‘અનોખીની અનોખી પ્રણયકથા’ રાષ્ટ્રદર્પણ Atlanta (USA)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા .

“આ મહિનાની આખર તારીખે મારો જન્મદિવસ છે. ક્યાં તો સગાઈની વીંટી લઈને આવજે નહીંતર તારા મનમાંથી આ ઘરનું સરનામું અને તારા જીવનમાંથી મારું નામ હંમેશ માટે ડીલીટ કરી નાખજે, સમજ્યો? છેલ્લાં બે વર્ષથી આપણે ડેટ કરીએ છીએ. આપણે બહાર મળીએ, તું અહીં મારા ફ્લેટ પર આવે, ક્યારેક સાંજ સુધી રોકાય. એનોય વાંધો નહીં. મને મારી જાત સાચવતાં આવડે છે પણ આજુબાજુવાળા મારા વિશે કંઈક ભળતું વિચારવાનું શરૂ કરે એનો મને વાંધો છે. કોઈને પણ જવાબ આપતા મને આવડે છે પણ એવી ફાલતુ વાતો પાછળ મારો સમય બગાડવો પડે એની સામે મને વાંધો છે” અનુએ અખિલને છેલ્લી ચીમકી આપી દીધી.

અનુ એટલે અનોખી. સાચા અર્થમાં એ સાવ અનોખી છે. કાવાસાકી બાઇક રેલીની એ મોડી સાંજથી અનોખી અને અખિલની કથા શરૂ થઈ હતી..

કાવાસાકીની એ રેલી અંગે ઘણી બધી જાહેરાત થઈ હતી એટલે પ્રેસ રિપૉર્ટર, ફોટોગ્રાફર, વિડીયોગ્રાફરની પણ નોંધપાત્ર હાજરી હતી. સાંજ રાતમાં ઓગળવાની તૈયારીમાં હતી. ગ્રાઉન્ડમાં લાઇટો ઝળહળી ઊઠી.

મુંબઈથી થાણે સુધીની બાઇકર્સ રેલીમાં જોડાનારા ૨૪૯ યુવાનો એ ઉત્તેજનાભરી ક્ષણની રાહ જોઈને ઊભા હતા. અને ત્યાં અનોખીની એન્ટ્રીથી કાવાસાકી બાઇકર્સ ગ્રુપમાં સન્નાટો છવાઈ ગયો. ૨૪૯ જેટલા યુવાન બાઇકર્સની વચ્ચે અનોખી એકલી જ યુવતી હતી.

“હાય, ધીસ ઇઝ અનોખી. અનોખી પ્રભુ.”

ગ્રુપના સૌથી સીનિયર એવા વેદાંતે આગળ આવીને સૌને અનોખીની ઓળખ કરાવી. એ અનોખીની ઓળખ કરાવતો હતો જ ને એટલામાં ૨૫૦માંથી બાકી રહેલા, છેલ્લા અને મોડા પડેલા બાઇકરે ભયાનક સ્પીડે એ સ્ટ્રીટ પર એન્ટ્રી લઈને બ્રેક મારી. પગના ટેકે એક બાજુ નમેલી બાઇક પરથી ઊતર્યા વગર જ એણે માથા પરની હેલમેટ ઉતારી. એ જ્યાં ઊભો હતો ત્યાં ગ્રાઉન્ડ પરની લાઇટનું સીધું અજવાળું એના ચહેરા પર ઊતરી આવ્યું. ગોરાચીટ્ટા ચહેરા પર ચમકતી ઘેરી કથ્થઈ આંખો જોઈને એ જ ક્ષણે અનોખીએ નક્કી કરી લીધું કે આ જ યુવક એનો જીવનસાથી હશે.

એણે તો નક્કી કરી લીધું પણ એ યુવક એટલે કે અખિલ પણ ઓછો જક્કી નહોતો.

એ દિવસ પછી તો વેદાંતની મધ્યસ્થીથી અનોખી અને અખિલ થોડાં નજીક આવ્યાં.

