વાસથી મૃણાલે એ હાથ થામી લીધો.

આજે પણ મૃણાલનો રૂમ એમ જ અકબંધ સચાવાયેલો હતો. ખાલી એમાં આન્યાને તેડીને ઉભેલી મૃણાલની બંને બાજુએ શ્રીકાંત અને ગાયત્રીની તસ્વીરનો ઉમેરો થયો હતો. એ જીવંત લાગતી તસ્વીર આ રૂમને વધુ જીવંત બનાવતી હતી. શ્રીકાંત અને ગાયત્રીએ મૃણાલના રૂમની એક દીવાલ પર મૃણાલનાં નાનપણથી માંડીને વિદાય સમયના કેટલાક લાક્ષણિક ફોટાઓના કૉલાજથી મૃણાલની યાદો વધુ ઉપસાવી હતી. કેટલીય આનંદની પળોમાં ગાયત્રીએ શ્રીકાંતને આ કૉલાજ સાથે વાતો કરતા જોયા હતા. 

હળવેકથી શ્રીકાંતભાઈ ઊભા થઈને એમના રૂમમાં ચાલ્યા ગયા અને ગાયત્રીએ મૃણાલના હાથમાંથી આન્યાનો પોટ્રેટ લઈ બાજુમાં મૂકી મૃણાલને એના બેડ પર સુવડાવીને પોતે પણ એની બાજુમાં સુઈ ગયાં.

મા જોડે, માના આગોશમાં મૃણાલને શાતા વળી પણ આંખોમાં ઊંઘનું નામ નિશાન નહોતું. ક્યાંથી હોય? બળબળતી આંખોમાં ભડભડ સળગતા સંસારની રાખ લેપાઈ ગઈ હતી. અને એ રાખોડી આવરણની પેલે પાર આન્યાનો માસુમ ચહેરો, નિર્દોષ આંખોની મસ્તી, બોર્નવિટા પીધેલા મ્હોંની સુગંધ એકદમ અનુભવી શકતી હતી. મન પર બાઝેલો ડૂમો બહાર છલકાઈ જાય એ પહેલાં એણે જબરદસ્તીથી આંખો મીંચી દીધી.

એણે તો આંખો મીંચી દીધી પરંતુ બાજુમાં આડે પડખે થયેલી ગાયત્રી કે બાજુના રૂમમાં સુતેલા શ્રીકાંતની આંખોમાંની નિંદર વેરણ થઈ ગઈ હતી.

વહેલી સવારે ગાયત્રી ઊઠીને બહાર આવી, હળવેથી રૂમનું બારણું બંધ કર્યુ. શ્રીકાંતભાઈએ તો પહેલાં જ ઊઠીને ચા તૈયાર કરવા માંડી હતી. ઘણીવાર શ્રીકાંતભાઈ સવારની આદુ-ફુદીનો અને ઘરની પાછળ ઉગાડેલી લીલી ચા નાખીને ચા બનાવતા. મૃણાલને શ્રીકાંતભાઈએ બનાવેલી ચા ખૂબ ગમતી.

ચાનો કપ નાક પાસે લઈને ઉંડો શ્વાસ ભરી લેતી. “પપ્પા, આ સુગંધથી જ એકદમ તાજગી આવે છે. જાદુ છે તમારા હાથમાં”

“જાદુ નહી બેટા, તમારા માટેનો પ્રેમ છે.”

શનિ-રવિવારની સવારે આવી કડક મીઠી ચા સાથે ગાયત્રી કશોક ગરમ નાસ્તો બનાવતી અને જુદા જુદા વિષયો પર ચર્ચાઓ ચાલતી અને ત્યારે એ સૌની સવાર પણ કડક મીઠી બની જતી.

ગાયત્રીએ બોલ્યા ચાલ્યા વગર એક બાજુ સ્ટ્ફ પરાઠાની તૈયારી કરવા માંડી. મૃણાલ ઊઠી ત્યારે ચાના ટેબલ પર બધું જ તૈયાર હતું પણ માનસિક રીતે કોઈ કોઈની સાથે વાત કરવા કે મૃણાલ પાસે જે અનહોની બની ગઈ એ ઉખેળવા તૈયાર નહોતા.

મૃણાલની કોરી ધાકોર આંખોમાં શૂન્યાવકાશ છવાયેલો હતો. આ શૂન્યાવકાશના પડળ છેદાતા કેટલો સમય લાગશે? પણ જે સમય લાગે એ સમય મૃણાલને આપવો એવી સમજૂતી બંને એ કરી લીધી હતી.

મૃણાલે ઊઠીને ચૂપચાપ ટેબલ આવીને ચા પી લીધી. બીજો કોઈ સમય હોત તો એણે ચાની મીઠી સોડમ ફેફસામાં ભરી લીધી હોત પણ ના! એણે એવું કશું જ કર્યા વગર ચા પી લીધી અને સીધી શાવરમાં જતી રહી.

થોડીવારે શ્રીકાંતભાઈના સેલફોન પર અજયભાઈનો મેસેજ ઝબક્યો.

“આઇ વૉન્ટ ટુ ટોક ટુ યુ. કેન આઇ?”

શ્રીકાંતભાઈ ઊભા થઈને પોતાના બેડરૂમમાં ચાલ્યા ગયા અને એમણે જ અજયભાઈને ફોન જોડ્યો. હાથ બહાર ગયેલી પરિસ્થિતિ અંગે જે કંઈ સાંભળ્યુ એ એમની ધારણા બહારનું હતું . ઊંડો શ્વાસ લઈને એમણે અજયભાઈને કહ્યું,

“જેવા મારી દીકરીના નસીબ.”

“એ મારી પણ દીકરી છે અને રહેશે.. એની અમાનત મારી પાસે છે. આન્યાનો ઉછેર મારી જવાબદારી છે.”

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘અનોખીની અનોખી પ્રણયકથા’ રાષ્ટ્રદર્પણ Atlanta (USA)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા .

“આ મહિનાની આખર તારીખે મારો જન્મદિવસ છે. ક્યાં તો સગાઈની વીંટી લઈને આવજે નહીંતર તારા મનમાંથી આ ઘરનું સરનામું અને તારા જીવનમાંથી મારું નામ હંમેશ માટે ડીલીટ કરી નાખજે, સમજ્યો? છેલ્લાં બે વર્ષથી આપણે ડેટ કરીએ છીએ. આપણે બહાર મળીએ, તું અહીં મારા ફ્લેટ પર આવે, ક્યારેક સાંજ સુધી રોકાય. એનોય વાંધો નહીં. મને મારી જાત સાચવતાં આવડે છે પણ આજુબાજુવાળા મારા વિશે કંઈક ભળતું વિચારવાનું શરૂ કરે એનો મને વાંધો છે. કોઈને પણ જવાબ આપતા મને આવડે છે પણ એવી ફાલતુ વાતો પાછળ મારો સમય બગાડવો પડે એની સામે મને વાંધો છે” અનુએ અખિલને છેલ્લી ચીમકી આપી દીધી.

અનુ એટલે અનોખી. સાચા અર્થમાં એ સાવ અનોખી છે. કાવાસાકી બાઇક રેલીની એ મોડી સાંજથી અનોખી અને અખિલની કથા શરૂ થઈ હતી..

કાવાસાકીની એ રેલી અંગે ઘણી બધી જાહેરાત થઈ હતી એટલે પ્રેસ રિપૉર્ટર, ફોટોગ્રાફર, વિડીયોગ્રાફરની પણ નોંધપાત્ર હાજરી હતી. સાંજ રાતમાં ઓગળવાની તૈયારીમાં હતી. ગ્રાઉન્ડમાં લાઇટો ઝળહળી ઊઠી.

મુંબઈથી થાણે સુધીની બાઇકર્સ રેલીમાં જોડાનારા ૨૪૯ યુવાનો એ ઉત્તેજનાભરી ક્ષણની રાહ જોઈને ઊભા હતા. અને ત્યાં અનોખીની એન્ટ્રીથી કાવાસાકી બાઇકર્સ ગ્રુપમાં સન્નાટો છવાઈ ગયો. ૨૪૯ જેટલા યુવાન બાઇકર્સની વચ્ચે અનોખી એકલી જ યુવતી હતી.

“હાય, ધીસ ઇઝ અનોખી. અનોખી પ્રભુ.”

ગ્રુપના સૌથી સીનિયર એવા વેદાંતે આગળ આવીને સૌને અનોખીની ઓળખ કરાવી. એ અનોખીની ઓળખ કરાવતો હતો જ ને એટલામાં ૨૫૦માંથી બાકી રહેલા, છેલ્લા અને મોડા પડેલા બાઇકરે ભયાનક સ્પીડે એ સ્ટ્રીટ પર એન્ટ્રી લઈને બ્રેક મારી. પગના ટેકે એક બાજુ નમેલી બાઇક પરથી ઊતર્યા વગર જ એણે માથા પરની હેલમેટ ઉતારી. એ જ્યાં ઊભો હતો ત્યાં ગ્રાઉન્ડ પરની લાઇટનું સીધું અજવાળું એના ચહેરા પર ઊતરી આવ્યું. ગોરાચીટ્ટા ચહેરા પર ચમકતી ઘેરી કથ્થઈ આંખો જોઈને એ જ ક્ષણે અનોખીએ નક્કી કરી લીધું કે આ જ યુવક એનો જીવનસાથી હશે.

એણે તો નક્કી કરી લીધું પણ એ યુવક એટલે કે અખિલ પણ ઓછો જક્કી નહોતો.

એ દિવસ પછી તો વેદાંતની મધ્યસ્થીથી અનોખી અને અખિલ થોડાં નજીક આવ્યાં.

*******

અનોખી સરળ, સહજ અને બોલકણી હતી. અખિલ અસહજરીતે શાંત હતો. અનોખી બોલવાનું શરૂ કરે પછી એની વાતોમાં ફુલસ્ટોપ કે બંધનું બટન આવતું જ નહીં.

અનોખી નાની હતી ત્યારથી જ જાણે જુદી માટીથી ઘડાઈ હોય એવી હતી. મમ્મી-પપ્પા, દીદી અને અનોખી, એમ ચાર જણનાં પરિવારનો સ્નેહતંતુ એનાં નાની સાથે સતત જોડાયેલો હતો. રિટાયર્ડ થયાં પછી  મુંબઈ છોડીને અનોખીના મમ્મી-પપ્પા લોનાવાલાનાં ફાર્મ હાઉસ રહેવાં ચાલ્યાં ગયાં હતાં. અનોખીએ એની જોબના લીધે મુંબઈનાં ફ્લેટમાં રહેવું પસંદ કર્યું હતું. આર્મીમાં ઉચ્ચ પદવીએ પહોંચેલા નાનાનાં અવસાન બાદ નાનીએ દિલ્હી છોડી લોનાવાલામાં નાનકડું ઘર લઈ લીધું હતું. અનોખી દર શનિ-રવિ લોનાવાલા આવી જતી. નાનીને અનોખી ખૂબ વહાલી હતી. નાનીનું આખાબોલાપણું અનોખીને વારસામાં મળ્યું હતું.

નાનીએ અનોખીનાં ૨૫માં વર્ષે એને બાઇક આપી. અનોખી જેવી તેજતર્રાર યુવતી માટે તો આ જ ભેટ હોય ને!

“નેના, આજે હું ૨૫ વર્ષની થઈ. મને ખબર છે હવે મારા માટે મમ્મી મુરતિયા શોધવા માંડશે. What do you say? કોણ હશે અને કેવો હશે? જો મારે પસંદ કરવાનો આવે તો…..” બર્થડેના દિવસે નાનીનાં ઘેર લંચ લેતા અનોખીએ પૂછ્યું.

“Select a boy who has shiny brown eyes. He will be your best life partner”  હજુ તો અનોખી પોતાનો સવાલ પૂરો પૂછે એ પહેલાં નેનાએ જવાબ આપી દીધો.

અનોખીને વહાલ આવે ત્યારે એ એની નાનીને નેના કહેતી.

“આટલો ફર્મ ઓપિનિયન કેમ, નેના?”

“Because your grandpa had shiny brown eyes and he prooved as not only best husband but also best human too.” આર્મી ઑફિસરના પત્નીની વાતોમાં અંગ્રેજીનું પ્રભુત્વ હતું.

રેલીની એ સાંજે અનોખીને અખિલની શાઇની બ્રાઉન આંખોમાં એની નેનાના વિશ્વાસની છબી દેખાઈ અને બિનધાસ્ત અનોખીએ વેદાંતને સાઇડ પર લઈ જઈને કહી દીધું, “Vedant, mark my words and let that boy know that he will be my life partner.”

સમય જતાં અખિલની જીવનકથાનાં પાનાંઓ ખૂલતાં ગયાં. સાવ અઢાર વર્ષનો હતો અને મમ્મીનું અચાનક આવેલા સ્ટ્રોકના લીધે અવસાન થયું હતું. અખિલ અને એના ડૅડી, બંનેની પ્રકૃતિ  શાંત. બે શબ્દથી કામ પતે તો ત્રીજો શબ્દ વાપરવાનાય એમને વાંધા.  બંનેને જોડતી કડી એના મમ્મી હતાં. એમણે નાનકડા પરિવારને એકસૂત્રે, એકસૂરે બાંધી રાખ્યો હતો. અને મમ્મીના અચાનક અવસાનથી એ એકસૂત્રતા વીખરાઈ ગઈ. જાણે અખિલ અને ડૅડીના સૂર ખોવાઈ ગયા.

આકાશમાં ઊડતાં પંખીની ઝડપે જાણે સમયે પાંખો ફેલાવી હતી. અઢારમાંથી અઠ્ઠાવીસ વર્ષનો અખિલના જીવનનો એ દસકો કેવી રીતે પૂરો થયો એની તો માત્ર કલ્પના જ કરવી રહી. પણ અઠ્ઠાવીસમાં વર્ષે રિદ્ધિમાએ અખિલનાં જીવનમાં પગરવ માંડ્યા. પપ્પાના મિત્રની સિફારિશથી અખિલ અને રિદ્ધિમા મળ્યાં, બંનેએ એકમેકને પસંદ કર્યાં. શાંત સૂના ઘરમાં શરણાઈની સૂર રેલાયા.

રિદ્ધિમા જન્મથી જ સોનાની થાળીમાં ચાંદીની ચમચીથી ખાવા ટેવાયેલી હતી. હાઇ ફેશન, હાઇ સોસાયટીની રિદ્ધિમાએ પોતાની આગવી અદાથી અખિલને આંજી દીધો. અંજાયેલી આંખો જ્યારે વાસ્તવિકતા જોતી થઈ ત્યારે રિદ્ધિમાની રોશનીનો ઓપ ઊતરવા માંડ્યો હતો.

મમ્મીએ ઘર સંભાળ્યું હતું, અખિલ અને ડૅડીને સંભાળ્યા હતા. રિદ્ધિમા તો પોતાની જાતથી છૂટી પડીને કોઈનાય માટે જીવી શકતી જ નહોતી એવું અખિલને સમજાયું અને સાવ થોડા સમયમાં બંને છૂટાં પડ્યાં.

“એ ડિવોર્સી છે.” અનોખી અખિલ તરફ આગળ વધે એ પહેલાં જ વેદાંતે પાણી પહેલાં પાળ બાંધવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

“હા, તો શું થયું? અત્યારે તો એ એકલો છે ને? રિદ્ધિમા એનો ભૂતકાળ હતો, હું એનું વર્તમાન અને ભવિષ્ય બનીશ.” અનોખીએ એના ફર્મ અવાજે નિર્ણય જાહેર જાહેર કરી દીધો.

*******

“નેના, તમે નાનાજીમાં એવું તે શું જોયું હતું અને નાનાજીએ તમને કેમ પસંદ કર્યા હતા? What special quality both of you did see or find in each other?” નાની જોડે અનોખી ખૂબ ખુલ્લા મનથી વાત કરતી.

“એ સમયે તો લગ્ન પહેલાં ક્યાં કોઈ ડેટ કરતું. બસ માબાપની પસંદગી અને નિર્ણય આખરી હોય. No personal choice. પણ તારા નાનાજીને મારામાં એમની મા દેખાઈ હતી. અને હું જ્યારે તારા નાનાજીને મળી ત્યારે મને એવું લાગ્યું કે જીવનની હરેક સુખની પળોમાં એ મારી સાથે હશે તો એ પળ ઉત્સવ બની જશે અને દુઃખની પળોમાં એ મારો સધિયારો બની રહેશે. દીકરી, તારા નાનાની શાઇની બ્રાઉન આંખોમાં જોઈને જ મને એમના પ્રત્યે આવી શ્રદ્ધા જાગી હતી. કદાચ તને કદાચ આ નહીં સમજાય, પણ એવું બને કે એકબીજાને ઓળખવામાં જીવન વીતી જાય અને ક્યારેક એક ક્ષણમાં જીવનભરનો વિશ્વાસ બંધાઈ જાય.”

રેલીની સાંજે અખિલની શાઇની બ્રાઉન આંખો જોઈને જ અનોખીને નાનીના એ વિશ્વાસની જાણે ઝાંખી થઈ ગઈ.

******

“Please leave me alon. અનોખી, એક વાત તું સમજ, તું કંઈ મારા જીવનની પહેલી છોકરી નથી. તારાં પહેલાં રિદ્ધિમા સાથે હું રિલેશનશિપમાં હતો. અમે એકબીજાને સમજીએ છીએ એવું અમને લાગ્યું, એ પછી અમે લગ્ન કર્યા. અત્યારે વિચારું છું કે ખરેખર અમે બંને એકબીજાને સમજ્યાં હતાં ખરાં! હવે ફરીથી મારે એ સમજ-નાસમજના ઝંઝાવાતમાં અટવાવું નથી. કદાચ તને પણ ન્યાય ન કરી શકું, કે સુખી ન રાખી શકું તો….”

હજુ તો અખિલ એની વાત પૂરી કરે એ પહેલાં જ અનોખીએ એનાં મ્હોં પર આડો હાથ દઈ દીધો.

“અખિલ, વેદાંત તમારા રિલેશનશિપના પ્લસ-માઇનસ બધું જ જાણે છે, એનો તટસ્થ ઓપિનિયન મેં લઈ લીધો છે. વાંક કોનો હતો, કોણ સંબંધ સાચવવામાં ઓછું ઉતર્યું એની મને ખબર છે. બીજી વાત,  સૌ એક સરખાં નથી હોતાં. હું રિદ્ધિમા નથી. Akhil, Trust me. I know, I am not the first girl of your life, but will stay, will stand with you forever. અને એવુંય નથી કે, તું મારા જીવનનો પહેલો પુરુષ છું. મારે ઘણાં બોયફ્રેન્ડ છે પણ કોઈનાય માટે મને એવી લાગણી નથી થઈ જેવી તારા માટે થઈ છે. હું હંમેશાં માનું છું કે, મગજ ભલે હૃદયથી બેં વેંત ઊંચે હોય, પણ હૃદયથી બનતા સંબંધ બધાથી ઊંચા હોય છે. આ હું દિમાગથી નહીં દિલથી કહું છું.”

આ વાત થયાં પછી અનોખીએ અખિલને બે વર્ષનો સમય આપ્યો. બંને બાઇકર્સ ગ્રુપ સિવાય ઘર-બહાર, મુવીથી માંડીને કૉન્સર્ટમાં સાથે જ જોવા મળતાં. અનોખીએ અખિલને વિચારવાનો પૂરતો સમય આપ્યો હતો. એની સાથે નક્કી કરેલી સમયમર્યાદા પૂરી થઈ હતી અને હવે એને અખિલનો નિર્ણય જોઈતો હતો.

“તું મને પ્રપોઝ કરે, મારી સાથે લગ્ન કરે કે ના કરે, પણ હંમેશાં મારો મિત્ર રહીશ એવી સુફિયાણી વાતોમાં હું માનતી નથી. ક્યાં તો લાઇફ ટાઇમ એચિવમેન્ટની જેમ લાઇફ લોંગ રિલેશનશિપ, નહીંતર તું તારા રસ્તે અને હું મારા. મારી આ બર્થડેના દિવસે જો તું સગાઈની રિંગ લઈને નહીં આવે તો આપણી રિલેશનશિપનો એ દિવસે ડેડ એન્ડ હશે…સમજ્યો, અખિલ?”

આજે અનોખી અને અખિલને પરણે એક વર્ષ પૂરું થયું ત્યારે અખિલે અનોખીની સૌથી ગમતી અને એના મિજાજને અનુરૂપ સ્પૉર્ટ્સ કાર ગિફટ કરી, અને તે પણ શાઇની બ્રાઉન.

અનોખી આ ક્ષણે એની એક તરફી પ્રેમકથાની વાત કરતી હતી. એકદમ ફિલ્મી લાગે એવી આ પ્રણયકથા સત્ય હકિકત છે જે અહીં માત્ર શબ્દસ્વરૂપે મૂકાઈ છે. 

વાર્તાલેખનઃરાજુલ કૌશિક

-રે પસ્તાવો- નમસ્કાર ગુજરાત (કેનેડા)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા /

“શૈલજા……………

પિક અપ ધ ફોન પ્લીઝ.”

શૈલેષ છેલ્લી ત્રીસ મિનિટમાં તેત્રીસ વાર શૈલજાને ફોન જોડી ચુક્યો હતો પણ સામેથી એકધારી નિરાશા જ પડઘાતી હતી.

“તોબા ભઈસાબ આ તારી શૈલુથી તો “ક્યારેક અકળાઈને શૈલેષ જાનકીને ફરિયાદ કરતો ત્યારે જાનકીય એકધારા એક સરખા જ

જવાબ આપતી.

“શૈલુની જ ક્યાં વાત કરે છે, આજકાલના દુનિયાભરના આ બધા નમૂનાઓ માટે મા-બાપની આ જ ફરિયાદ છે. તમે ફોન કરો અને ફુરસદ હોય તો જવાબ મળે નહીં તો સીધો મેસેજમાં જ જાય.”

“બધાની અહીં ક્યાં વાત છે, દુનિયાભરના લોકોને જે કરવું હોય એ કરે મારે તો માત્ર લેવાદેવા છે મારી શૈલુ જોડે. હું ફોન કરુ ને એણે મારી સાથે વાત કરવી જ પડે.’

“એ તારો કાયદો છે ને? એણે માન્ય રાખ્યો છે કે નહીં એ તેં એને પુછ્યુ છે?”

જ્યારે જ્યારે શૈલેષ શૈલેજાને ફોન કરતો અને એનો સામે જવાબ ન મળે ત્યારે ત્યારે આ ફરિયાદ, આ જ સવાલ અને આ જ જવાબ બંને પતિ-પત્ની વચ્ચે થયા કરતા.

મૂળ અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલા પરીખ પરિવારની જાનકી કૌટુંબિક પ્રસંગે ભારત આવી અને બે મહિનાનાં લાંબાં વેકેશન દરમ્યાન શૈલેષ જોડે પરિચયમાં આવી. 

પરિચય પ્રણયમાં અને પ્રણય પરિણયમાં પરિવર્તિત થયો. સ્વદેશ કરતા વિદેશમાં વધુ જલદી અને વધુ સારી પ્રગતિ થશે એવી જાનકીની માન્યતાને માન્ય રાખીને શૈલેશે પણ અમેરિકા પ્રસ્થાન કર્યુ અને થોડા સમયમાં તો સરસ જોબ અને સંસારનીસુખમય રફ્તારમાં બંને ગોઠવાઈ ગયાં.

“જો જાનુ, શૈલેષ જાનકીને વહાલથી જાનુ કહેતો, ”આપણે બાળકને તમામ સુખ સગવડોથી ભરેલું, હસતું રમતું બાળપણ ન આપી શકીએ ત્યાં સુધી તો બાળકનો વિચાર સુદ્ધાં નહી કરવાનો.”

એક દિવસ જાનકી એ પોતાની બાળક માટેની ઇચ્છા પ્રગટ કરી પણ શૈલેષ એ બાબતે મક્કમ હતો. બીજા બે વર્ષ આગળ વાત ગઈ. અને ખરેખર એ દિવસ આવ્યો જ્યારે શૈલેષ અને જાનકી એક એવી સ્થિરતાએ પહોંચ્યા કે એમની ઇચ્છા મુજબ એ એમના બાળકને એનું બાળપણ આપવા શક્તિમાન થયા અને એમનાં જીવનમાં આવી શૈલજા.

શૈલેષની તો દુનિયા આખી શૈલજાથી શરૂ થઈને શૈલજામાં જ સમાઈ જતી. “હથેળીના છાંયે રાખવી છે આપણી શૈલુને હોં કે !”

જાનકી હસી પડતી “ દુનિયામાં આ કંઈ પહેલું સંતાન છે, કયા મા-બાપને પોતાના સંતાનને લાડ લડાવાની હોંશ નહી થતી હોય? “

“મારા માટે તો આપણી દુનિયામાં આ પહેલું, બીજું કે ત્રીજું જે કંઈ છે એ આ જ માત્ર શૈલી છે અને રહેશે.”

ક્યારેક શૈલજા, ક્યારેક શૈલુ તો ક્યારેક શૈલી …..

એક હદ વટાવી જાય એવી ઘેલછા શૈલેષને શૈલજા માટે હતી. જાનકી ક્યારેક એની વધુ પડતી કાળજી માટે ટોકતી પણ શૈલેષ જેનું નામ, એ જાનકીની રોકટોકને એક કાનેથી બીજા કાને કાઢી નાખતો.

“જાનુ, શૈલી આવતા મહીને એક વર્ષની થશે. એક શાનદાર પાર્ટી તો હોની ચાહીએ.”

જાનકી એની આ વાત સાંભળીને ભડકી. “જો શૈલેષ, આ એક વર્ષની પાર્ટીનો મારા મતે કોઈ અર્થ નથી. એ થોડી સમજણી થાય તો એને પણ મઝા આવે. એ પાંચ વર્ષની થાય ત્યારે વાત.”

“કોણે કીધુ એ એક વર્ષની થઈ એની આ પાર્ટી કરવી છે? મારે તો એ સૌથી પહેલું ડૅડા બોલતી થઈ એનુ ગૌરવ સેલિબ્રેટ કરવુ છે. મા, મમ્મા કે મૉમ તો બધા ય બોલતા શીખે પણ કયું બાળક સૌથી પહેલો શબ્દ ડૅડા બોલ્યુ છે? પ્લીઝ આ વાતની તું ના નહી પાડતી. પછી તું કહીશ ત્યારે બીજી પાર્ટી કરીશુ પ્રોમીસ બસ!”

શૈલજાના પ્રથમ જન્મદિવસે શૈલેષે એના ડૅડા હોવાના ગૌરવની ધરાર ઉજવણી કરી.

શૈલજાના એ પ્રથમ જન્મ દિવસથી માંડીને આજ સુધીની એક એક ક્ષણની શૈલેષ પાસે યાદો હતી.   જાનકી જોડે- શૈલજા જોડે એ યાદો એને વારંવાર વાગોળવી ગમતી. જાનકી તો એની એ વાતો ય સાંભળ્યા કરતી પણ હવે શૈલીની ધીરજ ખુટી જતી. 

શૈલેષ ભૂતકાળ વાગોળવાનો શરૂ કરે અને બીજી જ ક્ષણે એ બોલી ઉઠતી,

“ડૅડુ , પ્લીઝ નોટ અગેઇન, મને બધુ જ ખબર છે અને મને યાદ પણ છે સૉ નાઉ ડોન્ટ રિપીટ ઑલ ધેટ અગેઇન એન્ડ અગેઇન. આઇ હેવ લોટ્સ ઓફ ધ થિંગ્સ ટુ ડુ.”

“જોયું જાનકી ? કેટલી કાલીઘેલી એકની એક વાતો એ મારી સાથે કર્યા કરતી નહોતી? તો મેં ક્યારેય કીધુ કે આઇ હેવ લોટ્સ ઓફ ધ થિંગ્સ ટુ ડુ? કંઈ કામ હોય તો ડૅડુ યાદ આવે પણ ડૅડુને દીકરીની યાદ આવે અને દીકરી સાથે વાત કરવાનુ મન થાય તો એની એપોઇન્ટમેન્ટ લેવાની?”

“શૈલીને સમજવા પ્રયત્ન કર શૈલેષ. ગીવ હર સમ સ્પેસ. તારી દુનિયા શૈલુ છે પણ હવે આપણી દુનિયાથી અલગ બીજી એક દુનિયા એનાં માટે વિસ્તરી છે જેમાં એને એની અલગ ઓળખ ઊભી કરવાની છે. હવે એ માત્ર આપણી નાનકડી શૈલજા નથી રહી. આ સમયનો તકાજો છે એ એના આવનારા સમય માટે સજ્જ થઈ રહી છે ત્યારે તું એને બાંધી રાખવાની ખોટી મથામણ ના કર. 

તું જ કહેતો હતો ને કે, સાચો પરિવાર એને કહેવાય જ્યાં બંધારણ ના હોય પણ વ્યવસ્થા હોય..સૂચન ન હોય પણ સમજણ હોય. સંપર્ક ના હોય તો પણ સંબંધ તો હોય જ. એ અત્યારે આપણા સંપર્કથી દૂર હશે તો પણ સંબંધના બંધનથી તો દૂર નથી જ રહી શકવાની ને? બસ ખાલી એને બાંધી કે રુંધી ના રાખ.“

આ એક વાત શૈલેષ માટે સ્વીકારવી અઘરી હતી. એને તો સતત શૈલુના સંપર્કમાં રહેવું હતું શૈલુને સતત એના સંપર્કમાં રાખવી હતી  નાનકડી હતી એમ.

શૈલજાને ડૅ કેરમાં મુકી એ દિવસે તો શૈલેષ જમી નહોતો શક્યો. અરે જમવાની વાત તો દૂર ઓફિસ કામે નહોતો જઈ શક્યો. ડૅ કેરની બહાર કાર પાર્ક કરીને ક્યાંય સુધી સૂનમૂન બેસી રહ્યો હતો. સતત એક અઠવાડિયાં સુધી એ ક્યાંય સુધી બહાર પાર્કિંગમાં બેસી રહેતો. એ પછી ડૅ કેરમાં પ્રવેશની પાસે ગોઠવાયેલા ટી.વી સ્ક્રીન પર શૈલજાને બીજા બાળકો સાથે રમતી જોઈ ત્યારે એના મનને શાતા વળી હતી.

શૈલજા સ્કૂલ બસમાં જતી થઈ ત્યારે પણ એની સ્કૂલ બસ લેવા આવે ત્યાં સુધી શૈલેષ સતત એની સાથે સેલ ફોન પર સંપર્કમાં રહેતો.

રાત્રે ઊંઘ ન આવે ત્યાં સુધી ડૅડુની પાસે એકની એક વાર્તાઓ અનેકવાર સાંભળતી રહેતી શૈલજામાં હવે ડૅડુ્ની વાતો ફરી સાંભળવાની ધીરજ રહી નહોતી.. એવું નહોતું કે, શૈલજા બદલાઈ હતી કે એને એના મમ્મા ડૅડુ તરફનો ઝોક ઓછો થયો હતો. 

હવે ભૂતકાળ તરફ મીટ માંડીને બેસવાના બદલે એની આંખો ભવિષ્યનાં સોનેરી સપના જોતી થઈ હતી. સ્કૂલ બસમાં જતી શૈલજા જાતે ડ્રાઇવ કરીને કૉલેજ જતી થઈ હતી. જરૂર પડે મમ્મા કે ડૅડુને તાબડતોબ દોડાવતી શૈલજા જરૂર સિવાય મમ્મા કે ડૅડુ સાથે લાંબો સમય નહોતી વિતાવતી. 

જાનકીએ આ વાત સ્વીકારી લીધી હતી. 

“આ કેવું જાનકી? મારે શૈલુ સાથે વાત કરવી હોય તો મેસેજ કેમ મૂકવાનો? ફેસ ટુ ફેસ વાત કરવાના બદલે એ ક્યાં છે,

શું કરે છે એ સ્ટેટસ જોવા ફેસબુક પર ફાંફા મારવાના? ધીસ ઇઝ ટુ મચ.”

“તો શું થઈ ગયુ શૈલેષ દુનિયા આગળ વધી ગઈ છે અને તુ હજુ ત્યાં જ ઊભો છું. બદલાવ સ્વીકારતા શીખ શૈલેષ. શૈલુ મોટી થઈ ગઈ છે એ

સત્ય છે અને એ જ હકિકત છે એ યાદ રાખતા શીખ. હવે વાદળના ગડગડાટ કે વીજળીના ચમકારાથી ડરીને તારી છાતીમાં લપેટાઈને સુઈ

જતી શૈલજા નથી રહી. વાતેવાતે તારી પાસે આવવાના બદલે પોતાના પ્રોબ્લેમ જાતે સોલ્વ કરતી, જાતે પોતાના રસ્તા શોધતી શૈલજાને

સમજતા શીખ.”.

“ચાલો હવે આપણે નવેસરથી એકડો ઘુંટવાનો ચાલુ કરવો પડશે પણ એક વાત કહુ જાનુ? એક દીવસ આ છોકરી પસ્તાવાની છે. મનમાં આવે એટલુ મનસ્વીપણુ સારુ નહી.”

“આમાં મનસ્વીપણુ ક્યાં આવ્યુ કામમાં હોય તો એ એની ફુરસદે પાછો ફોન તો કરે જ છે ને?

શૈલેષ મારા મતે તો તારા કિસ્સામાં વાઘ આવ્યો રે વાઘ જેવી પરિસ્થિતિ તું હાથે કરીને ઊભી કરી રહ્યો છે. મારુ માન શૈલ, કારણ વગરના નાહકના ફોન કરીને તુ એને તારાથી વધુને વધુ દૂર કરી રહ્યો છુ એ બંધ કર નહી તો ખરેખર એવી કોઈ જરૂરિયાત હશે કે, ખરેખર એવું કામ હશે ત્યારે ય એ તારા સમય પસાર કરવામાં આવતા ફોન જેવો સમજીને જવાબ નહી આપે ત્યારે એના કરતા તારે પસ્તાવાનો વારો આવશે. લખી રાખજે.”

શૈલેષ સાચે જ અત્યારે ભરપેટ પસ્તાઈ રહ્યો હતો. જાનકીને અચાનક પેટમાં સખત દુઃખાવો ઉપડ્યો હતો અને એને ઇમર્જન્સી સર્જરી માટે હોસ્પિટલ એડમિટ કરવી પડી હતી. અપેન્ડિક્સ બર્સ્ટ થયુ હતુ અને સર્જરી દરમ્યાન કોમ્પ્લિકેશન ઊભાં થયાં હતાં. જાનકીનું બ્લડપ્રેશરએકદમ વધી ગયુ હતુ જે કંટ્રોલમાં લાવવુ જરૂરી હતુ. શૈલજાની હાજરીની આવશ્યકતાથી કોઈ ફરક ન પડવાનો હોય તો પણ શૈલજાને જણાવવું, શૈલજાનું અહીં હોવું અત્યંત જરૂરી હતું એવું શૈલેષને લાગી રહ્યું હતું પણ એના લાગવાથી શું? શૈલજાને એની ખબર હોવી જોઈએ ને?

ક્લાસમાં હોય ત્યારે સાયલન્ટ મોડ પર મુકેલા સેલફોનના વાઇબ્રેશન અનુભવીને પણ એ ફોન કરી શકે એમ નહોતી. ડૅડુના હંમેશની જેમ અમસ્તા આવતા ફોનનો તાત્કાલિક જવાબ આપવો જ પડે એવુ એ જરૂરી ય નહોતું.

શૈલેષની અધીરાઈ માઝા મૂકતી હતી. એક તો જાનકીની ચિંતા અને પહોંચ બહારની શૈલજા સુધી પહોંચવાની ઉતાવળ. અત્યારે શૈલેષને એક એક ક્ષણ એક એક યુગ જેટલી લાંબી લાગતી હતી.

“બસ આ એક છેલ્લો પ્રયત્ન ….અને ફરી એ જ નિરાશા.

શૈલેષના મગજમાં જાનકીના શબ્દો હથોડાની જેમ વાગતા હતા “ શૈલેષ મારા મતે તો તારા કિસ્સામાં વાઘ આવ્યો રે વાઘ જેવી પરિસ્થિતિ તું હાથે કરીને ઊભી કરી રહ્યો છે. મારુ માન શૈલ, કારણ વગરના નાહકના ફોન કરીને તુ એને તારાથી વધુને વધુ દૂર કરી રહ્યો છુ એ બંધ કર નહી તો ખરેખર એવી કોઈ જરૂરિયાત હશે કે ખરેખર એવુ કામ હશે ત્યારે ય એ તારા સમય પસાર કરવામાં આવતા ફોન જેવો સમજીને જવાબ નહી આપે ત્યારે એનાં કરતાં તારે પસ્તાવાનો વારો આવશે. લખી રાખજે.”

હતાશ શૈલેષે ફોનનો સામેની દીવાલે છુટ્ટો ઘા કર્યો…

ક્લાસમાંથી બહાર આવેલી શૈલજાએ ડૅડુના અસંખ્ય મિસ કોલ જોયા. જરા હસીને અધીરા ડૅડુની ખબર લઈ નાખવા એણે ફોન જોડ્યો.

હવે શૈલેષનો ફોન સતત રણક્યા કરતો હતો, શૈલેષ શૈલજાની જ નહી મનને શાંત પાડી શકે એવી સ્થિરતાનીય પહોંચ બહાર હતો. 

હોસ્પિટલની કૉરિડૉરમાં બેઠેલો શૈલેષ આ ક્ષણે સ્ટ્રોકના લીધે ઇમર્જન્સી આઇ.સી.યુ.ના બેડ પર હતો.

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1453825011808590/?mibextid=cr9u03

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ/ ૧૯

એક વાવાઝોડું ફૂંકાઈ જાય અને આખી સૃષ્ટીને ખેદાનમેદાન કરી નાખે એ પછીની સ્મશાનવત શાંતિ ઘરમાં ફેલાયેલી હતી. એ શાંતિને ચીરતો કારની બ્રેકનો અવાજ સાંભળીને કૈરવ ઊંડા વિચારોમાંથી સફાળો જાગ્યો. વિનાશ કાળે વિપરીત બુદ્ધિની જેમ એ સમયે કૈરવની બુદ્ધિ સાનભાન ગુમાવી બેઠી હતી અને ન બનવાજોગ બની ગયું હતું. હવે પછી ડૅડીને શું જવાબ આપવો એની ગડમથલમાં એ બેઠો હતો.

એને અને માધવીબેન બંનેને ખબર હતી કે અજયભાઈ તદ્દન નિષ્પક્ષ રીતે વિચારી શકતા હતા અને જે સાચું લાગે એ કરવામાં માનતા હતા. આજે જે બની ગયું હતું એ સાવ તો અણધાર્યું એ બંને માટે નહોતું પણ આ ઘર માટે, ડૅડી માટે, મૃણાલ માટે અને આન્યા માટે તો હતું જ તો. એના પ્રત્યાઘાતો કેવા આવશે એની કલ્પના કરવી અઘરી નહોતી.

આન્યાને ઊંચકીને અજયભાઈ ઘરમાં પ્રવેશ્યા અને હળવેકથી દાદરા ચઢીને ઉપર પોતાના બેડરૂમમાં જઈ આન્યાને પોતાના બેડ પર આસ્તેથી સુવડાવી.

બાથરૂમમાં જઈ શાવર લઈ નાઇટ ડ્રેસ પહેરીને આન્યા સાથે સુઈ ગયા.

ઘણી બધી વાર સુધી ડૅડી નીચે ન આવ્યા કે ન કોઈને બોલાવ્યા. હવે માધવીબેન અને કૈરવ મૂંઝવણમાં પડ્યા. ભેંકાર શાંતિનોય ખળભળાટ હોઈ શકે? મા-દીકરો એકબીજાની સામે મ્હોં વકાસીને જોઈ રહ્યાં.

અંતે માધવીબેનથી ન રહેવાયું. ડરતાં ડરતાં ધીમા ડગે એ ઊપર ચઢ્યા. રૂમનું બારણું ધકેલીને અંદર પ્રવેશ્યા. કિંગ સાઇઝના ડબલ બેડ પર આન્યા અને અજયભાઈને સૂતેલા જોઈને એ ખચકાયા. આગળ અજયભાઈ તરફ વધે એ પહેલા જ અજયભાઈ બોલ્યા. “આજથી આન્યા મારી સાથે સૂઈ જશે. તમે તમારી વ્યવસ્થા બીજા રૂમમાં કરી લેજો.”

આવો તલવારની ધાર જેવો અજયભાઈનો અવાજ ભાગ્યેજ નીકળતો પરંતુ જ્યારે અવાજમાં એ ધાર આવે ત્યારે એમના અવાજ કે નિર્ણયનું ઉલ્લંઘન કરવાની હિંમત માધવીબેન કે કૈરવ બંનેમાં નહોતી.

જેવા આવ્યાં હતાં એવાજ ધીમા પગલે એ પાછાં ફરી ગયાં.

એ રાત પછીના બીજા દિવસની સવારે પણ અજયભાઈએ ન તો માધવીબેન સાથે મૃણાલ અંગે કોઈ વાત કરી કે ન તો કૈરવને એક પણ સવાલ પૂછ્યો.

એ દિવસથી અજયભાઈએ કૈરવ સાથે વાત કરવાનું બંધ કરી દીધુ અને માધવીબેનની સામે તો જોવાનું પણ ટાળવા માંડ્યું. એ દિવસથી અજયભાઈની દિનચર્યા આન્યા માટે, આન્યાની આસપાસ ગૂંથાવા માંડી.

સવારે આન્યા ઊઠે એ પહેલાં જ રૂમમાં એના માટે હોટ બોર્નવિટા અને બ્રેડ બટર મંગાવી લીધા. રામજીકાકા ચૂપચાપ ટ્રેમાં બધું ગોઠવીને લઈ આવ્યા ત્યારે એની સાથે પલાળેલી બદામ પણ હતી.

રામજીકાકાને ખબર હતી કે મૃણાલ સવારે દૂધ સાથે બદામ પણ આપતી. એ સિવાય રામજીકાકાને એ પણ ખબર હતી કે, આન્યા નાહીને તૈયાર થાય એટલે મૃણાલ એને કોઈ પણ બે ફ્રુટ્સ આપતી. આન્યા માટે શું કરવું એની રામજીકાકાને બધી ખબર હતી. આટલા વર્ષો આ ઘરમાં રહ્યા પછી હવે રામજીકાકાને એ પણ ખબર હતી કે હવે એમનાં માથે બીજી કઈ અને કેવી જવાબદારીઓ આવવાની છે.

અજયભાઈએ સાચે જ રામજીકાકાના માથે ઘણી બધી જવાબદારી મૂકી દીધી. એમનો અને આન્યાનો વ્યહવાર રામજીકાકા થકી સરળતાથી ચાલવા માંડ્યો.

આન્યાને તૈયાર કરીને સ્કૂલે મુકીને અજયભાઈ ઑફિસ જતા અને આન્યાને સ્કૂલેથી પાછી લેવાના સમયે એ ઑફિસમાંથી નીકળી જતા. એમના દિવસો આન્યા અને માત્ર આન્યામય બનતા ચાલ્યા પણ આન્યાની ભીતરમાં એક ન સમજાય એવી ગૂંચવણો ઉભી થવા માંડી.

સવારે ઊંઘમાંથી ઊઠીને એણે સીધી બૂમ મારી “ મમ્મા…..”પણ, આજે એ મમ્માની સાથે મમ્માની રૂમમાં નહોતી. આજે તો એ દાદાજીના રૂમમાં દાદાજી સાથે હતી અને તો ય એના માટે હોટ બોર્નવિટા, બ્રેડ બટર અને બદામ તૈયાર હતા.

“મમ્મા ક્યાં છે?”

“તને તારી મમ્મા કેટલી ગમે છે?” દાદાજી એ સમજાવવાનું ચાલુ કર્યુ.

બે હાથ પહોળા કરીને આન્યાએ બતાવ્યુ “ આટલી બધી”.

“તને મમ્મા પાસે રહેવું કેટલું ગમે ?”

“આટલુ બધું” ફરી એકવાર બે હાથ પહોળા કરીને આન્યાએ જવાબ આપ્યો.

“ઓકે..હવે મને કહે કે, મમ્માને એની મમ્મા પણ કેટલી ગમે?”

“આટલી બધી.”

 “મમ્માને એની મમ્મા સાથે રહેવું કેટલું ગમે?”

“આટલું બધું”.

અરે! આટલી વાતની દાદાજીને ખબર નથી ? આન્યાને દાદાજીના અજ્ઞાન માટે અચરજ થતું હતું

“તો પછી બેટા મમ્મા પણ ક્યારેક એની મમ્મા પાસે રહેવા જાય કે નહીં?”

“આન્યાને કીધા વગર? આન્યાને લીધા વગર?”

ઘરમાં બધા એને નામથી બોલાવતાં એટલે એ પોતે પણ એની વાત કરવા માટે નામનો જ ઉપયોગ કરતી થઈ હતી. આજ સુધી એવું તો ક્યારેય બન્યું નહોતું કે આન્યા ઘરમાં હોય તો મૃણાલ એને લીધા વગર નાનીના ઘેર ગઈ હોય. હા! પપ્પા તો ક્યારેય નહોતા આવતા.

“અને પપ્પા?” તરત જ બીજો સવાલ.

“પપ્પા એમના રૂમમાં તૈયાર થાય છે. પણ મમ્માએ આન્યાનું ધ્યાન રાખવાનું દાદાજીને કીધુ છે ઓકે?”

“પણ મમ્મા ક્યારે પાછી આવશે? આઇ વૉન્ટ મમ્મા.” કહીને આન્યાએ ભેંકડો તાણ્યો.

આન્યાના રડવાનો અવાજ સાંભળીને કૈરવ અને માધવીબેન દોડી આવ્યા પણ જે નજરે અજયભાઈએ એ બંનેની સામે જોયુ, એ બંને ત્યાં દરવાજા પાસે જ થીજી ગયાં.

એ ઘરમાં એ દિવસથી એક સન્નાટો થીજી ગયો.

એવો બીજો સન્નાટો શ્રીકાંત ગાયત્રીના ઘરમાં પણ થીજી ગયો હતો.

આલેખનઃરાજુલ કૌશિક

ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ ભિષ્મ સાહની લિખિત વાર્તા- सरदारनीનો ભાવાનુવાદ. ‘સરદારની’

અચાનક જ સ્કૂલો બંધ કરી દેવામાં આવી હતી. છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી શહેરમાં જાતજાતની અફવાઓ આગની જેમ ફેલાવા માંડી હતી. કોઈ કહેતું હતું કે, શહેરની બહાર રાજપૂત રેજિમેન્ટની ટુકડી આવી પહોંચી છે. આ વખતના રામનવમીના સરઘસમાં દર્શન માટેની ગાડીઓમાં બરછી, ભાલા અને તલવારો ભરેલી રહેશે. હિંદુઓના મહોલ્લામાં મોરચાબંધી કરવામાં આવશે. દર પાંચ ઘરની વચ્ચે એક એક બંદૂકની વ્યવસ્થા હશે.

હિંદુઓના મહોલ્લામાં એવી હવા હતી કે જામા મસ્જિદમાં લાઠીઓના ઢગલા ખડકાવા માંડ્યા છે. નક્કી કોઈ ષડયંત્ર રચાઈ રહ્યું છે.

જોત જોતામાં શહેરમાં ભયનું વાતાવરણ સર્જાયું. હિંદુ, શીખ કે મુસલમાન સૌએ એક બીજાના મહોલ્લામાં જવાનું બંધ કર્યું. લારીવાળા કે છાબડીવાળા નીકળે તો એ પણ સાંજ પહેલા ઘર ભેગા થઈ જતા. સાંજ ઢળતાં તો ગલીઓ સૂમસામ થઈ જતી.

ભાગ્યે બે-ચાર લોકો એકઠા થતા જોવા મળતા. તણાવ તો એટલો વધી ગયો કે કોઈ ટાંગાવાળો કે છકડો ઝડપથી પસાર થાય તો પણ દુકાનદાર પોતાની દુકાનો લગભગ બંધ જેવી કરી દેતા.

એવો સમય હતો કે કોઈના ઘરના ચૂલાની ચિનગારી ઊડે તો આખું શહેર ભડકે બળ્યા જેવું લાગતું. ઘરમાં કે બહાર, ક્યાંય શાંતિ નહોતી. અફવા માત્રથી શહેર તંગ થવા માંડ્યું હતું.

આવા તણાવને લીધે સમયથી પહેલા સ્કૂલો બંધ કરી દેવામાં આવી. વિદ્યાર્થીઓને બપોર પહેલા જ પાછા મોકલી દેવામાં આવ્યા. માસ્તર કરમદીને પણ ઘર તરફ પ્રયાણ કર્યું.

અમથા પણ કરમદી માસ્તર તો સાવ ભીરુ.  એમને તો ન કોઈથી દોસ્તી, ના કોઈથી દુશ્મની. માત્ર પુસ્તકો વાંચવાના અને  ફિલોસૉફી વધારવાની. કરમદીન આવા જ સરળ હતા. નહોતી એમને પત્ની કે નહોતો પરિવાર, છતાં એ જીવ તો હતો ને જેને કપાઈને મરવાનો ડર હતો.

હાથમાં છત્રી ઉંચકીને ચાલ્યા જતા કરમદીન જરા અવાજ થાય તો પાછળથી કોઈ છરો ભોંકી દેશે એવા ભયથી કાંપી ઊઠતા. આટલા ભયનું કારણ એ હતું કે હિંદુ-શીખોની ગલીમાં એ એકલા જ મુસલમાન હતા.

વર્ષોથી પડોશીઓ સાથે માત્ર દુઆ-સલામનો સંબંધ હતો. એકલો જીવ પરિવારવાળા સાથે આવનજાવન કે ઊઠકબેઠકનો સંબંધ ક્યાંથી હોય? કદાચ કોઈ પાછળથી છૂરો ભોંકી દે તો માસ્તરનું શું થયું એ પૂછવાવાળું કોઈ નહોતું.

ઘર સુધી પહોંચ્યા ત્યાં બાજુવાળી સરદારની તરફ નજર પડી. સમજણ ના પડી કે રોજની જેમ આદાબ કરવી કે નહીં. એક તો એ એકલી અને હાલનો માહોલ, કદાચ કોઈ ખોટો અર્થ સમજે તો? માસ્તરજી આદાબ કરવાનો વિચાર માંડી વાળીને ઘરના બારણાનું તાળુ ખોલવા માંડ્યા. ત્યાં પાછળથી અવાજ આવ્યો,

“સલામ માસ્તર.”

સરદારનીનો અવાજ સાંભળીને માસ્તરના મનનો તણાવ ઓછો થયો.

સરદારની હતી એકદમ હસમુખી. અભણ, વાતોડિયણ અને મ્હોંફાટ. ઊંચી પહોળી સરદારની કપડાં ઘરની બહાર ધોતી હોય કે ગલીની નળની નીચે નહાવા બેઠી હોય, ના સરદારનીના દુપટ્ટાનું ઠેકાણું હોય કે ન કપડાંનુ. કોણ એને જુવે છે કે કોણ એને સાંભળે છે એની પરવા પણ નહોતી. માસ્તરજી એને પસંદ કરતા, છતાં સંકોચના લીધે દૂર જ રહેતા.

પણ અત્યારે એનો અવાજ સાંભળીને માસ્તરજીને સારું લાગ્યું. એમને થયું કે જો આ ઔરત આટલી નિશ્ચિંત છે તો એનો અર્થ શહેરમાં માત્ર મનઘડત અફવાઓ જ હશે. કોઈ તણાવ નહીં હોય. વળી પાછો વિચાર આવ્યો કે આ મહોલ્લો તો હિંદુ અને શીખોનો છે એને શું ડર?

“માસ્તર, વાત સાચી છે કે શહેરમાં ધમાલ છે?”

માસ્તર કમલદીન બારણાં પાસે જ ખોડાઈ ગયા.

“ હા, ધમાલ તો છે જ. સાંભળ્યું છે કે તળાવ પાસે કોઈની લાશ મળી છે.” સાંભળીને સરદારની ખડખડ હસી.

“એટલે આમ ડરીને ઘરમાં ઘુસી રહ્યા હતા? ફિકર ના કરતા માસ્તર, અમે છીએ ત્યાં સુધી કોઈ તમારો વાળ વાંકો નહીં કરી શકે. સારું કર્યું લગન નથી કર્યા. એકલા છો તો ય આટલું ગભરાવ છો તો બીબી-બચ્ચાં હોત તો તારું હાર્ટ ફેઇલ થઈ જાત.”

માસ્તરનો જીવ જતો હતો અને સરદારનીને મઝા પડતી હતી. જો કે માસ્તરને સારું તો લાગ્યું. આખો દિવસ જે વાતો સાંભળી હતી એના કરતા આ જુદી વાત કરતી હતી. એના અવાજમાં ડર નહોતો. પ્રસન્નતા હતી. એના અવાજમાં દિલને સ્પર્શી જાય એવી આત્મીયતા હતી જેની કોઈ પરિભાષા નહોતી. માસ્તરને લાગ્યું કે, જાણે હવે આ ઔરત છે તો એમને કોઈ વાતનો ભય નથી.

“હું વિચારું છું કે, આ મહોલ્લામાંથી મુસલમાનોના મહોલ્લામાં ચાલ્યો જાઉં.”

“આજે બોલ્યા એ બોલ્યા. ફરી આવી વાત ના કરતા.”

એના અવાજમાં આત્મીયતા હતી! એના ઠપકામાં ય સ્વજન જેવી લાગણી હતી. માસ્તરને સાચે જ સારું લાગ્યું.

“ટંટા-ફસાદ શરૂ થશે પછી તો ક્યાંય નહીં જઈ શકું. અત્યારે જ નીકળી જઉં એ ઠીક રહેશે.”

“આરામથી બેસી રહો. કશું થવાનું નથી. જો થશે તો સરદારજીને કહીશ કે તમને મુસલમાનોના મોહલ્લામાં મૂકી આવે. બસ?”

માસ્તરના મનનો ડર થોડીક વાર માટે તો ચાલ્યો ગયો. ઘરમાં પ્રવેશતા જ મનમાં પાછી ગડમથલ શરૂ થઈ ગઈ.

“એ તો બોલે પણ એનો ઘરવાળો મને મારી નાખે તો કોઈ શું કરવાનું છે? વાતો તો મીઠ્ઠું હસી હસીને કરે છે પણ આ સરદારજીઓનો શો ભરોસો? જીવતા માણસોને સળગતી આગમાં ફેંકી શકે એવા છે. અરે, પડોશમાં કેટલાય લોકો એવા છે જે મારું ગળું કાપતા અચકાય નહીં. અત્યારે નીકળી ગયો તો કદાચે બચી જઈશ. અહીં પડ્યો રહીશ તો મારી લાશનો પત્તો પણ નહીં લાગે.”

આખી રાત પથારીમાં પાસા બદલવામાં ગઈ. રાતની શાંતિમાં દૂરથી તોફાનોનો અવાજ સંભળાતો હતો.

એક બાજુથી ‘હર હર મહાદેવ’ અને બીજી બાજુથી ‘અલ્લાહ ઓ અકબર’ના અવાજની સાથે ભાગદોડના અવાજ ભળી જતા હતા. હવે તો નીકળીને ક્યાંય જવું એટલે સીધા મોતના મ્હોમાં જ. એવું લાગતું હતું કે જાણે બજારમાં લાગેલી આગ એમના રૂમ સુધી પહોંચી છે. દરેક અવાજ એમના ઘર તરફ આવતો હોય એવું લાગતું. આખી રાત માનસિક ત્રા્સ ધૃણામાં પસાર થઈ. સતત એવી ભ્રમણા થતી કે કોઈ કુલાડીથી બારણાં પર ઘા કરીને બારણું તોડીને એમનું કામ તમામ કરી દેશે.

“અરેરે, પેલી પંજાબણની વાતોમાં આવીને ખોટો રોકાઈ ગયો. કાલે નીકળી ગયો હોત તો બચી જાત.” અંતે અંધારી રાતનું હાંફવાનું બંધ થયું અને બારીમાંથી પ્રભાતનો હળવો ઉજાસ રેલાયો. આખી રાત જાગેલા માસ્તને ઝોકું આવ્યું અને એ પથારીમાં ઢળી પડ્યા. ઊંઘમાં એવો ભાસ થયો કે જાણ મોહલ્લાના લોકો ઘરની પાસે આવીને બોલી રહ્યા છે કે” અહીં એક મુસલો રહે છે.” અને આવીને બારણાં તોડવા માંડે છે.

માસ્તર ગભરાઈને જાગી ગયા. સાચે જ કોઈ બારણાં ઠોકતું હતું. કદાચ દૂધવાળો હશે? પણ એ તો બારણું નહીં, સાંકળ ખખડાવે છે.

“માસ્તર ઓ માસ્તર, બારણું ખોલ.”  સરદારનીનો અવાજ હતો. પણ રાત દરમ્યાન માસ્તરે એટલી માનસિક યાતના ભોગવી હતી કે એનું મન જડ થઈ ગયું હતું. સમજાયું નહીં કે દોસ્તનો અવાજ છે કે દુશ્મનનો.

“ખોલ બારણું અને બહાર નીકળ.”

માસ્તરે અલ્લાહનું નામ દઈને બારણું ખોલ્યું. સામે સરદારની ઊભી હતી. એના હાથમાં  લાંબી ચમકતી કટાર હતી. પરસેવે નીતરતા માસ્તરનો ચહેરો પીળો પડી ગયો.

“શું થયું બહેન?”

“બહાર આવ.”

માસ્તરને વિશ્વાસ નહોતો આવતો કે કાલે સાંજે હસી હસીને વાત કરતી હતી, એમને આરામથી રહેવાનું આશ્વાસન આપતી હતી આ એ જ ઔરત છે ? માસ્તર બહાર આવી ગયા.

“ચલો મારી સાથે.” હુકમ કરતી હોય એમ બોલી.

આગળ ઊંચી પહોળી ત્રીસ પાંત્રીસ વર્ષની સરદારની અને પાછળ જાણે શૂળી પર ચઢવા જતા હોય એમ ઉઘાડા પગે માસ્તર ચાલ્યા. ગલીના નાકે પહોંચ્યા ત્યાં જોયું તો હાથમાં બરછી અને લાઠી લઈને કેટલાક લોકો ઊભા હતા.

“બસ, હવે મારો સમય પૂરો.” માસ્તર મનમાં બબડ્યા. “મને રક્ષણ આપવાની વાત કરીને એ દગો કરી ગઈ. માસ્તરના શરીરનું લોહી થીજી ગયું. પગ પાણી પાણી થવા માંડ્યા.

માસ્તરને જોઈને ટોળું એમના શિકાર તરફ આગળ વધ્યું. બસ હવે તો મોત બે ડગલાં જ દૂર હતું ને સરદારની ટોળા અને માસ્તરની વચ્ચે આવીને પોતાની કટાર કાઢીને ઊભી રહી ગઈ.

“આ ગુરુ ગોવિંદસિંહની તલવાર છે. જેને જીવ વહાલો હોય એ મારી સામેથી ખસી જાય.” સરદારનીના અવાજમાં પડકાર હતો. ટોળું અને માસ્તર બંને સ્તબ્ધ. માસ્તર માટે તો આ નિર્ણાયક ક્ષણ હતી. એમને થયું કે આ જીવનનું સત્ય છે એક સપનું?

“આ મુસલો તારો શું સગો થાય છે? એને ક્યાં લઈ ચાલી?” ટોળાએ ગર્જના કરી.

આંખ ઝપકાવીને માસ્તરે જોયું તો જાણે ટોળાની દિવાલ બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગઈ હતી. અને સરદારની એની ખુલ્લી કટાર લઈને આગળ વધી રહી હતી. માસ્તરે તો માત્ર ચૂપચાપ એની પાછળ ચાલવાનું જ હતું.  માસ્તરનું શંકાથી ઘેરાયેલું મન અને ધડકતું દિલ સમજી શકતું નહોતું કે એ કઈ ગલીમાંથી કયા રસ્તે આગળ વધી રહ્યાં છે. પ્રભાતનો ઉજાસ પહોંચ્યો ન હોય એવી એ ગલી લાંબી લાગતી હતી. હજુય એમના મનનો સંશય ઓછો નહોતો થતો, પણ વિચાર્યું કે અંધારી ગલીમાં જ આ ઔરત મારા શરીરમાં એની કટાર ઉતારી દેશે તો પણ એને હું ઉપકાર માનીને સ્વીકારી લઈશ.

મુસલમાનોના મહોલ્લા સુધી પહોંચતા કેટલીય ગલીઓ વટાવી. ત્રણ જગ્યાએ બરછી-ભાલા લઈને ઊભેલા ટોળાનો સરદારનીને સામનો કરવો પડ્યો.  કોઈ ઘરમાંથી એના પર પત્થર પણ ફેંકાયા. ક્યાંકથી મા-બહેનની ગાળો અને ભયાનક ધમકીઓ પણ કાને અથડાઈ. પણ નિર્ભયતાથી સરદારની ચાલી જતી હતી.

માસ્તરને લાગ્યું કે, નિઃસહાય લોકોની રક્ષા કરતી દેવીઓ અને હાથમાં કટાર લઈને ચાલી જતી આ સરદારની જુદા નહીં જ હોય.

મુસલમાનોના મહોલ્લા સુધી માસ્તરને લઈને પહોંચેલી સરદારનીનો ચહેરો ખુશીથી ચમકતો હતો.

“જાવ માસ્તર, હવે તમે સલામત છો.” અને વળતાં પગલે એ પાછી પોતાના મહોલ્લા તરફ વળી ગઈ.

ટંટા-ફસાદની આગ ઘણા દિવસો સુધી આસમાન સુધી ફેલાતી રહી. એ અગન જ્વાળામાં વર્ષોથી વસેલું નગર સ્મશાન જેવું બની ગયું. અગણિત દુકાનો લૂંટાઈ. બજાર સળગી ગયું. કેટલાય લોકો માર્યા ગયા.

લાંબા સમયે સૌને હોશ આવ્યા. ઝનૂન ઉતર્યું. હજુ સુધી લોકોને સમજાયું નહીં કે, આ કેમ, કેવી રીતે થયું અને કોણે કરાવ્યું. પણ હા, દરેક દંગા પછી  બિલાડીના ટોપની જેમ દેખા દેતા નેતાઓ ફૂટી નીકળ્યા. પત્રકારો, ફોટોગ્રાફરો પહોંચી ગયા. ત્યારેય માનવતાની દેવી સરદારની માસ્તરને યાદ આવતી રહી. બધું થાળે પડતા પોતાના શાંતિપ્રિય સાથીઓને લઈને માસ્તર પોતાના મહોલ્લામાં ગયા. ગલીની નાકે પહોંચીને પહોંચીને જોયું તો સરદારની બહાર બેઠી ચૂલો સળગાવતી હતી. દૂરથી આવતાં ટોળાની પાછળ કરમદીન માસ્તર દેખાયા નહીં પણ ટોળાંને જોઈને સરદારની પોતાના ઘરની અંદર જવા માંડી. બારણાની આડશે ઊભી રહીને બોલી,

“જેને પોતાનો જીવ વહાલો છે એ ત્યાં જ અટકી જજો. આ ગુરુ મહારાજની તલવાર છે. કોઈ અત્યાચારી એનાથી નહીં બચે.”

પણ પેલું ટોળું એના ઘરની પાસે આવીને જ અટક્યું. એમને તો સરદારનીના ઉદાર હૃદયના કામની પ્રસંશા કરવી હતી.  

“સરદારજી ઘરમાં નથી. જેને વાત કરવી હોય એ સાંજે આવીને મળે.” સાદી, સીધી, સૌમ્ય એવી સરદારનીએ બે હાથ જોડીને કહી દીધું.

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૧૮

એ રાત્રે એક હાથમાં છાતી સરસો જડેલો આન્યાનો સ્કેચ લઈને એ બહાર તો નીકળી પણ, કઈ દિશામાં જવુ એની અવઢવ સાથે એ બંગલાના ગેટની બહાર ઊભી રહી, જરા વાર અને પાછું જોયાં વગર એ આગળ વધવા માંડી. ત્યાંજ સામે તેજ લિસોટા સાથે આવતી કાર શોર્ટ બ્રેક સાથે એની પાસે ઊભી રહી. ડ્રાઇવરનો કાર અને બ્રેક પર કમાન્ડ એટલો સજ્જડ હતો નહીંતર રઘવાઈ બનેલી મૃણાલ છેક પાસે આવેલી કાર સાથે અથડાઈ હોત.

કારની હેડ લાઇટ્સમાં એની આંખો અંજાઈ ગઈ હતી અને પોતે તો સાવ જ બઘવાઈ ગઈ હતી કે બુત બનીને ઊભી રહેલી મૃણાલને કારની ડ્રાઇવર સાઇડનું બારણુ ખોલીને અજયભાઈ સામે આવ્યા ત્યાં સુધી સામે કોની કાર છે કે કારમાં કોણ છે એનોય વિચાર ન આવ્યો.

“મૃણાલ !!!!”

“મૃણાલ …..” અજયભાઈએ એને હડબડાવી મૂકી ત્યારે એ સ્તબ્ધતામાંથી જાગી હોય એમ એમની સામે તાકી રહી.

પળવારમાં અજયભાઈ પરિસ્થિતિ પામી ગયા.

“છેવટે મેં ધાર્યું હતું એ અણધાર્યુ બન્યુ ખરું. મનોમન એમનાથી નિશ્વાસ નખાઈ ગયો.

કૈરવ સાથે કેટકેટલી વાર ચર્ચા કરી હતી? કૈરવમાં ઉકળતા લાવા સામે કેટલીવાર લાલ બત્તી ધરી હતી? અંતે તો કૈરવે જીદ પર આવીને જે ધાર્યુ હતુ એ કરીને જ રહ્યો.

“મૃણાલ, ચાલ…” એનું બાવડું પકડીને મૃણાલને પેસેન્જર સાઇડ પર બેસાડી અને પોતે ડ્રાઇવિંગ સાઇડ પર ગોઠવાયા. કાર ચાલુ કરીને ઘર તરફ હાંકે એ પહેલાજ મૃણાલે એમનું બાવડું સજ્જડ રીતે પકડી લીધુ જાણે એના જોરથી કારને બ્રેક ન લાગવાની હોય?

“ના,પપ્પાજી હવે નહીં અને હવે પછી પણ નહીં. એકવાર એ ઘરનો ઉંબરો છોડીને નીકળી છું ત્યાં મારા પગ પાછા નહીં ફરે” કહેતા મૃણાલ હિબકે ચઢી.

સારું હતું કે આઇસ્ક્રીમ ખાઈને પાછલી સીટ પર ગાઢ નિંદરમાં પોઢેલી આન્યાના કાન સુધી એનાં  અસ્પષ્ટ અસ્ફૂટ રીતે બોલાયેલા શબ્દો પહોંચતા નહોતાં અને મૃણાલ પણ જાણે આન્યાનાં અસ્તિત્વથી બેખબર હોય એમ ધ્રુસકે ચઢી હતી.

ફરી એકવાર અજયભાઈથી સજ્જડ બ્રેક મરાઈ ગઈ. કાર બંગલાના ગેટથી લગભગ થોડે દૂર આવીને ઉભી રહી ગઈ.

“ઘર છે એ તારું મૃણાલ અને ઘરની લક્ષ્મી ઘરમાં જ શોભે”

“પપ્પાજી, હવે નથી એ મારું ઘર અને ઘરની લક્ષ્મી તો ક્યારેય સ્વીકારાઈ જ નહોતી નહીંતર આમ અડધી રાતે એને આમ રાતે પાણીએ રોવાનો વારો જ ન આવ્યો હોત ને? બસ પપ્પાજી, હવે મને એક શબ્દ ન કહેશો.” અને મૃણાલ બારણું ખોલીને ઊતરવા ગઈ. અજયભાઈએ ફરી એકવાર એનું બાવડું પકડીને રોકી.

“બેસી રહે મૃણાલ” અને એમણે કાર થોડી રિવર્સમાં લઈ શ્રીકાંતભાઈનાં ઘર તરફ હાંકી. વચ્ચેનો સમય અત્યંત ભાર અને ઉદ્વેગ ભર્યો પસાર થઈ ગયો. ન તો મૃણાલ એક શબ્દ બોલી કે ન તો અજયભાઈએ એને એક સવાલ કર્યો પણ કાર ચલાવતા એક હાથે અજયભાઈએ મૃણાલનો હાથ અત્યંત વહાલથી પસવાર્યા કર્યો. મૃણાલ પણ આ સ્પર્શમાં એક બાપની હતાશા, એક સંવેદનશીલ વ્યક્તિની સંવેદના અનુભવી રહી.

ઘરના ઝાંપાની બહાર દૂરથી જ બે નાનકડી આંખો તગતગતી દેખાઈ. ઘરના ગેટની એક બાજુના પિલર પર આફ્રિકન આદીવાસીનું લાકડાનું મહોરુ લગાડેલું હતુ . મ્હોં અને આંખની જગ્યાએ બાકોરા હતાં અને એ આંખનાં બાકોરામાં બે નાના બલ્બ મુકેલાં હતાં. એની ઉપર લાલ જીલેટીન લગાવ્યું હતું દૂરથી જોનારને એ બે તગતગતી આંખો જાણે વશીકરણ કરતી હોય એમ દેખાતી.

ઘરના ગેટ પાસે આવીને અજયભાઈ કાર રોકીને બારણું ખોલીને ઊતરે એ પહેલાં  મૃણાલે અજયભાઈનાં હાથ પર સધિયારો આપતી હોય એમ હાથ મૂક્યો, બારણું ખોલીને ઉતરી અને બોલી,

“બસ, પપ્પાજી. તમે અહીંથી પાછા વળી જાવ. હું નથી ઇચ્છતી કે આ ક્ષણે તમારે મમ્મી-પપ્પાના કોઈ પણ સવાલોનો સામનો કરવો પડે.”

અને પાછલું બારણું ખોલીને એ ઊંઘતી આન્યાને ઊંચકવા નીચે નમી.

“બસ મૃણાલ, દીકરી અહીંથી જ અટકી જા. હું પણ નથી ઇચ્છતો કે હવે પછીને ક્ષણે તારે કે મારે કૈરવનો સામનો કરવો પડે.”

“પપ્પાજી?” આટલા આઘાતો ઓછા હોય એમ આ નવા આઘાતે તો મૃણાલને સાવ જ દિગ્મૂઢ કરી નાખી.

“જો બેટા, હું કશું જ જાણતો નથી અને મારે કશું જાણવું પણ નથી પણ શું બન્યુ હશે એ હું કલ્પી શકું છું. અત્યારે આન્યા વગર ખાલી હાથે પાછો ફરીશ તો ઘરમાં નવેસરથી પલિતો ચંપાશે અને એના છાંટા તને, આન્યાને અને આખા ઘરને ભસ્મીભૂત કરી મૂકશે. મારું આટલું માન રાખ દીકરી, થોડી ધીરજ ખમી ખા. પરિસ્થિતિ સહેજ ઠંડી પડવા દે, થાળે પડવા દે. એક બાપનું તને વચન છે એ ઘરમાં તું પાછી હોઈશ.”

“પપ્પાજી એવા કોઈ વચન ન આપો જેમાં તમારે નિરાશ થવાનું આવે. આજ સુધી આન્યા અને તમારા લીધે જ હું ત્યાં રાજી હતી પણ હવે એ ઘરમાં પાછી નહીં આવું એ મારુંય તમને વચન છે.”

“મૃણાલ……” અવાજ ફાટી ગયો અજયભાઈનો અને મૃણાલ સડસડાટ કરતી ગેટ ખોલીને અંદર જતી રહી.

રાત્રે અગિયાર વાગે ક્યારેય આ ઘરમાં બેલ વાગ્યો નહોતો. શ્રીકાંત અને ગાયત્રી બંને સફાળા જાગ્યા.

“મૃણાલ !!!!” મૃણાલ એકપણ શબ્દ બોલ્યા વગર સીધી સડસડાટ એના રૂમમાં જતી રહી અને એની પાછળ પાછળ દોડેલા શ્રીકાંત કે ગાયત્રીનું ધ્યાન પડે એ પહેલા એક કાર ધીમી ગતિએ સરકી ગઈ.

મૃણાલે અજયભાઈને આપેલું વચન એણે હંમેશા નિભાવ્યું એ ઘરમાં ક્યારેય એ પાછી ગઈ જ નહીં.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘પુણ્યતિથિ’- ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખીત વાર્તા -પુણ્યતિથિ- પર આધારિત ભાવાનુવાદ

ઉર્મિ દીકરા, આજની તિથી તું બરાબર યાદ રાખજે. મારાં પછી તારે જ બધું સંભાળવાનું છે. મારા દીકરા પાસેથી કોઈ આશા રાખતી નહીં. આમ પણ ન તો કોઈ પુરુષોને આવી કોઈ વાતમાં ધ્યાન હોય છે કે ન તો રસ. આ જવાબદારી આપણી જ જાણે હોય એમ તમામ પરંપરા સંભાળવી પડે છે.

“પણ મમ્મી, તિથિ તો મારે યાદ રાખવી કેવી રીતે? મને તો કોઈ પોથી-પંચાંગ જોતાં ક્યાં આવડે છે?” મમ્મીની વાત સાંભળીને આ નવી જવાબદારીથી ઉર્મિ ગભરાઈ.

“કંઈ વાંધો નહીં. કેલેન્ડર તો જોતાં આવડે છે ને? ૧૧ જુલાઈ, આ તારીખ યાદ રાખી લે. જેવું નવા વર્ષનું કેલેન્ડર આવે કે આ તારીખ પર લાલ રંગથી માર્ક કરી લેવાનો. જુલાઈ મહિનાનું પાનું ખૂલશે કે તરત આ તારીખ નજરે પડશે.” મમ્મી પાસે ઉર્મિની સમસ્યાનો ઉકેલ હતો.

હજુ તો એમની વાત બાકી હતી અને સીડીઓ પર પગલાંનો અવાજ આવ્યો. ભુવનની ઑફિસનો સમય થવાથી એ નીચે આવી રહ્યો હતો. બારણાં સુધી પહોંચીને ત્યાં ઊભાં ઊભાં મમ્મીને કહ્યું.

“મા, હું જઉં છું.”

“અરે, પહેલાં પ્રણામ તો કરો.” ઉર્મિએ એને ટોક્યો.

“પ્રણામ? કોને ?” ભુવને ઉતાવળા સ્વરે પૂછ્યું.

“મમ્મીજી, તમે સાચું જ કહો છો. આ લોકોને કશું યાદ રહેતું જ નથી.”ઉર્મિએ મમ્મી સામે જોઈને કહ્યું અને પછી ભુવન તરફ ફરી, “આજે પાપાજીની પુણ્યતિથિ છે એ ભૂલી ગયા?”

ભુવને આગળ વધીને રસોડા તરફ નજર કરી. ઠાકોરજીની પ્રતિમાની નીચે એક બાજઠ પર એન્લાર્જ કરેલી, ફૂલોનો હાર ચઢાવેલી પપ્પાજીની તસવીર દેખાઈ. સામે સુવાસ રેલાવતી અગરબત્તી સળગતી હતી. રસોડાનો પથારો કોઈ મહાભોજની તૈયારી દર્શાવતો હતો. ભુવને તીખી નજરે મા સામે જોયું. મા નજર નીચી કરીને બટાકા છોલવા માંડી. ઉર્મિ સતત એને જોઈ રહી હતી. એ અકળાઈ ગયો.

“જૂતાં પહેર્યાં છે, બહારથી જ નમસ્કાર કરી લઈશ.” બોલીને એણે ચાલતી પકડી.

“આપણી જ ભૂલ હતી એને પહેલેથી કીધું નહીં.” માએ વાત વાળીને રસોઈઘર તરફ પ્રયાણ કર્યું. ઉર્મિની મદદથી ખીર,પૂરી,દાળ, શાક, પકોડા જેવી પસંદગીની વાનગીઓ બનાવી, બાર વાગ્યે બધો સામાન લઈને ઉર્મિ સાથે આશ્રમ તરફ પ્રયાણ કર્યું.  સાધુ-સંતોને જમાડ્યા. આશ્રમના સ્વામીજીએ ઉર્મિને ખૂબ આશીર્વાદ આપ્યાં. ઘેર આવીને જમ્યાં.

“મમ્મીજી, આ સાચે જ બહુ સરસ કામ કરો છો. સાધુ-સંતોને જમાડવા એ બહુ પુણ્યનું કામ છે.”

બપોરે મમ્મી જમીને જરા આડે પડખે થયાં ને ઉર્મિ આવી.

“મમ્મીજી, એક વાત કરવી છે. ભુવન કેટલા ભૂલકણા છે એની તમને તો ખબર છે. આજે રાતના શો માટે ફિલ્મની ટિકિટ….”

“કશો વાંધો નહીં, તમે જઈ આવજો.” મમ્મીનો જવાબ સાંભળીને ઉર્મિને હાંશ થઈ. ઉર્મિ લાગણીશીલ હતી. એને મમ્મીજી પર અગાધ પ્રેમ હતો.

સાંજે ભુવન આવ્યો ત્યારે પણ એ અકળાયેલો હતો. એની નોંધ લીધા વગર મમ્મીએ ભુવનને કહ્યું,

“તું ચા પીને જરા ફ્રેશ થઈ જા પછી મારી સાથે આવવાનું છે. રાતે તમારે ફિલ્મ જોવા જવાનું છે એ પહેલાં તો પાછા આવી જઈશું.

ભુવને એક જવાબ આપ્યા વગર માએ કહ્યું એમ તૈયાર થઈને ગાડી કાઢી. માએ આશ્રમ તરફ ગાડી લેવડાવી.

“હવે શું છે પાછું? સવારે તો જઈ આવ્યાં હતાં.” ભુવન બોલ્યો.

“વાસણો પાછાં લાવવાનાં છે.”

આશ્રમ પહોંચીને સેવકોની મદદથી વાસણો ગાડીમાં મૂકાવ્યાં. ભુવને નિર્લેપતાથી જોયા કર્યું. ત્યાં સ્વામીજી બહાર આવ્યા. હવે ભુવનને ગાડીમાંથી ઉતરવું જ પડ્યું અને સ્વામીજીને પગે લાગવું પડ્યું. સવારે ઉર્મિ અને અત્યારે ભુવન, સ્વામીજી રાજી થયા.

“બહેનજી, તમારા ઘરમાં તો સાક્ષાત લક્ષ્મી-નારાયણની જોડી છે. ઘરમાં કોઈ વાતે કમી નહીં રહે.” કહીને ભુવનને આશીર્વાદ આપ્યા.

પાછાં વળતાં માએ ભુવન પાસે એક શાંત જગ્યાએ ગાડી ઊભી રખાવી.

“તું મારાથી નારાજ છું એની મને ખબર છે.”

“તો પછી કેમ નારાજ છું એની ય ખબર હશે ને? અને આજે આ અચાનક તારા મનમાં શું ભૂત સવાર થયું હતું.”

“અચાનક નથી, દર વર્ષે હું આ કરતી આવી છું. તને ગમતું નથી એટલે બસ ચૂપચાપ કરતી હતી.”

“તો પછી આજે આ ધાંધલ કેમ?”

“ઘરમાં નવી વહુ આવી છે. એને એના શ્વસુરના વજુદનો અહેસાસ હોવો જોઈએ ને? એને થશે કે કેવા લોકો છે, ઘરમાં એ દિવંગતને યાદ પણ નથી કરતાં?”

“આપણાં માટે જ્યાં એ ભારોભાર નફરતભર્યું પ્રકરણ જ પૂરું થઈ ગયું છે ત્યાં ફરી શું કામ? એમના હોવા છતાં મેં અનાથ જેવું જીવન પસાર કર્યું છે. મને એમના માટે જરા પર શ્રદ્ધા કે આદર નથી. અને તારે પણ આ બધું કરવાની જરૂર જ શી છે અને તને પણ કેટલું દુઃખ આપ્યું છે, એ ભૂલી ગઈ?”  ભુવનને માનું આજનું વલણ સમજાતું નહોતું.

“ફક્ત દુઃખ જ મળ્યું છે એવું નથી. થોડું સુખ પણ મારાં ભાગે આવ્યું છે દીકરા. પછી ખબર નહીં કેમ પણ બંધ મુઠ્ઠીમાંથી સરતી રેતની માફક તિજોરી ખાલી થતી ગઈ.”

“ના મા, સાવ એવું નથી. એ સુખ તો તારા પતિદેવ બોટલમાં ભરીને પી ગયા, તને પનોતી કહીને કોસી. પોતાનું ફ્રસ્ટેશન તારી પર ઠલવતા રહ્યા એનું શું? ભલે નાનો હતો પણ આજે મને બધું યાદ છે.”

“એ બધુ સાંભળવાની તારી ઉંમર નહોતી એટલે જ તો તને મામાના ઘેર મોકલી દીધો હતો.”

“દૂર હતો છતાં તારી દશાથી અજાણ નહોતો. બી.એ.પાસ હતી છતાં તને નોકરી કરવાની છૂટ નહોતી. ખાનદાનની પ્રતિષ્ઠા આડે આવતી હતી. ઘરનો ખરચો કાઢવા તેં ટિફિન બનાવવા માંડ્યાં. વાર-તહેવારે કે પ્રસંગોપાત લાડુ, બરફી બનાવ્યાં. સ્વેટરો ગૂંથ્યા અને એટલું ઓછું હોય એમ ઉપરના રૂમો કૉલેજના છોકરાઓને ભાડે આપીને આવક ઊભી કરવા મથી. પાછો એના માટેય ડખો ઊભો થયો. એ છોકરાઓને લીધે તારા પર કેવાં લાંછન મૂકાયા! રજાઓમાં ઘેર આવતો તો એવું લાગતું કે નર્કમાં આવી ગયો છું. ત્યારે એમ થતું કે મામાના ઘરના એક નર્કમાંથી આ બીજા નર્કની યાત્રા છે. જ્યારે એ શખ્સના મોતના સમાચાર મળ્યાં ત્યારે એ દિવસ મને જીવનનો સૌથી સારો અને સુખનો દિવસ લાગ્યો હતો. મામાના ત્યાંથી જેલમાંથી છૂટેલા કેદીની જેમ ભાગી આવ્યો અને ક્યારેય પાછો ના ગયો.”

ભુવને નાનપણથી એકઠો થયેલો પોતાનો આક્રોશ ઠાલવ્યો.

“અને ઉર્મિની દયા કે કરુણાને પાત્ર બનવું ન પડે એટલે એનેય કહી દીધું કે અહીંયા દુકાનદારીનો માહોલ હતો. મામા પ્રોફેસર છે, ત્યાં ભણતરનો માહોલ છે એટલે ત્યાં રહીને ભણ્યો છું.”

“એનો અર્થ એ કે તું તારી ઇમેજ ખરાબ થાય એવું ઇચ્છતો નથી, બરાબર? તો પછી હું પણ એમ જ કરું છું એ તને સમજાઈ જવું જોઈએ. ઉર્મિ સંયુક્ત પરિવારમાંથી આવી છે. એના ઘરમાં રીત-રિવાજ, પરંપરાનું મૂલ્ય છે. સંબંધોમાં મીઠાશ છે. આવા પરિવારમાં ઉછરેલી છોકરી જે અત્યારે  આપણા ઘર અને પરિવાર સાથે એકરૂપ થવા મથે છે ત્યારે ખબર પડે કે તું તારા પિતાને તિરસ્કારે છે તો એના મનમાં અજાણતાં તારા માટે અશ્રદ્ધાનો ભાવ જાગશે. અને એનું કારણ જાણશે તો તારા પિતા માટે અનાદર અને અશ્રદ્ધા ઊભી થશે અને પછી તો ઘર માટે પણ એનાં મનમાં આદર કે આસ્થાના ભાવ ક્યાંથી જાગશે? એટલા માટે જ હું શક્ય એટલા પ્રયાસે બધું ઠીક રહે એમ કરવા મથું છું. એક વાર એ સંપૂર્ણ રીતે આપણી સાથે ભાવનાત્મક રીતે જોડાઈ જાય એટલે ગંગા નાહ્યાં. બનવાકાળે જ્યારે સચ્ચાઈ જાણશે તો પણ વાંધો નહીં આવે. એ સમજી શકશે, જીરવી શકશે. એક દિવસ તો સાચી વાત ખબર પડવાની જ છે. તારા મામા અને કાકા પક્ષે તો તકની રાહ જોઈને જ બેઠા છે કે ક્યારે વહુરાણી હાથમાં આવે અને સાચી ખોટી વાતો જણાવે અને એટલા માટે જ હું તમને અત્યારે ક્યાંય મોકલવા માંગતી નથી. બધા નિમંત્રણ અત્યારે બાજુમાં મૂકી રાખ્યાં છે.”

આટલું બોલતાં બોલતાં તો મા થાકી ગઈ. આંખો બંધ કરીને ગાડીની સીટ પર માથું ટેકવી દીધું.

ગાડી ક્યારે ઘેર પહોંચી એનું ધ્યાન ન રહ્યું. ઘેર પહોંચીને જ્યારે ભુવને ગાડીનું બારણું ખોલ્યું ત્યારે તંદ્રામાંથી જાગી. ઉર્મિ બધું સમેટીને તૈયાર હતી. ભુવનનો ચહેરો જોઈને બોલી,

“બહુ થાકી ગયા લાગો છો. આજે ફિલ્મ જોવાનું રહેવા દઈએ, ફરી ક્યારેક જઈએ તો?”

“એ થાકી નથી ગયો, બસ જરા ઉદાસ છે. તમારું જવું જરૂરી છે, થોડા ફ્રેશ થઈ જશો..” ભુવન કંઈ બોલે એ પહેલાં માએ ઝડપથી જવાબ આપ્યો.

થોડી વાર પછી ઉર્મિ અને ભુવન તૈયાર થઈને ઉતર્યાં ત્યારે બંનેને સાથે જોઈને માની આંખો ભરાઈ આવી અને સ્વામીજીના શબ્દો યાદ આવ્યાં,

“બહેનજી, સાક્ષાત લક્ષ્મી-નારાયણ બિરાજમાન છે. તમને ક્યારેય કોઈ વાતની ખોટ નહીં પડે.”

માને ડર લાગ્યો કે ક્યાંક પોતાની જ નજર લાગી જશે. બે હાથ જોડીને પ્રભુને પ્રાર્થના થઈ ગઈ,

“હે પ્રભુ, રક્ષા કરજો. કંઈ કેટલાય તોફાનો પછી ઘરમાં શાંતિ પ્રાપ્ત થઈ છે.”

ઉર્મિ અને ભુવનને વિદાય કરીને બારણું બંધ કરીને મનોમન કહ્યું, “બેટા, એ વાત સાચી છે કે એ માણસે મને અનહદ દુઃખ આપ્યું છે પણ તારા જેવો હોનહાર અને સંસ્કારી દીકરો આપીને  એક સૌથી મોટો ઉપકાર પણ કર્યો છે. એમનો એ ઉપકાર હું જીવનભર કેવી રીતે ભૂલી શકું? જીવનભર એમના એ ઋણની હું આભારી રહીશ. અને એટલા માટે જ તો વર્ષમાં એક વાર તો એમને યાદ કરી લઉં છું.”

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

‘કલંક’ – ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ મંગલા રામચંદ્રન લિખિત વાર્તા -દાગ- પર આધારિત ભાવાનુવાદ

હમણાં જ એ પોલિસ હેડ ક્વાર્ટરથી પાછા આવીને કપડાં બદલવા અંદર ગયા.. ઑર્ડર્લી ચા બનાવીને લાવે ત્યાં સુધીમાં નાસ્તાની પ્લેટ ટેબલ પર મૂકી ને એટલામાં અંદરથી તેજ, તીખો અવાજ આવ્યો.

“ આ કેરીની પેટી કોણ લાવ્યું?”

કદાચ આટલી મોંઘી કેરીઓ લેવાની અમારી ક્ષમતા નહોતી એટલે એમને નવાઈ લાગી હશે. પણ હું ખુશ હતી.

“સબ ઈન્સ્પેક્ટર વિનોદ આવ્યા હતા.”

“અરે, પણ એને તો ખબર હતી કે હું એક કેસના કામથી બહાર ગયો હતો તો અત્યારે આવવાની શી જરૂર?”

“ના, એને ખબર નહોતી. પણ આવ્યો પછી ઠાલો પાછો થોડો જાય! એ તો વળી એવું કહીને ગયો કે, સાહેબ તો એમની પાસે ફરકવા દેતા નથી. સેવા કરવાનો એક મોકો નથી આપતા. અમારા માટે તો સાહેબ કે તમારામાં કોઈ ફરક નથી. અમારા માટે તો તમે બંને માબાપ છો, તો તમારા માટે આટલું કરવાનું મન થાય ને?”  