*******

અનોખી સરળ, સહજ અને બોલકણી હતી. અખિલ અસહજરીતે શાંત હતો. અનોખી બોલવાનું શરૂ કરે પછી એની વાતોમાં ફુલસ્ટોપ કે બંધનું બટન આવતું જ નહીં.

અનોખી નાની હતી ત્યારથી જ જાણે જુદી માટીથી ઘડાઈ હોય એવી હતી. મમ્મી-પપ્પા, દીદી અને અનોખી, એમ ચાર જણનાં પરિવારનો સ્નેહતંતુ એનાં નાની સાથે સતત જોડાયેલો હતો. રિટાયર્ડ થયાં પછી  મુંબઈ છોડીને અનોખીના મમ્મી-પપ્પા લોનાવાલાનાં ફાર્મ હાઉસ રહેવાં ચાલ્યાં ગયાં હતાં. અનોખીએ એની જોબના લીધે મુંબઈનાં ફ્લેટમાં રહેવું પસંદ કર્યું હતું. આર્મીમાં ઉચ્ચ પદવીએ પહોંચેલા નાનાનાં અવસાન બાદ નાનીએ દિલ્હી છોડી લોનાવાલામાં નાનકડું ઘર લઈ લીધું હતું. અનોખી દર શનિ-રવિ લોનાવાલા આવી જતી. નાનીને અનોખી ખૂબ વહાલી હતી. નાનીનું આખાબોલાપણું અનોખીને વારસામાં મળ્યું હતું.

નાનીએ અનોખીનાં ૨૫માં વર્ષે એને બાઇક આપી. અનોખી જેવી તેજતર્રાર યુવતી માટે તો આ જ ભેટ હોય ને!

“નેના, આજે હું ૨૫ વર્ષની થઈ. મને ખબર છે હવે મારા માટે મમ્મી મુરતિયા શોધવા માંડશે. What do you say? કોણ હશે અને કેવો હશે? જો મારે પસંદ કરવાનો આવે તો…..” બર્થડેના દિવસે નાનીનાં ઘેર લંચ લેતા અનોખીએ પૂછ્યું.

“Select a boy who has shiny brown eyes. He will be your best life partner”  હજુ તો અનોખી પોતાનો સવાલ પૂરો પૂછે એ પહેલાં નેનાએ જવાબ આપી દીધો.

અનોખીને વહાલ આવે ત્યારે એ એની નાનીને નેના કહેતી.

“આટલો ફર્મ ઓપિનિયન કેમ, નેના?”

“Because your grandpa had shiny brown eyes and he prooved as not only best husband but also best human too.” આર્મી ઑફિસરના પત્નીની વાતોમાં અંગ્રેજીનું પ્રભુત્વ હતું.

રેલીની એ સાંજે અનોખીને અખિલની શાઇની બ્રાઉન આંખોમાં એની નેનાના વિશ્વાસની છબી દેખાઈ અને બિનધાસ્ત અનોખીએ વેદાંતને સાઇડ પર લઈ જઈને કહી દીધું, “Vedant, mark my words and let that boy know that he will be my life partner.”

સમય જતાં અખિલની જીવનકથાનાં પાનાંઓ ખૂલતાં ગયાં. સાવ અઢાર વર્ષનો હતો અને મમ્મીનું અચાનક આવેલા સ્ટ્રોકના લીધે અવસાન થયું હતું. અખિલ અને એના ડૅડી, બંનેની પ્રકૃતિ  શાંત. બે શબ્દથી કામ પતે તો ત્રીજો શબ્દ વાપરવાનાય એમને વાંધા.  બંનેને જોડતી કડી એના મમ્મી હતાં. એમણે નાનકડા પરિવારને એકસૂત્રે, એકસૂરે બાંધી રાખ્યો હતો. અને મમ્મીના અચાનક અવસાનથી એ એકસૂત્રતા વીખરાઈ ગઈ. જાણે અખિલ અને ડૅડીના સૂર ખોવાઈ ગયા.