“એણે કીધું ને તેં માની લીધું? મારી સામે તો જી સાહેબથી વધુ એક શબ્દ નથી નીકળતો અને અહીં આવીને ચાપલૂસી કરી ગયો. એ તો એક નંબરનો ચાલાક અને ધૂર્ત છે, પણ તું આટલી નાદાન ક્યાંથી બની રહી?”

“અરે, તમે રહ્યા સાવ ભોળા. કોઈ આટલા પ્રેમથી પોતાના અધિકારીને ઘેર આવીને ભેટ આપી જાય એમાં ખોટું શુ? તમે તો એવી ધાક બેસાડી દીધી છે સૌ તમારાથી ડરે છે..”

“હું ડરાવું છું? જો ખરેખર તો એમના મનમાં કોઈ ખોટ ન હોય તો મારાથી ડરવાની જરૂર નથી. અને રહી સેવાની વાત તો, ઑફિસના કામમાં ઢીલ કર્યા વગર કામ કરે એને સેવા કહેવાય. એક કેસની તપાસ કરવા મોકલ્યો હતો તો ગામના મોટા માણસ સાથે દારૂ પીવા બેસી ગયો અને અપરાધીના બદલે કોઈ રાંક જેવા માણસને પકડી લાવ્યો હતો. એણે આવીને ખોટી ખુશામત કરી અને તું માની ગઈ.”

ઑફિસમાં તમારી સાથે કેવો સંબંધ છે એની મને નથી ખબર પણ, મને તો એ સારો માણસ લાગ્યો અને દીદી દીદી કહીને મોટી બહેન કેટલું માન આપ્યું?”

“હવે એ તને બહેન બનાવે કે અમ્મા, એવો કોઈ સંબંધ મને મંજૂર નથી સમજી, અને હવે આગળ બીજી કોઈ વાત કે ચર્ચા કર્યા વગર કેરીની પેટી પાછી મોકલી દે.”

“અરે, પણ એમાંથી કેટલી કેરીઓ તો ખવાઈ ગઈ. હવે શું પાછું મોકલું?”

“તારી સાથે ચર્ચા કરવી વ્યર્થ છે. આટલા વર્ષો થયા તું મને ઓળખતી નથી કે મારા આદર્શની આબરુ ન રાખી? મારા આદર્શ કે સિદ્ધાંત જાળવવામાં તારો ટેકો હોવો જોઈએ, બસ.” કહીને એમણે વાત પર પૂર્ણવિરામ મૂકી દીધું પણ એમના અવાજમાં નિરાશાનો ઘેરો સૂર હતો.

એ સમયેતો વાતનો અંત આવ્યો પણ મારા વિચારોએ તંત ન છોડ્યો. મને લાગ્યું કે કોઈ પ્રેમથી કંઈ આપી જાય તો એમાં ખોટું શું છે. કેટલાય લોકો તો માંગીને ઘર ભરે છે. કેટલાયની પત્નીઓ રોજના શાકભાજીથી માંડીને સૂકા મેવા અને આખા વર્ષની કંઈ કેટલીય વસ્તુઓથી ઘર ભરી લે છે.

મને એવું લાગ્યું કે એમના કરતા હું વધારે બુદ્ધિમાન છું, પણ આજે લાગે છે કે એ દિવસે એમની વાત હું સમજી શકી હોત કે માની લીધી હોત આજે આ દિવસ ન આવત.ઈન્સપેક્ટર વિનોદે મને દીદી બનાવી તો કોઈએ ભાભી, દીકરી કહીને નવા સંબંધો કેળવવા માંડ્યા. તો વળી કોઈએ દેવી કહીને પૂજવાનું જ બાકી રાખ્યું. મારી કૃપાદૃષ્ટિથી એ ભવસાગર તરી જશે એવા કેફમાં હું રાચવા માંડી.

“તમે કહેશો તો સાહેબ માની જશે. તમારી વાત સાહેબ નકારી જ ન શકે.” વગેરે વગેરે જેવા ખુશામતભર્યા શબ્દોથી હું ગર્વ અનુભવતી રહી. મારી વિચારશક્તિ જ જાણે ખતમ થઈ ગઈ. ઘર અનેકવિધ ચીજ-વસ્તુઓથી ભરાતું રહ્યું..

ક્યારેક તો એમના દોસ્તોય કહેતા કે અસલી પોલિસ અધિકારી હું જ છું, એ તો નામના જ સાહેબ છે. આવું બધું જાણીને તો હુ વધારે ને વધારે બહેકતી ચાલી અને સાચે જ મારી જાતને ખુરશીની અધિકારી માની બેઠી. આજ સુધી ઓર્ડલી કે અન્ય સેવકો સાથે અમારા બંનેનો વ્યહવાર માનભર્યો અને અતિ સંયમિત હતો. એમનો તો વ્યહવાર એવો જ રહ્યો પણ હવે હું કામ વગરના ઓર્ડરો આપતી. રોફથી એમને લડવા, ધમકાવવા જેવી હરકતો કરવા માંડી.

એક વાર શહેરમાં ભયંકર તોફાનો થયા ત્યારે કુનેહપૂર્વક કામ લેવા છતાં એ ઘવાયા. બચી ગયા. ત્યારે એક વયસ્ક હવાલદારે કહ્યું કે. “ બાઈજી, તમારા સુહાગના પ્રતાપે સાહેબ આજે બચી ગયા.” અને બસ સાહસ, સમજદારી અને ધીરજથી પાર પાડેલા કાર્યનો જશ લઈને હું વધુ અભિમાની બની. એમની તમામ ઉપલબદ્ધિ, તમામ સફળતાનો શ્રેય મારી જાતને આપતી રહી.

છોકરાઓ પણ હવે અભ્યાસ તરફ બેપરવા અને વધુ ઉદ્દંડ બનવા માંડ્યાં. એમની અણછાજતી માંગણી વધતી ગઈ. જાતને સર્વેસર્વા માનતી હું એમને સાચી સલાહ આપવાના બદલે એમની ગેરવ્યાજબી વાતોને પણ પ્રાધાન્ય આપવા માંડી.

અને હવે તો વાત ઘણી આગળ વધતી ચાલી. મારું મોઢું મોટું થતું ચાલ્યું. એટલે હદ સુધી કે એમના તાબા હેઠળના એક અધિકારીની બદલી સુદ્ધાં રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો. એની સામે છોકરાઓની માંગ મુજબ રંગીન ટી.વી પણ આવા જ સંબંધોથી ઘરની શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરતું ગોઠવાઈ ગયું.

અને બસ એમના રોષે માઝા મૂકી. આવો અને આટલો ગુસ્સો તો ક્યારેય જોયો નહોતો. એ મને રોકવા માંગતા હતા અને હું સમજવા કે સ્વીકારવા તૈયાર નહોતી.

એમનું કહેવું હતું કે મારી મનમાની કરીને સાથે છોકરાઓને પણ મેં બગાડી મૂક્યા છે. કોઈ પોતાનાં ધનનો સંચય છોકરાઓનાં ઉજ્જ્વળ ભવિષ્ય માટે કરે જ્યારે અહીં તો મારી બેહૂદા હરકતોથી બધુ  નષ્ટ જ થવા બેઠું છે.

કાશ, એમની વાત હું સમજી શકી હોત.  છેલ્લા દોઢ વર્ષથી જાણે એક જાતનું પાગલપન મારા પર સવાર થયું હતું. એમની કોઈ વાતોની સચ્ચાઈ મારી નજરે આવતી નહોતી. મારી હરકતોથી તો એમના સિદ્ધાંતો,આદર્શ અને આબરુના ધજાગરા થયા હતા. એ કહેતા કે એક સફળ પુરુષની પાછળ સ્ત્રી હોય છે, પણ અહીં તો હું એમની માટે અસફળતાની કેડી કંડારી રહી હતી. છેલ્લે તો રીતસરનો આદેશ જ આપ્યો કે હવે એ જે ખુરશીના અધિકારી છે એ ખુરશીનો દુરઉપયોગ મારે બંધ કરી દેવો.

અંતે જે થવાનું હતું એ થયું. એમની બદલી થઈ અથવા એમણે જાતે જ બદલી માંગી લીધી. સૌએ સાથે જવું એવો એમનો નિર્ણય હતો. પણ એમના રોષથી બચવા છોકરાઓની સ્કૂલ પૂરી થવાના બહાના હેઠળ રોકાઈ ગઈ.

એમના જવાની સાથે મને સમજાઈ ગયું કે, ખરેખરા તો એ જ અધિકારી હતા. મને એવો ઘમંડ હતો કે બધા મારા એક ઈશારે જાન બિછાવશે પણ, એમના ગયા પછી એક બુઢ્ઢા ઑર્ડર્લી સિવાય બીજા બધા ઑર્ડર્લી, કર્મચારીઓ નવા સાહેબની તહેનાતમાં લાગી ગયા. મારા બાળકોને પણ મા કરતા પિતાની છાયા અથવા એમના લીધે મળતી સુખ-સગવડ વધુ પસંદ હતી એ પણ મેં જોઈ લીધું.

હવે તો ફોન પણ રહ્યો નહોતો કે કોઈ ઈંસ્પેક્ટર કે સબઈંસ્પેક્ટરને બોલાવીને કામ ચીંધું. મને સમજાયું કે મને જે માન-સન્માન મળ્યું એ માત્ર એમના લીધે જ હતું.

કદાચ એક સાચા, ઈમાનદાર ઑફિસરની પત્ની બનીને રહી હોત તો સમાજમાં મારું માન જળવાયુ હોત. પણ હવે ઢોળાયેલા દૂધ પર અફસોસ કરવો નકામો હતો. મારા લીધે એમની આબરુ ખરડાઈ હતી. સૌ એમ માનવા લાગ્યા હતા કે, સાહેબનો તો બહારથી સાફ દેખાવાનો દંભ માત્ર હતો. એ લે કે આડા હાથે મેમસાબ લે વાત તો એક જ થઈ.

કેટલાના મોં બંધ કરું? મારા લીધે વર્ષોની એમની તપસ્યા ભંગ થઈ, નામ ખરાબ થયું.

એ કહેતા કે, “અમે અપરાધીઓને પકડીએ, એમને જેલ થાય. એક વાર જેલની સજા ભોગવ્યા પછી સારા નાગરિક તરીકે જીવન જીવવાની એમને તક મળે છે. જ્યારે સરકારી ઑફિસરનું નામ એક વાર ખરડાયું એ જીવનભર એની વર્દી પર લાગેલા ‘બૅજ’ની જેમ એની સાથે જ રહે છે. અમારી એક વારની ભૂલ હંમેશ માટે અમારા નામ પર કલંક બનીને રહી જાય છે. અમારી દરેક બદલી પહેલાં એ અપકીર્તિ અમારી પહેલાં ત્યાં પહોંચી જાય છે. દુનિયા ક્યારેય એ કલંક ભૂલતી નથી.

મારી નાદાનીથી જીવનભર એક કલંક એમના ‘બૅજ’ની સાથે જોડાઈ ગયું.

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

,

સન્નાટો- ગરવી ગુજરાત ( લંડન -પશ્ચિમી જગતનાં સાપ્તાહિક -)માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખિત વાર્તાનો ભાવાનુવાદ.

ઉત્તરા અરીસામાં પોતાનું રૂપ જોઈને મુગ્ધ થઈ ગઈ. જરા અમસ્તા મેકઅપના ટચથી તો જાણે એ સાવ બદલાઈ ગઈ. જોઈને કોઈ તો કહે કે એ પચાસની ઉંમરે પહોંચી હશે! હા, આગળ એકાદ બે સફેદ વાળ દેખાય છે, પણ એનાથી તો વળી સૌંદર્યમાં ગરિમા ઉમેરાઈ છે.

હમણાંથી એના દિવસો ઘર અને કામની વ્યસ્તતામાં જ પૂરા થઈ જતા. કલાકો સુધી આઈનામાં ચહેરો જોવાવાળી ઉત્તરાને પોતાની ઝલક જોવાનોય માંડ સમય મળતો. એનાં રૂપની તો કૉલેજમાં ચર્ચાઓ ચાલતી. આ રૂપથી તો ગિરીશ આકર્ષાયો હતો અને એ દાન-દહેજ વગર આવા મોટા ખાનદાનમાં આવી ગઈ હતી.

મોટા ખાનદાન શબ્દથી જાણે દાંત નીચે કોઈ કડવી ચીજ આવી ગઈ હોય એવું લાગ્યું. આ વીતી ગયેલા સમયની સ્મૃતિની યાદ જરાય મીઠ્ઠી તો હતી નહીં  એટલે આ ક્ષણે એ ભૂતકાળ યાદ કરીને મન ખાટું થવા ન દેવું હોય એમ એ ત્યાંથી ઊભી થઈને કપડાંના કબાટ સામે ઊભી રહી.

દરેક સમય કે પ્રસંગને અનુરૂપ સાડીઓની પસંદગી પણ ક્યાં સરળ હતી? ઉત્તરાને નિશિ યાદ આવી ગઈ. નિશિ એટલે એની મોટી દીકરી. નિશિ ખૂબ ઉત્સાહી અને ચીવટવાળી હતી. અત્યારે નિશિ હોત તો સાડીથી માંડીને એને મેચિંગ એક્સેસરી પણ એણે તૈયાર કરી રાખી હોત.

ઉફ્ફ.. આ છોકરીઓ, પરણે એટલે પીયરની માયા આટલી જલદી કેમ સમેટી લેતી હશે? હવે તો નિશિને એનું ઘર અને એનાં બે બાળકો..બસ એમાં જ એની દુનિયા પૂરી થઈ જતી.

ઉત્તરાએ પી.એચ.ડી કર્યું ત્યારે નિશિ સોળ વર્ષની હતી પણ એ બધું જ સાચવી લેતી. એમ તો ઘરમાં આશુ છે, પણ એ તો એના પપ્પાની જ આસપાસ.

અત્યારે ઉત્તરાએ ફંકશનમાં જવા તૈયાર થવા આશુને બોલાવી પણ પપ્પાને તાવ છે એવા બહાને આશુએ ફંકશનમાં જવાની ઘસીને ના પાડી દીધી. અને ગિરીશની તો હવે એણે અપેક્ષા જ છોડી દીધી હતી. ક્યાંય પણ જવાનું હોય, કશું પણ કરવાનું હોય એટલે તાવ ચઢી જતો. અને કંઈ ના થયું હોય તો છેવટે પીઠમાં દુઃખાવો થયો જ હોય. નિશિના લગ્ન સમયે તો એ હોસ્પિટલમાં જ દાખલ થઈ ગયો હતો. નિશિએ ગિરીશની બરાબર નાડ પારખી લીધી હતી. એ કોઈ પણ જાતની જવાબદારી લઈ શકે એમ નહોતો કે પછી લેવા માંગતો જ નહોતો.

ગિરીશની માને પાંચ દીકરીઓ થઈ એ પછી આ એક માત્ર દીકરો હતો.  ગિરીશને એની માએ એટલા તો લાડ લડાવ્યા હતા કે એનામાં વાસ્તવિકતા સામે ટકવાની શક્તિ કેળવાઈ જ નહોતી. ગિરીશને કંઈ થાય તો મા આખા ઘરને માથે લઈ લેતી. માના અવસાન પછી જાણે ગિરીશ નિરાશ્રિત બની ગયો. મા જેવી કાળજીની એણે ઉત્તરા પાસેથી અપેક્ષા રાખી હતી પણ ઉત્તરા કેટલું સંભાળે? એ જાણી ગઈ હતી કે વાડીવજીફા, ઘરની બહાર મૂકેલી ગિરીશના નામની વકીલાતની તખ્તી દેખાડા પૂરતી હતી. ઉત્તરા તો વર સંભાળે કે ઘર? અને એટલે જ તો નોકરી એનો શોખ નહીં આવશ્યકતા બની ગઈ હતી. ઉત્તરા તરફથી પોતાની સેવા બાબતે નિરાશા સાંપડતા ગિરીશે નાની દીકરી આશુનો પાલવ પકડી લીધો. આશુ હતી તો દીકરી, પણ હવે જાણે ગિરીશની મા બની રહી.

આ ક્ષણે ઉત્તરાનું મન અનેક વિચારોથી ઘેરાઈ ગયું.

પણ હવે વધુ વિચારવાનો સમય રહ્યો નહોતો. ફંકશનમાં જવા સતીશ એને લેવા આવી ગયો હતો. સતીશ મઝાનો યુવક હતો. એને આશુ ગમતી હતી પણ આશુને તો એના પપ્પા સિવાય કોઈની ગણતરી જ નહોતી. આશુના મનમાં એના પપ્પાની એકલતાના ભયે એટલી હદે ભરડો લઈ લીધો હતો કે એ પોતાના વિશે વધુ વિચારતી શકતી જ નહોતી.

ગિરીશ અને આશુના વિચારોમાં કૉલેજ આવી ગઈ. પોર્ચમાં એના સ્વાગત માટે સૌને ઊભેલાં જોયાં. ઉત્તરાની જ કૉલેજમાં એ આજે મહેમાન હતી. એનું સન્માન થઈ રહ્યું હતું. ઉત્તરાનું ગૌરવ સૌનું ગૌરવ બની ગયું હતું.

વર્ષોના અનુભવ પછી ઉત્તરાએ એક પુસ્તક લખ્યું હતું. ‘ભારતીય નારીની સામાજિક ચેતનાઃ ઉદય અને વિકાસ’. ઉત્તરાએ એ પુસ્તકને પાઠ્ય પુસ્તક તરીકે સ્વીકારાય એથી વધુ અપેક્ષા સેવી પણ નહોતી અને એનાં પુસ્તકને અકાદમી અવૉર્ડ મળ્યો. રાજ્યકક્ષાએ પુસ્કારનો સમારંભ આવતા મહિને હતો પણ કૉલેજમાં તો એ પહેલાં જ સન્માનનો કાર્યક્રમ ગોઠવાયો.

ફૂલોથી સજાવેલા હૉલમાં ઉત્તરા પ્રવેશી ત્યાં આચાર્યે ઊઠીને એનું સન્માન કર્યું. એ જરા સંકોચાઈ ગઈ. અને પછી તો સ્તુતિ, ફૂલહાર, પ્રસંશા, વીણાપાણિની મૂર્તિથી સન્માન…

એ વિચારતી રહી કે આશુ કે એના પપ્પા અહીં હોત તો એમને ખબર પડત કે ઘરની બહાર એનું કેટલું સન્માન થઈ રહ્યું છે! જે દિવસે એને કૉલેજના ફંકશન માટે આમંત્રણ આપવા આવ્યા ત્યારે પણ ગિરીશ કેવા દયામણા અવાજે બોલ્યો હતો!

“હા ભાઈ, અમે તો ઉત્તરાને પૂરેપૂરી સ્વતંત્રતા આપી દીધી છે. કહ્યું છે કે ઘરનું અમે સંભાળી લઈશું. ઘરની અને અમારી ચિંતા કર્યા વગર તું તારા વિષય પર ધ્યાન આપ. અમે વિદ્વાન તો નથી પણ આવી રીતે એનાં કાર્યના સહયોગી બનવા પ્રયત્ન કરી શકીશું ખરા..”

ત્યારે તો ઉત્તરાને થયું કે બધાની હાજરીમાં જ ગિરીશનો દંભભર્યો એ નકાબ ચીરી નાખે, પણ એણે પોતાની ચીઢ મનમાં જ દબાવી દીધી. ગૃહસ્થીનું નાટક પણ સંભાળી લેવું પડે છે.

આ ક્ષણે એ પ્રસંગની યાદથી એ અતિ વિહ્વળ બની ગઈ. એના સન્માનનો આનંદ અને ઉત્સાહ ઓસરી ગયો અને જ્યારે એના વક્તવ્યનો સમય આવ્યો ત્યારે આગલી રાત્રે તૈયાર કરેલી સ્પીચના શબ્દો પણ એને યાદ ન આવ્યા. પહેલી વાર એને કાગળની જરૂર પડી. સમારંભમાં એને સાંભળવા ઉત્સુક સૌને લાગ્યું કે એ અતિ ભાવવિભોર બની ગઈ છે, બાકી એ તો સાક્ષાત સરસ્વતી છે. એને વળી શબ્દોની શી ખોટ?

ફંકશનના સમાપન પછી અડધા ડઝન જેટલા લોકો એને ઘર સુધી મૂકવા આવ્યા હતા. ઉત્તરાને અર્પણ થયેલા ફૂલહાર, ભેટ સામગ્રી એમની પાસે હતી.

ઘરે પહોંચ્યા ત્યારે દરવાજો બંધ હતો.

નીકળી ત્યારે કોઈ એને વિદાય આપવા ઊભું નહોતુ કે નહોતું અત્યારે કોઈ એને આવકારવા હાજર.

“ફરી અભિનંદન, મેડમ. હવે અમે જઈએ.” સાથે આવેલા ટોળામાંથી કોઈ બોલ્યું.

બંધ બારણેથી જ ચાલ્યા જશે આ લોકો? જાણે વિખૂટા પડી જવાનો, એકલાં પડી જવાનો ભય એને ઘેરી વળ્યો. “અરે! આવી આનંદની ક્ષણો પછી હવે ફરી એ સાવ એકલી?”

આ એકલતાના ઓથારથી બચવા એણે સૌને રોકવા પ્રયાસ કર્યો.

“અરે, એક એક કપ કૉફી તો પીતા જાવ.”

અને એણે એટલા જોરથી દરવાજાની ઘંટડી દબાવી, જાણે કે ઘર અને એનાં મનની અંદરનો સન્નાટો ચીરી ના નાખવો હોય?

‘પ્રિય રાગ’ -રાષ્ટ્રદર્પણ (Atlanta-USA)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

પ્રિય રાગ, 

પ્રિય કહેવાનો કોઈ અધિકાર તો છે નહીં છતાં પ્રિય હતી અને પ્રિય રહીશ એટલે પ્રિય સિવાય અન્ય સંબોધન પણ નથી સૂઝતું. 

આજે મારો આ બીજો પત્ર તને મળશે પણ હું નહીં મળુ. કદાચ મળવાનું આપણાં નસીબમાં લખાયું જ નહીં હોય નહીંતર સાવ સામેની સોસાયટીમાં રહેતાં હોઈએ અને નદીના બે કિનારાની જેમ સમાંતર વહેતાં રહેવાના બદલે ક્યાંક, ક્યારેક તો આપણું મિલન થયું હોત. ન થયું એ આપણી નિયતી હશે. પણ હંમેશાં તારી સ્મૃતિ મનમાં કૉલેજના એ પ્રથમ દિનની જેમ યથાવત રહે એ મારો નિર્ણય છે.

આજે પણ મને કૉલેજનો એ પહેલો દિવસ બરાબર યાદ છે. કૉલેજ એન્ટ્રન્સના કૉરિડૉરમાં બંને સાઇડના નોટિસબોર્ડ પર બી.એ ફર્સ્ટ ઇયરથી માંડીને ફાઇનલ ઇયરના ક્લાસની ડિટેલ મૂકાયેલી હતી. હજુ તો હું એની પર અછડતી નજર નાખું ત્યાં તું હાંફળીફાંફળી આવી. થોડા હડબડાટમાં મારી સાથેહિરેરક

“સોરી..સોરી.” બોલતી તું જરા દૂર ખસી. બસ આટલી અમસ્તી આપણી પહેલી અણધારી મુલાકાત. પણ તે સમયનો તારો થોડોમૂંઝાયેલો અને છોભીલો ચહેરો મારી સ્મૃતિમાં અકબંધ છે.

કૉલેજની અન્ય યુવતીઓ કરતાં તું અલગ હતી. સાવ સાદા ઓલ્ડ ફેશન કહેવાય એવાં કપડાં, તેલથી ભરપૂર વાળ છતાં, કશુંક તો એવું તારા ચહેરામાં હતું જે મને આકર્ષિત કરી ગયું. કદાચ ચહેરા પરની સુરખી, ગોરા ચહેરા પર હડપચીની સહેજ જ ડાબી બાજુ પરનો મોટો તલ કે પછીબોલે કે હસે ત્યારે ગાલમાં પડતાં ખંજન કે પછી મૌસમી ચેટર્જી જેવો માસૂમ ચહેરો?

ક્લાસમાં હું હંમેશાં એવી રીતે બેસતો જેથી તારી જાણ બહાર પણ સતત તને જોઈ શકું. તું કાયમ બસમાં આવતી અને હું સાયકલ પર. એક વાર સાયકલમાં પંક્ચરના લીધે મારે બસમાં કૉલેજ જવાનું થયું. તું પણ એ જ બસમાં! 

અને બસ, પછી તો મારી સાયકલનું પંક્ચર ક્યારેય રિપેર થયું જ નહીં. 

ક્યારેય તને કોઈનીય સાથે ઝાઝું ભળતા જોઈ જ નહોતી તો વળી મારી સાથે બોલે એવું તો હું સપનાંમાંય વિચારી શકું એમ નહોતો. રાગિણી નામ તો ઘણા સમય પછી જાણ્યું. પણ એથી શું ફરક મને પડ્યો? બસ ઇબાદતની જેમ તને ચાહી છે.

એક દિવસ તું જરા જુદી રીતે તૈયાર થઈને કૉલેજ આવી હતી. દૂરથી તને આવતી જોઈને મારું હૃદય એક ધબકારો ચૂકી ગયું હતું. હળવા પીચ રંગમાં વ્હાઇટ કૉમ્બિનેશનનાં બુટ્ટા ભરેલું પંજાબી, કાનમાં એ બુટ્ટા જેવાં જ મોતીનાં નાજુક ઝૂમખા જેવી બુટ્ટી. 

એ દિવસે બસમાં તારી બાજુની સીટ પર બેસવા રીતસર ધસી ગયો હતો. 

“ખૂબ સરસ લાગે છે, તું.” તારા કાન પાસે ફુસફુસાતાં સ્વરે મારાથી કહેવાઈ ગયું.

અને બાપરે! એ સમયે શરમના શેરડાથી ગુલાબી થયેલા તારા ગાલ, જાણે ચહેરા પર ગુલાલ પથરાયું.

“આજે મારી બર્થડે છે. એટલે..” બસ આટલું જ તું બોલી અને મને એવું લાગ્યું કે મારી ઇબાદતનો સ્વીકાર થયો.

સતત એક વર્ષ આ ક્રમ ચાલ્યો. આ એક વર્ષમાં એટલો ફરક પડ્યો કે ડરતાં ડરતાંય તું બસમાં મારી બાજુમાં બેસતી થઈ. અને ત્યારે જાણ્યું કે નડીયાદ જેવા નાનાં ગામમાંથી તું અમદાવાદ ભણવા આવી હતી. નાનાં ગામની છોકરી વંઠી ન જાય એવા જવાબદારીના ભાનના લીધે નાની તને જરાય છૂટ આપવાના મતના નહોતાં. કૉલેજના નિશ્ચિત સમય સિવાય તને અમસ્તીય ક્યાંય બહાર કોઈની સાથે ભળતાં જોઈ નહોતી તો કૉલેજનાં ફંકશનમાં તો તારી હાજરીની અપેક્ષા ક્યાં રખાય?

હશે, એમ તો એમ. 

સોસાયટીથી થોડે દૂરના બસસ્ટેન્ડથી કૉલેજ અને કૉલેજથી પાછા એ બસસ્ટેન્ડ સુધીની ટોટલ ચાલીસ મિનિટની મુલાકાત પૂરતી છે એમ મેં મન મનાવી લીધું. સોસાયટીના બસસ્ટેન્ડ પર પણ સાવ અજાણ્યાની જેમ જ આપણે ઊભા રહેતાં અને પાછા ફરીએ ત્યારે સાવ અજાણ્યાની જેમ બસમાંથી ઉતરી જતાં.

અને સાચું કહું તો એ ક્રમ યથાવત રહ્યો હોત તો તને હું આમ સાવ અચાનક ગુમાવી ન બેઠો હોત. એક ભૂલ થઈ ગઈ મારાથી. કૉલેજની એક્ઝામ પૂરી થવાને આડે બે દિવસ બાકી હતા. કદાચ વેકેશનમાં તારેનડીયાદ જવાનું હતું. પૂરા અઢી મહિનાનો સમય મળ્યા વગર જ જવાનો હતો. બસની રોજની એ ચાલીસ મિનિટની મુસાફરીમાં જે વ્યક્ત નહોતો કરી શક્યો એ લાગણી મેં આખી રાત જાગીને પેલી ગુલાબી ચબરખીમાં ઠલવી દીધી પણ છેલ્લા દિવસે બસમાંથી ઉતરતાં તને આપવાની રહી ગઈ. સોસાયટીની ગલીમાં તું વળી ત્યાં સુધી તને જોતો ઊભો રહી ગયો જેવી તું દેખાતી બંધ થઈ કે પેલી ચબરખી યાદ આવી. કયું ઘર તારું એનીય ક્યાં ખબર હતી પણ હું થોડો બહાવરો બનીને તને એ આપવા દોડ્યો. થોડે આગળ જઈને તને રોકવા તારા નામની બૂમ મારી. અચકાઈને તું ઊભી રહી ગઈ અને મેં દોડીને એ ચબરખી તારા હાથમાં પકડાવીને આવ્યો એનાથી બમણી ઝડપે પાછો વળી ગયો. પણ હાય રે કિસ્મત..એ સમયે ત્યાં ઝાંપા પાસે ઊભેલાં નાની આ ઘટનાના સાક્ષીબન્યા એની તો ગલીના નાકે જઈને પાછી નજર કરી ત્યારે ખબર પડી.

બસ, એ દિવસ પછી કૉલેજ તો દૂર સોસાયટીના કોઈ રસ્તા પર પણ તું નજરે આવી નથી. સાત ભવ જેવા સાત સાત વર્ષ પસાર થઈ ગયાં અને અચાનક આજે તું નજર સામે આવીને ઊભી રહી….

સામે આવીને ઊભી રહી એમ તો કેવી રીતે કહું? હું એસ્કેલેટર પરથી નીચે તરફ ગતિ કરી રહ્યો હતો અને તને ઉપર આવતાં જોઈ. ફરી હૃદય એક ધબકારો ચૂકી ગયું. તને મળવાના તલસાટથી બહાવરો બની ગયો. 

આજે પણ તું એવી જ લાગતી હતી જેવી કૉલેજના પ્રથમ દિવસે. હા, ચહેરા પરની માસૂમિયતની સાથે થોડી પ્રગલ્ભતા ઉમેરાઈ હતી. ચહેરો થોડો ભરાવાના લીધે હડપચી પરનો કાળો તલ વધુ સ્પષ્ટ દેખાતો હતો. એના લીધે તારું સૌંદર્ય વધુ નિખર્યું હતું. પાસે આવે ત્યારે તને બોલાવા જઉં ત્યાં આંગળી થામીને તારી સાથે જ ઉપર સરી આવતાં ગલગોટા જેવા બાળક પર નજર ગઈ. કેટલાં વહાલથી તું એની વાત સાંભળતી હતી! 

અને…..અને….હું તારી નજરે ન આવું એમ આડો ફરી ગયો. તને પામવાની ઘેલછામાં ફરી તારા જીવનમાં કોઈ અણધાર્યો ઝંઝાવાત ઊભો નથી કરવો. 

સતત તને મળવાના તલસાટ સાથે જીવ્યો છું. એ જ મારી નિયતી છે. એવું નથી કે તારાં વગર મારું જીવન અધૂરું છે. બે વર્ષ પહેલાં મારાં પણ લગ્ન થયાં. મારી પત્ની અનુ, ખૂબ પ્રેમાળ છે. જીવન સુખમય છે. પણ હા, મનનાં એક ખૂણામાં તું હંમેશાં ધબકતી રહી છું.

ખબર છે તને? અરે, ક્યાંથી ખબર હોય?

ગયા વર્ષે અનુએ દીકરીને જન્મ આપ્યો. જે દિવસથી અનુની પ્રેગનન્સીના સમાચાર મળ્યા એ દિવસથી મનમાં દીકરીની ઝંખના જાગી હતી. અદ્દલ તારી પ્રતિકૃતિ જેવી દીકરી. ચહેરા પરની સુરખીથી માંડીને ગોરા ચહેરા પર હડપચીની સહેજ જ ડાબી બાજુ પરનો મોટો તલ, બોલે કે હસે ત્યારે ગાલમાં પડતાં ખંજન, મૌસમી ચેટર્જી જેવો માસૂમ ચહેરો….ના……ના …મૌસમી ચેટર્જી નહીં તારા જેવો માસૂમ ચહેરો એનો હોય એવું હું વિચાર્યા કરતો. અને નામ શું આપીશ એ પણ વિચારી લીધું હતું….રાગ.

તને પણ હું રાગિણીના બદલે રાગ જ કહેતો હતો ને? ખરા અર્થમાં તારા પ્રત્યેનો રાગ, તારા માટેની આસક્તિ જે અનુભવી છે, લગભગ એવી જ પણ જરા જુદા ભાવ, જુદી પ્રીતિ અત્યારે હું મારી દીકરી રાગ માટે અનુભવી રહ્યો છું.

આજે તને જોઈને મારું મન મારા વશમાં નથી રહ્યું. એટલે જ તો આ સાત વર્ષોનો ભાર અને ભાવ અહીં ઠલવી રહ્યો છું. હા, એક વાત નિશ્ચિત છે કે નથી આ ભાવ તારા સુધી પહોંચાડવો કે નથી મારે તારા સુધી પહોંચવું. આપણી નિયતીમાં મળવાનું લખાયુ હોત તો ત્યારે કે ક્યારેય આપણે છૂટાં પડ્યાં જ ન હોત ને?

આ ક્ષણે એક વાર તને મળવાની અદમ્ય ઇચ્છા જાગી છે, અદમ્ય તલસાટનો અનુભવ થઈ રહ્યો છે.. વિચારુ છું, મળીને શું કરીશ? તારા વિનાના આ સાત વર્ષો કેવી રીતે પસાર કર્યા એ કહીશ કે તે કેવી રીતે પસાર કર્યા એ જાણીશ?

ના…ના જવા દે… કદાચ મળ્યા પછી કદાચ આ તલસાટ શમી પણ જાય પણ મારે તો સતત આ તલસાટ, તને મળવાની અદમ્ય ઝંખનાને મારામાં ધબકતાં રાખવા છે. એમ કરીને તને મારામાં ધબકતી રાખવી છે. ખરેખર તો ત્યારે તારા વગર જીવી શકાશે કે કેમ એવું લાગવા છતાં આજે પણ જીવી રહ્યો છું ને? હજુ પણ જીવી લઈશ.

બસ, આ વિચાર સાથે તને લખેલા પત્રની ગડી કરીને એના ઝીણાં..ઝીણાં, ઝીણાં…ઝીણાં ટુકડા કરીને હવામાં વિખેરી રહ્યો છું. એ ઝીણાં..ઝીણાં, વિખેરાયેલા ટુકડાને પારિજાતનાં ફૂલોની જેમ જમીન પર પથરાયેલા જોઈ રહ્યો છું.

પાછળ રેડિયો પર ગીત વાગી રહ્યું છે, 

“તેરે બિના જિંદગી સે કોઈ શિકવા તો નહીં, શિકવા નહીં, શિકવા નહીં…

તેરે બિના જિંદગી ભી લેકિન, જિંદગી તો નહીં, જિંદગી નહીં, જિંદગી નહીં…..

વાર્તાલેખનઃ રાજુલ કૌશિક 

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1425836564607435/

‘ઘર- અમર માનસી કા’ (ગરવી ગુજરાતના દીપોત્સવી અંક ( લંડન -પશ્ચિમી જગતનાં સાપ્તાહિક -)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

આ તે વળી કેવો યોગાનુયોગ! પ્રચુર પ્રેમમાં ગળાબૂડ હું અને માનસી. અમે સાથે જોયેલી એ પહેલી ફિલ્મ ‘આવિષ્કાર’ અને એમાં પણ નામ એ જ…. અમર અને માનસી.

એક રાતમાં બે વર્ષ જીવી લેતાં એ અમર અને માનસીથી જરાક જુદી અમારી કથા. જરા જુદું અમારું જીવન. જરા જુદા અમારા અનુભવ પણ એ સમયે તો ફિલ્મમાં ઘરની બહાર નેમ પ્લેટ પર ‘ઘર- અમર માનસી કા’ લખેલું જોઈને અમે એટલાં તો ખુશ થઈ ગયાં કે અમારાં ઘરની બહાર ‘ઘર- અમર માનસી કા’ નેમ પ્લેટ મૂકી દીધી હતી.

મારાં અને માનસીનાં પ્રેમલગ્ન હતાં. જ્યારે અમારાં લગ્ન થયાં એ કેવા મઝાના એ દિવસો હતા! એવું જ લાગતું કે આ સમય અહીં જ પૉઝ થઈ જાય તો કેવું! પણ આપણી ગતિનું રિમોટ તો સમયના હાથમાં. એ આપણી મરજીની પરવા જ ક્યાં કરે છે?

કોઈ સરસ ગમતું ગીત આવે ત્યારે આપણે એને ફરી રિવાઇન્ડ કરીને જોઈ લઈએ છીએ અને ન ગમતાં વિઝ્યુઅલ્સને ફાસ્ટ ફોરવર્ડ કરીએ છીએ. એમ જ આપણાં જીવનની ગમતી પળો જરા પૉઝ થઈ જાય એવું વિચારીએ ત્યાં સમયની ગતિ ફાસ્ટ ફોરવર્ડ થઈ જાય અને વ્યથાની પળોને ફાસ્ટ ફોરવર્ડ કરવા ઇચ્છીએ ત્યારે સમય એને સ્લો મોશન પર મૂકી દે.

મારાં અને માનસીનાં પ્રેમલગ્નનો સમય ફાસ્ટ ફોરવર્ડ થઈને સીધો અટક્યો હતો અમનના અગિયારમાં વર્ષે. અમર અને માનસીનો અમન. અમનનો જન્મ થયો ત્યારેય અમને એવું થયું હતું કે આ સમય, આ ક્ષણ અહીં જ પૉઝ થઈ જાય તો કેવું! પણ ના, સમયના હાથનું રિમોટ ક્યાં આપણી મરજી માને છે?

મારા જેવો ઘંઉવર્ણો વાન અને કાળા ઝુલ્ફા જોઈને અમન મને મારા જેવો લાગતો. અમનના સહેજ તીખા નાક નકશી માનસી જેવાં હતાં એ જોઈને માનસી પોરસાતી. અમન કોનો અને કોના જેવો વધારે લાગે છે એ નક્કી કરવામાં કેટલીય વાર અમારી વચ્ચે મીઠ્ઠી તકરાર થતી.

અને આજે….

અમન મારા એકલાનો નથી એમ કહીને બંને એની જવાબદારીમાંથી છટકવા મથીએ છીએ. વાત જાણે એમ બની કે, અમનનાં બાળપણથી માંડીને એ સ્થાયી થાય ત્યાં સુધીનું એનું ભાવિ કેમ કરીને સલામત જ નહીં સદ્ધર અને સમૃદ્ધ બને એવી ઇચ્છાને પહોંચી વળવા અમે જાણે બંને હોડમાં ઉતર્યા.

અમનના જન્મ સમયે માનસીએ થોડો સમય જોબ પર લીવ મૂકી દીધી હતી. અમનને પ્લે ગ્રુપમાં મૂક્યો ત્યાં સુધી એને પોતાની પળેપળ અમન માટે જીવી લેવી હતી. એ પછી અમનનું ભાવિ સદ્ધર બનાવવાની અમે બંનેએ જાણે કમર કસી.

માનસીને એક સાથે ત્રણ મોરચા સંભાળવા પડતાં. ઘર, જોબ અને અમનનો અભ્યાસ. શરૂઆતમાં તો થોડો સમય અમનના અભ્યાસ અને સાંજની પ્રવૃત્તિ તરફ મારું ધ્યાન રહેતું, પણ હવે જોબ પર પ્રમોશન અને ક્યારેક કામ આટોપવા માટે કરવા પડતા ઓવર ટાઇમના લીધે મારી જવાબદારીઓ વધી સાથે સ્ટ્રેસ પણ. અમનના અભ્યાસનો તમામ બોજો પણ માનસી પર વધ્યો.

“માનસી…. હજુ ડિનરને કેટલી વાર છે? સમજ નથી પડતી આજકાલ તું કરે છે શું? આઠ વાગવા આવ્યા અને હજુ ડિનર તૈયાર નથી?”

“હા તો? મારે બાર હાથ હોત તો સારું થાત પણ શું કરું, માત્ર બે જ હાથ છે ને ભઈસાહેબને એકાદ વસ્તુથી ક્યાં ચાલે છે? પ્લેટમાં દરબાર ભરેલો ન દેખાય તો તો સાવ મૂડ ઑફ.”

માનસીનો અવાજ મીઠ્ઠો અને હલકદાર હતો. એના અવાજમાં જાણે પંખીઓના ટહુકા હતા. હંમેશાં કિચનમાં રસોઈ બનાવતા ગીતો ગણગણતી માનસીનો તીણો અવાજ આજે કાનને ભેદીને મનને છેદી ગયો. કામના વધતા જતા બોજાના લીધે બંને વચ્ચે વાત ચણભણથી શરૂ થઈને વાગ્બાણ સુધી પહોંચી હતી. વાતમાં સંવાદ ઓછા અને વિવાદ, વિખવાદ વધ્યા હતા. અમનનાં ભાવિ માટે ગુલાબની સેજ પાથરવાની લાયમાં ક્યારે કાંટા વેરવાના શરૂ કર્યા એ ભાન અમે ભૂલ્યાં.

Chubby Cheeks, dimpled chin, Rosy lips, teeths within,

Curly hair, very fair, Eyes so blue,

lovely too, mumma’s pet, Is that you? 

No Dadda”s pet Is that you?

અમન કોનો વધુ પૅટ છે કે કોણ અમનનું વધુ પૅટ છે. એવું અમનને પૂછતાં રહેતાં અમે બંને,

“તું તો ડૅડાનો પૅટ છું. તું તો મમ્માનો પૅટ છું, જા તને એ હોમવર્ક કરાવશે” એવું કહેતાં થઈ ગયાં. 

અમનને એનાં નામનો અર્થ એને સમજાય એ પહેલાં અમન શબ્દનો અર્થ અમે ભૂલી ગયાં. અમનને કોણ હોમવર્ક કરાવે કે કોણ ભણાવે એની જીદ ઘરમાં હવે રોજેરોજ માથાકૂટ થવા માંડી હતી.

પેરેન્ટ્સ મીટિંગમાં કોણ જશે એની ચર્ચા હવે જરા ઊંચા અવાજે થતી જે રૂમમાં ભરાયેલા અમનના કાને પહોંચતી.

“મમ્મા-ડૅડા, મારું રિઝલ્ટ આવ્યું છે. ટીચરે તમારી સાઇન મંગાવી છે.” આજનાં યુદ્ધવિરામ પછી અમન ડરતાં ડરતાં રિઝલ્ટ પેપર્સ લઈને અમારી સામે ઊભો હતો. અમન મેથ્સમાં ફેલ થયો હતો.

“આ જો, તારી બેદરકારીનું પરિણામ…”મારો ગુસ્સો સાતમા આસમાને.

“મેથ્સ કોણ ભણાવતું હતું? મેં તો પહેલેથી કીધું’તું કે ગણિતમાં મારી ચાંચ નથી ડૂબતી.” માનસીનો ગુસ્સો વ્યાજબી હતો. 

વાત માનસીની સાચી હતી. અમનને ભણાવવાના વિષયો વહેંચેલા હતા. મેથ્સ, સાયન્સ મારા વિષયો, લૅંગ્વેજ અને સોશિઅલ સ્ટડી માનસીનાં. કેટલીય વાર અમનનાં મેથ્સનાં ઓછા માર્ક તરફ મારું ધ્યાન દોરવા એ મથી હતી પણ કામથી કંટાળીને આવ્યા પછી મને મેથ્સની માથાકૂટ માફક નહોતી આવતી અને આજે પરિણામ સામે હતું.

ફરી એકવાર સાઇન કોણ કરશે એની ચર્ચા અને રીસમાં રિઝલ્ટ પેપર્સ સાઇન કર્યા વગરનાં રહ્યાં.  

બીજા દિવસે મોસ્ટ ઇમ્પોર્ટન્ટ લખેલું સીલ કવર લઈને અમન અમારી સામે ઊભો હતો. માનસીએ કવર ખોલીને વાંચ્યું, બીજા દિવસે બંનેએ એક સાથે ટીચરને તાકીદે મળવું એવી નોટિસ હતી. અડધા દિવસની રજા મૂકીને અમે ટીચરની સામે બેઠાં હતાં. ટીચરે એક શબ્દ બોલ્યા વગર અમનનાં રિઝલ્ટ પેપર્સ અમારી સામે ધર્યાં. રિઝલ્ટ પેપર્સ પર અમને પોતાની સાઇન કરી હતી.

હું અને માનસી સ્તબ્ધ, બુતની જેમ બેસી રહ્યાં.

“રિઝલ્ટ પેપર્સ પર સાઇન કરવાં મમ્મા અને ડૅડા બંને ઝગડતાં હતાં. મારા માટે થઈને બંને ઝગડે એવું મને નથી ગમતું એટલે મેં જાતે મારી સાઇન કરી ટીચર.”

અમનનો સાવ ભોળો, નિર્દોષ ચહેરો અને અવાજની કરુણા અમને દ્રવિત કરી ગઈ. અલગ અલગ દિશાએથી સ્કૂલે પહોંચેલાં અમે બંને પાછાં ઘર તરફ જવાં નીકળ્યાં ત્યારે સાથે હતાં. મારી અને માનસીની આંગળી થામીને અમારી વચ્ચે ચાલતા અમનના ચહેરા પર ભોળપણ, નિર્દોષતાની સાથે વિશ્વાસની ઝલક જોઈને અમારાં બંનેની આંખો તરલ બની હતી. ક્યારેય અમન તરફ ઉપેક્ષા નહીં કરીએ એવા નિર્ણય, વણબોલ્યાં કરાર સાથે મેં અને માનસીએ વધુ દૃઢતાથી અમનની આંગળી થામી લીધી હતી.  

અજાણતાં એ દિવસે માત્ર એક વાત કહીને અમારી માનસસ્થિતિ અને માનસિકતા બદલી નાખનાર અમન આજે સફળ સાઇકૉલજિસ્ટ તરીકે ખ્યાતિ પામી ચૂક્યો છે. એની ઑફિસની બહાર ડૉ.અમન લખેલી ચકચકિત નેમ પ્લેટ શોભી રહી છે.

આજે પણ દર દિવાળીએ ઘર સજાવતી માનસી ‘ ઘર-અમર માનસી કા’ નેમ પ્લેટ પીતાંબરીથી ચકચકિત કરવાનું ચૂકતી નથી.

વાર્તાલેખન–રાજુલ કૌશિક

કાશ

હું નિશાંત અને એ આદિત્ય

“આજે અચાનક પાંચ વર્ષ પછી અમદાવાદ એરપોર્ટ પર મુંબઈથી આવતી જેટ એર-વેઝના પેસેન્જરને રિસીવ કરવા આવેલાં સૌમિલ અને જ્હાન્વી પર મારી નજર ગઈ.

“આ પાંચ વર્ષનો ગાળો એટલો લાંબો પણ ન કહેવાય છતાં મને તો જાણે એ અંતહીન લાગ્યો છે. ક્યાંકથી શરૂ થઈને કોઈ નિશ્ચિત દિશાએ પહોંચવા નીકળેલો પ્રવાસી રસ્તાની ભુલભુલામણીમાં જ ક્યાંક અટવાઈ ગયો હોય એવી વિચિત્ર મારી મનોદશા હતી, દિશાહીન છતાં આટલા વર્ષો હું ચાલતો જ રહ્યો છું.

“મારા ડેસ્ક તરફ જવાના બદલે સૌમિલ-જ્હાનવીના મહેમાન આવે એ પહેલાં એમને મળવા હું એમની તરફ વળ્યો. એમને મળવાનો મને વધુ ઉત્સાહ હતો કે એમને મળીને આ પાંચ વર્ષોનો ગાળો ઓગાળી નાખવાની ઇચ્છા હતી એ વિચારનો જવાબ મળે એ પહેલાં હું એમની પાસે પહોંચ્યો.

“મને જોઈને જ્હાનવી ચોંકી પણ સૌમિલ તો રાજી જ થયો હશે એવું મને લાગ્યું. ઉતાવળી મુલાકાતમાં બીજી વાત તો શું થાય પણ નિરાંતે મળવા એમનાં ઘેર જવાનું નિમંત્રણ સામેથી મેં માંગી લીધું. મુંબઈથી આવનારા મહેમાન જાય પછીના અઠવાડિયે મળવાનું નક્કી કરીને છૂટાં પડ્યાં.

“ડિંગ ડોંગ… ડિંગ ડોંગ… મનમાં તો એમ હતું કે મને મળવા સૌમિલ અધીરો થઈને બારણે રાહ જોતો જ ઊભો હશે પણ, ચાર-પાંચ વાર ડોરબેલ વગાડ્યા પછી સૌમિલે બારણું ખોલ્યું.

“આવ દોસ્ત.” ઉમળકાના બદલે સાવ આવો ઔપચારિક આવકાર? હું થોડો ઝંખવાયો. સૌમિલ તો કેવો ઉત્સાહી હતો. અમારા સૌમાં સૌમિલ સૌથી તરવરિયો. બોલકો પણ એટલો કે ક્યારેક કૉલેજ આવતા એને મોડું થયું હોય તો એની બકબક વગર અમે સૂના પડી જતાં. અને આજનો આ સૌમિલ! કૉલેજના દિવસો યાદ આવતા મારાથી સહજ સરખામણી થઈ ગઈ.

“કૉલેજના એ ચાર વર્ષો દરમ્યાન પાંચ જણનાં અમારા ગ્રુપમાં હું, આદિત્ય, ઉષા, જ્હાનવી અને સૌમિલ. મૂળ જયપુરનાં મલ્ટિપલ બિઝનેસ ધરાવતા મારવાડી પરિવારનો છતાં વાસ્તવિકતાની નક્કર ભૂમિ પર વસતો, અમદાવાદ ભણવા આવેલો આદિત્ય સૌથી ઠરેલ. એ હંમેશાં કહેતો કે પ્રેમમાં બંધ આંખોએ પડાય તો ખરું પણ, લગ્ન તો ખુલ્લી આંખે જ થાય. પ્રેમ કરતાં પહેલાં વિચાર ન આવે પણ લગ્ન કરતાં પહેલાં સો વાર વિચારવું પડે નહીં તો સિલકમાં આખી જિંદગીનો પસ્તાવો રહી જાય.

“છતાં કૉલેજમાં હતાં ત્યારે જ સૌમિલ અને જ્હાનવી બંધ આંખે પ્રેમમાં પડી ચૂક્યાં હતાં. અને આંખો ખૂલે એ પહેલાં પરણી ચૂક્યાં.  સૌમિલ અને જ્હાનવી પરણે એ પહેલાં જ કૉલેજનાં ત્રીજા વર્ષે જ આદિત્ય એના પિતાની બીમારીના કારણે  જયપુર પાછો ચાલ્યો ગયો. થોડા સમય પછી તો એ સંપર્કમાં પણ રહ્યો નહોતો.

“આજે સૌમિલ અને જ્હાનવીનું સાવ સામાન્ય ટેનામેન્ટ જોઈને આદિત્યની વાતનો અર્થ સમજાતો હતો. કૉલેજ પૂરી થઈ પણ સરખી, સ્થાયી નોકરી મળે એ પહેલાં જ બંને ઉતાવળે પરણી ગયાં અને લાગે છે કે હવે નિરાંતે પસ્તાતા હશે.

“એમનાં નસીબમાં એમ જ લખાયું હશે.. જો કે આમ જોવા જઈએ તો મારું પણ કંઈક એવું જ હતું. કૉલેજના એ વર્ષો દરમ્યાન હું અને ઉષા થોડાંથોડાં, હળવેહળવે નજીક આવતાં ગયાં.

કૉલેજના સમરકેમ્પ અને કુલુ મનાલીનાં ટ્રેકિંગ દરમ્યાન હું અને ઉષા વધુ નજીક આવ્યાં.

“ઉષા કેવું નામ? એવું નામ –જેનો અર્થ છે મળસકાનું અજવાળું, પરોઢનો પૂર્વ દિશામાંનો રાતી ઝાંઈનો પ્રકાશ.

“હું જ્યાં જઉં ત્યાં અજવાળું પાથરી દઉં, મળસ્કે પૂર્વ દિશામાં રેલાતા રાતી ઝાંયનો પ્રકાશ છું.” ઉષા કહેતી.

“નિશાંત મારું નામ. રાત્રિનો અંતભાગ, કેવો યોગાનુયોગ!.મારાં અને તારાં નામમાં! કેટલાં નજીક નજીક આપણે? રાત્રિનો અંત ભાગ પૂર્ણ થવા આવે અને તું પરોઢ થઈને આવે.”

“આ બધી વાતો કવિતામાં જ સારી લાગે કવિ મહાશય. જીવન ઠાલી વાતો કે કવિતાથી ન જીવાય. એના માટે તો કામધંધો જોઈએ. જઠરાગ્નિ જાગે ત્યારે એમાં કવિતાનાં કાગળિયા ન હોમાય. ભલે પકવાન ન હોય તો પણ સાદું ભોજન તો જોઈશ જ.”

“કવિ બનવાના મારા ધખારા સામે ઉષાને સખત વાંધો હતો.

“અરે ભાઈ, બધું થઈ પડશે. આ સમય છે સપનાં જોવાનો. સપનાંની દુનિયામાં જીવવાનો.”

“કેમ, સપનાની દુનિયામાં ભૂખ ન લાગે? ત્યાં પરીઓનાં પ્રદેશમાં ઝાડ પર પૈસા ઊગેલા જોયા કે કોઈ પરી તારા માટે પ્રાણ પાથરીને બેઠી છે કે કવિરાજ નિશાંતકુમાર આવશે અને એમના અછોવાના કરીશું? એ બધી વાહિયાત વાતોથી વડાં ન તળાય. નાદાન ન બન. કામધંધો શોધવા માંડ.”

“કોણ જાણે દુનિયાભરના કેટલાય કવિ કે લેખકોને એણે  ભૂખે મરતા  ના જોયા હોય એમ

ઉષા અકળાતી.

“ઉષા આવી વાત કરતી ત્યારે મને બાપુ યાદ આવતાં. એ મારો  કાન જ આમળવાનું બાકી રાખતા પણ, એમના ઠપકો ભરેલા શબ્દો અને ભાષા કાન આમળવાથી જરાય ઓછાં નહોતાં.

બાપુએ મારા માટે કેટકેટલી સિફારિશ કરી હશે! ઉષાએ પણ છાપામાં નોકરી માટે જેટલી જાહેરખબર આવતી એની કાપલી કાપીને મારા હાથમાં પકડાવતી. પણ, કોને ખબર મને આવી વાતો ક્ષુલ્લક લાગતી.

“અખબારો, મેગેઝીનમાં નામ અને તસવીર સાથે કવિ, ગઝલકાર નિશાંત મહર્ષિનાં કાવ્યો વિશે ચર્ચા થતી હોય,  સાહિત્યના ઉચ્ચ એવૉર્ડ મળે અને તાળીઓના ગડગડાટની વચ્ચે હું એ સ્વીકારતો હોઉં, ચપોચપ ફ્લેશલાઇટના ઝબકાર વચ્ચે વચ્ચે કોઈ પત્રકાર માઇક મારી પાસે ધરીને, “આપ કો કૈસા લગતા હૈ” જેવા સવાલોની ઝડી વરસાવતા હોય. ઑડિયન્સમાં બેઠેલી ઉષા મને મલકતાં ચહેરે જોતી હોય. એની બાજુમાં બેઠેલાં મા-બાપુના ચહેરા પર એમના દીકરાની ખ્યાતિનું ગૌરવ છલકાતું હોય…

“આહાહા….

“બંદાએ તો તખલ્લુસ પણ વિચારી રાખ્યું હતું. –  -મહર્ષિ-

“મનમાં આવા ખયાલી પુલાવ પકવતો હોઉં  ત્યારે બાપુ આવીને કોઈ ઇન્ટર્વ્યૂ લેટર હાથમાં પકડાવતા ત્યારે ધડામ કરતો ધરતી પર પછડાતો. એ પછડાટની માંડ કળ વળે એ પહેલાં તો એક એવી પછડાટ વાગી કે જેની કળ આજ સુધી વળી નથી.

“કૉલેજનું છેલ્લું વર્ષ પૂરું થતાં જ ઉષા કોણ જાણે ક્યાં ચાલી ગઈ. જાણે ધરતી ગળી ગઈ કે અજાણી ભોમકામાં ઉતરી ગઈ! એ પછી આસમાનમાંથી સીધો જ હું ધરતી પર પટકાયો. અને પટકાવાની સાથે સીધો દોર થઈને બાપુની સિફારિશને લીધે મળેલી એરપોર્ટ પર કસ્ટમ ઑફિસરની આ એકધારી ઘરેડની નોકરીમાં જોતરાઈ ગયો.

“આજે સૌમિલ અને જ્હાનવીનાં ઘેર આવવા પાછળ મિત્રોને મળવા ઉપરાંત ઉષા વિશે જાણવાની ઉત્સુકતા હતી પણ હતી.  સમજાયું નહીં કે ઉષા વિશે સૌમિલને સાચે જ ખબર નહોતી!  અને જ્હાનવી તો જાણે અજાણ હોવાનો ડોળ કરતી હતી એવું મને લાગ્યું.  ફરી મળાય તો ઠીક અને ન મળાય તોય ઠીક જેવા ભાવ સાથે અમે છૂટાં પડ્યાં.

“થોડા વસવસા સાથે એ રવિવારી સાંજ ખતમ થઈ. ફરી સોમવારી સવારની ઘરેડ કહો કે પરેડમાં લાગી ગયો. એ પછી દિવસો…મહિનાઓ પસાર થતાં રહ્યાં. અને આજે અચાનક સમયનું પાનું જાણે ઉંધી કરવટ બદલીને સામે આવી ગયું. 

“કહે છે ને કે સૌના સુખનાં કે દુઃખના દિવસો એક સરખા નથી હોતા. સવારની દુબાઈની ફ્લાઇટના કસ્ટમ ક્લિયરન્સ સુધી ચાલી આવતા પેસેન્જરમાં ઉષાને આવતી જોઈ.  તે ક્ષણે તો હું મારી એ સોમવારી સવારને સુખની વ્યાખ્યામાં મૂકું કે દુઃખની એ નક્કી ના કરી શક્યો કારણકે ઉષાની સાથે આદિત્ય પણ હતો.

“સાવ સામાન્ય ઔપચારિક સ્મિત આપીને ઉષાએ મને હેલ્લો કહ્યું પણ આદિત્ય તો સાચે જ ખુશ થઈ ગયો હશે એવું લાગ્યું. કસ્ટમ ક્લિયરન્સની પ્રોસેસ પૂરી થઈ. આદિત્યે એનો સેલ નંબર આપ્યો. એક દિવસ માટે એરપોર્ટની સામે ‘ધ ઉમ્મેદ’માં એ લોકો  રહ્યાં હતાં. એક બિઝનેસ ડીલ સાઇન કરીને બીજા દિવસની સવારે જયપુર જવા નીકળવાનાં હતાં. સાંજે સાથે ડિનર કરવાનું પ્રોમિસ લઈને છૂટાં પડ્યાં.

“સાંજે ‘ધ ઉમ્મેદ’ના ડાયનિંગ રૂમમાં અમારું ટેબલ બુક હતું. ઉષા આજે પણ એવી જ તાજગીભરી લાગતી હતી. પણ હા, એનાં પહેલા જેવી ચંચળતાના બદલે થોડી ગંભીરતા આવીને ગોઠવાઈ ગઈ હતી.

“પિતાની બીમારીના લીધે આદિત્યે અમદાવાદની કૉલેજ અધવચ્ચે છોડી દીધી હતી પણ જયપુર જઈને એણે ફેમિલી બિઝનેઝમાં અને પછી બે વર્ષ અમેરિકા જઈને માસ્ટર્સ કર્યું. ફેમિલી બિઝનેસની શક્ય હતી એ તમામ ઊંચાઈઓના શિખરો એણે સર કર્યા. ખૂબ ઉત્સાહથી એ વાત કરતો હતો. એની વાતોમાં આપવડાઈ નહીં પણ ખાનદાની શાલીનતા હતી.

“વચ્ચે એક બિઝનેસ કોલ આવતાં એ , “Excuse me. Will be back soon.” કહીને એ ઊભો થયો.

“એ પછી મારી અને ઉષા વચ્ચે થોડી ક્ષણો નિરવ પસાર થઈ.

“કેમ છું તું? ઉષા?  સાવ ચૂપચાપ, કોઈ કારણ આપ્યા વગર મારી જિંદગીમાંથી ચાલી ગઈ?” માંડ આટલું હું બોલી શક્યો.

“હવે એ જૂની વાતો ન ઉખેડીએ તો જ સારું નિશાંત. ઘણું સમજાવ્યો હતો તને પણ તું તારી સપનાંની દુનિયાની બહાર એક વાસ્તવિક વિશ્વ છે એ સમજવા જ માંગતો નહોતો. મારા પછી મારી નાની બહેન પણ હતી. તું સેટલ થાય ત્યાં સુધી મારાં પપ્પા રાહ જોવા તૈયાર નહોતાં. આદિત્યને હું પસંદ હતી. એ તારાં અને મારાં વિશે બધું જાણે છે, રાધર જાણતો જ હતો એટલે એની લાગણી વ્યક્ત કર્યા વિના જ એણે ખસી જવાનું પસંદ કર્યું અને બનવાકાળ એના પપ્પાની બીમારીનું ઓઠું પણ મળ્યું. એ ચૂપચાપ ચાલી નીકળ્યો. એ ખરો પ્રેમી હતો અને મિત્ર પણ એટલો જ સાચો. સૌમિલ અને જ્હાનવી પાસેથી સતત એ આપણી ખબર રાખતો હતો. પપ્પાએ જ્યારે તને છોડી દેવાનો અંતિમ નિર્ણય આપ્યો ત્યારે જ્હાનવી પાસે હું સાવ ભાંગી પડી હતી. એ મને આશ્વાસન આપવા સિવાય એ પણ કંઈ કરી શકે એમ નહોતી. બંધ આંખનો પ્રેમ અને આંખ ખૂલે એ પહેલાંના ઉતાવળા લગ્નના પરિણામ જ્હાનવી અનુભવી રહી હતી.

“આદિત્ય જેવો આપણાં જીવનમાંથી ચૂપચાપ ચાલી ગયો હતો એવો જ એક દિવસ આવીને ઊભો રહ્યો. આગળની વાતોનો ઉલ્લેખ કર્યા વગર પપ્પા પાસે મારી સાથે લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. એ દિવસથી માંડીને આજ સુધી ક્યારેય એણે અણસાર સુદ્ધાં આવવા નથી દીધો કે એ આપણાં વિશે જાણતો હતો. અને મેં એને અણસાર નથી આવવા દીધો કે જ્હાનવીએ મને બધી વાત કરી છે. ખૂબ સ્વસ્થતાથી અમે આ સંબંધ સ્વીકારીને જીવી રહ્યાં છીએ.

“કાશ, નિશાંત તું થોડો વ્યહવારું બન્યો હોત તો! હશે, આપણાં નસીબમાં જે નિર્માણ થયું હશે એ બન્યું.”

“ડિનર કરીને છૂટાં પડ્યાં ત્યારે મને નિશાંત અને આદિત્ય વચ્ચેનો ભેદ સમજાયો. નિશાંત અને આદિત્ય વચ્ચે રાત અને દિવસના સંધિકાળ સમી ઉષા હતી.

“રાત્રીના અંત ભાગ સમા મારા જીવનનો અંધકાર મારામાં જ સમેટીને હું ઊભો થયો ત્યારે આદિત્યના આવવાથી પરોઢ પહેલાંની રાતી ઝાંઈ સમો ઉજાસ ઉષાના ચહેરા પર હું અનુભવી શક્યો.

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૧૨/ વિજય શાહ

મૃણાલે જ્યારે ગાયત્રીબહેનને નાની બનવાનાં છે એ સમાચાર આપ્યાં ત્યારે એમના આનંદની અવધિ નહોતી. જો કે ખુશ તો બધા જ હતા..પણ સંવેદનાઓ જ્યાં શુભ્ર અને ઉજ્વળ હોય ત્યાં આનંદનો અનુભવ વધુ હોય. તેમના મનમાં હવે મૃણાલ તેનું ઘર કરશે તેવી હાંશ પણ બંધાવા માંડી હતી. આમેય સામાન્ય ઘરની છોકરી કાપડની મિલ માલિકનાં મોભાદાર પરિવારમાં સ્થિર થતી જાણીને આનંદ કોને ના થાય?

કૈરવ પણ ખુશ હતો.. મૃણાલ હવે સાચા શબ્દોમાં “શેઠ”નો વંશવેલો આગળ વધારશે. ભુજ ઉપર શૉ સફળ થયા પછી તેનાં ચિત્રો અને મૃણાલે કરેલી સમીક્ષા ઉપર બહાર પડેલ પુસ્તક “ કંપન”ની ત્રીજી આવૃત્તિ વખતે પ્રસિદ્ધ પુસ્તક પ્રકાશક પ્રભુ આશર બે લાખ રૂપિયાનો ચેક આપવા જ્યારે ઘરે આવ્યા ત્યારે માધવીબહેન પણ હતાં.

પ્રભુ આશર મૃણાલને કહેતા હતા, “બહેન તમે તો આ પુસ્તકમાં કલમનો  જે જાદુ પાથર્યો છે કે વાંચનાર દ્રવિત થયા વિના રહી જ ના શકે. આજે પણ પુસ્તકની માંગણી એટલી બધી છે કે તેનો હવે અંગ્રેજી અનુવાદ અને હિંદી અનુવાદ થઈ રહ્યા છે. અને દિલ્હી અકાદમીએ આ પુસ્તકનાં લખાણ અને વેચાણને ધ્યાનમાં લઈ ચાલુ વર્ષે સૌથી વધુ વંચાતા પુસ્તકમાં સ્થાન આપવાનું નક્કી કર્યુ છે.”

મૃણાલ નિસ્પૃહતાથી સાંભળી રહી હતી તેથી માધવીબહેન બોલ્યા “ પ્રભુભાઈ આ બધી વાતોનો જશ તો ખરેખર કૈરવને જાય છે કારણ કે “ કંપન “ મુખ્યત્વે તો તેનું સૂચન હતું કેમ મૃણાલ ખરું ને?”

“હા, કહેતા મૃણાલે ઉમેર્યુ કે “આ રોયલ્ટીનો ચેક પણ કૈરવ શેઠનાં નામે જ લખજો કે જેથી તેમને વ્યવસ્થા કરવાનું ફાવે.”

પ્રભુ આશર સમજુ હતા માધવીબેનની  હાજરીમાં તેમણે ફેરવી તોળ્યું, “બહેન અમે લેખકના નામે જ ચેક લખીએ કારણ કે ચોપડે તે રીતે જ બધુ ઉધારાય..પછી ભલેને ચેક આપ જોઇંટ એકાઉન્ટમાં જમા કરાવો. અને હા બહેન, હાલ તમે જે કંઈ સર્જન કરી રહ્યા હો તે મને પહેલાં આપજો. તમારું કાર્ય અદભુત છે અને ક્યાંય સ્વાર્થ નથી હોતો. ફક્ત જનહિતાયેજ આપ લખો છો તે લેખિનીને મારા શત શત પ્રણામ..

માધવીબહેનથી મૃણાલની પ્રશસ્તિ સહન થતી નહોતી. એમણે એક નવો ફણગો મૂક્યો. નવી આવૃત્તિમાં ટાઇટલ પેજ ઉપર એકલી મૃણાલને બદલે કૈરવ સાથેનો સ્ટેજ ઉપરનો ફોટો મૂકો તો કૈરવનું પણ કાર્ય લોકભોગ્ય થાય. યાદ છે ને, મંત્રીશ્રીએ યુવા પ્રતિનિધિનાં એવોર્ડથી બંનેને સન્માન્યા હતા?”

“માફ કરજો બહેન! પણ ટાઇટલ તો પ્રિન્ટ થઈ ગયું છે પણ મૃણાલબહેનનાં બીજા પ્રોજેક્ટમાં આપણે તમારા સૂચન પ્રમાણે કરીશું”

“ના તમે ટાઇટલ ફરીથી પ્રિન્ટ કરાવો અને જે કઈ ખર્ચ થશે તે હું આપી દઈશ.”

“મમ્મી તેને બદલે  આપ અને પપ્પાએ દીપ પ્રાગટ્ય કર્યું હતું તે ચિત્ર મૂકાવીએ તો?”

“જુઓ બંને બહેનો! એક વાત સમજો. જે ફોટા આપણે મૂકવા હશે તે આપણે અંદર મૂકીશું  પણ અત્યારે ટાઇટલ ફરી કરવા જઈશ તો મારું પ્રોડક્શન મોડું પડી જશે.”

થોડી જ વાર પહેલાં ઑફિસથી પાછા આવેલા અજયભાઈએ બધી વાત શાંતિથી વાત સાંભળી હતી. અજયભાઈએ પ્રભુભાઈની વાતને ટેકો આપતા કહ્યું “માધવી તમે જે વાતો કરો છો તે નવા પ્રોજેક્ટ માટે જરૂરી છે. હાલમાં નવેસરથી બધો ખર્ચો કરવાનો અને કૈરવને પ્રમોટ કરવાની જરૂર નથી. મૃણાલ હજી ઘણું નવું કરશે અને કૈરવની સાથે જ કરશે. તેથી જીદ છોડી દો.”

માધવીબહેનને ગુસ્સો તો આવ્યો…પણ મ્લાન મુખે હસીને બોલ્યા “હું તો કૈરવને બીજી ૫૦૦૦ પુસ્તકોની છબીમાં જોવા માંગતી હતી.”

“તમે જે સૂચન કર્યું કે હું પૈસા આપી દઈશ તે અયોગ્ય છે. દરેક બિઝનેસ પોતે નક્કી કરે કે તેમણે શું કરવાનું છે. આપણે સૂચન કરી શકીએ પણ હું પૈસા આપી દઈશ કહીને આડકતરી રીતે તમે તેમના નિર્ણયને પડકારો છો તે ખોટું છે. અમને પ્રોડક્શનમાં જે વસ્તુ જતી રહી હોય અને કોઈ ડિઝાઇન બદલવાવાળી વાત લઈને આવે તો અમે તો માથામાં વાગે તેવી ના જ કહી દેતા હોઈએ છે. પ્રભુભાઈ આપ માધવીની વાતને માની લાગણી સમજજો પણ તે રીતે કરવું યોગ્ય ના હોય તો તે વાત ઉપર ધ્યાન ના આપશો.”

“આભાર અજયભાઈ પણ વચલો રસ્તો હજી લઈ શકાશે અંદરનાં પાને પ્રેરણા કહીને બે પિક્ચર મૂકી શકીશ અને તે આપના દીપ પ્રગટ્ય તેમજ મૃણાલ અને કૈરવભાઈને મળેલા યુવા એવૉર્ડનો.. જેથી માધવીબહેન અને મૃણાલબહેનની વાત રહી જશે.”

માધવીબહેન તરફ ફરીને પ્રભુભાઈએ ફરી આભાર કહ્યું અને રજા લીધી.

સાંજે અપેક્ષા પ્રમાણે કૈરવનાં આવ્યા પછી જમતાં આ વાત નીકળી ત્યારે અજયભાઈ બહુ સ્પષ્ટ હતા..અને બોલ્યા “માધવીને  કૈરવ શ્વાસ પ્રાણ વહાલો તેથી પ્રભુભાઈ આશરને  ખોટું સૂચન કરી બેઠાં..”

કૈરવ સાંભળતો રહ્યો અને મૃણાલ સામે જોતો રહ્યો. મૃણાલનાં મોં પર અણગમતા ભાવો જોઈને તે બોલ્યો “ મૃણાલ, મમ્મી ક્યાં ખોટી હતી?”

મૃણાલે કોઈ જવાબ આપ્યા વિના રૂમમાંથી આવીને ૨ લાખની રોયલ્ટીનો ચેક કૈરવનાં હાથમાં આપ્યો. જાણે કોઈ જ મોટી વાત ના હોય તેમ કૈરવે ચેક જોઈને નીચે મૂકી દીધો.

મૃણાલે કૈરવની થાળી પીરસવા માંડી અને કૈરવે ફરી એજ પ્રશ્ન કર્યો “ મમ્મી ક્યાં ખોટા હતા મૃણાલ?”

“મને એમણે પૈસા આપી દેવાની વાત કરી તે ગમી નહોતી. પ્રકાશકનો  ઉપકાર કે તેઓ મારા વિચારોને  લોકો સુધી પહોંચાડે છે. ટાઇટલ અને પુસ્તક પ્રકાશન એ એમનો  વિષય છે અને પપ્પાએ સાચું જ કહ્યુ હતું કે આપણે વિનંતી કરી શકીએ. આડકતરો દબાવ ના પાડી શકીએ.”

“મૃણાલ મને આ જવાબની આશા નહોતી મને તો એમ કે તમને કૈરવનું ૫૦૦૦ પુસ્તકો પર નામ જાય અને ફોટો જાય તેથી તમે રાજી થશો.”

“તમે જાણો છો તેમ મેં મને જે સાચું લાગ્યુ તે કહ્યું. અને હું આમેય ધંધાકિય અભિગમ નથી ધરાવતી.’

“ભલે હવે આ વાતનો ધંધાકિય ફાયદો લેવાનો એક રસ્તો હું બતાવું” અજયભાઈએ વાતોમાં ભાગ લેતા કહ્યું અને સૌની નજર એમના તરફ ગઈ.

“કૈરવ  તું  ૧૫૧ છબીમાંથી લોકકલાનાં ભાગ સ્વરુપે સૌથી લોકપ્રિય દસ ભાત શોધી આપ. એક વાત નક્કી છે ત્રીજી એડિશન થાય છે  એટલે તે લોકપ્રિય પુસ્તક છે. તો એ કચ્છી ભાતની દસ સાડીનું ઉત્પાદન શરુ કરાવો. આપણે એનું માર્કેટિંગ કરીશું. સાડીનું બ્રાંડ નેમ હશે મૃણાલ શેઠ અને મૃણાલ મોડેલ પણ હશે તે દસ સાડીઓની…”

માધવીબહેનને સૂચન ના ગમ્યું પણ કૈરવ ખુશ થયો. મૃણાલે મોડેલ બનવાની તૈયારી એટલા માટે ના બતાવી કે ગર્ભમાં રહેલાં બાળકનો અણસાર બહાર પણ વર્તાતો હતો. એડ મેનેજેરે મૃણાલ શેઠને બદલે ખાલી મૃણાલ નામ કરાવ્યું.

વિજય શાહ

ગુજરાત દર્પણ -(ન્યૂ જર્સી .યુ એસ.એ)માં પ્રસિદ્ધ દેવિકા ધ્રુવ લિખિત કાવ્ય શતદલનો આસ્વાદ.

શતદલ પંખ ખીલત પંકજ પર,
હસત નયન જ્યમ શ્યામ વદન પર.
શત શત બુંદ સરક દલ વાદળ,
ભીંજત બદન નર નાર નવલ પર.
ઘનન ઘનન ગરજત નભમંડળ,
કરત ક્યાંક કલરવ ખગ તરુવર.
છલ છલ છલકત જલ સરવર પર,
નાચત મંગલ મયૂર મનોહર.
સર સર સૂર સજત દિલ મોહક,
ભૂલત ભાન વનરાવન ગોપક.
પલપલ શબદ લખત  મનભાવન,
ઝરત પ્રીત મન કરત પાવન.
લીલ રંગ ધરા ધરત અંગ પર,
સોહત સુંદર સદ્યસ્નાત સમ.
મસ્ત મસ્ત  બરસત અવિરત ઝર,
ઝુલત ઝુમત શતદલ મધુવન પર.

કાવ્ય એટલે શું? કોઈપણ ગુજરાતી ભાષાના વર્ગમાં ભણાવવામાં આવતું પદ્ય? એક રીતે જોઈએ તો આ વાત આપણને માટે એટલે સાચી લાગી કે સાવ નાનપણથી સ્કૂલમાં ગુજરાતીના વર્ગમાં ભણતાં ભણતાં કવિતાની ઓળખ થઈ. એક સાદી સમજ એવી હતી કે કાવ્યમાં છંદ, અલંકાર, માત્રામેળ, શબ્દમેળ અને ઘણા બધા નિયમો તો હોય જ..

પણ ખરેખર તો દરેક કાવ્યો કે ગઝલ શીખીને જ લખાય એવું ક્યાં હોય છે?

એ તો ક્યારેક અનાયાસે સાવ સરળતાથી સર સર વહી જતા શબ્દોમાંથી સર્જાય છે અને એ જે સર સર વહી જતાં શબ્દોમાં પણ જે કાવ્યતત્ત્વ હોય છે, એ તો જ્યારે માણીએ ત્યારે જ સમજાય. આજે એક એવા જ સર સર વહી જતા શબ્દોમાં વહી જતું કાવ્ય માણવાનો અવસર મળ્યો.

હ્યુસ્ટન સ્થિત દેવિકા ધુવનું ‘શતદલ’ કાવ્ય સાવ સરળ, સહજ અને તેમ છતાં મનને સ્પર્શી જાય એવી રચના છે. કેટલાક કાવ્યો એવા હોય જેની સમીક્ષા જાણે શાસ્ત્રીય પધ્ધતિથી જ કરી શકાય. જ્યારે કેટલાક કાવ્યો એવાંય હોય જેનો આસ્વાદ દિલથી થાય. ‘શતદલ’ એવી જ રીતે દિલથી આસ્વાદી શકાય એવું કાવ્ય છે જે ધીમે ધીમે કમળની ખુલતી જતી પાંખડીઓની જેમ ખૂલે છે.

ઊઘડતી સવારે ખીલતાં કમળને જોઈને જે પ્રફુલ્લિતા અનુભવાય એવી જ કોઈ અનુભૂતિ આ કાવ્યથી થાય છે. કાવ્ય પણ ઊઘડતી સવારની જેમ જ હળવે હળવે ઊઘડે છે.

શતદલ પંખ ખીલત પંકજ પર,
હસત નયન જ્યમ શ્યામ વદન પર.
શત શત બુંદ સરક દલ વાદળ,
ભીંજત બદન નર નાર નવલ પર.

પાણીના ઘેરા નીલા રંગ પર ખીલતા કમળને જોઈને પારણામાં પોઢેલા કૃષ્ણના શ્યામ ચહેરા પર હસી રહેલા નયનની ઝાંખી થાય એવી કેવી મઝાની કલ્પના? ચહેરો તો હસે પણ આંખો ય હસતી હોય એ ચહેરો ય કેટલો વ્હાલસોયો લાગે ! આગળ વધતા કવયિત્રીએ વળી એક વાત વહેતી મૂકી છે. અહીં પાણીથી તરબતર વાદળમાંથી અનરાધારે વરસતા વરસાદના બદલે બુંદે બુંદે સરકતી જળધારાથી ભીંજાતા નર નારીનું ચિત્ર જાણે તાદ્રશ્ય કર્યું છે જેમાં વાચક પણ ભીંજાતો હોય એવું અનુભવે.

ઘનન ઘનન ગરજત નભમંડળ,
કરત ક્યાંક કલરવ ખગ તરુવર.
છલ છલ છલકત જલ સરવર પર,
નાચત મંગલ મયૂર મનોહર.

હવેની પંક્તિઓમાં સાવ બે અલગ જ છેડાની વાત કરી છે અને તેમ છતાં જાણે એ એકમેકના પૂરક હોય એવું અભિપ્રેત છે. ચારેકોર ઊમટેલા ઘનઘોર વાદળોમાંથી ઊઠતી ગાજવીજની સામે વૃક્ષ પર બેઠેલા કોઈ પંખીનો કલરવ ક્યાં કોઈને સંભળાવાનો છે? તેમ છતાં એ કલરવ ક્યાંકથી તો ઊઠ્યો જ છે અને એ સંભળાયોય છે. એનો અર્થ એ કલરવની પ્રતીતિ ઝીલવાની બારીકી હજુય આપણામાં અખંડ છે અને બીજી મઝાની વાત તો અહીં એ જોઈ કે ઘનન ઘનન ગરજત, કરત કલરવ, છલ છલ છલકત , જલ, સરવર જેવા કાના-માત્રા વગરના શબ્દો પ્રયોજીને પણ એક લય ઉભો કર્યો છે.

સર સર સૂર સજત દિલ મોહક,
ભૂલત ભાન વનરાવન ગોપક.
પલપલ શબદ લખત મનભાવન,
ઝરત પ્રીત મન કરત પાવન.

ત્રીજા અંતરામાં દિલને મોહી લેવા એવા સૂરથી ભાન ભૂલતા વનરાવનના ગોપકોની વાત કરે છે ત્યારે વૃંદાવનના બદલે વનરાવન, શબ્દના બદલે શબદ જેવા તળપદી શબ્દપ્રયોગ યોજીને જ જાણે આંખ સામે ગોકુળ ખડું કરી દીધું છે અને જ્યાં ગોપની વાત આવે ત્યાં કૃષ્ણની હાજરી તો વર્તાવાની જ ને? એમનો સીધો ઉલ્લેખ નથી કર્યો તેમ છતાં પાવન પ્રીતની વાતથી એ અહીં છે જ એવી પ્રતીતિ તો થાય છે જ.

લીલ રંગ ધરા ધરત અંગ પર,
સોહત સુંદર સદ્યસ્નાત સમ.
મસ્ત મસ્ત બરસત અવિરત ઝર,
ઝુલત ઝુમત શતદલ મધુવન પર.

આમ જોવા જઈએ તો આ આખું કાવ્ય જ વરસાદી કાવ્ય બનીને ઊભર્યું છે. વરસી રહેલા અને વરસી ગયેલા વરસાદ અને એ પછીની લીલીછમ સદ્યસ્નાતા જેવી ધરતીનું મનોરમ્ય સૃષ્ટિવર્ણન જ આપણને મસ્ત મસ્ત કરી દે છે અને જ્યારે રાજી થઈને ઝૂલી રહેલા ફૂલોથી શોભી રહેલા મધુવનની વાત આવે ને ત્યારે તો આપણે પણ એક આહ્લાદક અનુભૂતિથી ઝૂમી ઉઠીએ…

આવા સાવ સહજ તેમ છતાં શબ્દોથી અનુભવી શકાય એવા લયબધ્ધ કાવ્ય માટે દેવિકાબેનને અભિનંદન.

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1402180756973016/

‘ બંધન મુક્તિ’

સોનુ……બાજુમાં ઉંઘતી સોનુને એણે પોતાની પાસે ખેંચી લેવા હાથ લંબાવ્યો. એ હાથ કોઈપણ સ્પર્શ વિના ઠાલો જ રહ્યો.

એકદમ સફાળી ચોંકીને અમિતા પથારીમાંથી બેઠી થઈ ગઈ. પરસેવે રેબઝેબ અમિતાના હ્રદયના ધબકારા તેજ થઈ ગયા હતા. એક દુઃસ્વપ્ન એણે જોયું જેનાથી એ એક ધક્કે જાણે જમીન પર પછડાઈ.

એટલામાં બહાર આભને ચીરતો, આભને ફાડીને પૃથ્વી પર ઉતરી આવવું હોય એવો વીજળીનો કડાકો થયો.

અમિતા છળી ઊઠી. સોનુ યાદ આવી ગઈ..સોનુને કેટલો ડર લાગતો આ વીજળીના કડાકાથી …એ શું કરતી હશે? એ ઊંઘતી હશે કે ઝબકીને જાગી ગઈ હશે? એ જાગી ગઈ હશે તો કેવી થરથર કાંપતી હશે? એને માનસીએ પોતાની પાસે સૂવડાવી હશે કે અલગ રૂમમાં? મનમાં સવાલોનો વંટોળ ઊઠ્યો. હાથ લંબાવીને બાજુમાં પડેલો કોર્ડલેસ ઊઠાવીને માનસીને ફોન કરવા જતી હતી અને ઘડિયાળમાં ત્રણના ટકોરા થયા. એનો હાથ એમ જ હવામાં સ્થિર થઈ ગયો. આટલી રાત્રે માનસીને ડિસટર્બ કરવાનું યોગ્ય ન લાગ્યું. માનસીની જોડે સૂતેલા ધવલની પણ ઊંઘ બગાડવાનીને? ના, એવું નથી કરવું એમ વિચારીને, મન મક્કમ રાખીને એણે સૂવા પ્રયત્ન કર્યો પણ હવે આંખોમાં ઊંઘ ક્યાં? એ પથારીમાંથી ઊઠીને બારી પાસે ગઈ.

બહાર જાણે અટકવાનું નામ જ નહીં લે એવી રીતે અનરાધાર વરસાદ વરસતો હતો અને અંદર અમિતાની આંખો.

“શા માટે એણે આવો નિર્ણય લીધો? જીવનમાં સુખ શોધવા? સલામતી શોધવા? આ સુખ એટલે શું? એક ઘર? સલામતી એટલે શું? માથે પતિ નામનું એક છત્ર? પોતાને સમાવી લે એવો પરિવાર?

ઘર તો આજે પણ હતું, સોનુ અને અમિતા.. જો બે વ્યક્તિથી પરિવાર બનતો હોય તો એનો પણ પરિવાર હતો. નહોતું તો એક માત્ર માથે પતિ નામનું સલામત છત્ર.

આમ તો રવિશને અકસ્માત ન થયો હોત તો એ છત્ર આજે પણ એના માથે હોત.

રવિશના અકસ્માત પછી બે બેડરૂમ, હોલ અને કિચન ધરાવતા આ ફ્લેટમાં એ અને એની સોનુનું જીવન ગોઠવાતું ગયું. સોનુને ડે કેર અને એ પછી આફ્ટર કેરમાં મૂકીને એ જોબ પર જતી. જોબ પરથી સીધી સોનુને લઈને ઘરે આવતી. એ પછીનો એનો બધો જ સમય સોનુનો હતો. એને પાપા વગર સૂનું ન લાગે એવી બધી જ તકેદારી અમિતા રાખતી તેમ છતાં ક્યારેક બે વર્ષની સોનુ એના પાપાને શોધવા આખા ફ્લેટમાં ફરી વળતી ત્યારે એની નિરાશ આંખોમાં અમિતાને રવિશની ગેરહાજરી સાલતી.

સોનુ અને અમિતાને આ સૂનકારના સમયમાં સતત સાથ રહેતો, માનસી અને ધવલનો. માનસી એની પરમમિત્ર અને ધવલ રવિશનો. શનિ-રવિ કે રજાઓના દિવસોમાં હંમેશા સાથે રહેતાં, ફરતાં આ ચારમાંથી હવે ત્રણ થઈ ગયાં હતાં.

*****

હમણાં છેલ્લા બે મહિનાથી અમિતાનાં એકલવાયા જીવનમાં આકાશ આવ્યો. અમિતા કામ કરતી હતી એ બે ફ્લોરની ઓફિસમાં દરેકને મળવાનું કે દરેકને ઓળખવાનું બહુ ઓછું બનતું પણ એ દિવસે આકાશ અને અમિતા લિફ્ટમાં સાથે થઈ ગયા. બારમા ફ્લોર પર લિફ્ટ પહોંચી ત્યાં સુધીમાં હેલ્લોથી શરૂ કરીને સામાન્ય વાત થઈ. આકાશની ડેસ્ક દસમા ફ્લોર પર અને અમિતાની અગિયારમા ફ્લોર પર હતી. એકાદ બે દિવસ તો આકાશ દસમા ફ્લોર પર ઊતરી જતો પણ હવેથી એ અમિતા સાથે અગિયારમાં ફ્લોર સુધી જતો અને પછી જ નીચે જતી લિફ્ટમાં દસમા ફ્લોર પર ઊતરતો. હવે આ અનુક્રમ જળવાતો અથવા આકાશ જાળવવા પ્રયત્નશીલ રહેતો કારણકે આકાશને અમિતા ગમવા માંડી હતી. એણે અમિતા વિશે ઘણું જાણી લીધુ હતું.

આકાશના સૌજન્યપૂર્ણ વ્યહવારથી અમિતાના આળા મનને જરાક અમસ્તુ સારું લાગવા માંડ્યુ હતું.