આકાશમાં ઊડતાં પંખીની ઝડપે જાણે સમયે પાંખો ફેલાવી હતી. અઢારમાંથી અઠ્ઠાવીસ વર્ષનો અખિલના જીવનનો એ દસકો કેવી રીતે પૂરો થયો એની તો માત્ર કલ્પના જ કરવી રહી. પણ અઠ્ઠાવીસમાં વર્ષે રિદ્ધિમાએ અખિલનાં જીવનમાં પગરવ માંડ્યા. પપ્પાના મિત્રની સિફારિશથી અખિલ અને રિદ્ધિમા મળ્યાં, બંનેએ એકમેકને પસંદ કર્યાં. શાંત સૂના ઘરમાં શરણાઈની સૂર રેલાયા.

રિદ્ધિમા જન્મથી જ સોનાની થાળીમાં ચાંદીની ચમચીથી ખાવા ટેવાયેલી હતી. હાઇ ફેશન, હાઇ સોસાયટીની રિદ્ધિમાએ પોતાની આગવી અદાથી અખિલને આંજી દીધો. અંજાયેલી આંખો જ્યારે વાસ્તવિકતા જોતી થઈ ત્યારે રિદ્ધિમાની રોશનીનો ઓપ ઊતરવા માંડ્યો હતો.

મમ્મીએ ઘર સંભાળ્યું હતું, અખિલ અને ડૅડીને સંભાળ્યા હતા. રિદ્ધિમા તો પોતાની જાતથી છૂટી પડીને કોઈનાય માટે જીવી શકતી જ નહોતી એવું અખિલને સમજાયું અને સાવ થોડા સમયમાં બંને છૂટાં પડ્યાં.

“એ ડિવોર્સી છે.” અનોખી અખિલ તરફ આગળ વધે એ પહેલાં જ વેદાંતે પાણી પહેલાં પાળ બાંધવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

“હા, તો શું થયું? અત્યારે તો એ એકલો છે ને? રિદ્ધિમા એનો ભૂતકાળ હતો, હું એનું વર્તમાન અને ભવિષ્ય બનીશ.” અનોખીએ એના ફર્મ અવાજે નિર્ણય જાહેર જાહેર કરી દીધો.

*******

“નેના, તમે નાનાજીમાં એવું તે શું જોયું હતું અને નાનાજીએ તમને કેમ પસંદ કર્યા હતા? What special quality both of you did see or find in each other?” નાની જોડે અનોખી ખૂબ ખુલ્લા મનથી વાત કરતી.

“એ સમયે તો લગ્ન પહેલાં ક્યાં કોઈ ડેટ કરતું. બસ માબાપની પસંદગી અને નિર્ણય આખરી હોય. No personal choice. પણ તારા નાનાજીને મારામાં એમની મા દેખાઈ હતી. અને હું જ્યારે તારા નાનાજીને મળી ત્યારે મને એવું લાગ્યું કે જીવનની હરેક સુખની પળોમાં એ મારી સાથે હશે તો એ પળ ઉત્સવ બની જશે અને દુઃખની પળોમાં એ મારો સધિયારો બની રહેશે. દીકરી, તારા નાનાની શાઇની બ્રાઉન આંખોમાં જોઈને જ મને એમના પ્રત્યે આવી શ્રદ્ધા જાગી હતી. કદાચ તને કદાચ આ નહીં સમજાય, પણ એવું બને કે એકબીજાને ઓળખવામાં જીવન વીતી જાય અને ક્યારેક એક ક્ષણમાં જીવનભરનો વિશ્વાસ બંધાઈ જાય.”

રેલીની સાંજે અખિલની શાઇની બ્રાઉન આંખો જોઈને જ અનોખીને નાનીના એ વિશ્વાસની જાણે ઝાંખી થઈ ગઈ.