અમિતા પણ હવે આકાશના આવવાની રાહ જોતી થઈ હતી. એને આકાશ જોડે વાતો કરવી, સમય પસાર કરવો જરા ગમવા માંડ્યો હતો. રવિશ વગરનાં સૂનાં જીવનમાં આછા અજવાળાની જેમ ફેલાવા માંડ્યો હતો.

એ જરા ગમવામાંથી મળવા સુધીની વાત હવે લગ્ન સુધી પહોંચી. માનસી અને ધવલની સમજાવટથી અમિતાએ એ નવા સંબંધનો સ્વીકાર કર્યો.

બંને જણ હવે ઓફિસની બહાર ક્યારેક એકલા તો ક્યારેક માનસી અને ધવલ સાથે મળવા માંડ્યાં.

“અમિતા, લગ્ન પછી સોનુનું શું વિચાર્યુ છે?” એક દિવસ આકાશે પૂછી લીધું.

“કેમ સોનુ તો મારી સાથે, આપણી સાથે જ રહેશે ને” અમિતાને આ સવાલથી આંચકો લાગ્યો.

“હા, પણ મારી મા અને પિતા થોડા રિજિડ છે, તારા વિશે જાણવા છતાં એમણે મારી ખુશી માટે માંડ લગ્નની હા પાડી છે…… અમિતા તું મને ગમે છે. આ તારો હાથ હાથમાં લઈને માત્ર ચાર ફેરા જ નથી ફરવા એને આખી જિંદગી હાથમાં લઈને ચાલવું છે.” આકાશ થોડો ખચકાયો પણ છેવટે જરા મક્કમ સૂરે કહી દીધું, “મમ્મી-પપ્પા આટલે સુધી માન્યા એટલું બસ નથી? એક સોનુ માટે આખી વાત અટકી જાય એવું ના કરતી અમી… પ્લીઝ.”

અમિતા માટે આ સાવ નવી વાત હતી. એ આકાશમાં માત્ર પોતાના માથે પતિનું સલામત છત્ર જ નહોતી જોતી, એ સોનુની આંખના સૂનકારમાં પણ રવિશની જગ્યાએ આકાશને જોતી હતી.

અઢી વર્ષની સોનુ માટે આકાશ રવિશ બનશે એવું એણે માની લીધુ હતું. હવે આ આકાશ તો સાવ જુદી જ વાત કરતો હતો. ઘા ખાઈ ગયેલી અમિતા એ જ પળે મદ્રાસ કાફેના ટેબલ પરથી ઊભી થઈ ગઈ અને સડસડાટ ડોર ખોલીને બહાર નીકળી ગઈ. ટેબલ પરની કૉફીના બે કપની નીચે પચાસ રૂપિયાની નોટ દબાવીને આકાશ એની પાછળ દોડ્યો.

“પ્લીઝ અમી, જરા સમજ…. મારે તને ગુમાવી નથી. તું મને ગમે છે, સાચે બહુ ગમે છે, એનો અર્થ એ નહીં કે મારે સોનુને પણ ગમાડવી. જરા વિચાર કર, ચાલ એક સમય હું મમ્મી-પપ્પાને સમજાવુય ખરો પણ મમ્મી-પપ્પા માટે સોનુ પરાઈ છે એ વાત તને એમની નજરોમાં, એમના વર્તનમાં દેખાયા કરશે એ તું સહન કરી શકીશ? ભવિષ્યમાં આપણાં બાળકો થશે તો સોનુ તરફ એમનું ઓરમાયું વર્તન……. ”

આકાશ બોલતો રહ્યો અને અમિતાએ ટેક્સી રોકી…એકપણ અક્ષર બોલ્યા વગર એ ટેક્સીમાં ગોઠવાઈ… એને રોકવા લંબાયેલો હાથ ટેક્સી ઉપડી જતા હવામાં તોળાયેલો રહી ગયો.

જો કે માનસી અને ધવલ સોનુને અડૉપ્ટ કરશે એવી ખાતરી પછી એ માંડ તૈયાર થઈ.

દિવસો જેમ પાસે આવતા હતા એમ માનસી સોનુને વધુ પોતાની પાસે રાખતી. આ સજેશન પણ આકાશનું જ હતું. હવે માનસી સોનુને ડે કેર સેન્ટરથી લઈ આવતી. સાંજ એની સાથે ગાળતી.

એક અઠવાડિયું બાકી હતું. હવેથી રાત્રે પણ સોનુને માનસી પાસે સૂવડાવવી એવું નક્કી થયું. એ સજેશન પણ આકાશનું જ હતું.

માનસીના ઘેર સોનુનો રૂમ તૈયાર થઈ રહ્યો હતો. એને ગમતા પિંક કલરની થીમવાળો બેડરૂમ, ક્લૉઝેટ પર સોનુને ગમતી બાર્બીના સ્ટિકર લાગી ગયાં.

પણ અમિતાને ખબર હતી કે સોનુને એકલા સૂવાનું નથી ગમતું. સોનુને તો હંમેશા પોતાની અને રવિશની વચ્ચે સૂવડાવી હતી. રવિશના ગયા પછી તો ક્યારેય એણે સોનુને અલગ કરી જ નહોતી…

સોનુને આ ગમશે, સોનુને તે ગમશે, સોનું શું ખાશે એની સૂચનાઓ એણે કેટલાય સમયથી માનસીને આપવા માંડી હતી. સોનુને આઈસ્ક્રીમ બહુ ભાવે છે પણ જરાય સદતો નથી હોં એટલે ક્યારેય હું એની સામે આઈસ્ક્રીમ ખાતી નથી, સોનુને હંમેશા હુંફાળું દૂધ જ ભાવે છે… સોનુને આમ, સોનુને તેમ, આવી સૂચનાઓનું લિસ્ટ લાંબુ થતું જતું હતું. સાથે આ બધુ કરવાની સાથે એ અંદરથી રહેસાતી હતી, વહેરાતી હતી.

એને આકાશ ગમતો હતો પણ સોનુ વગર આકાશ! એ કેવી રીતે શક્ય બને? સોનુ તો એનો અંશ હતી. આકાશને એ પ્રેમ કરતી પણ સોનુ તો એનું વહાલ હતી.

માનસી સોનુને અડૉપ્ટ કરશે એ નક્કી થયું ત્યારે આકાશ કેટલો ખુશ થયો હતો! મદ્રાસ કાફૅના એ ટેબલ પર બેસતાની સાથે બોલ્યો હતો, “ હવે તો તારો પ્રોબ્લેમ સૉલ્વ થઈ ગયો ને? હવે તો સોનુની ચિંતા ગઈ ને?”

“અરે, એનો અર્થ એ કે સોનુ પ્રોબ્લેમ હતી?”

આખી રાત અમિતા જાગતી રહી. બહાર શંકરની જટા જેવો ઘેરો અંધકાર છવાયેલો હતો. ગોરંભાયેલા આકાશની જેમ એના મનમાં પણ વિચારોનો ગોરંભો ઘેરાયો હતો.

રાત્રે અનરાધાર વરસ્યા પછી સવારે ખુલ્લા, ચોખ્ખા નિરભ્ર આકાશને એ તાકતી રહી. અનરાધાર વરસ્યા પછી એ પોતે પણ વિચારોના વાદળોને ખંખેરીને નિરભ્ર આકાશ જેવી બની ગઈ.

કૉફી મશીન ઑન કરીને એણે આકાશને ફોન કર્યો. “આકાશ આજે હું લિવ લેવાની છું. લંચ ટાઈમે મળીશું. રોજની જગ્યાએ” કહીને ફોન મૂકી દીધો અને કૉફી ભરેલો મગ લઈને ટેબલ પર બેઠી.

*****

આજે પણ આકાશ અમિતાના આવ્યા પહેલા આવીને ટેબલ પર ગોઠવાઈ ગયો હતો. જરા નિસ્તેજ લાગતી અમિતા આવીને એની સામે ગોઠવાઈ.

“શું વાત છે અમી, લગ્નની તૈયારી માટે આજથી લિવ પર ઊતરી કે શું?” આકાશ ખુશ હતો. સોનુની ચિંતા હવે ટળી હતી ને!

“આકાશ, સૉરી પણ હું સોનુને છોડીને નહીં આવી શકું…સોનુ વગરના જીવનનનો મારે મન કોઈ મતલબ નથી.” અમિતાનો સપાટ આવાજ સાંભળીને આકાશ સીધો જમીન પર પછડાયો હોય એમ ચોંકી ઊઠ્યો.

“અમી, આ શું બોલે છે એનું ભાન છે તને?”

“ભાનમાં તો હું હવે આવી છું આકાશ, સોનુથી અલગ મારું સુખ કે મારો સંસાર હોઈ શકે જ નહી. એના વગરના સંસારનો કોઈ સાર નથી એવું મને સાચે જ સમજાઈ ગયું છે.”

“અરે, અને આપણો પ્રેમ?”

“પ્રેમ આજે તો છે કાલની નથી ખબર પણ સોનુ તો જીવનભર…”

“મમ્મી આજે તો તને લગ્નની સાડી લેવા બોલાવાની છે. ચોથા ફેરે માથે ઓઢાડવાની ચૂંદડી પસંદ કરવાની છે.”

“મમ્મીને કહી દેજે એ સાડીનો ભાર ઝીલવા હું સક્ષમ નથી. શરતો સાથે માથે મૂકેલી એ ચૂંદડીનો મારાથી નહી ઝીલાય.”  

“અમી,

“હા આકાશ, હું માત્ર મારા સ્વાર્થે સુખી થવા નથી માંગતી. મા મટીને પત્ની બનવા નથી માંગતી. સોનુથી અલગ થઈને હું અધૂરી જ રહી જઈશ. આજે તારી સામે અમી નહીં સોનુની મમ્મી ઊભી છે. એક મા સાથે એના સંતાનને અપનાવી શકે ત્યારે આ સંબંધને નામ આપીશ તો મને ગમશે. વિચારી જો જે.

”કહીને અમિતા ઊભી થઈ ગઈ. “અને હા, એનો જવાબ પણ ત્યારે જ આપજે જ્યારે ફરી એ અંગે કોઈ સવાલ ન ઊઠે.”

આકાશ એને જોતો રહી ગયો. અમિતા એનાથી દૂર જઈ રહી હતી અને સોનુની પાસે……

રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૧૧ /વિજય શાહ

મૃણાલ શેઠ, કૈરવ શેઠ અને તેમણે યોજેલાં આ પ્રદર્શનનાં સમાચારો બીજા દિવસે ટીવી, રેડિયો અને અખબારની હેડ લાઇન હતા. ફોનની ઘંટડીઓ વાગતી હતી અને અભિનંદનોની વર્ષા ચોતરફથી થઈ રહી હતી તે સાંજે કૈરવનાં મમ્મી માધવીબહેન  કૈરવને શીખામણ આપી રહ્યા હતા કે હવે સમય આવી ગયો છે  જ્યારે મને દાદી કહેનાર કોઈ ધરતી ઉપર આવે. ડાઇનિંગ ટેબલ પર બેઠેલા અજયભાઈએ પણ માધવીબહેનની વાતને ટેકો આપતા કહ્યું, “હા હવે ઘર કોઈની  કિલકારીઓથી ભરાય તો સંપૂર્ણ લાગે. આમેય તમે લોકો સમજુ છો વધુ તો શું કહેવું.. પણ હવે તમે જો ફેમિલી પ્લાનિંગ કરતા હો તો તે હવે હકારાત્મક ફેમિલી વધારવા માટે કરજો.”

ડાઇનિંગ ટેબલ પર બેઠેલી મૃણાલ આવી સીધી વાતથી લજાઈ ગઈ અને સૌ ખડખડાટ હસી પડ્યા…ઘણા સમય પછી મૃણાલના ચહેરા પર જાણે સુરખી છવાઈ.

આમ છતાં કોણ જાણે કેમ હજી મૃણાલને કૈરવમાં કંઈક ખૂટતું હોય એવું સતત લાગ્યા કરતું. પોતાની સાથે નાનપણથી જે ચહેરો એણે કલ્પ્યો હતો એ આ તો નહોતો જ. સાવ સરળ પણ  ઉષ્માભર્યા પપ્પા જેવો કૈરવ બને તેમ ઝંખતી. તેને મમ્મી જેમ પપ્પા ઉપર ઓળઘોળ હતી એવી રીતે કૈરવનાં ચહેરા સાથે મનથી અને તનથી એક થવાની બીક લાગતી હતી.. સમય સાથે રંગ અને ચહેરો બદલતા કૈરવ સાથે તાલ મેળવવાનું એને  અઘરૂ જ નહી પણ અશક્ય ય લાગતુ. એને હંમેશા લાગતુ કે મમ્મી જેમ પપ્પા સાથે ખૂલીને વાત કરી શકે છે એટલી સરળતાથી એ કૈરવ સાથે ખૂલી શકતી જ નથી.

ક્યારેક એ મનોમન વિચારતી કે લગ્નવેદિ પર સાત ફેરા લેતાં અપાયેલાં સાત વચન ખરેખર સાચા હશે? આ સાત વચનમાં જીવનભર એકબીજાને મિત્ર તરીકે સ્વીકારીને સંબંધ જાળવી રાખવા વચનબધ્ધ થવાની વાત એ વખતે કહેવા પૂરતી જ હશે? કૈરવે જો એ વચનો હૃદયપૂર્વક અને સાચા મનથી આપ્યાં હોય તો મમ્મી પપ્પા વચ્ચે જે સખ્ય છે એવું સખ્ય એની અને કૈરવ વચ્ચે કેમ નથી? કેમ એ કૈરવ સાથે મન ખોલીને વાત પણ નથી કરી શકતી?

એને તો એવી ખબર હતી કે પ્રેમ સંબધથી બંધાયેલા પતિ-પત્ની વચ્ચે સંબંધમાં અહંનો અભાવ, સમાનતાની ભાવના, બાંધછોડ કરવાની તૈયારી બંને પક્ષે એક સમાન હોવી જ જોઈએ. જેમ તુલાને સ્થિર રાખવા બંને પલ્લામાં એક સરખું તોલ મૂકવુ પડે એમ પતિ-પત્નીએ પણ જીવનની તુલા સ્થિર રાખવા બંને પક્ષે એક સરખી સમતુલા જાળવવી જ પડે.

કૈરવ આ બધુ જાણતો નહીં હોય કે પછી સમજતો જ નહીં હોય?

તે રાત્રે મૃણાલે કૈરવને કહી દીધુ..”આજે આપણે દિલની વાતો કરીશું તેમાં ફક્ત હું અને તું જ. નહીં તારા મમ્મી કે પપ્પા અને નહીં મારા મમ્મી-પપ્પા.”

કૈરવ કહે, “ભલે!” પણ મને લાગે છે કે તેમા તું જ વધારે ગુંગળાઈશ કારણ કે તારી વાતોમાં હજી આપણાં પપ્પા અને મમ્મી છે. હું તો તેમને બેડ રૂમની બહાર કાયમ મૂકીને આવું છુ. “

રાત્રે સ્નાન કરીને બંને જ્યારે તેમનાં પલંગમાં બેઠા ત્યારે મૃણાલે પહેલો પ્રશ્ન કર્યો “ કૈરવ મને કેમ એવું લાગ્યા કરે છે કે મારી અંદરની મૃણાલ મને વારંવાર ચેતવ્યા કરે છે કે આગળ ખતરો છે.”

“કેવો ખતરો?”

“તું પુરુષ છે. મને તારા હાસ્યમાં કે તારા વહાલમાં કોણ જાણે કેમ  એક અજાણ્યો મનુષ્ય જ દેખાયા કરે છે. મને કેમ તારા ઉપર હજી ભરોસો નથી બેસતો. તારા મનમાં હું તને જોઈતી રાજકુમારી દેખાઈ ગઈ અને તેં મને હાંસલ કરી ..પણ મારા મનને ગમતા રાજકુમાર અને તારો ચહેરો કેમ એક નથી થતા?”

કૈરવે સજ્જન પ્રેમીનો ચહેરો પહેરી લઈને કહ્યું “ મૃણાલ! આ પરીકથાના રાજકુમારવાળી વાતો નાના ઢીંગલા ઢીંગલીઓને શોભે આપણને નહી.  હું પતિ કે પ્રેમી બનતા પહેલા એક સંવેદનશીલ અને સમજુ મિત્ર બનવા માંગુ છું. તને ગમતા તારા વિષયોમાં મારી જાતને ઉમેરવા માંગુ છુ અને તેથી જ તો આપણા લગ્નને બે વર્ષ થયા છતાં મેં ક્યારેય ઉછાંછળાપણું કે તને ન ગમતું કર્યું છે? મારા મનને ગમતું મારું પાત્ર મારી સાથે જ હોય છતા જ્યાં સુધી સમજથી ભેગા ન થવાય ત્યાં સુધી રાહ જોવાની તે કેવી કઠોર કસોટી છે તે તો સમજ જરા…તને લૉ પ્રોફાઇલમાં રહેવું ગમે પણ કહે તો ખરી આ ઝાકઝમાળવાળા સમયમાં, આ જાતે ઢોલ પીટવાનાં સમયમાં તું દીવડી બનીને ઝળહળવાની વાતો કરે તે કેમ ચાલે?..તું હવે મૃણાલ શ્રોફ નથી મૃણાલ શેઠ બને તે જરૂરી છે.”

મૃણાલ ફરી સંકોચાઈ ગઈ.” મેં તને કહ્યું છે આજની આપણી વાતોમાં ક્યાંય આપણે  આપણા પપ્પા કે મમ્મીને લાવતા નથી.”

પેલા કુશળ રિંગ માસ્ટરની અદામાં કૈરવે સહેજ ખોંખારો ખાધો અને કહે “ જો પરણેલો પુરુષ કાયમ ઇચ્છે કે પત્ની સંપૂર્ણપણે તેની થાય..પણ તું તો મારામાં તારા પપ્પાને જ શોધે તો તે થવાનું જ નથી. લગ્નને દિવસે જ્યારે સાત ફેરા ફરીને એકમેકને સુખી કરવાનાં પ્રણને હું ભૂલ્યો નથી..અને તને તો તે યાદ સુધ્ધા નથી “

મૃણાલ કહે “ મને બધુ યાદ છે પણ મારું દિવસ દરમ્યાનનું જીવન દેખાડા કરી કરી જીવવાનું. ઘરનાને સાચવો ..વટ અને વહેવાર સાચવો અને ખાસ તો સૌથી વધારે મને શોષવી નાખે છે તારાં   કુટુંબોનાં વહેવારો..”

કૈરવ ખંધુ મલક્યો…”મૃણાલ..તારે શ્રોફ પરિવારને ક્યાં પરાયો કરવાનો છે માત્ર તારે જરા અળગા જ થવાનું છે. ત્યાં જે હતું તે ભૂતકાળ છે. લગન કર્યા ત્યારે નવું ઘર,વર અને તેનું કુટુંબ જ તારો પરિવાર છે. કોઈની સાથે સરખામણી ન કર. માધવીબહેનમાં ગાયત્રી મમ્મી શોધવાનું તને નથી કહેતો. પણ તું અહીં મારે લીધે છે…મને સાચવ..તને હજી હું અજાણ્યો મનુષ્ય લાગું છું તો મને ઓળખવાનો, જાણવાનો પ્રયાસ કરે. તારા પપ્પામાં મને શોધવાના બદલે મારી અલગ ઓળખ ઊભી થવા દે.”

મૃણાલ કૈરવની વાતોથી સંકોચાતી જતી હતી. સાથે તેને કૈરવની વાતો ઉપર વિશ્વાસ મૂકવાની ઇચ્છા પણ થતી હતી. હીરજી ગડાના શબ્દો એને યાદ આવતા હતા. તેઓ બોલ્યા હતા કે, આ સમગ્ર પ્રસંગનો યશ મૃણાલને જાય છે પણ આ પ્રસંગે પડદા પાછળ ઊભેલો કૈરવ પણ એટલો જ શ્રેયભાગી છે. મૃણાલ લાગણીઓથી ભરેલું સરોવર છે તો તેમાં પૂર્ણરૂપે ખીલેલું કમળ કૈરવ છે.”

મૃણાલને શાંત જોઈને હળવેકથી તેના હાથને થામી કૈરવ બોલ્યો, “મૃણાલ વાસ્તવિક જિંદગી. કાલ્પનિક ભય કરતાં વધુ કિંમતી છે. આજે મોકો છે, મિલનની રાત છે. મારા પર વિશ્વાસ એક વખત તો મૂકી જો કે, તારા પપ્પ્પા કરતા પણ કોઈક વધુ સારુ હોઈ શકે છે.”

મૃણાલ વિષાદભર્યુ  હસી. તેના પપ્પ્પા પણ આમ જ કહેતા હતા. ભરોસો મૂકી જો,ચકાસી જો.. જીવન નાવનું સુકાન તે નાવિકને આપી તો જો.

તેની આંખમાં પર્શ્ચાતાપનાં આંસુ નીકળ્યા અને તે બબડી…” હા કૈરવ…જિંદગીને વાસ્તવિક રૂપે આજથી જોવાની શરુ કરુ છુ…મને માફ કરી દે.”

તે રાત મિલનની હતી.

આલેખનઃ વિજય શાહ

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૧૦ / વિજય શાહ

“મૃણાલ, ઘરમાં એકલું લાગતું હોય તો થોડુંક કામ શરુ કર.. તું તો યાર કમાલની કલાકાર છે…તારો સમય આમ ગૃહસ્થ જીવન જીવી વેડફ નહીં. સ્ટુડિયો પર જવાનુ બંધ થયુ પણ એનો અર્થ  એવો તો નથીને બધી દિશાઓ બંધ થઈ ગઈ છે? એક દિવસ કૈરવે જ મૃણાલની પાસે સરકતા કહ્યું.. મૃણાલને એ દિવસે લાગ્યુ કે જાણે કૈરવ એના મનની  વાત ખૂબ નજાકતાથી કહી રહ્યો છે…!

કૈરવ ફરીથી જાણે ખોવાઈ ગયેલો દોસ્ત બનીને આવીને ઊભો રહ્યો…મૃણાલની આંખો વહાલથી દરિયો બનતી જોઈને કૈરવે ફરી એક પ્રોત્સાહનનું પીંછું ફેરવ્યું…”મૃણાલ! આ ધરતીકંપનાં તાંડવમાં આખુ ભુજ દબાઇ ગયું હવે તેને ઊભુ કરવા કંઈ કરીએ તો?”

કલાકાર જીવ જાગી ગયો..અને બે ત્રણ દિવસમાં તો “ હાલો ઊભા કરીએ કંપેલા ભૂજનાં ઘરોને” થીમ ઉપર ઇંટરનેટ ઉપરનાં ચિત્રો ડાઉન લોડ થયા…દરેક નાના કિસ્સાઓ ન્યૂઝ રિપોર્ટમાંથી સંકલિત થયા. લોકોને દાન તો આપવું ગમે છે પણ કાયમ એક જ  આશંકા સૌને રહે છે..કોણ આ અનુકંપાદાનને ભુજ સુધી પહોંચાડશે. ઘણી ધાર્મિક સંસ્થાઓ આવા કાર્યોની શરૂઆત કરે, અને જે દાન મળે તે જે તે જગ્યાએ નવું મંદિર બનાવવામાં ખર્ચ કરે. આ બધી અસંગતતાને  મૃણાલ જાણતી નહોંતી તેમ તો ન જ કહેવાય. મૃણાલ નિષ્ઠાવાન હતી તેથી તેણે એક દિવસ માટે નવરંગપુરા  ભવન્સ ઑડિટોરિયમ અને પ્રદર્શન મેદાન બુક કરાવી લીધું.

કચ્છી લોકકળાવાળી જેટલી ભાત (ડિઝાઇન) જ્યાંથી મળી તે  મેળવી લીધી…કૈરવ તો ટહુકો કરીને નીકળી ગયો.. પણ ફોટોગ્રાફરો.. કચ્છી સમાજનાં મોવડીઓને મળી જાત માહિતી મેળવી ફોટૉશૂટ કરી પ્રિન્ટ આવતી ગઈ. આમેય અજય ટેક્ષ્ટાઇલ્સનાં સ્પૉન્સર્શિપમાં ટહેલ પડી હોય ત્યારે જે હલચલ મચવી જોઈએ તે હલચલ સ્થાનિક છાપાઓમાં દેખાતી હતી.

પ્રદર્શનના આગલા દિવસે ઇઝલ અને જુદા જુદા એંગલે ગોઠવાયેલા ફોટાઓથી મેદાન ભરાઈ ગયુ હતું. કચ્છી સમાજનાં અગ્રણી હીરજી ગડા મુંબઈથી આવવાના હતા. ગાંધીનગરથી હસ્તકલા અને ગ્રામ્ય વિકાસનાં મંત્રી પ્રણવ છેડા ઉદઘાટન કરવાનાં હતા. જો કે આ બધી ન્યૂઝ પેપર જાહેરાતો  કૈરવ શેઠનું કામ હતું. પહેલી વખત મૃણાલને લાગ્યું કે કૈરવ એને પૂછ્યા વિના કામ કરી તો નાખે જ છે અને પછી કંઈ જાણતો નથી તેમ દેખાડે છે. સમયનાં અભાવે પોતાની નામરજી બતાવી ના શકી..પણ એ જાહેરાતો એ મૃણાલની લૉ પ્રોફાઇલમાં રહેવાની વાતનો છેદ ઊડાડી દીધો.

ખેર! મૃણાલે તેમના અજયભાઈ અને માધવીબહેન પાસે દીપ પ્રાગટ્યની વિધિ કરાવી એ કૈરવને ગમ્યું. માઇક ઉપર વારંવાર એક યા બીજા પ્રકારે એટલું જ કહેવાતું કે “હાલો ઊભા કરીએ કંપેલા ભૂજનાં ઘરોને..”

આખુ ઑડિટોરિયમ ભરેલું હતું પણ  સ્ટેજ ઉપર એક પણ ખુરશી નહોતી.

મૃણાલ અને કૈરવે આવીને સૌનું સ્વાગત કર્યુ. અને જાહેરાત કરી કે આજનાં પ્રદર્શનનાં દરેક ચિત્રોનાં વેચાણની સમગ્ર રકમો ગુજરાત સરકાર દ્વારા થતા રાહત ભંડોળમાં જશે. દરેક ચિત્રો ભુજની લોકકલા પ્રદર્શિત અને ભૂકંપે વેરેલા વિનાશની સામે ઝઝૂમી રહેલ માણસાઈની વાતો કરતાં હતાં. 

હીરજી ગડાએ માઇક ઉપર તેમના મનની વાત કહી “મૃણાલ અને કૈરવ શેઠે કચ્છને અને ભુજને ઊભા કરવાના પ્રયાસોમાં એટલું તો સાબિત કરી જ આપ્યુ કે  કુદરતી આપત્તિ સમયે સૌ સરહદોનાં સીમાડા ઓગાળી માણસાઈથી વર્તે તો કુદરતે વેરેલા વિનાશમાંથી ફરી નવસર્જન થઈ શકે. ધરતીકંપથી ભુજ એકલું જ નહીં સમસ્ત ગુજરાત હચમચી ગયું છે ત્યારે શક્ય હોય એટલી મદદ કરવાથીય ક્યાંક કોઈને ટેકો મળશે. ભગવાન કીડીને કણ અને હાથીને મણ આપે છે એમ આ સમય છે આપણી તાકાત ગોપવ્યા વિના જે કણ દઈ શકે એ કણ આપે અને જે મણ દઈ શકે એ મણ આપીને કંપેલા ભુજનાં ઘરોને ઊભા કરવા મથીએ.”

મંત્રીશ્રી પ્રણવ ગડાએ પ્રદર્શન ખુલ્લુ કરવાની જાહેરાત સાથે એમ પણ જાહેર કર્યુ કે આ તસ્વીરોનાં વેચાણ સામે આવેલી રકમોને બેવડી કરી ગુજરાત સરકાર ભુજનાં કલાકારોનાં ઘર બાંધવામાં સહાય કરશે.

ઑડિયન્સમાં બેઠેલા સૌને વિનંતી કરી કે આપની ખુરશીની નીચે એક કવર પેન અને કાગળો મૂક્યાં છે. આપને ગમતા ચિત્રનો નંબર અને તેને માટે આપ શું ભાવ આપશો એનો અંદાજો લખી આપનું નામ અને ઇ-મેલ આપવા વિનંતી.

પંદર મિનિટમાં સ્ટેજ પ્રોગ્રામ સમટાઈ ગયો અને પ્રદર્શનમાં મૂકાયેલી તસ્વીરો અને તેની કથા કહેતો પાવરપોઇંટ શરૂ થયો. એક પછી એક ૧૫૧ તસ્વીરો દર્શાવાઈ..મૃણાલ દરેક તસ્વીરોની ખૂબી સમજાવતી ગઈ. કલાકારનું નામ અને ભાતનો પ્રકાર સમજાવતી ગઈ. બે કલાક આ કાર્યક્રમ ચાલ્યો..મૃણાલની સમજાવવાની પદ્ધતિ એટલી સચોટ હતી કે સામાન્ય માણસ પણ ચિત્રથી પ્રભાવિત થતા.

ભોજનનાં બ્રેક દરમ્યાન બધા કવર એકઠાં કરાયાં અને ચિત્રોની હરાજી દ્વારા વેચાણ આરંભાયુ.

હીરજી ગડા પણ આ હરાજી દરમ્યાન કચ્છી ભાષામાં કહેતા રહ્યા..કુદરતી પ્રકોપ સામે માણસ જ માણસનાં ખભા મિલાવીને ઉભો રહે છે.

બીજા બે કલાક માં ૧૫૧ ચિત્રોથી લગભગ સાડા દસ લાખ રૂપિયાનું ભંડોળ ઊભુ  એકઠું થયું.

દિવસ પૂરો થયો. કૈરવ અને મૃણાલ થાકી ગયા હતા પણ હીરજીભાઈ ગડા અને પ્રણવ છેડાએ બંનેને સ્ટેજ ઉપર બોલાવી બહુમાન કર્યુ અને “યુવા પ્રતિનિધિ”નાં અવૉર્ડથી સન્માન્યાં.

શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફ માટે આ અતિ આનંદ અને ગૌરવનો અવસર હતો.

આલેખનઃવિજય શાહ 

‘કે પછી એ ક્યાંક અહીં જ છે…’

“Hey Come on Maulik, Let’s celebrate your achievement.”

અનુનો અત્યંત ઉત્સાહથી ભરપૂર અવાજ સાંભળીને હું સાચે જ ખૂબ ખુશ થઈ ગયો. છેલ્લા કેટલાય દિવસથી મારું મન સતત સ્ટ્રેસ અનુભવી રહ્યું હતું.

“કંપનીમાં વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ માટેના બે એલિજિબલ કૅંડિડેટ્સમાં એક નામ તારું પણ છે. બોર્ડ મીટિંગ પછી કોણ સિલેક્ટ થયું છે એ ડિક્લેર થશે. બેસ્ટ લક.” ચાર દિવસ પહેલાં જ સુનિત મને કહેતો હતો.

આ કંપની સાથે જોડાયા પછી છેલ્લા સાત વર્ષની મારી કેરિયરમાં સતત દર વર્ષે બેસ્ટ પરફોર્મન્સનો ઍવોર્ડ મળતો એની ખુશાલી હું અને અનુ અમારી રીતે ઉજવતાં.હું અને અનુ કે પછી અનુ અને હું? કે પછી એકમેકમાં અમે બંને?

લગ્નનાં એકવીસમાં વર્ષે પણ અમારામાં, અમારાં પ્રેમમાં લગ્નના પહેલા દિવસ જેવી જ તાજગી હતી. અનુને ઝાઝા મિત્રો નહોતા. અને હું તો ટોળાંનો માણસ. તાલી મિત્ર હજાર જેવી અનેક લોકો સાથે મારે મિત્રતા હતી પણ ખરી. જો કે લગ્ન પછી  મિત્રતાનો પરિઘ એક કેન્દ્રમાં સમાવી લીધો હતો.

વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ માટે સિલેક્ટ થવું એ માત્ર મારા પ્રયાસો જ નહીં, અનુના વિશ્વાસનો પણ વિજય હતો. એ વિજય ઉજવવાની હોંશ મારા કરતા અનુને વધુ હશે એ હું એના અવાજના રણકા પરથીય પારખી શક્યો.

સવારે ઑફિસે જવા નીકળ્યો ત્યારે અનુએ હળવું આલિંગન આપીને મને ગુડ લક વિશ કર્યું હતું. જાણે રણાંગણમાં જતા યોદ્ધાને એની સહધર્મચારિણી કવચ પહેરાવીને, વિજયી ભવઃનું તિલક કરતી હોય એમ જ…

આજે ઑફિસના મીટિંગરૂમમાં બોર્ડ ઑફ ડાઇરેક્ટર્સ સાથે લંચબ્રેક સમયે નિર્ણય જાહેર થવાનો હતો. પણ, ઑફિસે પહોંચ્યા પછી તો લંચબ્રેક સુધી કામમાં ગળાબૂડ વ્યસ્ત થઈ ગયો અને વાઇસ પ્રેસિડન્ટની નિમણૂંકની મીટિંગની વાત જ વિસરી ગયો.

“એ હેલ્લો… ચલો..ભાઈ ચલો..અભી આપ કી પદવી બઢી નહીં હૈ કી ઈતના વ્યસ્ત હો ગયે. જબ પદવી બઢેગી તો આપ કો મિલને કે લિયે હમે ભી અપોઇન્ટમેન્ટ લેની પડેગી પર, તબ તક તો હમ સે મિલા કરો યાર..” સુનિત એના હંમેશના રણકતા અવાજે બોલાવવા આવ્યો ત્યારે હું સફાળો જાગ્યો.

અને એ જ ક્ષણે મોબાઇલમાં અનુના ફોટા સાથે ‘વિશિંગ યુ બેસ્ટ લક.’ નો મેસેજ ફ્લેશ થયો.

‘થેન્ક્સ એન્ડ લવ યુ’નું ઇમોજી સેન્ડ કરીને ટાયની નૉટ ચેક કરી. હાથથી જ વાળ સરખા કરીને કૅબિનની બહાર નીકળ્યો.

“તારો આછા બદામી રંગનો ચહેરો, ડાર્ક બ્રાઉન આંખો, એની સાથે આ લાઇટ ક્રીમ શર્ટ અને ડાર્ક બ્રાઉન પેન્ટનું કોમ્બિનેશન મને બહુ ગમે છે. સાથે આવી લાઇટ-ડાર્ક સ્ટ્રાઇપ્સવાળી ટાય તો તારી ઇમેજ બદલી નાખે છે, ખબર છે ને તને મૌલિક?”  મીટિંગમાં શું પહેરવું એ નક્કી કરતી વખતે સવારે અનુ બોલી હતી.

અનુ હંમેશાં મને ફોર્મલ કપડાંમાં જોવાનું વધુ પસંદ કરતી.

“ઠીક છે ભાઈ, ક્યારેક ગરમીમાં શોર્ટ્સ, તારું આ પાતળું ટ્રાઉઝર કે હાફ સ્લીવ ટી-શર્ટ ચાલે પણ, પબ્લિકલી તમારી જાતને પ્રેઝન્ટ કરવાની હોય ત્યારે ફોર્મલ ડ્રેસથી પર્સનાલિટી વધુ શાર્પ બને, ખબર છે ને તને મૌલિક?”

“આ ખબર છે ને’ એ અનુની તકિયા કલામ. મને ખબર છે કે નહીં એની ખાતરી કરી લેવાનું એ ક્યારેય ન ચૂકતી.

“ટાયની નૉટ ચેક કરી?” વળી મોબાઇલમાં અનુનો મેસેજ ફ્લેશ થયો..

અનુને મળ્યા પછી કોઈ ક્ષણ એવી હતી કે જ્યાં એની હાજરી ન હોય!

જીવનમાંથી જીવન શોધી લેવાની ગુરુચાવી જાણે અમે હાથ કરી લીધી હતી. રઝળપાટ અમને બંનેને ખૂબ ગમતી.

ક્યારે બંને સાથે તો ક્યારેક એકલાં માત્ર જાત સાથે જીવી લેવા નીકળી પડતાં. પણ ક્યારેય એકલાં રહીને પણ સાથ છૂટતો નહોતો. ફોન, ફેસટાઇમ, વિડીયો કૉન્ફર્સિંગ….અમે સતત એકબીજાને મળતાં રહેતાં.

અત્યારે, આ ક્ષણે પણ અનુ જાણે અહીં જ હતી. હાથમાં મોબાઇલ નહીં એનો હાથ થામીને જ હું મીટિંગરૂમ સુધી પહોંચ્યો એવું લાગ્યું.

આખા વર્ષ દરમ્યાન કંપનીના ઊંચે જતા ગ્રાફ, રેકૉર્ડબ્રેક સેલિંગથી માંડીને ફોર્મલ ઇન્ફોર્મેશન વગેરે, વગેરે…વગેરે …અને જે ક્ષણની આતુરતાથી રાહ જોઈ હતી એ ક્ષણ આવીને ઊભી.

ફિલ્મફેર ફંક્શનમાં જ્યારે બેસ્ટ પરફોર્મન્સનો અવૉર્ડ જાહેર થવાનો હોય અને નોમિનીના નામ બોલાતા હોય ત્યારે એમના દિલની ધડકન પણ આવી જ તેજ થઈ જતી હશે ખરી? અત્યારે મારા હૃદયની ધડકન મારી બાજુમાં બેઠેલા સુનિતનેય કદાચ સંભળાય હશે એટલી તેજ હતી.

અને જ્યારે મૌલિક રઘુવંશીનું નામ વાઇસ પ્રેસિડન્ટ તરીકે અનાઉન્સ થયું ત્યારે તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચેય સાઇલન્ટ મોડ પર મૂકેલા મોબાઇલમાં લાલ ગુલાબ લઈને ઊભે્લી અનુનો ફોટો દેખાયો. નીચે લખ્યું હતું, ‘કોંગ્રેચ્યુલેશન્સ માય લવ. યુ ડિડ ઇટ.’

‘ઓ માય ગોડ…’ શું કહેવું આ અનુને!

એક પછી એક પોસ્ટ, સિદ્ધિઓ મેળવવી મને ગમતી. એ મારો શોખ હતો. વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ પછી સી.ઇ.ઓ પછી મલ્ટિનેશનલ કંપનીના એડવાઇઝર, ઇન્ટરનેશનલ બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર….. મારી મહત્વકાંક્ષાઓનો કોઈ અંત નહોતો.

આહ!…મને કોઈ નામથી બોલાવે કે મિસ્ટર રઘુવંશી કહે એના કરતા ‘સર’ કહે એવી અદમ્ય ઇચ્છા પરિપૂર્ણ થવાની હતી.

“કામ કામ ને માત્ર કામ જ  જીવનનું લક્ષ્ય હોય, જાતને ચાતરીને આટલી વ્યસ્તતા કેટલી હેલ્ધી?” શરૂઆતમાં અનુને મારી અતિવ્યસ્તતા સામે થોડી નારાજગી હતી.

“હા અનુ, કામ મને ગમે છે, કામની વ્યસ્તતા મને ગમે છે. કેટકેટલાં પ્લેટફોર્મ સાથે જોડાયેલા લોકોને મળવાની તક મળે છે. આપણી ઓળખ લોકો સુધી પહોંચે છે. આ જ તો સમય છે, મારે જે જોઈએ છે એ પામવાનો. લક્ષ્મી ચાંદલો કરવા આવે ત્યારે કપાળ ધોવા ન જવાય એવું તું જ કહેતી હતી ને?” હું હસીને વાત વાળવા મથતો.

મને પાર્ટી કલ્ચર ગમતું. અનુ થોડી સિલેક્ટિવ હતી પણ હંમેશ મારું મન સાચવતી.

હવે ધીરે ધીરે મારી વ્યસ્તતા તરફ અનુની નારાજગી ઓછી થવા માંડી હતી. એની ઓછી થતી નારાજગીથી હું રાજી થતો. પણ મને ક્યાં ખબર હતી કે એણે તો અંદરથી જાતને સંકોરવા માંડી હતી. મારી વધુ વ્યસ્તતાને એણે વધાવવા માંડી હતી. મારી વ્યસ્તતાની આડે મને અનુની સંકોરાતી જતી વાટ નજરે નહોતી પડતી.

“સારું છે, તારા માટે આ જ સારું છે મૌલિક. તું રહ્યો વ્યસ્તતાનો માણસ. ઘડીભરની ફુરસદનો તું માણસ જ નથી. ભલે તાલી દેવાવાળા પણ એ હજાર મિત્રો વચ્ચે આનંદિત રહેનારો તું માણસ છે. એકલતા તને નહીં સદે, નહીં પરવડે.”

એવું જ્યારે અનુ કહેતી ત્યારે એ મારી પ્રગતિથી ખુશ છે એમ વિચારીને હું પણ ખુશ થઈ જતો, અને કહેતો “યે હુઈ ન બાત…અનુ, કામ વગરના માણસનું જીવન રંગવિહીન ચિત્ર જેવું.”
****
ફોર્મલ મીટિંગ પછી લંચ. લંચ દરમ્યાન પ્રશંસા, અભિનંદન અને શુભેચ્છાના આનંદિત વાતાવરણમાં રાચવું મને બહુ ગમ્યું. પ્રસંશા તો મને અતિ પ્યારી…આ મઝાનો દોર અનંત રહે તો કેવું?

આજે ઘર તરફ ડ્રાઇવ કરતા મન પર અજબ ખુમારી છવાયેલી હતી.

શિયાળાની સાંજ રાત તરફ આગળ વધતી હતી. નરીમાન પોઇન્ટની અમારી ઑફિસથી વર્લી સુધીનો રસ્તો અને અમારા ફ્લેટના દસમા ફ્લોર પર આવીને લિફ્ટ અટકી ત્યાં સુધીનો સમય પણ એ જ કેફમાં પસાર થઈ ગયો.

લેચ કીથી મેઇન ડોર ખોલીને અંદર પ્રવેશ્યો… વાહ, આજે તો મેઇનરૂમમાં કેન્ડલ લાઇટ! અનુને પીળા પ્રકાશ કરતા ટ્યુબ લાઇટનું અજવાળું જ વધુ ગમતું અને મને કેન્ડલલાઈટનું પીળાં પતંગિયા જેવું કેસરી અજવાળું ગમતું.

“આજે ટ્યુબ લાઇટના બદલે આ આછો પીળો, કેસરી પ્રકાશ? ક્યા બાત!” મારી નાની નાની પસંદગીઓનું અનુ કેવું ધ્યાન રાખે છે!

આછી પીળી કેસરી રોશનીની સાથે સેન્ટ્રલ ટેબલથી માંડીને કૉર્નર ટેબલ પર ફૂલોના બુકે.. ક્યાંકથી અરોમા કેન્ડલની આછી સુવાસ…..

અનુનો રાજીપો તો ચારેકોર છલકાતો હતો. પણ અનુ ક્યાં?

એ રહી… હૅમક પર, બાલ્કનીમાં…! બાલ્કનીમાં આકાશ દેખાય એવી રીતે એના ફેવરિટ હૅમક પર ઝૂલવાનું અનુને બહુ ગમતું. મનમાં એક મિનિટ થયું કે બાલ્કનીમાંથી અત્યારે પણ એણે કદાચ નીચેથી કપાંઉન્ડમાં પ્રવેશતી મારી ગાડી જોઈ તો હશે. એણે મને આવકારવા આજે તો સામું આવવું જોઈતું હતું! પણ પછી થયું, ઠીક છે, મારી આટઆટલી નાનીનાની પસંદગીનું ધ્યાન રાખે છે તો આ ધ્યાન બહાર રહી પણ જાય..! મેં પણ મન મોટું રાખીને ઉદારતાથી એ વાતનો ખટકો તાત્કાલિક ભૂલાવી દીધો.

“હાય અનુ…..આઇ એમ બેક…” કહેતો એની પાસે પહોંચ્યો.

હું તો પાછો આવ્યો હતો પણ….પણ, અનુ ક્યાંક ચાલી નીકળી હતી. ક્યારેય પાછી ન આવે એટલે દૂર… એના હાથમાં એક દાંડીનું મારું ખૂબ પ્રિય લાલ ગુલાબ હજુ એમ જ પકડેલું હતું….મને આપવા…..!

એની આંખો દૂર દેખાતા બીજના ચંદ્ર પર સ્થિર હતી અને હૅમોક પર અનુ……સ્થિર, શાંત… નિશ્વલ..!

છેલ્લા કેટલાક સમયથી મારી દોટ સામે શાંત થતી અનુ ક્યારે કહેતી કે, “તારી આસપાસ જે દુનિયા ઊભી કરી છે એમાં જ તારી ખુશી છે, ખુમારી છે… બસ તું આમ ખુશ રહે એ જરૂરી છે.. તારા માટે…!”

એ આવું કહેતી તો હું વધુ ફૂલાતો અને ખુશીથી એને ચૂમી લેતો. અનુની દુનિયામાં બસ, “મૈં હી મૈં હું, દુસરા કોઈ નહીં…!” અને મારો ઈગો કદાચ સાતમા આસમાને પહોંચી જતો. હું મારી ઇચ્છાઓની પરિતૃપ્તિના મણકાઓ પોરવતો જતો હતો અને અનુ મારી ખુશી સતત ઇચ્છતી રહેતી.

મારી નાનામાં નાની દરેક બાબતની ખબર હોવાની ખાતરી કરાવતી અનુના શ્વાસના એકસો આઠ મણકામાંથી ક્યારે એક પછી એક તૂટી રહ્યા હતા, એની મને ખબર જ ના રહી. આજે લાગે છે કે મેં એની ખબર રાખવાની પરવા પણ ના કરી…!

હમણાં થોડાક સમયથી અનુ જાણે ડાઉન થતી હતી. જાણે પહેલાં જેવી એની ગતિ જ રહી નહોતી. ક્યારેક થોડીક ડિસ્કમ્ફર્ટ કે અનઇઝિનેસની ફરિયાદ પણ કરી લેતી.

“Anu, are you OK?” હા, બસ, એકાદવાર મેં અનુને એવું પૂછ્યું’તું તો ખરું.

“You are right Maulik. Kind of …” અનુ બોલતી હતી ત્ચૂયાં જ અમને યાદ આવ્યું અને એ પુરું બોલી શકે એ પહેલાં જ મારા ઓફિસમાંથી મોબાઈલ પર ફોન આવ્યો અને પછી તો અનુની વાત અધૂરી જ રહી ગઈ હતી.

અને હા! યાદ આવ્યું, થોડા સમય પહેલાં અનુની ઈયરલી ચેકઅપની અપૉઇન્ટમેન્ટ હતી. અને એ પછી ફેમિલી ડોક્ટરે કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટને કન્સલ્ટ કરવાનું પણ કહ્યું હતું. અનુએ એનાં પેશન્ટ પોર્ટલ પરના આ બધા મેડિકલ રિપૉર્ટ મારી સાથે શેર પણ કર્યા હતાં.

“અનુ, હું ક્યાં મેડિકલ પર્સન છું કે મને ક્યાં આ બધી મેડિકલ ટર્મ્સમાં કશી ગતાગમ પડવાની છે, એ રિપોર્ટ જે હોય એ મને બ્રીફમાં કહી દે ને પ્લીઝ.”

“હું પણ ક્યાં મેડિકલ પર્સન છું? પણ મને એવું લાગે છે કે એક વાર કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટ ડૉક્ટરની અપૉઇન્ટમેન્ટ હોય ત્યારે મારી સાથે આવે અને થોડુંક સમજી લે તો સારું.”

અનુએ ખૂબ સ્વસ્થતાથી વાત કરી હતી. અનુ હતી જ એવી. કોઈ પણ વાત સહજતાથી લઈ શકતી. એની તકલીફ વિશે એને ઝાઝી બૂમરાણ કરવાની ગમતી નહીં. હા,  એનાં રોજિંદા ક્રમમાં તો કોઈ ફેરફાર વર્તાવા દેતી નહીં.

અને એટલે જ કદાચ એની અસ્વસ્થતાને હું ગંભીરતાથી લઈ શક્યો નહોતો અથવા મને મારી વ્યસ્તતામાં એની ગંભીરતા સમજાઈ નહોતી.

નાનો હતો ત્યારે સૌ કહેતા, હું ધૂની છું. કોઈ વાતની ધૂન ઉપડવી જોઈએ. બસ, અત્યારે મને ધૂન ઉપડી હતી. અનંત મહત્વકાંક્ષાઓને પરિપૂર્ણ કરવાની ધૂન. વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ તો મારી ગગનગામી ઉડ્ડાનની શરૂઆત હતી. એ પછી સી.ઇ.ઓ, મલ્ટિનેશનલ કંપનીના એડવાઇઝર, ઇન્ટરનેશનલ બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર. હું સદંતર મારી ધૂનમાં જ હતો.

કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટની અપૉઇન્ટમેન્ટ એક અઠવાડિયા પછીની મળતી હતી.

“અનુ, થોડી પાછી ઠેલી શકાશે? મારા આ પ્રેઝન્ટેશનની આડે બસ દસ તો દિવસ બાકી રહ્યા છે. પંદર દિવસ પછીની લઈ લે ને પ્લીઝ.” ત્યારે પણ અનુએ માત્ર “ઓકે”  કહીને વાતનો બંધ વાળ્યો હતો. “ધેટ’સ લાઇક અ ગુડ ગર્લ.” એટલું કહીને હું મારા કામમાં ખૂંપી ગયો હતો.

મારા કેટલા મહત્વના આ દિવસો હતા અને એ વાત અનુ પણ જાણતી હતી. પણ ત્યારે કદાચ અનુમાં ક્યાંક કશુંક તૂટતું જતું હતું એની મને ખબર નહોતી પડી. એના દીવાની જ્યોતમાં તેલ ખૂટવાં માંડ્યું હતું. મને એ ખૂટતાં તેલનો મને અણસાર આવે, વાટ સંકોરી શકાય એવો સમય આપ્યાં પહેલાં જ એ પહેલાં દીવો બૂઝાઈ ગયો.

આ ક્ષણે અનુ નથી ત્યારે યાદ આવે છે. એ હંમેશાં કહેતી કે તું ક્યારેય એકલો નહીં હોય. છતાં આજે  એવું લાગે છે કે ઘરમાં, જીવનમાં, અનેક મિત્રોની વચ્ચે પણ એકલો છું.

ઘરમાં આવતાની સાથે ઘરનો સૂનકાર મને ઘેરી વળે છે. અને હું અનુને શોધવા મથું છું.. અહીં ક્યાંક, મારી આસપાસ નથી…એ અહીં ક્યાંય… નથી. પણ હા, ક્યારેક પેલા બીજના ચંદ્રમાં કે એનાથી થોડો દૂર ચમકતા ધ્રુવના તારા તરફ નજર માંડું છું તો ત્યાં અલપઝલપ નજરે આવે છે ખરી.

પછી ટેબલ પર મૂકેલા અનુના ફોટા તરફ નજર કરું છું, ત્યારે થાય છે, એ ક્યાંક જતી રહી છે કે પછી એ ક્યાંક અહી જ છે!’

અભાગણી

આજે લલિતા ભારે ટેસમાં હતી .કેમ ના હોય? ગામડાના છાણ માટીના લીંપેલા ઝૂંપડામાંથી સીધી વૈભવી કહેવાય એવા પાંચ રૂમ-રસોડાના વાપરવા મળે ત્યાં સુધી પોતીકા કહેવાય એવા  ઘરમાં રહેવાનું તો એણે સપનામાં ય ક્યાં વિચાર્યુ હોય? વિરમ કામ  કરતો એ દાદાના એક જ કંપાન્ડમાં બે ભાઇઓના જોડકા ઘર થવાની તૈયારીમાં હતા. એક બાજુ તો દાદાનો પરિવાર રહેતો હતો પણ બીજા જોડકાના ખાલી ખોખામાં થોડું કામ બાકી હતુ ત્યાં વિરમ –લલિતાનો ઘરસંસાર ગોઠ્વાઇ ગયો. બે –ચાર એલ્યુમિનિયમના ઠામરા , પ્લાસ્ટિકના ઠોબરા જેવા ડબ્બા, પિત્તળનો ભમભમીયો પ્રાયમસ અને જુના ગાદલા ગોદડા, એક છેડેથી બીજા છેડા સુધી બાંધેલા તાર પર લટકતા બેય જણના કપડાં , એટલી એમની ઘરવખરી પણ લલિતાનો ઠાઠ વધી ગયો.

જે દહાડો રૂપિયા લઈને મા એ લલિતાને પાંચે ભાઇઓમાં વચેટ વિરમ જોડે વરાવી અને વિરમ ગાડુ જોડી હાથમાં લાકડાની મૂઠવાળી તલવાર લઈ જાન લઈને આયો ત્યાં સુધીતો લલિતાને બધુ ઠીક-ઠાક લાગ્યુ પણ માંયકાંગલા વિરમને જોઇને તો લલિતાના મનમાંથી બળબળતી હાય નિકળી ગઈ . મનમાં ને મનમાં મા પર પણ એવી તો દાઝ ચઢી કે ના પુછોને વાત. પણ ઘડીભર રહીને થયુ કે પોતે જ અભાગણી છે, એમાં મા શું કરે?  જનમ થયો ને થોડા દહાડામાં બાપ મૂવો. મા એ જેમ તેમ કરીને લલિતાને મોટી તો કરી પણ હવે મા ની જાત પણ ક્યાં ચાલતી હતી?  લલિતાને વળાવીને મા એ હાશકારો લીધો. લલિતાએ પણ જેમ તેમ મન મનાવીને વિરમનુ ઘર માંડ્યુ . અને લલિતાને વળાવા સુધીની જ રાહ જોતી હોય તેમ મા એ પણ કાયમ માટે આંખ મીંચી દીધી.

દેશમાં ખેતીની મોસમ પુરી થતા બીજા બધાની જેમ વિરમે પણ શહેરની વાટ પકડી. બે-ચાર કામ મળશે એટલે લલિતાને પણ શહેરમાં ભેળી લેવાનો સધિયારો ય આપતો ગયો. મનથી તો લલિતાને ક્યાં ભરોસો હતો?  ટાંપાટૈડા જેવો આ શું શક્કરવાર બાળશે? દેશમાં ય પાંચ ભઇઓ હારે ભેગા મળીને ખેતી હોય એટલે પહૉચી વળાતુ બાકી તો આ વિરમ અને એકલે પંડે ખેતી?

પણ હોળી કરવા આયેલા વિરમે લલિતાને ભેળી લીધી ત્યારે એનો જીવ હેઠો બેઠો અને શહેરમાં તો આઈને  લલિતાને થયુ કે એ અમથી પોતાની જાતને અભાગણી  માની બેઠી હતી , આવુ સુખ તો મા દિવો લઈને ગોતવા બેઠી હોત તો ય ક્યાં મળવાનુ હતુ ? ? વિરમને જયાં  છૂટક ઘર-કામ મળ્યુ હતુ તે દાદાના ઘરમાં રહેવા –ખાવા ઉપરાંત  બાજુના બીજા બે-ત્રણ ઘરના નાના મોટા કામ પણ ગાડીઓ સાફ કરવા સાથે મળી ગયા હતા.

હા ! એટલુ ખરુ કે વિરમથી ઝાઝુ કામ થાતુ નહીં પણ એનો ય રસ્તો લલિતાએ કાઢ્યો. વિરમની હારોહાર  એય કામે લાગતી . વિરમની હારેહારે એ ય સવારથી ફરતી -વિરમનુ અડધુ  કામ એ ઉપાડી લેતી. અને પછી બેય ભેળા ખાવા બેસે ત્યારે તો લલિતાને પેલી શેઠાણીની જેવો જ પોતાનો ઠાઠ લાગતો.  ફેર એટલો કે શેઠાણી શેઠ જોડે ટેબલ પર બેસે અને પોતે વિરમ હારે પાણીની ટાંકી માથે ચઢીને .

અને એમાં ય આજે તો વિરમે ભારે કરી .અડધી રજા લઈને લલિતાને શહેરની સેર કરાવા નિકળ્યો. ઓલી શહેરની છોડીઓ ! સ્કુટર પાછળ જે ચપોચપ ચોંટીને બેસતી એ જોઇને લલિતા પણ નવો તાલ શીખી.  સાઇકલની પાછલી સીટ પર બેસીને એણે ય વિરમની કમર ફરતો ચપોચપ હાથ વિંટાળ્યો અને પછી તો બેય જણા કાંકરીયુ ને નગીનાવાડી ફરીને કાંકરીયાની પાળે ભેળ-પુરીનો ચટાકો કરીને કેમ્પના હનુમાન થઈને ઓલુ વિમાન ઉડે ત્યાં જઈને ઉભા. લલિતાને થયુ એ અમસ્તી પોતાના ભાગ્યને કોસતી હતી. ક્યાં ગામના માટીયારા ઉખડ-બાખડ રસ્તા જેની પર ચાલીને પોતાના પગની પાનીઓ ય ચિરાઇ જતી અને ક્યાં આ લીસ્સા ચકચકતા મસ મોટ્ટા રસ્તા જ્યાં વિરમની સાઇકલ તો ઠીક પણ ઓલી મોટી મોટી ગાડીઓ પણ સરસરાટ ચાલતી અને ગાડીઓ જ કેમ ઓલુ  વિમાન પણ ઘરરર કરતુ ઉડ્યુને જોત જોતામાં આભને આંબી  ય ગયુ. લલિતાને પોતાનુ સુખ પણ આભને આંબતુ લાગ્યુ. સાતમા આસમાને ઉડેલા વિમાન જેવા પોતાના સુખની જેમ એનો મિજાજ પણ ધીરે સાતમા આસમાને પહોંચવા લાગ્યો . એને થાતુ કે એ છે તો વિરમ છે, નહીંતર વળી વિરમનુ તો ગજુ જ ક્યાં હતુ?

માથે દિવાળી આવતા આવતામાં તો પાછુ મન પર ભૂત સવાર થયુ , બધા ય કડિયા કામે જાય અને  સાંજ પડતા દાડીના ખનખનતા  રૂપિયા સો લઈને આવે  તો વિરમ કેમ નહીં? આમે ય ઘરના કામ તો પોતે કરે જ છે  તો બે હાથે કામ વધી જાય તો તો ભારે ટેસ પડી જાય ને ! ગામમાં પણ કાચા કામના ઘરને પાકી દિવાલો થાય. પોતાનો ને વિરમનો ભારે વટ પડી જાય. વિરમ પોતાનુ ગજુ જાણતો હતો પણ એનુ લલિતા આગળ ક્યાં કૈ ઉપજતુ હતુ? છેવટે વિરમને કડીયાકામે લાગડીને જ લલિતા જંપી.

પાંચ પચ્ચી દહાડા તો બધુ બરાબર ચાલ્યુ . પણ આખા દહાડાની મજુરી વિરમને આકરી લાગવા માંડી. અને માથે રાતપાળીએ તો વિરમના પેટના આંટા ફેરવી દીધા. ઘરના કામને કડીયાકામ વચ્ચે આભ-જમીનનો ફરક હતો. માંડ માંડ ઠેકાણે પડેલી એની જાત વળી પાછી ઢીલી પડવા માંડી. દિવાળી જાતામાં જોકે રાતપાળી બંધ થઈ ગઈ પણ દહાડાની મજુરી હવે તો વિરમને આકરી લાગવા માંડી.  “માંડ માંડ બે પાંદડે થવા દા”ડા હાથમાં  આયા તો ચ્યમ બે હાતે મંડી ના પડીએ ?”  બસ એક જ વાતનો તંતુ લલિતાએ પકડી રાખ્યો.

પાણીની ટાંકીએ ચઢીને હારે એક થાળીમાં જમતા એ  જમવાના દાડા તો ક્યારના ય ગયા. એકલા હાતે વિરમના ઘરકામ કરવા લલિતા લૂસ લૂસ કરતી ખાઇ લેતી અને બે ઘરની થાળીઓ વિરમ માટે ઢાંકી રાખતી. થાકેલો વિરમ પણ જેમ તેમ ખાધુ ના ખાધુ ને પથારી ભેળો  થઈ જાતો. રોજ દાડીએ જતા વિરમના રોકડા રૂપિયાની વધતી જતી સિલક ગણીને લલિતા રાજી રાજી થઇ જતી . અને પેલા પાંચ રુમના ઘરમાં જેમ જેમ આગળ કામ વધતુ ગયુ તેમ તેમ લલિતા-વિરમનો ઘરસંસાર સંકોડાવા માંડ્યો ને હવે તો આમેય તે બે જણ ક્યારે ભેળા થાતા તો આટલા મોટા ઘરની શી તથા?

વિરમના શરીરની કમજોરી લલિતાને કામ પર ના જવાના બા”ના લાગતા. અને એમાં ય તે હવે લલિતને સારા દા”ડા જતા હતા. જે થોડા સમય સુધી પોતે કામ ખેંચી શકે ત્યાં સુધી તો વિરમે કડિયા કામ ખેંચવુ જ રહ્યુ એમ કહીને વિરમનું માથુ ફેરવી નાખતી. એક દા”ડો તો વળી એણે હદ કરી નાખી. ઉંઘતા વિરમને ઉઠાડવા લાત ઠોકી દીધી. એ દા”ડો તો વિરમ ઉઠીને કામે ગયો પણ આખો દા”ડો પેટમાં ખાવાનુ તો ઠીક પણ પાણી સુધ્ધા ના ટક્યુ. એક દા”ડો -બે દા”ડો એમ કરતા અઠવાડીયુ ગયુ પણ વિરમને તો હવે ઉભા થવાના ફાંકા પડવા માંડ્યા.

અધમુવા વિરમ અને બે -જીવ સોતી લલિતાને  લઈને  વિરમના ભાઇઓ દેશ ભેગા થયા  તો ય હજુ લલિતાનુ મન માનતુ નહોતુ. આજ છે ને કાલ કરતા વિરમ ઉભો થાશેને કામે લાગશે  એમ માનતી લલિતા પોતાના પાછળના દિવસો ગણતી. પણ હવે તો વિરમને લોહીને ઉલટીઓ ય થવા લાગી . હજુ તો પુરા દિવસો જાય તે પહેલા લલિતાએ છોરીને જનમ આપી દીધો. પણ એ જોવા વિરમ લાંબુ રહ્યો નહીં. ચાર-છ દા”ડામાં તો એણે શ્વાસ સંકેલી લીધા.

આજે એ જ પાછું છાણ- ગાર-માટી લીંપેલુ ઝૂંપડું  ઉબડખાબડ માટીયારો રસ્તો  જેની પર  કેડમાં છોકરી ઘાલીને જતી લલિતાની પગની પાનીઓ ય ચિરાઇ જાય અને એ સમે ઉપર આભમાં ઉડીને જાતા વિમાનને જોઇને લલિતાના મનમાંથી ઊનો ઊનો  ફળફળતો શ્વાસ નિકળી જાતો. એને થતુ ” અભાગણી તો એ  જનમથી હતી જ.“

આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ ૮ /રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ ઑફિસમાં પ્રવેશી ત્યારે કાચની કેબીનમાંથી દૂરથી જ કૈરવે જોઈ. પોતાની કૅબિનની નજીક આવે તે પહેલાં કૈરવ એની રિવોલ્વિંગ ચેરમાં ટટ્ટાર થયો. ટાયની નૉટ જરા સરખી કરી. સી.જી રોડની ફર્સ્ટ ફ્લોરની આ આખી એરકંડિશન ઑફિસમાંથી અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝનું સંચાલન કૈરવ કરતો આવ્યો હતો. બાજુની ઑફિસ પરની નેમ પ્લેટ પર ચીફ એડવાઇઝર એન્ડ મેનેજિંગ ડિરેક્ટર અજય શેઠના નામની તકતી હતી. કૈરવની કેબીનની બહાર કાળી નેમ પ્લેટ પર ગોલ્ડન અક્ષરે ચેરમેન ઓફ અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝની તકતી દુરથી દેખાતી હતી તેમ છતાં મૃણાલે એન્ટર થતા જમણા હાથે બેઠેલી રિસેપ્શનિસ્ટને  કૈરવ માટે પૂછ્યું. મૃણાલને આવતી જોઈને કૈરવે એને સૂચના આપી દીધી હતી એ મુજબ બ્લેક સ્કર્ટ અને બ્લ્યુ શર્ટ પર બ્લેક સિલ્કનો સ્કાર્ફ ધારણ કરેલી સ્માર્ટ હસમુખી છોકરી એ આંગળી ચીંધીને મૃણાલને કૈરવની  કૅબિન બતાવી. બીજી મિનિટે મૃણાલ કૈરવની ઓફિસમાં હતી અને એની પછીની દસમી મિનિટે એ એના એપોઇન્ટમેન્ટ લેટર પર સાઇન કરી રહી હતી.

પોતાનુ ધાર્યુ બીજા પાસે કરાવવાની કૈરવમાં આવડત હતી. વાતો દલીલો અને કુનેહભરી સમજાવટથી એ સૌના દિલ જીતવામાં સફળ રહેતો અને આજે પણ એ મૃણાલને સમજાવવામાં સફળ રહ્યો હતો. મૃણાલની હા પછી કૈરવે  સ્ટુડિયો ઊભો કરવા માટે જે જરૂરી તૈયારીઓ કરવાની હતી એ એણે કરવા માંડી. પ્રાઇમ લોકેશન પર બે માળનો સ્ટુડિયો કરવા માટે એણે શહેરના શ્રેષ્ઠ ઇન્ટિરીયરને હાયર કર્યા હતા. નીચેના ફ્લોર પર એન્ટર થતા ડ્રેસિસનું ડિસ્પ્લે અને ઉપરના ફ્લોર પર મૃણાલની ડિઝાઇનર ઑફિસ જેમાં બેસીને મૃણાલે એની કલ્પના મુજબ એક્સક્લ્યુઝિવ ટ્રેન્ડી વસ્ત્રો ડિઝાઇન કરવાના.ફ્લોરના બાકીના હિસ્સામાં  વર્કશોપ. જોતજોતામાં પ્રાઇમ લોકેશનનો આ અદ્યતન “જસ્ટ ફોર યુ” નામનો ક્લાસિક સ્ટુડિયો ટેસ્ટ ધરાવતા ક્લાયન્ટમાં હોટ ફેવરિટ બની ગયો.

કૈરવ જાણે એના પ્રોફેશનનો એક ભાગરૂપે હોય એમ સ્ટુડિયો પર અવારનવાર મુલાકાત લેતો.. શાંત અને સ્વભાવિક લાગતી મૃણાલ  જોડે એ કોઈ ઉતાવળું પગલું ભરવા માંગતો નહોતો. આજ સુધી એવું જ બન્યું હતું કે કૈરવને ઓળખતી છોકરીઓ કૈરવની દોસ્તી માટે સામેથી હાથ લંબાવતી જ્યારે મૃણાલ કૈરવ સાથે પ્રોફેશનલ એપ્રોચથી આગળ વધતી જ નહોતી. અંદરથી  ખૂબ ચટપટી હોવા છતાં કૈરવને ધીરજ જ રાખવી પડતી હતી. એ પણ જાણે પ્રોફેશનલ અભિગમ સાથે જ મૃણાલને મળતો હોય એવી સ્વભાવિકતા દર્શાવતો. એ પોતાની ઇમ્પ્રેશન જરાય ખરડાય એવું પગલું લેવા માંગતો નહોતો.

બે વીક, બે મહિના…અને એક દિવસ એને જરાક આગળ વધવાનો મોકો મળી ગયો. નવેમ્બરમાં દિવાળી અને એ પછી ડિસેમ્બરમાં શરૂ થતી લગ્ન સીઝનમાં કામ પુષ્કળ વધી ગયુ એક તો ટ્રેન્ડી એથ્નિક લૂક અને શો રૂમના બદલે સ્ટુડિયો કહેવાતા આ “ જસ્ટ ફોર યુ” એ તો હંગામો મચાવી દીધો. સવારે દસ વાગ્યાથી શરૂ થતો સ્ટુડિયો સાંજે આઠ વાગે બંધ થતો પણ આ દિવસો દરમ્યાન કામ ખૂબ રહેવા માંડ્યું. એન.આર.આઇની મુલાકાતો અને માંગને પહોંચી વળવા મૃણાલે પણ વધુ ને વધુ સમય આપવાનું ચાલુ કર્યુ. એ સવારે દસના બદલે આઠ વાગે પહોંચી જતી અને એની  વર્કશોપની ટીમને પણ વહેલી બોલાવી લેતી. આ નિર્ણય મૃણાલે કૈરવને જાણ કરીને લીધો હતો. કૈરવ ખુશ હતો અને એની આ ખુશી તક મળે મૃણાલ પાસે વ્યક્ત કરવામાં પાછો નહોતો પડતો. આ આખાય સમયનો યશ એ મૃણાલને ચોક્કસ આપતો. એ એકલીને મળે ત્યારે અને જાહેરમાં પણ.

“જોયું મૃણાલ હું નહોતો કહેતો  કે  હીરાની પરખ એક ઝવેરી જ કરી જાણે? એક ફ્રેશનરના આઇડીયા યંગસ્ટર્સને જેટલા સ્પર્શે એટલા અનુભવી ઓલ્ડ ફેશન ડિઝાઇનરના ના જ ગમે..”

મિસ મૃણાલ પરથી એ ક્યારે મૃણાલ પર આવીને અટક્યો હતો? એની નોંધ તો મૃણાલે પણ નહોતી લીધી અને કૈરવ તો આવી નાની નાની બાબતને ક્યાંય બાજુમાં મૂકીને આગળ વધતો રહેતો.

“કેમ? ટ્રેન્ડી લૂક ઓલ્ડ ફેશનને જ આભારે નથી? ઓલ્ડ ઇઝ ગોલ્ડ એ જ અભિગમ અપનાવીને તો ડિઝાઇન કરુ છું.”

“વાત તમારી ય સાચી છે  અને મારી પણ. પણ એક વાત કહેવી પડશે મારે એક નવો જ ટ્રેન્ડ ઉભો કરવાનો યશ તો તમને જ આપવો જોઈએ.” ખરેખર સીઝન પત્યા પછી સ્ટુડિયોની સફળતાના માનમાં કૈરવે એક શાનદાર પાર્ટીનું આયોજન કર્યુ. આ પાર્ટીમાં મૃણાલથી માંડીને મેનેજર અને વર્કર સૌને એક સરખું મહત્વ આપ્યું જે મૃણાલને સ્પર્શી ગયું.

“પપ્પાએ શરૂઆતથી કહ્યું હતું કે,  બિઝનેસની સફળતા માત્ર એના ફેલાવાથી માપી ન લેવાય. એનો પાયો મજબૂત હોવો જોઈએ અને આ પાયો એટલે કે ઇન્ડસ્ટ્રિમાં કામ કરતા મેનેજરથી માંડીને નાનામાં વર્કરનો સંતોષ. મેં પણ આ સિધ્ધાંત સ્વીકાર્યો છે.પપ્પાની કહેલી દરેક વાતો સોનાની લકીર જેવી છે .આ સોનાની લકીરને કેમ ટાળી શકાય? પપ્પાના અનુભવે તો હું ઘડાયો છું ને? ”

કૈરવે એક કાંકરે બે પક્ષી પાડ્યા. એક તો એ પપ્પાને એ ખૂબ માન આપે છે એ જાહેર કરીને  અને  એની ઇન્ડસ્ટ્રિના નાનામાં નાના વર્કરનું મહત્વ સમજે છે, એક સરખું માન આપે છે એ દર્શાવીને મૃણાલની નજરમાં ઊંચો બની ગયો. કૈરવની આ સલુકાઈ ધીમે ધીમે મૃણાલને સ્પર્શતી ગઈ અને કૈરવ માટે મૃણાલ સુધી પહોંચવાનો સુંવાળો રસ્તો બનતો ગયો.

હવે મૃણાલ કૈરવની વાતોમાં દિલચશ્પી લેતી થઈ. કૈરવની સાથે જરા છુટથી, જરા મોકળાશથી વર્તતી થઈ. કૈરવ માટે તો સોનાનો સમય હતો. ક્યારેક સ્ટુડિયો પરથી નીકળ્યા પછી કૈરવ સાથે કોફી માટે રોકાતી થઈ. ધીમે ધીમે એને પણ કૈરવ માટે એક જાતનો લગાવ ઊભો થતો ગયો જે લગ્નના પ્રસ્તાવ સુધી પહોંચ્યો.

રાજુલ કૌશિક

‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખ શ્રેણી ઇ-બુક સ્વરૂપે

મારા સ્નેહી સાહિત્ય મિત્રો, આજે જ્યારે ‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણી ઇ બુકરૂપે આપ સૌ સુધી પહોંચી રહી છે એનો રાજીપો વ્યક્ત કર્યા વગર કેમ રહેવાય!

‘હકારાત્મક અભિગમ’ વાંચવાની સાથે શેર કરેલી લિંક પર ક્લિક કરવાથી સાંભળી પણ શકાશે .

https://drive.google.com/file/d/1MOil_T4sF4sRk07LkkNrlDw8t8R7cBwR/view?usp=drivesdk

‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખ શ્રેણી ઇ-બુક સ્વરૂપે પ્રકાશિત થઈ રહી છે ત્યારે આભાર…..

– ‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણીનું વિચારબીજ રોપવા માટે ‘બેઠક-શબ્દોનું સર્જનના પ્રણેતા પ્રજ્ઞા દાદભાવાળાનો..

-‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણી (કેનેડાના ગુજરાત ન્યૂઝલાઇનમાં) પ્રસિદ્ધ કરવા માટે શ્રી લલિતભાઈ તથા વેબગુર્જરી, ઈ વિદ્યાલય જેવા અન્ય બ્લોગનો..

-આ તમામ લેખ પોતાના ઘૂંટાયેલા સ્વરમાં વાચિકમ સ્વરૂપે પ્રસ્તુત કર્યા એ માટે શ્રી હિરેનભાઈ મહેતાનો.

-આપ સૌ સુધી ‘હકારાત્મક અભિગમ’ને વિડીયો સ્વરૂપે પ્રસ્તુત કર્યા એ માટે -શ્રી કૌશિકભાઈનો.

-પુસ્તકના અભિગમ માટે અંતરથી અજવાસના બે શબ્દો લખવા માટે -દેવિકાબહેન ધ્રુવનો.

-હકારાત્મક અભિગમ પુસ્તકને ઇ-બુક સ્વરૂપે ઢાળવા માટે શ્રી જુગલકીશોરભાઈ તેમજ ડોલી જોશીનો..

અને આ લેખશ્રેણી દરમ્યાન પ્રતિભાવોથી સતત પ્રોત્સાહિત કરતા મારાં સૌ વાચક મિત્રોનો..

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ/ ૭ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ જ્યારે બીજા દિવસે સવારે ચાર વ્યક્તિ બેસી શકે એવા કોઝી રાઉન્ડ ટેબલ પર શ્રીકાંત અને ગાયત્રી સાથે સવારની ચા અને આગલી સાંજની વાતો માણતી હતી ત્યારે શાહીબાગના ચારેબાજુ  ઘટાટોપ લીલોતરીથી છવાયેલા બંગલાના દસ વ્યક્તિ બેસી શકે એટલાં વિશાળ ટેબલ પર કૈરવ માધવીબેનને એની મૃણાલ સાથેની મુલાકાતની વાત કરી રહ્યો હતો.

ગાયત્રી શ્રીકાંતનુ ઘર સાદુ પણ અત્યંત સુરૂચીપૂર્વક સજાવેલુ હતુ. ઘરના દરેક ખૂણામાં ગાયત્રીનો કલાત્મક ટચ જણાઈ આવતો હતો. ઘરનાં પ્રવેશદ્વારની જમણી બાજુએ નાનકડા ટોડલા પર પંચધાતુની એકદંત ગણપતિની કલાત્મક મૂર્તિથી શરૂ કરીને ઘરના તમામ રાચરચીલાં પર ગાયત્રીનો આર્ટિસ્ટનો ટચ દેખાઈ આવતો હતો અને વાતોમાં આત્મિયતાનો…

જ્યારે માધવીબેનના ઘરમાં……“હાસ્તો ઘર તો મારુ જ ને?” હંમેશા માધવીબેન અજયભાઈને  જરા મદથી કહેતા રહેતા. આ આટલો મોટો બંગલો એમ કંઈ સચવાય છે? હું કેટલો સમય આપું છું એમાં ? આ હુંમાં રહેલા હુંકાર પાછળ કેટલા હાથ કામ કરતા? પણ આ સવાલ જ અસ્થાને હતો એ તો દરેક સમજતા હતા. રૂપિયાનો ઢગલો કરીને બેસ્ટ કહેવાતી વસ્તુઓથી ઘર ભરાયેલું હતું.

કૈરવ પણ માધવીબેન સાથે આગલી સાંજની વાતોમાં મશગૂલ હતો. આગળ પાછળની ઘણી બધી વાતો કર્યા પછી એ સીધો જ પોઇન્ટ પર આવી ગયો.“મૃણાલ મને ગમી ગઈ છે મમ્મી.”

“આ મૃણાલ કોની દીકરી છે? ક્યાં રહે છે? એના પપ્પાનું નામ અને કંઈક કામ તો હશે ને?”

“એના પપ્પા પ્રોફસર અને લેખક છે એની મમ્મી આર્ટિસ્ટ છે.” આખી રાત જાગેલા કૈરવે ટુકડા મેળવીને માહીતી એકઠી કરી હતી એ માધવીબેન પાસે ઠલવી..”

“પ્રોફેસર? કૈરવ મગજ ઠેકાણે તો છે ને તારું, તારા માટે હું કેવા કેવા ઘરની વાત વિચારી રહી છું અને તું સાવ આમ જ?”

“મમ્મી, મારે છોકરીને પરણવુ છે નહીં કે એના પપ્પાના નામને કે કામને.”

“પણ બેટા, એક વાત તો સમજ કે ક્યાં આપણુ સ્ટેટસ અને ક્યાં એ પંતુજી? અમૃત વર્ધમાન પેઢીનું નામ સાંભળ્યુ છે ને તે? એમની સલોની, રાયચંદ ફુલચંદવાળા અશોકભાઈને જાણે છે ને ? એમની અનોખી અને આવા તો હજુ બીજા કેટલાય નામ છે મારા લિસ્ટમાં જેમની સાથે તારું નામ જોડાય તો સમાજમાં તારો –આપણો મોભો કેટલો વધી જાય એ વિચાર્યુ છે?”

“એ વિચારુ છું ને એટલે જ એ મોભાવાળા જોડે જોડાવાનુ મન નથી. હું કોની જોડે જોડાઉ એનાં કરતાં મારી જોડે કોણ જોડાયું છે એ મારા માટે વધુ અગત્યનું છે અને તું જે સલોની, અનોખીની વાત કરે છે ને એ બધાને હું જાણુ છું. ચાંદીની થાળીમાં સોનાની ચમચીથી ખાતા શીખ્યા હોય, એમના કેટલા નાઝ નખરા ઉઠાવવા પડે એનો તે વિચાર કર્યો છે? અને તું આ જે આખો દિવસ મારું ઘર જેને કહે છે ને એ ઘરમાં તારું કેટલુ ચલણ રહેશે એ તેં વિચાર્યુ છે?”

કૈરવની વાત સાંભળીને માધવીબેનના કપાળમાં સળ ઉપસ્યા. કૈરવ એમનુ નબળું પાસું બરાબર પારખી ગયો હતો અને જરૂર પડે માધવીબેન સામે એ જ નબળાં પાસાંનો પોતાની રીતે સબળ ઉપયોગ કરતો થઈ ગયો હતો.“તો હવે?”

“તો હવે કઈ નહીં. હું મારો રસ્તો મારી રીતે કરી લઈશ તું માત્ર અમને પોંખવાની તૈયારી રાખજે . લક્ષ્મી ચાંદલો કરાવવા આવે ત્યારે મોંઢુ ફેરવી ના લેતી.”

અને સાચે જ કૈરવે એ દિવસથી જ મૃણાલની નજીક જવાના તમામ રસ્તા તૈયાર કરવા માંડ્યા અને મૃણાલ રાજી થાય એટલે એ રસ્તા પર લાલ જાજમ બિછાવવાની પણ મનોમન કલ્પના કરવા માંડી.

“હેલ્લો મિસ મૃણાલ, એક સવારે મૃણાલના સેલ ફોન પર એક અજાણ્યો નંબર ફ્લેશ થયો. થોડી અવઢવ સાથે મૃણાલે ફોન ઉપાડ્યો. અવઢવ એટલા માટે કે આજ સુધી એના સેલ પર લગભગ જાણીતા નામ જ ફ્લેશ થતા એટલે અજાણ્યો નંબર જોઈને એ ખચકાઈ તેમ છતાં એણે ફોન ઉપાડ્યો કેમકે હવે એ પોતે પોતાના ભવિષ્યની રૂપરેખા નક્કી કરવાની દિશામાં હતી. એના માટે સૌથી વાસ્તવિક પગલું એ લાગ્યું કે શરૂઆતથી જ પોતાનો ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો કરવાના બદલે કોઈ એસ્ટાબ્લિશ બૂટિક સાથે કામ કરવું. એવી માનસિક તૈયારી સાથે એણે પોતાનો સી.વી કેટલાક બૂટિકમાં આપી રાખ્યો હતો. નિફ્ટની આ વર્ષની બેસ્ટ સ્ટુડન્ટમાં કોને રસ ન હોય? અંશુ ,ફેમિના, ફેબ ઇન્ડિયા, કવિશ, આશિમા, આઇના,અનોખી, અનુશ્રી, ફેશન ઑટોગ્રાફ, સ્પાન જેવા બૂટિકમાંથી એને અત્યંત ઉમળકાભેર આવકાર પણ મળ્યો હતો. હવે એણે નક્કી કરવાનું હતું કે એ કોની સાથે જોડાશે. આ દરમ્યાન ભણવામાં વ્યસ્ત હોવાના લીધે જે જન્મજાત આવડત હતી એ થોડો સમય આઘી ઠેલાઈ ગઈ હતી એની પર ધ્યાન પોરવ્યું હતું. સ્કેચ ,ઓઇલ પેન્ટિંગ ફરી એકવાર શરૂ કર્યુ હતું.

“કૈરવ  હીયર, ઓળખાણ પડી? ઝાઝી ઔપચારિકતા મૂકીને એ સીધો જ મુદ્દા પર આવી ગયો. આમ પણ વાતની શરૂઆત કરવાથી વાત પોતાના હાથમાં રહે એવું એ માનતો. એને જે કહેવુ હોય એ કહી દીધા પછી જ બીજાની વાત સાંભળવાનો સ્વભાવ થઈ ગયો હતો.

“અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝના ચેરમેન કૈરવ શેઠને ભૂલી તો નહીં જ ગયા હો એમ માની લઉ છું.”

“યસ, વેરી મચ રાઇટ. આમ તો હું એવી સાવ ભુલકણી પણ નથી. એકવાર ઓળખાણ થાય પછી થોડો સમય તો જરૂર યાદ રહે છે, મને અને આપણને મળ્યાને લાંબો ટાઇમ નથી થયો.”

“ઓહ ! સો નાઇસ ઓફ યુ! અજય ટેક્સ્ટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ આજ સુધી એમના પોતાના બ્રાન્ડ નેમ સાથે પોતાની પ્રોડક્ટ માર્કેટમાં મૂકે જ છે પણ હવે વિચારે છે કે એક એવો સ્ટુડિયો ઉભો કરવો જે આજ સુધી કોઈએ જોયો ન હોય. નો કેઝ્યુઅલ વેર. જસ્ટ પાર્ટી વેઅર વિથ એથ્નિક લૂક ફોર યુ. ઓન્લી વીથ ટ્રેન્ડી લુક પાર્ટી વેર, ઇવનિંગ ગાઉન, બ્રાઇડલ એન્ડ વ્હોટ એવર યુ સે.”

“હું શું કહું? તમારો સ્ટુડીયો છે તમને જે આઇડીયા આવે એમાં મારે શું કહેવાનું હોય?’

“કેમ? આ સ્ટુડીયોના ફેશન ડિઝાઇનરને પૂરો હક છે કહેવાનો અને ધાર્યુ કરવાનો.”

“……ફેશન ડિઝાઇનર?”

“યસ મિસ મૃણાલ શ્રોફ, આ અદ્યતન ડિઝાઇનર સ્ટુડિયોના હેડ ડિઝાઇનર તમે હો તો તમને પૂરો હક છે કશું પણ સજેસ્ટ કરવાનો.” રોકેટ ઝડપે કૈરવ આગળ વધતો હતો અને મૃણાલ ઠંડી પડતી જતી હતી. ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો તો મૃણાલનું સપનું હતું. ક્યાં અને કેવી રીતે આગળ વધવુ એ વિચારે એ પહેલા જ કૈરવ જાણે જાદુઈ ચિરાગ લઈને સામે ઉભો હતો. કોઈ કહે કે “માંગ માંગ માંગે એ આપુ” અને માંગનારની બોલતી જ બંધ થઈ જાય એવી સ્થિતિમાં આવીને મૃણાલ ઉભી

.“જી?”

“આ “જી” તમારી તકિયા કલમ છે? ‘અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ’ નિફ્ટના બેસ્ટ સ્ટુડન્ટ મિસ મૃણાલને આ સ્ટુડિયોના હેડ ડિઝાઇનર તરીકે એપોઇંન્ટ કરે છે. કાલે તમને લેટર મળી જશે.”

“પણ હજુ તો મને એવો કોઈ અનુભવ નથી. મારે હજુ થોડી પ્રેક્ટિકલ ટ્રેઇનિંગ લેવી છે અને આમ સીધા જ હેડ ડિઝાઇનર તરીકે ?”

“હીરાની પરખ ઝવેરી જ કરી જાણે છે. ‘અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ’ પાસે આ નજર છે મેડમ. અનુભવમાંથી તો અનુભવીઓ મળે પણ એ તાજગી મારે ક્યાંથી લાવવી જે એક ફ્રેશનરમાં હોય? રેમ્પ વોક દરમ્યાન મેં તમારું કામ જોયું છે. મને પસંદ પડ્યું છે એટલે તો આટલા ટૂંકા ગાળમાં હું નિર્ણય લઈ શક્યો છું.”

“ મને વિચારવાનો તો સમય આપો.”

“હવે આમાં વિચારવા જેવુ શું છે મિસ મૃણાલ ? તમારી જગ્યાએ જો બીજુ કોઈ હોત તો આ ક્ષણે મારી ઑફિસમાં હોત.”અને સાચે જ બીજા દિવસે મૃણાલ કૈરવની ઑફિસમાં હતી.

કૈરવે એને સમય જ ક્યાં આપ્યો હતો? એ ફોન પર વાત કરતો હતો એ દરમ્યાનમાં તો મૃણાલના ઘરની વિન્ડ ચાઇમ જેવી ડોર બેલ રણકી ઊઠી અને સામે હાથમાં સરસ મઝાના કવરમાં મૃણાલનો એપોઇંન્ટમેન્ટ લેટર લઈને કૈરવની ઑફિસનો માણસ ઊભો હતો. એ સમયે તો મૃણાલે એ કવર લઈ લીધું અને પેલા માણસને રવાના કરી દીધો પણ બીજા દિવસે એ જાતે જ એપોઇંન્ટમેન્ટ લેટર લઈને કૈરવની  પહોંચી. ઠાલા હાથે પાછા આવેલા માણસને જોઈને કૈરવ સહેજ ભોંઠો તો પડ્યો હતો પણ અંદરથી એ મુસ્તાક હતો કે આજે નહીં તો કાલે મૃણાલ એની સામે એની ચેમ્બરમાં જરૂર હશે.

સાંજે પપ્પા અને મમ્મી સાથે વાત કર્યા પછી મૃણાલે નિર્ણય લીધો હતો કે એ એકવાર તો કૈરવને  મળશે જ. શ્રીકાંતનુ માનવુ હતુ કે જે કોઈ નિર્ણય મૃણાલ લે એ એનો પોતાનો હોવો જોઈએ. સાથે નવી તકને પહોંચી વળવાનો આત્મવિશ્વાસ હોવો જોઇએ. એ આત્મવિશ્વાસ હોય તો દુનિયાના કોઈ પણ ખૂણે જઈને ઊભી રહેશે તો એને વાંધો નહી આવે. અનુભવ તો અનુભવે જ મળે ને? એના માટે ક્યાંકથી તો શરૂઆત કરવી જ પડે. આમ પણ મૃણાલ જે કોઈ ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો સાથે જોડાત તો એ એની શરૂઆત જ હોત ને? ગાયત્રીએ મૌન રહીને શ્રીકાંતની વાતને સંમતિ આપી.. આમ પણ ફેશન શોના સાંજની મૃણાલની વાતમાં કૈરવનો ઉલ્લેખ તો બંને એ સાંભળ્યો જ હતો પણ આટલી જલદી આમ મૃણાલને તક મળશે એવી તો કલ્પના ત્રણમાંથી કોઈને ય નહોતો.