******

“Please leave me alon. અનોખી, એક વાત તું સમજ, તું કંઈ મારા જીવનની પહેલી છોકરી નથી. તારાં પહેલાં રિદ્ધિમા સાથે હું રિલેશનશિપમાં હતો. અમે એકબીજાને સમજીએ છીએ એવું અમને લાગ્યું, એ પછી અમે લગ્ન કર્યા. અત્યારે વિચારું છું કે ખરેખર અમે બંને એકબીજાને સમજ્યાં હતાં ખરાં! હવે ફરીથી મારે એ સમજ-નાસમજના ઝંઝાવાતમાં અટવાવું નથી. કદાચ તને પણ ન્યાય ન કરી શકું, કે સુખી ન રાખી શકું તો….”

હજુ તો અખિલ એની વાત પૂરી કરે એ પહેલાં જ અનોખીએ એનાં મ્હોં પર આડો હાથ દઈ દીધો.

“અખિલ, વેદાંત તમારા રિલેશનશિપના પ્લસ-માઇનસ બધું જ જાણે છે, એનો તટસ્થ ઓપિનિયન મેં લઈ લીધો છે. વાંક કોનો હતો, કોણ સંબંધ સાચવવામાં ઓછું ઉતર્યું એની મને ખબર છે. બીજી વાત,  સૌ એક સરખાં નથી હોતાં. હું રિદ્ધિમા નથી. Akhil, Trust me. I know, I am not the first girl of your life, but will stay, will stand with you forever. અને એવુંય નથી કે, તું મારા જીવનનો પહેલો પુરુષ છું. મારે ઘણાં બોયફ્રેન્ડ છે પણ કોઈનાય માટે મને એવી લાગણી નથી થઈ જેવી તારા માટે થઈ છે. હું હંમેશાં માનું છું કે, મગજ ભલે હૃદયથી બેં વેંત ઊંચે હોય, પણ હૃદયથી બનતા સંબંધ બધાથી ઊંચા હોય છે. આ હું દિમાગથી નહીં દિલથી કહું છું.”

આ વાત થયાં પછી અનોખીએ અખિલને બે વર્ષનો સમય આપ્યો. બંને બાઇકર્સ ગ્રુપ સિવાય ઘર-બહાર, મુવીથી માંડીને કૉન્સર્ટમાં સાથે જ જોવા મળતાં. અનોખીએ અખિલને વિચારવાનો પૂરતો સમય આપ્યો હતો. એની સાથે નક્કી કરેલી સમયમર્યાદા પૂરી થઈ હતી અને હવે એને અખિલનો નિર્ણય જોઈતો હતો.

“તું મને પ્રપોઝ કરે, મારી સાથે લગ્ન કરે કે ના કરે, પણ હંમેશાં મારો મિત્ર રહીશ એવી સુફિયાણી વાતોમાં હું માનતી નથી. ક્યાં તો લાઇફ ટાઇમ એચિવમેન્ટની જેમ લાઇફ લોંગ રિલેશનશિપ, નહીંતર તું તારા રસ્તે અને હું મારા. મારી આ બર્થડેના દિવસે જો તું સગાઈની રિંગ લઈને નહીં આવે તો આપણી રિલેશનશિપનો એ દિવસે ડેડ એન્ડ હશે…સમજ્યો, અખિલ?”

આજે અનોખી અને અખિલને પરણે એક વર્ષ પૂરું થયું ત્યારે અખિલે અનોખીની સૌથી ગમતી અને એના મિજાજને અનુરૂપ સ્પૉર્ટ્સ કાર ગિફટ કરી, અને તે પણ શાઇની બ્રાઉન.

અનોખી આ ક્ષણે એની એક તરફી પ્રેમકથાની વાત કરતી હતી. એકદમ ફિલ્મી લાગે એવી આ પ્રણયકથા સત્ય હકિકત છે જે અહીં માત્ર શબ્દસ્વરૂપે મૂકાઈ છે. 

વાર્તાલેખનઃરાજુલ કૌશિક

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1452704528587305/?mibextid=cr9u03

-રે પસ્તાવો- નમસ્કાર ગુજરાત (કેનેડા)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા /

“શૈલજા……………

પિક અપ ધ ફોન પ્લીઝ.”

શૈલેષ છેલ્લી ત્રીસ મિનિટમાં તેત્રીસ વાર શૈલજાને ફોન જોડી ચુક્યો હતો પણ સામેથી એકધારી નિરાશા જ પડઘાતી હતી.

“તોબા ભઈસાબ આ તારી શૈલુથી તો “ક્યારેક અકળાઈને શૈલેષ જાનકીને ફરિયાદ કરતો ત્યારે જાનકીય એકધારા એક સરખા જ

જવાબ આપતી.

“શૈલુની જ ક્યાં વાત કરે છે, આજકાલના દુનિયાભરના આ બધા નમૂનાઓ માટે મા-બાપની આ જ ફરિયાદ છે. તમે ફોન કરો અને ફુરસદ હોય તો જવાબ મળે નહીં તો સીધો મેસેજમાં જ જાય.”

“બધાની અહીં ક્યાં વાત છે, દુનિયાભરના લોકોને જે કરવું હોય એ કરે મારે તો માત્ર લેવાદેવા છે મારી શૈલુ જોડે. હું ફોન કરુ ને એણે મારી સાથે વાત કરવી જ પડે.’

“એ તારો કાયદો છે ને? એણે માન્ય રાખ્યો છે કે નહીં એ તેં એને પુછ્યુ છે?”

જ્યારે જ્યારે શૈલેષ શૈલેજાને ફોન કરતો અને એનો સામે જવાબ ન મળે ત્યારે ત્યારે આ ફરિયાદ, આ જ સવાલ અને આ જ જવાબ બંને પતિ-પત્ની વચ્ચે થયા કરતા.

મૂળ અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલા પરીખ પરિવારની જાનકી કૌટુંબિક પ્રસંગે ભારત આવી અને બે મહિનાનાં લાંબાં વેકેશન દરમ્યાન શૈલેષ જોડે પરિચયમાં આવી. 

પરિચય પ્રણયમાં અને પ્રણય પરિણયમાં પરિવર્તિત થયો. સ્વદેશ કરતા વિદેશમાં વધુ જલદી અને વધુ સારી પ્રગતિ થશે એવી જાનકીની માન્યતાને માન્ય રાખીને શૈલેશે પણ અમેરિકા પ્રસ્થાન કર્યુ અને થોડા સમયમાં તો સરસ જોબ અને સંસારનીસુખમય રફ્તારમાં બંને ગોઠવાઈ ગયાં.

“જો જાનુ, શૈલેષ જાનકીને વહાલથી જાનુ કહેતો, ”આપણે બાળકને તમામ સુખ સગવડોથી ભરેલું, હસતું રમતું બાળપણ ન આપી શકીએ ત્યાં સુધી તો બાળકનો વિચાર સુદ્ધાં નહી કરવાનો.”

એક દિવસ જાનકી એ પોતાની બાળક માટેની ઇચ્છા પ્રગટ કરી પણ શૈલેષ એ બાબતે મક્કમ હતો. બીજા બે વર્ષ આગળ વાત ગઈ. અને ખરેખર એ દિવસ આવ્યો જ્યારે શૈલેષ અને જાનકી એક એવી સ્થિરતાએ પહોંચ્યા કે એમની ઇચ્છા મુજબ એ એમના બાળકને એનું બાળપણ આપવા શક્તિમાન થયા અને એમનાં જીવનમાં આવી શૈલજા.

શૈલેષની તો દુનિયા આખી શૈલજાથી શરૂ થઈને શૈલજામાં જ સમાઈ જતી. “હથેળીના છાંયે રાખવી છે આપણી શૈલુને હોં કે !”

જાનકી હસી પડતી “ દુનિયામાં આ કંઈ પહેલું સંતાન છે, કયા મા-બાપને પોતાના સંતાનને લાડ લડાવાની હોંશ નહી થતી હોય? “

“મારા માટે તો આપણી દુનિયામાં આ પહેલું, બીજું કે ત્રીજું જે કંઈ છે એ આ જ માત્ર શૈલી છે અને રહેશે.”

ક્યારેક શૈલજા, ક્યારેક શૈલુ તો ક્યારેક શૈલી …..

એક હદ વટાવી જાય એવી ઘેલછા શૈલેષને શૈલજા માટે હતી. જાનકી ક્યારેક એની વધુ પડતી કાળજી માટે ટોકતી પણ શૈલેષ જેનું નામ, એ જાનકીની રોકટોકને એક કાનેથી બીજા કાને કાઢી નાખતો.

“જાનુ, શૈલી આવતા મહીને એક વર્ષની થશે. એક શાનદાર પાર્ટી તો હોની ચાહીએ.”

જાનકી એની આ વાત સાંભળીને ભડકી. “જો શૈલેષ, આ એક વર્ષની પાર્ટીનો મારા મતે કોઈ અર્થ નથી. એ થોડી સમજણી થાય તો એને પણ મઝા આવે. એ પાંચ વર્ષની થાય ત્યારે વાત.”

“કોણે કીધુ એ એક વર્ષની થઈ એની આ પાર્ટી કરવી છે? મારે તો એ સૌથી પહેલું ડૅડા બોલતી થઈ એનુ ગૌરવ સેલિબ્રેટ કરવુ છે. મા, મમ્મા કે મૉમ તો બધા ય બોલતા શીખે પણ કયું બાળક સૌથી પહેલો શબ્દ ડૅડા બોલ્યુ છે? પ્લીઝ આ વાતની તું ના નહી પાડતી. પછી તું કહીશ ત્યારે બીજી પાર્ટી કરીશુ પ્રોમીસ બસ!”

શૈલજાના પ્રથમ જન્મદિવસે શૈલેષે એના ડૅડા હોવાના ગૌરવની ધરાર ઉજવણી કરી.

શૈલજાના એ પ્રથમ જન્મ દિવસથી માંડીને આજ સુધીની એક એક ક્ષણની શૈલેષ પાસે યાદો હતી.   જાનકી જોડે- શૈલજા જોડે એ યાદો એને વારંવાર વાગોળવી ગમતી. જાનકી તો એની એ વાતો ય સાંભળ્યા કરતી પણ હવે શૈલીની ધીરજ ખુટી જતી. 

શૈલેષ ભૂતકાળ વાગોળવાનો શરૂ કરે અને બીજી જ ક્ષણે એ બોલી ઉઠતી,

“ડૅડુ , પ્લીઝ નોટ અગેઇન, મને બધુ જ ખબર છે અને મને યાદ પણ છે સૉ નાઉ ડોન્ટ રિપીટ ઑલ ધેટ અગેઇન એન્ડ અગેઇન. આઇ હેવ લોટ્સ ઓફ ધ થિંગ્સ ટુ ડુ.”

“જોયું જાનકી ? કેટલી કાલીઘેલી એકની એક વાતો એ મારી સાથે કર્યા કરતી નહોતી? તો મેં ક્યારેય કીધુ કે આઇ હેવ લોટ્સ ઓફ ધ થિંગ્સ ટુ ડુ? કંઈ કામ હોય તો ડૅડુ યાદ આવે પણ ડૅડુને દીકરીની યાદ આવે અને દીકરી સાથે વાત કરવાનુ મન થાય તો એની એપોઇન્ટમેન્ટ લેવાની?”

“શૈલીને સમજવા પ્રયત્ન કર શૈલેષ. ગીવ હર સમ સ્પેસ. તારી દુનિયા શૈલુ છે પણ હવે આપણી દુનિયાથી અલગ બીજી એક દુનિયા એનાં માટે વિસ્તરી છે જેમાં એને એની અલગ ઓળખ ઊભી કરવાની છે. હવે એ માત્ર આપણી નાનકડી શૈલજા નથી રહી. આ સમયનો તકાજો છે એ એના આવનારા સમય માટે સજ્જ થઈ રહી છે ત્યારે તું એને બાંધી રાખવાની ખોટી મથામણ ના કર. 

તું જ કહેતો હતો ને કે, સાચો પરિવાર એને કહેવાય જ્યાં બંધારણ ના હોય પણ વ્યવસ્થા હોય..સૂચન ન હોય પણ સમજણ હોય. સંપર્ક ના હોય તો પણ સંબંધ તો હોય જ. એ અત્યારે આપણા સંપર્કથી દૂર હશે તો પણ સંબંધના બંધનથી તો દૂર નથી જ રહી શકવાની ને? બસ ખાલી એને બાંધી કે રુંધી ના રાખ.“

આ એક વાત શૈલેષ માટે સ્વીકારવી અઘરી હતી. એને તો સતત શૈલુના સંપર્કમાં રહેવું હતું શૈલુને સતત એના સંપર્કમાં રાખવી હતી  નાનકડી હતી એમ.

શૈલજાને ડૅ કેરમાં મુકી એ દિવસે તો શૈલેષ જમી નહોતો શક્યો. અરે જમવાની વાત તો દૂર ઓફિસ કામે નહોતો જઈ શક્યો. ડૅ કેરની બહાર કાર પાર્ક કરીને ક્યાંય સુધી સૂનમૂન બેસી રહ્યો હતો. સતત એક અઠવાડિયાં સુધી એ ક્યાંય સુધી બહાર પાર્કિંગમાં બેસી રહેતો. એ પછી ડૅ કેરમાં પ્રવેશની પાસે ગોઠવાયેલા ટી.વી સ્ક્રીન પર શૈલજાને બીજા બાળકો સાથે રમતી જોઈ ત્યારે એના મનને શાતા વળી હતી.

શૈલજા સ્કૂલ બસમાં જતી થઈ ત્યારે પણ એની સ્કૂલ બસ લેવા આવે ત્યાં સુધી શૈલેષ સતત એની સાથે સેલ ફોન પર સંપર્કમાં રહેતો.

રાત્રે ઊંઘ ન આવે ત્યાં સુધી ડૅડુની પાસે એકની એક વાર્તાઓ અનેકવાર સાંભળતી રહેતી શૈલજામાં હવે ડૅડુ્ની વાતો ફરી સાંભળવાની ધીરજ રહી નહોતી.. એવું નહોતું કે, શૈલજા બદલાઈ હતી કે એને એના મમ્મા ડૅડુ તરફનો ઝોક ઓછો થયો હતો. 

હવે ભૂતકાળ તરફ મીટ માંડીને બેસવાના બદલે એની આંખો ભવિષ્યનાં સોનેરી સપના જોતી થઈ હતી. સ્કૂલ બસમાં જતી શૈલજા જાતે ડ્રાઇવ કરીને કૉલેજ જતી થઈ હતી. જરૂર પડે મમ્મા કે ડૅડુને તાબડતોબ દોડાવતી શૈલજા જરૂર સિવાય મમ્મા કે ડૅડુ સાથે લાંબો સમય નહોતી વિતાવતી. 

જાનકીએ આ વાત સ્વીકારી લીધી હતી. 

“આ કેવું જાનકી? મારે શૈલુ સાથે વાત કરવી હોય તો મેસેજ કેમ મૂકવાનો? ફેસ ટુ ફેસ વાત કરવાના બદલે એ ક્યાં છે,

શું કરે છે એ સ્ટેટસ જોવા ફેસબુક પર ફાંફા મારવાના? ધીસ ઇઝ ટુ મચ.”

“તો શું થઈ ગયુ શૈલેષ દુનિયા આગળ વધી ગઈ છે અને તુ હજુ ત્યાં જ ઊભો છું. બદલાવ સ્વીકારતા શીખ શૈલેષ. શૈલુ મોટી થઈ ગઈ છે એ

સત્ય છે અને એ જ હકિકત છે એ યાદ રાખતા શીખ. હવે વાદળના ગડગડાટ કે વીજળીના ચમકારાથી ડરીને તારી છાતીમાં લપેટાઈને સુઈ

જતી શૈલજા નથી રહી. વાતેવાતે તારી પાસે આવવાના બદલે પોતાના પ્રોબ્લેમ જાતે સોલ્વ કરતી, જાતે પોતાના રસ્તા