આગળ ભવિષ્યમાં ય આ પ્રસ્તાવ કે આ તક ક્યાં જઈને ઉભી રહેશે એની ય કલ્પનાય એ ત્રણમાંથી ક્યાં કોઈને હતી?

‘પ્રિય આકાશ’

પ્રિય આકાશ,

“लिखे जो खत तुझे , वो तेरी याद में हजारो रंग के नझारे बन गये,

सवेरा जब हुआ तो फूल बन गये, जो रात आइ तो सितारे बन गये……

કેટલાય વર્ષો પહેલાંનું આ ગીત…..! આજે કેમ યાદ આવ્યું એ કહું તને?

“આજે તને આ પત્ર લખવા બેઠી ત્યારે વિચાર આવ્યો કે તને લખેલા પત્રો સાચવ્યા હોત અથવા કમ સે કમ એની સંખ્યા લખી કે નોંધી રાખી હોત તો એ આંકડો ક્યાંને ક્યાં પહોંચ્યો હોત! બીજી જ ક્ષણે વિચાર આવ્યો કે શું ફરક પડ્યો તને કે મને?

“અને એની સાથે જ આ ગીત યાદ આવ્યું. સાચે, એમ જ બન્યું હશે. તને લખેલો એક એક પત્ર દિવસે ફૂલ બનીને મહોર્યો હશે અને રાત્રે અસંખ્ય તારાની સાથે જઈને ગોઠવાઈ ગયો હશે નહીં?

“આકાશ, સાચું કહું તો કોઈ પણ સમયે, કોઈ પણ રીતે સતત મારી સાથે ને સાથે રહેવાની તારી આ રીત મને બહુ ગમે છે. ક્યાંય, ક્યારેય, કશેય પણ તું મને એકલી પડવા ન દે એ જ તારી વાત મને બહુ વહાલી લાગે છે.

“જ્યારે તું મળે ત્યારે તારી મળવાની રીત જ કંઈક નવી અને સાવ અનોખી. હંમેશાં મારા મિજાજ, મારા મૂડને તેં બરાબર ઝીલ્યો છે એટલું જ નહીં મારા મૂડ અને મિજાજના રંગમાં રંગાવું તને ગમ્યું હોય એવી પ્રતીતિ કરાવી છે કે પછી તારા મૂડ અને મિજાજની છાયા મારા મન પર ઝીલાઈ છે? નક્કી કરવું મુશ્કેલ છે પણ અંતે તો હેમનું હેમ જ ને! હું જીવ ને તું શિવ, અંતે તો એકરૂપ જ આપણે…

“આપણે પહેલી વાર ક્યારે મળ્યાં એ વિચારું છું તો લાગે છે કે આપણે ક્યારે નથી મળ્યાં? આપણી દોસ્તી થયા પછી એકે દિવસ મળ્યા વગર ખાલી નથી ગયો. દોસ્તીના એ પહેલા દિવસથી આજ સુધી ઘણી બધી વાતો તારી સાથે કરી છે. મારી બધી જ વાતોમાં તને પૂરેપૂરો રસ અને એટલે જ  આજે પણ કરવી ગમે છે.

“આજે અમારી મેરેજ ઍનિવર્સરિ છે. સાંજે વહેલા બહાર નીકળીને ડિનર બહાર કરીશું એવું સુદીપે કહ્યું તો છે, અને એટલે જ અત્યારે સાવ નિરાંત છે. નિરાંત હોય ત્યારે તારી સાથે વાતો કરવાની તક છોડાય?

“અરે હા, આ મેરેજ ઍનિવર્સરિની વાતે યાદ આવ્યું. એ દિવસ કેવી રીતે ભૂલાય, જ્યારે સુદીપ મને જોવા આવ્યા હતા? જાણે કોઈ કાયમ માટે આપણને જુદા પાડી દેવાનું હોય એમ કેવો તો તારો તોબરો ચઢી ગયો હતો? જાણે શ્યામલ શાહી ઢળી એવા દિદાર સાથે એ ક્ષણે તો તું ગુમસૂમ ….

“જો કે સુદીપને જોઈને તું રાજી રાજી. અને પછી તો જાણે તારા પર આનંદનો ગુલાલી રંગ છલકાયો.

“સાચે જ આકાશ, ઘણી વાર વિચારું તો એમ થાય છે કે કશું પામ્યા વગર, પામવાની ઇચ્છા સુદ્ધાં રાખ્યા વગર માત્ર આપ્યા કરવાની એ તારી ટેવ કેવી! હું કંઈક કહેતી હોઉં ત્યારે એક ધ્યાને કશું જ બોલ્યા વગર માત્ર મને સાંભળ્યા કરવાની તારી એ ટેવ પણ કેવી !

“જાણે અજાણે તારી અને સુદીપની સરખામણી થઈ જ જાય છે. તું મારી બધી વાત નિરાંતે સાંભળે. સુદીપ પણ સાંભળે તો છે જ પણ ક્યારેક એવું લાગે કે એ તો પોતાનામાં જ મસ્ત છે. મને ખબર પણ નથી પડતી કે સાચે જ મેં જે કહ્યું એ સાંભળ્યું તો હશે ને? હું વાત કરતી હોઉં ત્યારે સામે જોઈને સાંભળવાના બદલે નજર અને ધ્યાન હાથમાં રહેલી ફાઇલમાં ખૂંપેલું હોય. ઘણી વાર એવું બને કે મારી વાત એમના મન સુધી પહોંચી જ ન હોય. મને એવું ગમે કે હું વાત કરું ત્યારે તારી જેમ એ પણ મારી સામે જોઈને વાત સાંભળે. પણ ખેર, જવા દે.. મારી ઇચ્છાથી શું થાય?

“સુદિપ પહેલેથી જ કેટલા મહત્વકાંક્ષી, ઉત્સાહી છે એ હવે તો તું પણ જાણે છે. બિઝનેસ સેટ અપ કરવાથી માંડીને સેટ અપ બિઝનેસને કેવી રીતે, કઈ ઊંચાઈએ લઈ જવો એ એમનું ધ્યેય. અઢાર અઢાર કલાક કામ કર્યા પછી પણ થાકતા નથી. ક્યારેક એવું લાગે કે આવી વ્યક્તિને ચોવીસ કલાકના બદલે બીજા ગમે એટલા કલાક વધારે મળે તો પણ ઓછા જ પડે. એક પ્રોજેક્ટ હાથમાં લીધો હોય એ પૂર્ણતાના આરે પહોંચડાવાના એમના ઉત્સાહને તો સલામ. પણ એ પ્રોજેક્ટ સફળ થાય પછી? પછી શું વળી, પછી બીજો પ્રોજેક્ટ. પછી ત્રીજો. ચોથો, પાંચમો…… કંઈક નવું કરવાની, જ્યાં છે ત્યાંથી વધુ આગળ પહોંચવાની અવિરત ઝંખના મેં સુદીપમાં જોઈ છે. એમને અનેક લોકો સુધી પહોંચવું છે. મને એક પરિઘમાં રહેવું ગમે છે. સુદીપને પરિઘની સીમાઓ નડે છે. એ પરિઘની બહારની નવી નવી ક્ષિતિજો આંબવી છે.

“ક્યાં સુધી આમ ચાલશે? ખબર નહીં. ૨૫ વર્ષની ઉંમરે આ જોશ સ્વાભાવિક છે પણ ૫૨ વર્ષની ઉંમરે પણ આમ વણથંભી કૂચ?

“અરે ભાઈ! જે મેળવ્યું છે, જે મળ્યું છે એને માણવાનો સમય તો માણસ પાસે હોવો જોઈને ને?

“અને આ લૉક ડાઉન પછી ઘરમાં ઑફિસ બનાવી કે પછી ઘરને ઑફિસ બનાવી છે એ સમજાતું નથી. પહેલાં તો ઑફિસે જાય ત્યાં સુધીનો સમય એ ઘરમાં છે એવો અહેસાસ થતો. ઑફિસે જવા નીકળે ત્યારે ક્યાંય સુધી હું બારસાખને ટેકે ઊભી રહેતી. એક ખાતરી સાથે કે કશું ભૂલ્યાના નિમિત્તે સુદીપ હમણાં જ વળતી ટપાલે પાછા આવશે.

“હવે છે તો ઘરમાં છે એટલે કશું ભૂલ્યાનાં નિમિત્તની ક્યાં જરૂર? ઑફિસ તો જવાનું નથી એટલે જમીને ઊભા થયા નથી કે કાચી સેકંડમાં સીધા જ ફાઇલોની પવનપાવડીએ દેશાટને નીકળી ગયા હોય. મારે શોધવા ક્યાં? સમજણ નથી પડતી કે આવી અને આટલી વ્યસ્તતા કેમ? પોતાના માટે પણ સમય આપતા શીખવું જોઈએ ને!

“જ્યારે તારી અને મારી પ્રકૃતિ સાવ સરખી. જ્યાં, જ્યારે હોઈએ ત્યારે આગળ હવે શું એ વિચાર્યા વગર એ ક્ષણને થોડીક વાર માણી લેવી ગમે છે. ક્યારેક સ્મૃતિનો પટારો ખોલીને  જૂની વાતો યાદ કરવી ગમે છે. ક્યારેક કશુંય ન કર્યાનો પ્રચંડ આનંદ માણવો ગમે છે.

“અને એટલે જ મને તું ગમે છે. જો ને આટલી વાત કરી પણ તું કેવી શાંતિથી સાંભળે છે!

“કેટલીય વાર મારી તારી દોસ્તીની એ પહેલી રાત યાદ કરું છું અને આનંદી ઊઠું છું.

“પપ્પાની ટ્રાન્સફરેબલ જોબ. મુંબઈથી બેંગલોર બદલી થઈ ત્યારે હું આઠ કે દસ વર્ષની હોઈશ. ઘરથી માંડીને સ્કૂલ ફ્રેન્ડ્સ સુદ્ધાં બદલાઈ જવાના હતા. વરલી સી ફેસ પરના એ એપાર્ટમેન્ટમાં તો મિત્રોનું કેવું સરસ ગ્રુપ હતું!

“બેંગલોર આવ્યાં ત્યારે સરસ મઝાની સોસાયટીવાળું એ ઘર સારું જ હતું પણ હજુ કશું મારું ક્યાં હતું? મારું તો હું કેટલુંય પાછળ છોડીને આવી હતી. અહીં તો સાવ એકલી….હું રડી પડી હતી.

“અને મમ્મી હાથ પકડીને મને બહાર લઈ આવી. તેં કેટલાય મિત્રોની સાથે ગોઠડી માંડી હતી એ તરફ મમ્મીએ આંગળી ચીંધીને તારી ઓળખાણ કરાવી. અને તેં, તારા આખા મિત્રમંડળ સાથે ઓળખ કરાવી દીધી.

“બસ એ દિવસથી તેં મને ક્યારેય એકલી પડવા નથી દીધી. સુદીપ સાથે લગ્ન કરીને અમેરિકાની વાટ પકડી ત્યારે પણ થયું કે, હવે ફરી તારા વગર હું એકલી? પણ ના, તેં તો હંમેશા મારો સાથ સાચવી જાણ્યો. રન વે પરથી ફ્લાઇટ ટેક ઑફ થઈ. મને હંમેશાં ફ્લાઇટની વિન્ડો સીટ જ ગમે. ટેક ઑફ થતી ફ્લાઇટમાંથી બેંગલોર પાછળ છૂટી રહ્યું હતું. સુદીપને તો ફ્લાઇટમાં સરસ મઝાની ઊંઘ આવે એટલે સૌ જરાતરા ગોઠવાયા અને એ તો મસ્ત મઝાના નિંદ્રાદેવીના આગોશમાં…

“સુદીપને ઊંઘતા જોઈને મુંબઈથી બેંગલોર આવી ત્યારે એકલતાનો જે ભય મનમાં હતો એ છૂપો ભય મને ફરી ઘેરી વળ્યો. આંખમાં ઝળઝળિયાં આવ્યાં. ક્ષણાર્ધ માટે આંખ બંધ કરીને પાછળ છૂટતાં જતાં શહેરને મન ભરીને જોવા આંખો ખોલી તો સામે તું…..

“તારાં આખે આખા મિત્રવૃંદની સાથે.

“મમ્મીએ પરિચય કરાવ્યો ત્યારે પણ તું તારા એ સપ્તર્ષિ, ચમકતું સ્મિત રેલાવતા ધ્રુવનો તારો, રિસાઈને દૂર નાસી જતા દોસ્ત જેવો પેલો ખરતો તારો, બીજનો ચંદ્ર તારી હથેળીમાં લઈને મને આવકારતો હતો, બસ એમ જ એ રાત્રે પણ ફ્લાઇટની વિન્ડો સીટની બહાર તારા એ સમસ્ત નભોમંડળના વિસ્તારને લઈને મારી આંખની સામે…

“આહ! હાંશ થઈ હતી મને. હું વળી એકલી છું જ ક્યાં?

“નાની હતી ત્યારે તો નહોતું સમજાયું પણ આજે સમજાય છે કે પેલી નાનકડી મીરાંને કૃષ્ણની મૂર્તિમાં આજીવન સખા મળી ગયા હતા એમ મને પણ મમ્મીએ તારા સ્વરૂપે મને આજીવન સખાની ઓળખ કરાવી.

“થેન્ક યુ મમ્મી..

અને ચાલ હવે હું અહીંથી જ વિરમું…. કાલે ફરી મળીશ જ તો…

લિ.

રાજુલ કૌશિક

‘એ ખોફનાક ઘટના’

“વાર્તા સત્ય ઘટના પર આધારીત છે અને પાત્રો તથા સ્થળના નામઠામ ગોપનીયતા જાળવવા બદલી નાખ્યા છે.

ઘણાં બધાનાં જીવનમાં એવી અનેક ઘટનાઓ બનતી હોય જે ક્યારેય વિસરાય નહીં…આજે હું ભૂતકાળના એક એવા  સમય પર જઈ રહી છું જ્યાંથી અમારી અમેરિકાના જીવનની શરૂઆત થઈ હતી.

આ હું એટલે પૂનમ.. આ વાર્તાની નાયિકા.. મારી સાથે છે કેટલાક ગણ્યા ગાંઠ્યા પાત્રો જે મારી આસપાસ તો હતા પણ દરેક સમયે સાથે નહોતા.

હાં તો એમાના એક એટલે /મારા પતિ-સંદિપ.

મારી દીકરી- નિરાલી /મારા જમાઈ-માનસ  અને  એમના બે સંતાન અમન અને આશ્કા

વાર્તાની શરૂઆત થાય છે એ સમય છે ૨૦૧૦નો..

મારી દીકરી એટલે કે નિરાલી અમેરિકન સિટિઝન બની. મારું અને મારાં પતિનું ગ્રીન કાર્ડ ફાઇલ કર્યું. અમે અમેરિકા સેટલ થવાની તૈયારી સાથે આવી ગયાં.

ફાઇલ કર્યા પછી એમ તો કાંઈ તરત આપણા હાથમાં ગ્રીનકાર્ડ આવે નહીં. પહેલાં ફિંગર પ્રિન્ટ અને એ પછી એક સામાન્ય ઇન્ટર્વ્યુની કાર્યવાહી પતે ત્યાં સુધીનો સમય પસાર કરવાનો હતો. મારા પતિ એટલે કે સંદિપને તો તરત જ એક જાણીતાની શોપમાં જોબ મળી ગઈ એટલે એ તો મઝાથી કામે લાગી ગયા.

નિરાલી અને માનસ પણ કામે તો જવાના જ…અમન અને આશ્કા સ્કૂલે..એટલે સવારે  ૮થી સાંજે પાંચ સુધી આખા ઘરમાં હું સાવ એકલી. નવેમ્બરનો સમય એટલે અમેરિકામાં કડકડતી ઠંડી. સવાર મોડી ઊગે અને સાંજ તો બપોરે જ જાણે ઢળી જાય. હવે ભારતથી આવ્યા હોય ત્યારે આટલું અંધારું ય પચાવવું અઘરું પડતું.

આ કેવા દિવસો જોવાના આવ્યા છે એવા ઊના ઊના , ફળફળતા નિસાસા  એ સમયની કારમી ઠંડીમાં ય નીકળી જતા.  ભારતાના ભર્યાભાદર્યા સંયુંકત કુટુંબ અને સતત અવરજવરથી ભર્યા રહેતાં ઘરમાં રહેલી, એટલે સવારે આઠથી સાંજે પાંચ સુધીનો સન્નાટો ય જીરવવો કપરો પડતો..

કેવું છે માનવીનું મન નહીં ? જ્યારે ભરેલાં ઘરમાં સગા સબંધીઓની  સતત અવરજવરના લીધે ભાગ્યેજ Me Time મળતો.  કંઈક પોતાને ગમતું કરવું હોય એવો સમય મળી જાય તો જાણે ભયો ભયો એવું લાગતું ત્યાં અહીં આવીને જાણે સીધી જ ૧૮૦ ડીગ્રીએ જઈને ઊભી રહી એવું લાગ્યું.

એકદંડિયા મહેલમાં સોનબાઈ એકલા….

અરે ! કોઈ તો આવો…કોઈ તો આવીને મારી સાથે વાત કરો એવી બૂમો મારવાનું મન થતું પણ એ બૂમો ય જાણે  ગાઢા ચોસલા જેવી ઠંડીને ભેદીને બહાર ક્યાં કોઈના સુધી પહોંચવાની હતી? સૌ પોતપોતાના કામેથી પાછા આવીને ઘરની ગફોલીમાં ઘૂસી જતાં.

એમ એમ, જેમ તેમ કરતાં દિવસો પસાર તો થવા માંડ્યા. સાંજે સૌ ઘરે આવે ત્યારે એટલું તો સારું લાગતું કે જાણે જીવમાં જીવ આવ્યો.

એવામાં આવ્યા થેન્ક્સ ગિવિંગના દિવસો… જરા સારું લાગ્યું. અમેરિકાના આ તહેવારમાં લોકોનો ક્રેઝ પણ જોઈ લીધો. આપણા રક્ષાબંધનના દિવસોમાં લાગેલા સાડીઓના સેલમાં બહેનોના ટોળે ટોળાં જે રીતે વળતાં એનાથી ય વધીને ટોળાં અહીં જોયાં. આપણાં ત્યાં દિવસ શરૂ થાય અને સાડીઓના શો રૂમ પર જે લાઈનો લાગે અને ધસારો થાય એવો અહીં આટલી ઠંડીમાં સાંજથી શરૂ કરીને મોડી રાત સુધીમાં જોયો…બાપરે!

જાડાં જાડાં જેકેટ ચઢાવીને ખુરશીઓ પર બિરાજમાન લોકોને જોઈને હસવું કે એમની દયા ખાવી એ સમજાતું નહોતું અને પછી તો સ્ટોર ખૂલે એટલે વહેલાં તે પહેલાંના ધોરણે મેળવી લેવા જેવી ચીજો માટે હુડુડુ કરતાં અંદર ધસી જતા લોકોને જોઈને લાગ્યું કે કાળા માથાના માનવી તો બધે જ સરખા ભલે ને પછી એ હોય રંગે ગોરા… જીવ્યા કરતાં જોયું ને જાણ્યું ભલું એમ કરીને દૂર પાર્ક કરેલી ગાડીમાં બેસીને આ ખેલ પણ જોઈ લીધો.

એ પછી આવી ક્રિસમસ. એ ય ચારેકોર ચકાચોંધ રોશની…  એ ય જોઈ લીધી. ભારતમાં આપણે જોયેલા ક્રિસમસના દિવસો કરતાં સાવ જુદા જ હોં.

આપણા ત્યાં તો  ક્રિસમસ એટલે કે ૨૫મી ડિસેમ્બરથી શરૂ થઈને ૩૧મી ડિસેમ્બર સુધી તા તા થૈયા થૈયા તા થૈ… અને ઝૂમ બરાબર ઝૂમની રાત્રીઓ પણ અહીં એ દિવસોના તાસીરા કરતાં માહોલ તો સાવ જુદો જ નિકળ્યો..

હશે, જેની જેવી રીત. આપણે દેશીઓ તો એટલા મોકળા મનના કે બધું ય વિદેશી  અપનાવવા એકદમ તૈયાર.. એટલે આપણે તો ક્રિસમસને પણ અપનાવી લીધી અને સાન્ટા ક્લૉઝને પણ આવકાર્યા.

હવે એટલું મને કોઈ કહેશે કે કોઈ ધોળિયાને દિવાળીમાં દર્શને જતાં જોયા? આપણે એમના પીણાં તો મઝાથી પીવા માંડ્યા પણ કોઈ ધોળિયાઓને છાશ કે શેરડીનો રસ પીતા જોયા?

હશે જેવી જેમની ખેલદિલી. આપણે તો બધું એમનું ય એકદમ ખેલદિલીપૂર્વક અપનાવી લીધું

મૂળ વાર્તાની શરૂઆત તો થઈ પણ હવેની વાર્તા આગળ જરા વળાંક લઈ રહી છે.

હવે અહીં માંડ માંડ હું ગોઠવાતી જતી હતી ત્યાં એક બ્રેક આવ્યો. ક્રિસ્મસના દિવસોમાં મારી દીકરી નિરાલી, માનસ અને એના પરિવારને માનસના મિત્રના ભાઈના લગ્નમાં  ડેટ્રોઈટ જવાનું હતું. અહીં લગ્ન માટે ખરું શુભ ચોઘડિયું કોણ જુવે છે? એના બદલે ક્યારે અને કેટલી રજાઓ મળશે એ પ્રમાણે જ ચોઘડિયાંને શુભ માનીને કુર્યાત સદા મંગલમ કરી લેવાનું.

આ બ્રેક આવ્યો ત્યાં સુધી ય વાંધો નહોતો પણ એ સમયે અહીં પરિસ્થિતિ થોડી વણસી હતી. ગેસ સ્ટેશને સેલ્ફ ગેસ લેવાની નવી સીસ્ટમના લીધે ગેસ સ્ટેશને કામ કરનારાઓને કામ પરથી નવરા કરી દીધા હતા. કેટલાક સ્ટોર પણ બંધ થવાના લીધે ઘણાં બધાને પાણીચું આપી દેવામાં આવ્યું હશે કે એવા અન્ય કોઈપણ કારણસર એમને ય જીવનનિર્વાહના ફાંફા પડવા માંડ્યા હશે એટલે એ બિચારાં કરે શું? એ સમયે ઊભી થયેલી મંદીના કારણે જોબમાંથી છૂટા થયેલા નવરા લોકો કરે શું? એમને ય ઘર તો ચલાવવાનું હોય કે નહીં?

આપણે ખાલી આપણું જ વિચારવાનું?

એમાંથી શરૂ થઈ એમની ઈત્તર પ્રવૃતિઓ..પહેલાં એક જૈન દેરાસર તો તોડ્યું. હવે બીજું લાવવું ક્યાંથી ? એટલે પછી એ એરિઆના ભારતીયોના ઘર પર કેટલાક ઘરફાડુઓની નજર ઠરી.

એમને એટલી ખબર ક્યાંકથી મળી હશે કે ભારતીયોના ઘરમાં સોનુ-ચાંદી કે મૂલ્યવાન ચીજો હાથવગી મળી જશે એટલે મોટાભાગે ભારતીયોના ઘરને એ લોકો ટાર્ગેટ કરતાં.

આપણે ભારતીયોને અમેરિકામાં રહીને ય ભારતીયપણું ટકાવી રાખવાના કે દેખાડવાના અભરખા ઘણાં એટલે મોટાભાગના ભારતીયો એમના ઘરના દરવાજાની બહાર સરસ મઝાના ડેકૉરેટિવ તોરણો લટકાવતાં.

ચાલો, ઘરફાડુઓ માટે તો  ઘર શોધવાના એકદમ સરળ બની ગયા પણ આવા એક-બે ઘર તૂટ્યા એટલે પાછા આપણે ય સાવચેત તો થઈ જ ગયા હોઈએ ને? બધાએ પોતાના ઘરની બહાર લટકતાં તોરણો ઉતારી તો લીધા પણ ફડક ઊતરી નહીં.

આમ તો હું બહાદુર ખરી પણ હવે આવા સમયે ઘરમાં હું એકલી જ હોઉં એટલે મારા મનમાં ય ફડક તો બેસી જ ગયેલી.

નિરાલી અને માનસે એવું કહ્યું હતું કે, પપ્પા એટલે કે સંદિપ ઘરમાં ન હોય અને ઘરમાં બીજું કઈ કામ ન હોય તો મારે ઉપર મારા બેડરૂમમાં જ સમય પસાર કરવો. સાંજ પડે ત્યારે જો ડર લાગતો હોય તો બેડરૂમ પણ લૉક કરીને જ બેસવું. જો કોઈપણ ઘરમાં ઘુસ્યું હોય તો જરા પણ વાર કર્યા વગર ૯૧૧ કૉલ કરી દેવાનો. પણ એમને આવતા વાર લાગે તો ઘરફાડુ જે માંગે એ ખચકાયા વગર, જરાય આનાકાની વગર  આપી દેવાનું સાથે એવું પણ કહ્યું હતું કે, “અમારા માટે તમારાથી વધીને બીજું કશુ જ મૂલ્યવાન નથી એટલે તમારી જાત સાચવી લેવાની બાકી બીજું જે લઈ જાય એ લઈ જવા દેવાનું.”

(સાચું કહેજો હોં હવે આવું સાંભળીએ તો આપણને જરા સારું તો લાગે કે નહીં? લાગે….સ્તો વળી.)

ઓકે..ચાલો તો પછી એમ જ રાખીએ. આપણી જાત સાચવીને બેસી રહીએ એવું નક્કી કરીને હું તો ઉપર મારા બેડરૂમમાં જ સમય પસાર કરતી. વળી એટલું સારું હતું કે મારા બેડરૂમની બારી કમ્યૂનિટિના રસ્તા તરફ હતી એટલે કદાચ કોઈ આ રસ્તા પરથી ડ્રાઈવવૅ પર આવે તો ય તરત જ દેખાય.

હવે એ દિવસે સાંજમાં પરિવર્તિત થવાની તૈયારીવાળી બપોર હતી. ઘરનું વાતાવરણ તો શાંત જ હતું પણ  બહારનું ય વાતાવરણે ય સન્નાટાનું જ હતું. આવી શાંતિમાં તો મને મારા ય શ્વાસ સંભળાતા હતા. એવામાં નીચેથી અવાજ આવ્યો.

ખડડ..ખણ…

દિલ એક ધબકારો ચૂકી ગયું ને શ્વાસ ગળામાં આવીને અટકી ગયો.

ફરી એકવાર

ખડડ..ખણ…

હવે તો શ્વાસ જાણે થીજી ગયો પણ ધબકારા તો ધબધબ કરતાં બેવડી ઝડપે ચાલવા માંડ્યા. આજે વિચારું છું તો એમ થાય છે કે જો શ્વાસ થીજી ગયો હોય તો ધબકારા ય અટકી ના જાય, તો પછી બેવડી ગતિએ એ કેવી રીતે ચાલવા માંડ્યા હશે ?

વળી પાછો સન્નાટો …કોઈ પગલાં નહીં, કોઈ અવાજ નહીં. શું હશે? કોણ હશે? મનમાં એક સામટા નવકાર, ગાયત્રી, હનુમાન ચાલીસાનું રટણ ચાલવા માંડ્યું.

એટલામાં ફરી ખડડ..ખણ…

આજે યાદ આવે છે ને તો ય બીકના માર્યા ગાત્રો ગળી જાય છે તો એ વખતે શી હાલત હશે જરા વિચારી તો જુવો…..

એકવાર તો વિચાર આવ્યો કે રૂમ ખોલીને જોઈ લઉં કે શું ચાલી રહ્યું છે ? વળી યાદ આવ્યું કે મારે તો મારો રૂમ ખોલવાનો જ નથી કારણકે એ સમયે  ઘરમાં સૌથી મૂલ્યવાન તો હું જ હતી ને મને કોઈ નુકશાન ન થવુ જોઈએ એવું માનસ અને નિરાલી કહીને ગયા હતા ને?

વળી પાછું ખડડ..ખણ…

અરે ! પણ રસ્તા પરથી કોઈને ડ્રાઈવવૅ તરફ આવતા જોયા નથી તો પછી બેકયાર્ડમાંથી કોઈ ઘૂસ્યું હશે?

યાદ આવ્યું, હજુ તો ગઈકાલે જ મારી મિત્ર સ્મિતાએ જ કહ્યું હતું કે એ લોકો મેઇન દરવાજેથી નહીં પણ બેકયાર્ડમાંથી ઘૂસીને બારીનો કાચ કાપીને અંદર આવે છે એટલે અહીં પણ એ લોકોએ એવું જ કર્યું હશે એટલે આ કિચનની બારી તોડવાનો અવાજ હશે?

હે ભગવાન, હું વળી ક્યાં અમેરિકા આવી? હું વળી ક્યાં મારું ભર્યુ ભર્યુ ઘર, ઘરના ટોળાબંધ માણસોમાંથી છૂટી પડીને આ ગ્રીન પતાકડું લેવા લોભાણી?  ગ્રીનકાર્ડનાં લીલા પતકડાંના બદલે એમાંથી મને કોઈની લાલ લાલ આંખોના ડોળા દેખાવા માંડ્યા.

ઘર ફરી એકવાર શાંત થઈ ગયું.. મનમાં એ વ્યક્તિનું ચિત્ર ઉપસવા માંડ્યુ. એ એક હશે કે એકથી વધારે? એ કેટલો હટ્ટોકટ્ટો હશે? એ એટલો ઊંચો હશે કે મારી સામે આવીને ઊભો રહેશે તો એને નીચી નજરે જ મારી સાથે વાત કરવી પડશે ને ? એની પાસે કોઈ હથિયાર હશે અને હશે તો એ કયું હશે? એણે ઘરની રેકી કરી હશે તો એને ખબર હશે કે કોઈ ઘરમાં હોવું જોઈએ, તો તો એ હમણાં ઉપર આવવો જ જોઈએ. કદાચ ઉપર આવે તો એને આપી દેવા મેં પણ મારું લેપટોપ, મારા દાગીના, અમેરિકામાં ભાઈ-બહેનને આપવા માટે લાવેલા ચાંદીના મુખવાસના ડબ્બા કાઢીને તૈયાર રાખ્યા.

આ મુખવાસના ડબ્બામાં એને શું સમજણ પડે પણ પીળું એટલું સોનુ અને ધોળી એટલી ચાંદી એમ સમજીને રાજી તો રહેશે ને?

સાથે મનથી એને પ્રાર્થના કરી કે “ઓ ભાઈ, નીચેથી જે મળે એમાંથી જે જોઈએ તે લઈ જા,   નીચે છે એ બધા રૂમના ટી.વી , નીચે ઑફિસમાં છે એ બધા લેપટોપ લઈ જા. તું ય રાજી અને તારા છોકરાઓ ય રાજી….અને બાકી હોય તો આ મારું ગ્રીનકાર્ડ પણ તું લઈ લે પણ હવે ઘરમાંથી બહાર જા.”

જો કે આવું તો હું મનમાં જ બોલી હોઈશ કારણકે બાટલીમાં બૂચ માર્યો હોય એમ અવાજ તો ગળામાં ડચૂરો બનીને બાઝી ગયો હતો.

ભલે હું ગમે એટલું કહું પણ ઘરમાં કોઈ ઘૂસ્યું હોય તે એમ કંઈ જાય?

પછી થોડી શાંતિની ક્ષણો પસાર થઈ ગઈ. હાંશ, કોઈએ મારા મનની વાત સાંભળી લીધી લાગે છે. જે હાથમાં આવ્યું એ લઈને ચાલતી પકડી લાગે છે. શાંતિની આ  થોડી મિનિટો પસાર થઈ ત્યાં યાદ આવ્યું કે મારે તો ૯૧૧ પર કૉલ કરી દેવાનો હતો એ હું કેમ ભૂલી ગઈ? છોકરાઓ મારી ચિંતા કરે એમ મારે ય એમના ઘરની ચિંતા તો કરવી જ જોઈએ ને? શું ક્હો છો હેં? તત્ક્ષણ મારામાં ઝાંસીની રાણી પ્રવેશ્યાં અને હું જરા હલી..

પણ હાય હાય, ફોન તો નીચે જ રહી ગયો હતો હવે શું?

ત્યાં તો ખડડ..ખણ…

બાપરે!  એ સમયે ભયાનક દહેશતથી જે રીતે હું થથરી ગઈ હતી ને, એવી તો એ કારમી ઠંડીમાં બહાર નીકળી હોત તો ય ના થથરી હોત. તત્ક્ષણ આવ્યાં હતાં એવાં ઝાંસીની રાણીએ મારામાંથી વિદાય લઈ લીધી.

એમને ય બીજાં કોઈ કામ હોય કે નહીં?

હવે તો બત્રીસ કરોડ દેવ-દેવીઓના નામનું રટણ પણ ચાલુ  થઈ ગયું. હું પોતે-જાતે તાજ્જુબ પણ થઈ ગઈ કે મને આટલા બધા દેવ-દેવીઓના નામ આવડતાં હતાં?

પાંચ-દસ મિનિટ એમ જ વહી ગઈ અને પાછી આખા ઘરમાં શાંતિ પ્રસરી ગઈ.

સમય વહેતો ગયો અને આંખમાંથી પાણી પણ દડ…દડ..દડ…

અને એટલામાં “અજી સુનતી હો” જેવો સાંભળેલો સાદ આવ્યો…

“પૂનમ, ઓ પૂનમ, શું કરે છે? હું આવી ગયો છું. ભૂખ લાગી છે, જમવું છે.”

અરે આ તો સંદિપ, સંદિપનો અવાજ…..જાણે ઘેરી ભૂતાવળમાંથી કોઈએ બહાર ખેંચી હોય એમ હું ખેંચાઈ આવી અને એકદમ બારણું ખોલીને બહાર ….

એટલામાં તો ફરી ખડડ..ખણ…

ઓ ભગવાન, આ શું થઈ રહ્યુ છે? એ લોકો હજુ હશે? હવે શું લેવા રોકાયા હશે ? સંદિપને તો કઈ ખબર જ નહીં હોય ને? ચોક્કસ કોઈ નહીં જ હોય તો જ સંદિપના અવાજમાં આવી સ્વાભાવિકતા હશે ને? જે હોય એ પણ હવે સંદિપ આવી ગયા હતા એટલે  થોડી હામ આવી, થોડો શ્વાસ નીચો બેઠો અને ડરતાં ડરતાં પણ હું ય નીચે આવી.

અને ખબર છે એ કોણ હતું? શેનો અવાજ હતો?

કોઈ કાચની બારી તુટી નહોતી, કોઈ ઘરફાડુ ઘરમાં પેઠો નહોતો પણ…….

ખડડ..ખણ…

ફ્રીઝમાં જમા થયેલો બરફ ખડડ..ખણ…કરતો પડતો હતો અને ઊપર બેઠાં એ અવાજથી મારા મોતિયા મરતાં હતાં.

હવે તમે જ બોલો આવી વાત, આવો એ ભયાનક ખોફથી ભરેલો, માંડ માંડ પસાર થયેલો એ દિવસ મને કેમ વિસરે રે? મને તો શું મારી જગ્યાએ તમે હો તો તમને પણ ના જ વિસરે…શું કહો છો?

---

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૬/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ અને કૈરવની એ પ્રથમ મુલાકાત હતી. કૈરવમાં પોતાની વાતથી સામેની વ્યક્તિને આંજી દેવાની આવડત હતી.કૈરવ નરસી મોનજીમાંથી માસ્ટર્સ ઓફ ફેમિલી બિઝનેસમાં ગ્રેજ્યુએટ થયા પછી એ પાછો આવીને અજયભાઈના બિઝનેસમાં જોડાઈ ગયો હતો. અજયભાઈએ પણ એને લગભગ પાયાથી શરૂ કરીને બિઝનેસની તમામ બારીકી સમજાવી હતી સરળ સ્વભાવના અજયભાઈ માનતા કે બિઝનેસની સફળતા માત્ર એના ફેલાવાથી માપી ન લેવાય. એનો પાયો મજબૂત હોવો જોઈએ અને આ પાયો એટલે કે ઇન્ડસ્ટ્રીમાં કામ કરતા મેનેજરથી માંડીને નાનામાં વર્કરનો સંતોષ. ક્યાંક પણ જો એમાં ઓછપ આવે તો એ આખી ઇમારતને ઉધઈની માફક કોરી ખાય. આ સમજ એમણે કૈરવ બિઝનેસમાં જોડાયો એ દિવસથી આપી હતી. જ્યાં સુધી બિઝનેસની વાત આવતી ત્યાં સુધી એ અજયભાઈની તમામ વાતોને ગણીને ગાંઠે બાંધતો એટલે એક બિઝનેસમેન તરીકે એ જામતો જતો હતો. પાયાથી માંડીને ફેલાવા સુધી એની નજર રહેતી. જે રીતે એણે બિઝનેસને સંભાળવા માંડ્યો હતો એનાથી અજયભાઈને એનામાં વિશ્વાસ ઉભો થવા માંડ્યો હતો. એટલે ધીમે ધીમે એમણે પોતાના હોદ્દાને એડવાઇઝરી કમિટી પૂરતો સીમિત કરવા માંડ્યો હતો. જરૂર પડે કૈરવ અજયભાઈની સલાહ ચોક્કસ લેતો અને એને એક્શનમાં મૂકતો પણ ખરો.

પણ જ્યાં એ એને ઑફિસમાંથી એક વાર બહાર નીકળ્યો એટલે એ સદંતર બદલાઈ જતો. મૂળે એના સ્વભાવમાં એની મમ્મી માધવીબેનની છાયા હતી. અનેક બાધા આખડીઓ પછી એમનો ખોળો ભરાયો હતો.

“હે ભગવાન ! આ આખા વારસાને સંભાળનાર આપજે.” પહેલેથી જ એમને મન દીકરાનું  જ મહત્વ હતું. ભગવાને એમનું સાંભળ્યું અને પહેલે ખોળે જ અજયભાઈના વારસાને સંભાળનાર આપી દીધો હતો. કૈરવના આવ્યા પછી જે રીતે અજયભાઈનો બિઝનેસ ફાલ્યો હતો એ જોઈને માધવીબેને કૈરવને બત્રીસ લક્ષણો જાહેર કર્યો હતો.

“રંગે રૂડો રૂપે પૂરો, દિસંતો કોડિલો કોડામણો” એવા કૈરવ માટે પાણી માંગે ત્યાં દૂધ હાજર થવું જોઈએ એવું એમનું ફરમાન હતું. ક્યારેક આટલા બધા લાડકોડ ભારે પડશે એવુ  અજયભાઈને લાગતું પણ માધવીબેન અજયભાઈનું કશું જ કાને ધરતા નહીં. અજયભાઈ પણ એ વર્ષોમાં બિઝનેસને જમાવવામાં એટલા રચ્યા પચ્યા રહેતા કે જેટલો સમય એ ઘરમાં હોય ત્યારે બને ત્યાં સુધી એ માધવીબેન સાથે દલીલમાં ઉતરવાના બદલે કૈરવને પોતાની રીતે કેળવવા મથતા.

આમ કૈરવ અજયભાઈની આવડત અને માધવીબેનના અહંકારનુ પરફેક્ટ કોમ્બિનેશન હતો. આજે અત્યારે પણ નિફ્ટના આ ઇવેન્ટને એણે સ્પોન્સર કરી હતી એટલે સૌ કોઈ એને જાણતું જ હશે એવું માની લીધુ હતું અને માની લે તો એમાં ખોટુ પણ નહોતુ કારણકે ઇવેન્ટ શરૂ થયા પહેલા અને અંતમાં પણ અજય ટેક્સટાઇલ અને ગુપ ઓફ અજય  ઇન્ડસ્ટ્રિઝના નામ સાથે એ ગ્રુપના ચેરમેન તરીકે કૈરવનુ નામ એનાઉન્સ થયું જ હતું.

મૃણાલની અસભાનતા માટે સહેજ.. બસ સહેજ અમસ્તો જ એના અહંમ પર છરકો તો થયો હતો. જ્યાં એની સાથે હસ્તધૂનન કરવા માટે ,એની સાથે વાત કરવા માટે પડાપડી થતી હોય ત્યાં કોઈએ એને આમ ધ્યાન પર લીધો નહોતો એ વાત જરા ચણચણી રહી હતી પણ હાલમાં મૃણાલનું વ્યક્તિત્વ અને એની ચારેબાજુ છવાયેલી વાહ વાહથી એ થોડો અંજાયેલો હતો એટલે એણે એણે મનથી પરથી એ વાત ખંખેરીને મૃણાલ તરફ ધ્યાન પોરવ્યું.

સાદી ઓળખથી શરૂ થયેલી વાતચીત ફોર્મલ ડિનર સુધી લંબાતી ગઈ. કૈરવની વાતો અને વ્યક્તિત્વથી બિલકુલ અંજાયા વગર મૃણાલ એની સાથે સહજ વાતો કરતી રહી. વચ્ચે વચ્ચે કૈરવને મળવા તો મૃણાલને અભિનંદન આપવા તો કોઈ મૃણાલને  જોબ ઓફર લઈને કે પોતાના બુટિકમાં પાર્ટનરશિપ માટે મળવા અનેક લોકો આવતા રહ્યા. હવે મૃણાલને કૈરવ એક જાહેર હસ્તી છે એનો ખ્યાલ આવતો ગયો. તો કૈરવને મૃણાલ ભવિષ્યની જાહેર હસ્તી બનવાની છે એનો અણસાર આવતો ગયો.

મોડી રાત્રે બંને છૂટાં પડ્યાં ત્યારે કૈરવ એના મનમાં એક નિશ્ચય લઈને નીકળ્યો જેનાથી એ આખી રાત ઉંઘી ના શક્યો અને એના એ નિશ્ચયથી અજાણ મૃણાલ આખી રાત નિરાંતે ઉંઘતી રહી. 

-કૃષ્ણજન્મના પાવનદિને-

શ્રાવણ મહિનો એટલે જાણે ધાર્મિક, સામાજિક તહેવારોની મોસમ. આપણે તો સૌ ઉત્સવપ્રિય. દેશ હોય કે પરદેશ, રામ,કૃષ્ણ, ગજાનન હોય કે શિવ શંભો, સૌ દેવાધિદેવોને પૂજનારા.

અત્યારે પણ શ્રાવણ મહિનો શરૂ થયો છે ત્યારથી મંદિરોમાં જાણે ચારેકોર ઉત્સવનો માહોલ જામ્યો છે. નિત નવા વાઘા અને શણગારથી દેવ-દેવીઓની મૂર્તિઓની આભા અને શોભા વધી છે. ફૂલ, ફળથી માંડીને શક્ય હોય એટલાં નિત નવા શણગારવાળા હિંડોળાનાં દર્શનથી મન પ્રસન્ન થઈ જાય છે.

જન્માષ્ટમી જેમ જેમ નજીક આવતી જાય છે એમ મંદિરોમાં ધામધૂમથી ઓચ્છવની તૈયારી આરંભાયેલી જોવા મળે છે. આનંદ તો મનેય એનો એટલો જ છે છતાં કોઈ ક્ષણે વર્ષો પહેલાંની એ જન્માષ્ટમીની રાત યાદ આવે છે. મન આ જરા બધી ધામધૂમમાંથી થોડું ઉદાસીન બનીને ભૂતકાળ તરફ મીટ માંડે છે.

એ જન્માષ્ટમીની રાત પણ આવી જ ઉત્સાહથી ઉજવાઈ રહી હતી.

હાથી ઘોડા પાલખી જય કનૈયાલાલકી….

નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયાલાલકી.

આખાય વાતાવરણને ભરી દે એવો નાદ ગૂંજ્યો અને ચારેકોર ઉલ્લાસનું મોજું સૌને ઘેરી વળ્યું….આ તો વિશ્વભરના લાડીલા કૃષ્ણના જન્મનો સમય..સૌને પોતાના ઘરમાં પારણું બંધાયું હોય એટલો ઉમંગ હતો. નાના-મોટા સૌ સ્નેહથી સજીને આવ્યા હતા..મોરપીચ્છમાં હોય એટલા રંગોથી જાણે આખાય મંદિરનું પરિસર પણ રંગીન બની ગયું હતું. આ કૃષ્ણ એક એવા લાડીલા ભગવાન છે જેમના તમામ સ્વરૂપો પૂજાય છે અને એમાંય આ તો બાલસ્વરૂપ, એને તો અદકેરા લાડ જ હોય ને? ફૂલોના પારણામાં બિરાજેલા લાલજીનું પારણું ઝૂલાવવા તો સૌ અધીરા બન્યા હતા

કોણ પારણું ઝૂલાવવાનો લહાવો પહેલા લે એવી જાણે હોડ લાગી પણ આ આખાય સમુહમાં એક એવી વ્યક્તિ જોઈ જે એકદમ અલગ તરી આવતી હતી. સાદા પણ સુરૂચિપૂર્ણ વસ્ત્રોમાં એ મહિલાને આ આખા માહોલથી કોઈ જ લેવાદેવા ન હોય એમ એક બાજુ હાથમાં માળા લઈને બેઠી હતી. એમને ન તો આ ઉલ્લાસના ઉછાળામાં ભળવાની ઉત્સુકતા હતી કે ન તો પારણું ઝૂલાવવાની ઉતાવળ હતી…

એમના ચહેરા પરની સૌમ્યતા, શાંતિએ મારું ધ્યાન એમની તરફ ખેંચ્યુ અને ક્યાંય સુધી એમની પર ટકી રહ્યું. આવા ઉમંગભર્યા માહોલમાં આટલી હદે કોઈ અલિપ્ત રહી શકે ખરું? નજરમાં હતી તો માત્ર કૄષ્ણ તરફની તન્મયતા. લાલજીને લાડ લડાવવાના બદલે હાથમાં ફરતી માળાના એક એક મણકાની સાથે બાળ ગોપાળ સાથે મમત્વ સંધાતુ હોય એવો ભાવ હતો.

કૃષ્ણ તો સદીઓથી પૂજાતા આવ્યા છે. એમના દરેક સ્વરૂપ– વાસુદેવનો વંશ, યશોદાનો લાલો, રાધા અને ગોપીઓ સંગની રાસલીલા, સુદામા સાથેની મૈત્રી, એક રાજકારણી તરીકેનો અહોભાવ આજ સુધી ઓસર્યો નથી. કૃષ્ણ વિશે આજ સુધી ઘણું બધુ કહેવાયું છે, કહેવાતું રહેશે. આજ સુધી ઘણું સાંભળ્યું છે અને તેમ છતાં આ ક્ષણે પણ એમના વિશેની વાતો સાંભળવા, વાંચવા- જાણવા અને સમજવાની આતુરતા અકબંધ રહી છે.

પણ તે ક્ષણે કોણ જાણે પેલા બહેનને જોઈને મનમાં કંઈક જુદો જ વિચાર આવ્યો હતો.. આજ સુધી મોટાભાગે કૃષ્ણને- કૃષ્ણ વાસુદેવ, નંદલાલ, જશોદાના જાયા તરીકે જાણ્યા છે પણ જેણે નવ નવ મહિના કોખમાં ગર્ભ ધારણ કર્યો, પ્રસુતિની વેદના ય ભોગવી હશે અને એ પછી ય એક ક્ષણ માતૃત્વને માણવાનો મોકો ન મળ્યો એવા દેવકી, દેવકીના માતૃત્વના ત્યાગનો મહિમા કેમ આજ સુધી અજાણ્યો રહ્યો?

રામની સાથે સીતાએ વનવાસ વેઠ્યાની વાતો ઘણી થઈ પણ મહેલમાં રહીને પણ વિયોગની વેદના સહી એવી ઉર્મિલાની વ્યથાનું શું?

કૃષ્ણનો જન્મ અને જીવન જેને આભારી છે એવી દેવકીની તો વળી સાત સાત સંતાનનો બલિ આપ્યા પછી ય ગોદ તો ખાલી જ ને? કૃષ્ણના જન્મ પહેલાં જ કંસ માટે ભાવિ નિશ્ચિત થઈ ગયું હતું કે દેવકીનું આઠમું સંતાન કંસના મૃત્યુનું નિમિત્ત બનશે. દેવકી અને કંસ તો ભાઈ-બહેન. બહેન માટે તો કેવું ય અદકેરું વ્હાલ ભાઈના મનમાં હોય પણ મોતની ભીતિએ ભાન ભૂલેલા કંસે તો બહેનને સાવ સંતાનવિહોણી કરી દીધી. કારાવાસનો સંસાર અને સંતાનોની હત્યાએ દેવકી પર કેવી ય વીતી હશે?

કૃષ્ણના બાળપણ સાથે જોડાયેલી જશોદાની મમતા તો સૌએ જાણી. યશોદામૈયાએ અદભૂત લાડ લડાવ્યા. પાલક માતા તરીકે જો ક્યારેય કોઈની સરખામણી કરવાની આવે તો સૌથી પ્રથમ યશોદાનું નામ લેવાય. એમના લાલનપાલનની ય ઘણી ગાથાઓ ગવાઈ ત્યારે ય દેવકીની વ્યથા તો સાવ વિસરાઈ જ ગઈ ને? જે કનૈયાના નટખટ બાળપણની વાતો અઢળક કહેવાઈ અને ભવિષ્યમાં પણ કહેવાતી રહેશે એ બાળપણ દેવકીના નસીબમાં ક્યાં? જન્મ આપીને ય જતન કરવાની તક ન રહી એવી દેવકીની કૃષ્ણને જોવાની ઝંખના કેવી હશે? માતા માટે સૌથી અમૂલ્ય સમય હોય પોતાના સંતાનના બાળપણનો. એને પા પા પગલી માંડતા જોવાનો. એ સમય પણ દેવકીના નસીબમાંથી છીનવાઈ ગયો હોય ત્યારે એની વ્યથા ચરમસીમાએ પહોંચી નહીં હોય? યશોદાએ જે બાળ ગોપાળના મુખમાં બ્રહ્માંડના દર્શન કીધા એ બાળકનું મુખ જોવા દેવકી કેવાં તરસ્યાં હશે ? જગતભરની માતા ઇચ્છે કે પોતાનું બાળક કૃષ્ણ જેવું બને એવા કૃષ્ણની માતા- જન્મદાત્રીને તો એના પુત્રને જોવા-મળવા સુધીની ક્ષણો તો યુગ જેટલી લાંબી લાગી હશે ને?

કોણ જાણે પેલી સાવ અજાણી મહિલાનું એક ટકે લાલાની સામે જોયા કરવું અને મને દેવકીનું યાદ આવવું એક સાથે બન્યું અને મારા મનમાં થોડા સમય પહેલાં વાંચેલી કવયિત્રી દેવિકા ધ્રુવની એક કાવ્ય રચના યાદ આવી ગઈ હતી.

શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.

છાતીમાં ધગધગતી કેવી એ લ્હાય?

કાયા તો ઝીલે લઈ ભીતર સંગ્રામ,

વદપક્ષની રાતે મુજ હૈયું વ્હેરાય.

લમણે તો લાખ તોપમારો ઝીંકાય, હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

સાત સાત નવજાત હોમીને સેવ્યો,

નવ નવ મહિના મેં ઉદરમાં પોષ્યો.

જન્મીને જ જવાને આવ્યો જ શાને?

કંસડાનો કેર ત્યારે કાપ્યો ન કા’ને?

ગોવર્ધનધારી કેમ બિચારો થાય? હાય … શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

રાધા સંગ શ્યામ ને યશોદાનો લાલ,વાહ!

જગ તો ના જાણે ઝાઝુ,દેવકીને આજ.

વાંક વિણ,વેર વિણ,પીધા મેં વખ,

ને તોયે થાઉં રાજી,જોઇ યશોદાનું સુખ.

આઠમની રાતે જીવે ચૂંથારો થાય,

કેમે ખમાય? બહુ પીડા અમળાય..હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.

સંતાનના જન્મ સમયે જગતભરની જનની પ્રસવવેદનાથી ક્યાં બાકાત હોય છે. પણ એ વેદનાભરી ક્ષણો પછી એક જીવ એના હાથમાં મૂકાય છે ત્યારે જે માતૃત્વની ધન્ય ક્ષણો અનુભવે એ ધન્ય ક્ષણો દેવકીના નસીબમાં તો નહીં જ ને! આજે કૃષ્ણજન્મના સમયે એ દેવકીને યાદ કરીને આંખ ભીની તો થાય છે જ.

આલેખનઃરાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૫/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલનાં એ ચારે વર્ષ પલકારામાં વીતી ગયાં અને આવીને ઊભી રહી કૉન્વકેશનની સાંજ. એ વર્ષે કૉન્વકેશનમાં લગભગ પોણા બસ્સો સ્ટુડન્ટને ડિગ્રી એનાયત કરવામાં આવી .ચીફ ગેસ્ટ હતા શહેરના પ્રખ્યાત બુટિક બંધેજના મિસ શાહ અને નિફ્ટના બોર્ડ મેમ્બર મિસ ચૌધરી. ચારે બાજુ તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે “સ્ટુડન્ટ ઓફ ધ યર”ના એવોર્ડ માટે મૃણાલ શ્રોફનું નામ એનાઉન્સ કરવામાં આવ્યુ. શ્રીકાંત અને ગાયત્રીએ ભીની આંખે મૃણાલ માટે જોયેલું સપનું સાકાર થતું જોયું.

બીજા દિવસે આ વર્ષના સ્ટુડન્ટ્સ દ્વારા બનાવેલા ડિઝાઇન વેરના પ્રોફેશનલ ફેશન શોનુ આયોજન કર્ણાવતી ક્લબ ખાતે યોજવામાં આવ્યુ. આ પ્રસંગે નિફ્ટના વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના પ્રોજેક્ટ્સના ભાગરૂપે બનાવેલા ડિઝાઇનર કોસ્ચ્યુમનું પ્રદર્શન રેમ્પ વોક કરીને કર્યું હતું. કેઝ્યુઅલ ,પાર્ટીવેર તેમજ ટ્રેડિશનલ ક્લોથ્સની યુનિક ડિઝાઇનો રજૂ થઈ.

જીવનભરના સંભારણા સમો આ દિવસ મૃણાલ માટે એકદમ મહત્વનો બની રહ્યો..એક તો એના ડિઝાઇન કરેલા વસ્ત્રો માટે મળેલા અભિનંદન માટે અને કૈરવની પ્રથમ મુલાકાત માટે.

ફેશન શોમાં ટેક્સટાઇલ સેક્ટર સાથે જોડાયેલા બાયર્સને પણ આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. ફેશન શો પત્યા પછી ક્લબમાં એક ફોર્મલ ડિનર રાખવામાં આવ્યું હતું જેમાં નિફ્ટ ફેકલ્ટી, નિફ્ટના સ્નાતકો અને આમંત્રિત બાયર્સ જોડાયા હતા.

“હેલ્લો મિસ મૃણાલ, કોન્ગ્રેચ્યુલેશન્સ. અતિ ઉમળકાભર્યો સાદ અને એથીય ઉમળકાભર્યો હાથ મૃણાલ તરફ લંબાયો. યુ હેવ ડન વન્ડરફુલ જોબ.”

“થેન્ક્સ,” કહીને મૃણાલ આગળ વધવા જતી હતી કે એ ઉષ્માભર્યા સાદે એને રોકી લીધી. આજ સુધી મૃણાલનાં જીવનમાં શ્રીકાંત શ્રોફ સિવાય બીજા પુરુષનું એવું આગમન થયું નહોતું કે જેની સાથે નજીકથી મૃણાલને વાત કરવાનો અવસર આવ્યો હોય.

“બસ ! ખાલી થેન્કસ? બે મિનિટ ઉભા નહીં રહો? એ હાથ હજુ મૃણાલ તરફ લંબાયેલો જ હતો. ના છૂટકે મૃણાલે મૃદુતાથી અને જરા ખચકાટથી પોતાનો હાથ લંબાવ્યો. આમ પણ જે રીતે એ યુવક ઊભો હતો એને ચાતરીને મૃણાલથી આગળ વધી શકાય એવુ નહોતું.

“કૈરવ.. માય સેલ્ફ કૈરવ શેઠ. જાણે જીવનભર છોડવાનો જ ના હોય એમ મૃણાલના લંબાવેલા હાથને એણે થામી લીધો. એનાં પરફ્યુમની સુગંધ સીધી જ મૃણાલના શ્વાસમાં ભળી જાય એટલો નજીક હતો એ. પાંચ ફૂટ અગિયાર ઇંચની ઊંચાઈ ધરાવતા એ યુવકે પહેરેલા ડિઝાઇનર ગ્લાસ પાછળ ચમકતી જરા કથ્થઈ આંખો મૃણાલની આંખોને સીધી જ તાકતી હતી. એને અવગણવો અઘરો જ નહી અશક્ય લાગતા મૃણાલ ત્યાં જ ઊભી રહી ગઈ.

આગળ શું બોલવુ એની અવઢવમાં પડેલી મૃણાલનો હાથ પકડીને જ એ જરા બાજુએ ખસ્યો. મૃણાલને પણ હવે એની પાછળ ખેંચાવુ પડ્યું.

“લાગે છે કે આજ સુધી તમે ક્યારેય આવી રીતે કોઈને મળ્યા નથી.”

“જી?”

“જી.. ક્યાં તમે તમારામાં જ મસ્ત છો અથવા તો અજાણ્યા હોવાનો ડોળ કરો છો નહીંતર કૈરવ શેઠ સાંભળીને પણ તમારા ચહેરા પર કે અવાજમાં કોઈ ઓળખાણની ઝલક જોવા કે સાંભળવા મળી નહીં.”

“જી?”

“અરે ભાઈ, આ જીથી જરા આગળ તો વધો. આ આજની ઇવેન્ટના સ્પોન્સરર અને “અજય ટેક્સ્ટાઇલ”ના નામથી સાવ જ અજાણ હો એવુ તો ના બનવું જોઈએ ને!

ચમકી પડી મૃણાલ. હવે સાચે જ એને લાગ્યુ કે એ એનામાં જ મસ્ત હતી નહીંતર ઇવેન્ટ શરૂ થતા પહેલા અને અંતમાં પણ અજય ટેક્સ્ટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝના ચેરમેન કૈરવ શેઠનું નામ ધ્યાન બહાર ના રહ્યુ હોત. જરા ભોંઠપનો ભાવ ચહેરા પર આવી ગયો.

“ જો પાછા સોરી ના કહેતા..”

સાચે જ મૃણાલ સોરી કહેવા જતી હતી એ પકડી પાડ્યુ હોય એમ એ બોલી ઉઠ્યો.

“બની શકે ભાઈ, આજની સાંજ તો આમે તમારા નામે હતી ને? સૌનું ધ્યાન તમારા તરફ હતુ પછી તમારું ધ્યાન મારા પડે એવી અપેક્ષા રાખવી ય ખોટીને? પણ આજ સુધી મને સાચી કે ખોટી અપેક્ષા કોને કહેવાય એનો ભેદ જ ખબર નથી પડ્યો લાગતો. બસ મનમાં જે આવે એ જીવનમાં બનવું જોઈએ કે મળવુ જોઈએ એવી અપેક્ષા રાખવાની ટેવ પડી ગઈ છે. એટલે બીજાની જેમ તમે પણ મને ઓળખી લેશો એવુ ધારી લીધુ હતું.”

“જો પાછા સોરી ના કહેતા..” કૈરવને પોતાના વિશે સતત બોલવાની ટેવ હતી.  કૈરવ જે માનતો કે જે કહેતો એમાં કશું જ ખોટુ હોઈ શકે નહી એવી ગ્રંથી નાનપણથી જ બંધાઈ હતી.

કૈરવના પિતા અજયભાઈ શેઠે ઘણા વર્ષોની મહેનતના ફળ સ્વરૂપે  કૈરવને વારસામાં અજય ટેક્સ્ટાઇલ સોંપી હતી જેમાંથી કૈરવે અજયભાઈની શાખ અને એના નસીબના સાથથી ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝનુ એક્સપાન્શન કર્યુ હતું. એક મદ, એક ખુમાર આવતો જતો હતો એના સ્વભાવમાં. આજ સુધી તો એવું જ બન્યું હતું કે એણે જે વિચાર્યું એ મેળવ્યું હતું.

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૪/  રાજુલ કૌશિક  

મૃણાલ અને મમ્મીને પપ્પા તો કેવી રીતે સાચવતા હતા ! એ અજાણ્યા ચહેરાએ પણ મૃણાલને એવી જ રીતે સાચવવી પડશે. મૃણાલને એના અસ્તિત્વનો એક ભાગ બનાવી લેવી પડશે. મમ્મીએ દોરેલા પેલા અર્ધ નારીશ્વરમાં એ પપ્પા અને મમ્મીને એકાકાર થયેલા જોતી એવી જ રીતે મૃણાલ અને એ અજાણ્યો ચહેરો એકાકાર થયેલો જોતી.

પોતાની આસપાસ ફરતા કેમેરામેન અને પત્રકારો ,ટેલિવિઝન માટે લેવાતા ઇન્ટર્વ્યૂમાં મૃણાલ પણ મમ્મીની જેમ એની સફળતાનુ શ્રેય પેલા અજાણ્યા ચહેરાને આપશે એવો મનોમન એક વાયદો પણ એણે એની જાત સાથે કરી લીધો હતો અને કેમ ન કરે? ગાયત્રીને એની સફળતાનો શ્રેય હંમેશાં શ્રીકાંતને જ આપતી જોઈ હતી. ગાયત્રીની સફળતાના રહસ્ય અંગે પૂછવામાં આવતા સવાલોમાં જે નજાકત અને માર્દવતાથી એ શ્રીકાંત તરફ નજર માંડતી ! ઉફ્ફ, આજ સુધી કોઈ સ્ત્રીને કોઈએ આટલા સ્નેહથી પતિ સામે નજર માંડતા કોઈએ જોઈ નહોતી. ગાયત્રીની એ લાક્ષણિક તસ્વીર તો એના ઇન્ટર્વ્યૂ સાથે અખબારમાં મૂકાતી કે ટેલિવિઝન પર રજૂ થતી ત્યારે મૃણાલ ધન્ય બની જતી. આ ધન્યતા પોતે પણ ભવિષ્યમાં ચોક્કસ અનુભવવાની જ છે એવી મનોમન એ ખાતરી એ કરી લેતી. એની સામે પેલો અજાણ્યો ચહેરો પણ શ્રીકાંતની જેમ જ મીઠુ મંદમંદ સ્મિત આપીને એને વધાવી લેશે એવું વિચારી લેતી.

ગાયત્રીનો ચહેરો ફોટોજનિક હતો. પોતાની સફળતાનુ શ્રેય આપતી ગાયત્રી જે અદાથી શ્રીકાંત તરફ નજર માંડતી એ અદાને ઝીલી લેવા જેટલી તત્પરતા શ્રીકાંતને રહેતી એટલી જ તત્પરતા શ્રીકાંતની નજરને ઝીલી લેવા ફોટોગ્રાફરની ય રહેતી.

મૃણાલને યાદ નથી કે ક્યારેય એણે પપ્પા કે મમ્મીને ઊંચા સાદે વાત કરતા જોયા હોય. મીઠો ઝઘડો તો કોની વચ્ચે ન હોય ? મમ્મી અને પપ્પા વચ્ચે પણ થતો. મૃણાલ મોટી થઈને કોના જેવી બનશે કે કેવી બનશે એ અંગે ગાયત્રી અને શ્રીકાંત વચ્ચે હુંસાતુસી ઊભી થતી. ગાયત્રી હંમેશાં કહેતી કે એનાં પેન્ટિંગ્સ તો આજે જે આર્ટ ગેલેરીઓ  શોભાવે છે એ કદાચ કાળક્રમે ભૂંસાતાં જશે પણ શ્રીકાંતે લખેલા પુસ્તકો વર્ષો સુધી વંચાતા રહેશે. શ્રીકાંત વર્ષો સુધી એની પાસે ભણી ગયેલા સ્ટુડન્ટના દિલો-દિમાગમાં રહેશે. એટલે એ ઇચ્છતી  કે મૃણાલ શ્રીકાંત જેવી શાંત અને સદાબહાર બની રહે.

ગાયત્રીનું અસ્તિત્વ શ્રીકાંત થકી હતું. શ્રીકાંતના સાથ વગર ગાયત્રી આજે જે ઊંચાઈએ છે એની કલ્પના કરવી મૃણાલ માટે મુશ્કેલ હતી. ગાયત્રીની આભા શ્રીકાંતના તેજોવર્તુળને આભારી હતી. જ્યારે શ્રીકાંતનો પોતાનો એક અજવાસ હતો. ગાયત્રી પોતાની જાતને બીજનો ચાંદ કહેતી જે નજરે પડ્યો તો નસીબ. મહિનામાં એક દિવસ અલપઝલપ દેખા દેતો બીજનો ચાંદ તો ઘડીક ચમકીને આકાશમાં આથમી જાય જ્યારે પૂનમની ચાંદનીતો આખી રાત…….

ગાયત્રીની ઉપમા સાંભળીને શ્રીકાંત હસી પડતા.

“તને નથી લાગતુ કે તું કંઈક વધુ પડતું જ મને મહત્વ આપી રહી છો? તારી કલા કે તારી આવડત તો આજે તું શ્રીકાંત સાથે છું એટલે નથી. એ કદાચ બીજા કોઇ અખિલ કે નિખિલ સાથે હોત તો પણ એ તો એમ જ વહેતી હોત.”

“શ્રીકાંત કદાચ તમારી વાત સાચી હોઈ શકે પણ નક્કર હકિકત તો એ છે કે તમારી હાજરીમાં અથવા તો તમારા સાથથી હું વધારે ખીલી શકુ છું. એક નિતાંત શાંતિનો અનુભવ તમારી સાથે મને હંમેશાં રહ્યો જ છે અને એ શાંતિ જ મને સ્થિરતા અને મારા ચિત્રોને સુંદરતા આપે છે. કદાચ બીજા કોઈ અખિલ કે  નિખિલ સાથે રહીને મારામાં રહેલી કલા આટલી આવિષ્કાર ન પણ પામી હોત. કોને ખબર સમાજમાં પત્નીને થોડુંઘણું મહત્વ મળે એ દરેક પતિ કે સમાજ ન પણ સ્વીકારી શકે. એવુ બને કે પત્નીએ એની આવડતને ઘર અને વરને સાચવવા પૂરતી મર્યાદિત માની લઈને રાજી રહેવુ પડે? સાચુ કહું છું શ્રીકાંત તમે જ મને હાથ ઝાલીને ઊભી કરી છે એટલું જ નહીં આગળ વધવા માટે મશાલ ધરીને રસ્તો કર્યો છે. સપનામાં જોયેલી એક કેડી કંડારવામાં મારા રસ્તામાં આવતાં ઝાંખરા તમે દૂર કરીને મારા માટે સુંવાળો પથ ઊભો કર્યો છે. તમારા સમ બસ!”

ફરી એકવાર શ્રીકાંત હસી પડતા. “ આ તારી સમ ખાવાની અદાનો તો હું કાયમ કાયલ રહ્યો છું અને ઘાયલ પણ.”

ગાયત્રી પાસે જ્યારે અને એનાં મનની સચ્ચાઈ દર્શાવતા શબ્દો ખૂટી પડતા ત્યારે એ બસ આમ જ તમારા સમ કહીને  ઊભી રહી જતી અને એવું નહોતુ કે એ ખાલી કહેવા ખાતર કે શ્રીકાંતને સારું લગાડવા કહેતી. હ્રદયના ઊંડાણથી એ માનતી..

“મારી પાસે મારા મનની વાત કહેવા માટે તમારા જેટલો શબ્દભંડોળ નથી કે નથી લેખનશક્તિ એટલે શું કરું? તમને વિશ્વાસ અપાવવા મારી પાસે આ જ એક આયુધ છે. આ આયુધ પણ આજે  જ તમારો મનની શક્તિ પરનો આર્ટિકલ વાંચ્યો એમાંથી જ મને આવડ્યો છે. તમે જ લખ્યુ છે ને કે આયુધ એટલે કોઈ શસ્ત્ર નહીં પણ માનવજીવનમાં કોઈ અકલ્પ્ય પરિસ્થિતિ ઊભી થાય ત્યારે બચાવે એ આયુધ અને આ આયુધ એટલે મનની શક્તિ , બરાબર ને?”

“અરે બાપરે ! ભારે ભારેખમ શબ્દો તું વાપરતી થઈ ગઈ ને?”

“તો શું કરુ? સંગ એવો રંગ. તમે આટલું બધું સરસ લખો તો એ વાંચીને મારી ભાષા થોડી તો સમૃદ્ધ બને ને? જો જો વળી પાછું એવુ ના કહેતા કે આ સમૃદ્ધિ શબ્દ ક્યાંથી શોધ્યો? એ પણ તમારા આર્ટિકલમાંથી જ જડ્યો છે મને હોં કે.”

આ ‘હોં કે’ બોલવાની ગાયત્રીની લઢણ પણ શ્રીકાંતને ખૂબ ગમતી. આર્ટ ગેલેરીમાં જેટલી સોફિસ્ટીકેટ લાગતી એટલી જ ઘરમાં એ સરળ લાગતી. જીવનની લગભગ અડધી સદી વટાવી ચૂકેલી ગાયત્રી શ્રીકાંત પાસે નવા નિશાળિયા જેવી શીખાઉ બની રહેતી.

ક્યારેક શ્રીકાંતના સ્ટુડન્ટ આર્ટ ગેલેરીમાં મળી જતા ત્યારે એમનો શ્રીકાંત તરફનો અહોભાવ જોતી ત્યારે ગાયત્રીને એક ઉમદા વ્યક્તિની પત્ની હોવાનું ગૌરવ થઈ આવતું અને એ ગૌરવ જ એની સાચી સમૃદ્ધિ છે એમ માનવામાં એને જરાય વાંધો નહોતો.

મમ્મી અને પપ્પા વચ્ચે મૃણાલે આવી તો અનેક મીઠી રકઝક જોઈ હતી, સાંભળી હતી. જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ એમ એમ આ મીઠી રકઝક ક્યારેક પોતાના જીવનનો એક હિસ્સો હશે એવુ માની  લીધું હતું. પપ્પાના સ્વભાવમાં જોયેલી સમજ અને સ્થિરતા,ચહેરા પરની નિતાંત શાંતિ મૃણાલ પેલા અજાણ્યા ચહેરામાં કલ્પી લેતી.

ખળખળ વહેતી મમ્મીને સંભાળતા પપ્પા તો એને પેલા જટાધારી શિવશંકર જેવા લાગતા. નાની હતી ત્યારે ગંગા અવતરણ વિષે વાંચ્યું હતું. ગંગાજીના પ્રચંડ પ્રવાહને ઝીલી લેવા તૈયાર શિવજી અને પપ્પામાં એને સામ્ય લાગતું.

આવી જ રીતે વહેતી મૃણાલના જીવનને સંભાળવા એવી સ્થિર અને સમજદાર એક વ્યક્તિ આપોઆપ એના મન સાથે જોડાઈ જતી.

ગાયત્રીની નજાકત લઈને જન્મેલી મૃણાલનો વાન શ્રીકાંત જેવો જરા ઉઘડતો હતો. ધીમે ધીમે એનામાં ગાયત્રીનું સ્વરૂપ ઉઘડતું જતું હતું અને ગાયત્રીની કલા પણ. એ તો વાત થઈ મૃણાલ મોટી થયા પછીની પણ એ સ્કૂલમાં હતી ત્યારથી એના ડ્રોઇંગની  હંમેશા પ્રશંસા થતી..

એકવાર તો એલિમેન્ટરી સ્કૂલમાં ઇલેક્શનનો માહોલ હતો ત્યારે મૃણાલને એના માટેના હોર્ડિગ્સ બનાવવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. ઇલેક્શન માટેના વોટિંગ પૉલ પણ એણે જ તૈયાર કરવાના હતા. નાનકડી મૃણાલનો તો એ દિવસે ઢસ્સો ભારે હતો. જવાબદારીભર્યુ કામ એને સોંપાયુ હતુ. એ દિવસથી જ એ ગાયત્રીના રૂપમાં ઢાળવા માંડી હતી.

બીજા વર્ષે – ‘ફ્યુચર સિટિ ઓફ યોર ડ્રીમ’ -ભાવિ શહેરની કલ્પના ભરેલા મૃણાલના ડ્રોઇંગને ફર્સ્ટ પ્રાઇઝ મળ્યું અને એનું એ ડ્રોઇંગ તો ‘ચિલ્ડ્રન હેલ્થ કેર હોસ્પિટલ’માં આખા વર્ષ માટે મૂકાયું ત્યારે શ્રીકાંત અને ગાયત્રી માટે કોઈ આર્ટ ગેલેરીના એક્ઝિબિશન કરતાં ય એનુ મહત્વ અનેક ઘણું વધી ગયું હતું. મૃણાલના હાથમાં કસબ હતો. એની નાનકડી આંગળીઓ જે રીતે ડ્રોઇંગ પેપર પર ફરતી અને જે સિફતથી એ એમાં રંગો ભરતી એ જોયા પછી બીજા જ દિવસે શ્રીકાંત એના માટે નાનકડી ઇઝલ અને કેન્વાસ લઈ આવ્યા. ઘરમાં પણ મૃણાલ કોઈ  ખૂણામાં બેઠી બેઠી આર્ટવર્કના પેપર પર કંઈને કંઈ દોર્યા જ કરતી હોય. બધું જ એની કલ્પનાનું. એની કલ્પનાના પણ કોઈ સીમાડા નહોતા.

પછી તો મૃણાલ એક પછી એક સીડીઓ ચઢતી જ ગઈ. કશાય આયાસ વગર, કશાય પ્રયત્ન વગર કે પછી એવી ખાસ કોઈ ટ્રેઇનિંગ વગર પણ મૃણાલ ઊભરતી ગઈ.

અને સાથે સાથે એના મનમાં ગાયત્રી જેવી આર્ટિસ્ટ બનવાનું સપનું પણ ઉછેરતી ગઈ. સમય જતા પપ્પાની છાયા જેવો પેલો અજાણ્યો ચહેરો પણ એના સપનાની દુનિયામાં સચવાતો રહ્યો.

પણ એ ચહેરો જ્યારે કૈરવ બનીને એની સામે આવ્યો ત્યારે ?

તર્પણ –

“આજે તેર દિવસ પછી મેં સ્કૂલે જવાનું શરૂ કર્યું છે, આટલા દિવસ મેં ખૂણો પાળ્યો.”

આ વળી નવી વાત. નવી વાત એટલા માટે કે દસ, બાર વર્ષની ઉંમરે આ ખૂણો પાળવા જેવા શબ્દો સાવ પહેલી વાર સાંભળ્યાં.

વાત કરતાં હતાં અમારી સોસાયટીમાં છેક અંદરના ખૂણાનાં ચૌદ નંબરના ઘરમાં રહેતાં સૂર્યાબહેન.

ચાલીસ બંગલાની સોસાયટીમાં સૌથી પહેલો અમારો બંગલો એટલે મેઇન રોડ પરથી સોસાયટીમાં જવા માટે અમારા બંગલા પાસેથી પસાર થવું પડે.

એ દિવસે સાંજની બસમાંથી ઉતરીને ચાલ્યાં આવતાં સૂર્યાબહેન ઘરના ઓટલા પર બેઠેલાં અમારાં દાદીબાને જોઈને ઝાંપા પાસે અટકયાં. આમ તો રોજે જ અમે એમને જોતાં.

પચાસેક વર્ષની ઉંમર, પાતળાં ઊંચા અને સહેજ ચીમળાયેલા ચહેરાવાળા સૂર્યાબહેન જાણે ફૂટપટ્ટી મૂકીને  સીધી પાંથી પાડતાં હોય એમ લાગતું . એ વાળને બે સેરમાં બાંધતાં. એક સેર ખભાની આગળ અને બીજી ખભાની પાછળ. સુઘડ છતાં સાદી સુતરાઉ સાડીઓ એ પહેરતાં. અત્યંત મૃદુ ભાષી એવાં સૂર્યાબહેનનું વ્યક્તિત્વ પણ શાલીન.

રોજ સવારે સવા દસ વાગ્યાની બસમાં સ્કૂલે જતાં અને સાંજે  સાડા પાંચની બસમાં પાછાં આવતાં. જો અમારાં દાદીબા બહાર ઓટલા પર બેઠાં હોય તો ઘડી બે ઘડી અટકે , વાતો કરે. વાતોમાં મોટાભાગે ખબર અંતર પૂછે અથવા જે તે દિવસની ખાસ કોઈ ઘટના બની હોય તો એના અંગેની વાતો હોય. બસ, એથી વિશેષ કશું જ નહીં . અને દાદીબા બહાર ન હોય તો અમારી સામે જરા અમસ્તું સ્મિત આપીને, “ કેમ છો દીકરા કહીને સોસાયટીની અંદર વળી જતાં.

છેલ્લાં થોડા દિવસથી એમને જોયાં નહોતાં પણ નથી જોયાં એવી કોઈ નોંધ પણ લેવાઈ નહોતી.

આજે અચાનક સાવ સફેદ સાડલામાં જોયાં . આજે પહેલી વાર એવું ધ્યાન પડ્યું કે ગળામાં, હાથમાં પણ કશું પહેર્યું નહોતું. અરે ! કપાળ પર પેલી નાનકડી લાલ રંગની બિંદી પણ અદૃશ્ય. ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે ખાલી ગળું, અડવા હાથ કે કોરું કપાળ કેવું લાગે! સૂર્યાબહેનેનો ચહેરો વધુ ચીમળાયેલો લાગ્યો.

આમ તો આવી બધી વાતોની એ દસ-બાર વર્ષની ઉંમરે તો ક્યાં સમજણ હતી? પણ સોસાયટીમાં સૌના માટે એ એક ન સમજાય એવાં વ્યક્તિ હતાં એવું અમને સમજાતું હતું.

ધીમે ધીમે કેટલીક વાતો સમજાવા માંડી.

સહેજ સ્થૂળ શરીર, કાળી ફ્રેમના ચશ્માં, હાથમાં તે સમયે રાખતા એવી ચામડાની પોર્ટફોલિયા જેવી બેગ લઈને સાંજે છ વાગ્યાની બસમાંથી રોજે એક સજ્જન ઉતરતાં. એ પણ ખૂણાનાં ચૌદ નંબરના બંગલામાં જ જતા. સાંજના છ વાગ્યાથી આઠ વાગ્યા સુધી એ રોકાતા અને આવતા એવી જ રીતે સાંજ ઢળતાં આઠને દસની બસમાં ચાલ્યા જતાં. માત્ર રવિવારનો એક દિવસ છોડીને રોજ આવનાર એ સૂર્યાબહેનના મહેમાન માટે ધીમે ધીમે આસપાસના લોકોના મનમાં સવાલ ઊઠતા.  

સૂર્યાબહેનનું જગત સ્કૂલ અને એ સજ્જન વચ્ચે સમાઈ જતું. સૂર્યાબહેન એકલાં જ છે અને એકલાં જ રહે છે એવી જ સૌને ખબર હતી. એમનો સોસાયટીમાં સૌની સાથે માત્ર ઔપચારિક સંબંધ જ હતો. હંમેશા અંતર રાખીને સૌની સાથે વાત કરતાં સૂર્યાબહેનની શાલીનતા અને સૌમ્યતાના લીધે એમના માટે કશું આડુંઅવળું વિચારતાં સૌ ખચકાતા. છતાં અંદરથી તો કદાચ સૌને એ અંગે સવાલો તો હતા જ.

એ સઘળા સવાલોના જવાબ એ દિવસે દાદીબા સાથેની વાતોમાંથી જડી આવ્યા.

સૂર્યાબહેનને ભાઈ કે બહેન તો હતાં જ નહીં. બી.એ અને બી.એડ સુધી પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં માતા-પિતાનું સમયાંતરે અવસાન થઈ ગયેલું. માતા-પિતાનાં આંતરજ્ઞાતિય લગ્નના લીધે બંનેના પરિવારે એમની સાથે સંબંધ તોડી નાખ્યો હતો. સૂર્યાબહેનના મા-બાપની જાતિ વચ્ચેનો ભેદ એટલો મોટો હતો કે સમાજે દોરેલી લક્ષ્મણરેખાના લીધે એ ખાઈ ક્યારેય પૂરાઈ નહીં. એવું એ કહેતાં કહેતાં એ ગળગળાં થઈ ગયાં.

“આ જાતિ ક્યાંય જાતી નથી. એ જન્મની સાથે જ જળોની જેમ ચોંટે છે અને મૃત્યુ પર્યંત ઉખડતી નથી. મારાં મા-બાપને જીવનભર એમનાં મા-બાપે બોલાવ્યાં તો નહીં પણ મારાં જન્મના સમાચાર મળ્યા પછીય મારું મ્હોં જોવાની એમને ઇચ્છા થઈ નહોતી. જનમથી હું એકલી હતી. આજે ફરી એકલી પડી ગઈ.” સૂર્યાબહેનની આંખ ઝળઝળિયાથી ભીની થઈ.

બંગલાનો ઝાંપો વળોટીને એ આજ સુધી ક્યારેય ઘરમાં આવ્યાં નહોતાં. પણ એ દિવસે દાદીબાની વાત માનીને ઘરમાં આવ્યાં. પાણીનો ગ્લાસ હાથમાં પકડીને થોડો સમય તો એ ચૂપચાપ બેઠાં રહ્યાં. દાદીબાએ થોડો સમય જવા દીધો. દાદીબા સમજતાં હતાં કે દિલની લાગણીઓને શબ્દો બનીને હોઠ સુધીની યાત્રા માટે થોડો સમય તો લાગશે જ.

“મન ઠલવાશે તો હળવાશ લાગશે, સૂર્યાબહેન.” દાદીબા માત્ર એટલું બોલીને ચૂપ થઈ ગયાં.

“બી.એડ.સુધી પહોંચી ત્યાં સુધીમાં આ જાતિ વિશેના અનેક સવાલો તીરની જેમ વાગે એમ પૂછાયા છે. કેટલીય વાર મનમાં આક્રોશ ઊઠતો કે જુદી જુદી જાતિના લોકોના લોહીનો રંગ પણ જુદો હશે? મા-બાપના ગયાં પછી શહેર જ બદલી નાખ્યું. અહીં આવીને સ્કૂલમાં નોકરી મળી ગઈ પણ બાવીસ વર્ષની ઉંમરે હું સાવ એકાકી બની ગઈ. મને સતત જાતિ અંગે પૂછાતા સવાલોને લીધે કોઈનીય સાથે ભળવાનું મન નહોતું થતું.

“જાતિ વગર વ્યક્તિની પોતાની ઓળખ હોઈ ન શકે? મારું ભણતર, મારું કામ મારી ઓળખ ન બની શકે? આજે પહેલી વાર માત્ર તમને કહું છું વિદ્યાબહેન કે અહીં આવીને મેં મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશનમાં એફિડેવિટ કરાવીને મારી અટક બદલાવી નાખી. પણ એ કરવામાંય નવ નેજાં પાણી ઉતર્યાં છે. કૉર્પોરેશનમાં પણ મને એકલી ભાળીને કેટલાય પુરુષોની નજરોનો, અર્થહીન માંગણીઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે.

“કૉર્પોરેશનના ધક્કા દરમ્યાન ત્યાંની ઑફિસમાં એ મને મળ્યાં. બસ, માત્ર એક એ મળ્યાં જેમણે મને મારી આગળ પાછળની ઓળખમાંથી છૂટી પાડીને માત્ર સૂર્યા નામ આપ્યું. ભીડ વચ્ચે અટવાતી આ એકાકી સ્ત્રીને સધિયારો આપ્યો. પછી તો મન મળી ગયાં અમારાં. કોઈને કહું તો નહીં માને પણ સાચા અર્થમાં એ મારાં મિત્ર બની રહ્યાં. માત્ર મનથી મળ્યાં અને મનથી જ મળતાં રહ્યાં અમે.

હું જાણતી હતી કે એ પરણેલા છે. એમને બે સંતાનો છે. ક્યારેય મેં એમની પાસે કોઈ અપેક્ષા રાખી નથી. એમના પરિવારથી છૂટા પડે એવી ક્યારેય માંગણી કરી નથી. પણ એક સ્રી તરીકે એમણે જે સન્માન આપ્યું એનો સ્વીકાર કરીને અમે લગ્ન નહોતાં કર્યાં છતાં એમના નામનું મંગળસૂત્ર મેં પહેર્યું.

“એમના પરિવારને પણ અમારા સંબંધની જાણ હતી. એમનાં પત્ની કુસુમબહેને ક્યારેય મારા માટે સવાલ નથી કર્યો કે નથી ઘરમાં કોઈ કંકાસ કર્યો. કે નથી કુસુમબહેને ક્યારેય મારો સંપર્ક કર્યો.

“મને હંમેશા કુસુમબહેનનો વિચાર આવતો અને હું એમને મારી પાસે ન આવવા વિનવતી. જો કે એમણે ક્યારેય મારી વાત કાને ધરી નહીં. હંમેશા આવવાનો ક્રમ જાળવી રાખ્યો. એ કહેતા કે, “માણસ માત્રનું હૃદય ભલે મુઠ્ઠી જેટલું હોય પણ સમસ્ત સંસારનો એમાં સમાવેશ થઈ જાય. અને મારા સંસારમાં બે સંતાનો, કુસુમ અને સૂર્યા તમે ચાર જણ જ છો. મારે તો એટલાને જ સમાવવાના છે ને? એટલાને તો હું સાચવી શકીશ.”

સૂર્યાબહેને ગ્લાસમાંથી પાણીનાં બે ઘૂંટ ભરીને આગળ વાત શરૂ કરી.

“છેવટે છેલ્લા પચીસ વર્ષો એમનો ક્રમ તૂટ્યો. ઘરમાં જ બેઠા હતા ને અમને ચાર જણને સમાવતું એમનું હ્રદય જ બેસી ગયું. અને તમને ખબર છે આ સમાચાર પણ મને કુસુમબહેને જ આપ્યા. એમનો ફોન આવ્યો કે સૂર્યાબહેન આપણે નોંધારાં થઈ ગયાં.. રખેને મારી હાજરીથી કુસુમબહેન સામે સવાલો ઊઠે એ વિચારે એમના અંતિમ દર્શન માટે પણ હું ગઈ નથી. મારાં ઘરમાં એમની છબી સામે દીવો કરીને તેર દિવસ ભાગવત ગીતા વાંચી. ગઈ કાલે તેર દિવસ પૂરા થયા.

કાલથી સ્કૂલે જવાનું શરૂ કરીશ. સ્કૂલમાંય સત્યથી સૌને દૂર જ રાખ્યા છે. મારાં પતિનું અવસાન થયું છે એટલા સમાચાર આપીને રજા પર ઉતરી ગઈ હતી.

“મને ખબર છે કે એ રોજે આવતા ત્યારે એમને જોઈને પડોશીઓના મનમાં સવાલ થયા હશે. એ સવાલો મારા સુધી ન પહોંચે એટલે મેં મારી જાતને સૌથી અળગી જ રાખી. કોઈની સાથે ઝાઝું ભળતી નહોતી. બસ આ એક તમે છો જેમની પાસે હું પાંચેક મિનિટ ઊભી રહેતી. તમે આજ સુધી મને મારા અંગત જીવન અંગે ક્યારેય જાણવાનું કુતૂહલ બતાવ્યુ નથી. અને એટલે જ કદાચ આજે તમારી પાસે બે ઘડી બેસવાનું મન થયું.

“વકીલ પાસે જઈને વસિયતનામું કરી આવી છું. મારાં મરણ પછી મારી જે કંઈ સંપત્તિ છે એ એમના સંતાનોના નામે કરી છે. આટલું તર્પણ તો એમની પાછળ હું કરી જ શકું ને? મારાં ઘરની એક ચાવી મારી પાસે અને બીજી એમની પાસે રહેતી. એ ચાવી કુસુમબહેન પાસે રહે અને અંતે મારું આ ઘર કુસુમબહેનના નામે થાય એમ લખાવી દીધું છે.

“બસ હવે તો પ્રભુને એક જ પ્રાર્થના કે એમના આત્માને પરમ શાતામાં રાખે. એમના પરિવારને સુખ અને સલામતી આપે.”

એ સાંજે સૂર્યાબહેનનાં ગયાં પછી દાદીબાએ દીવો કરીને ભગવાન પાસે સૂર્યાબહેનનાં ‘એ’ના આત્માની સદ્ગતિ અને સૂર્યાબહેન સમેત એમના પરિવારના સુખ-સલામતી માટે પ્રાર્થના કરી.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક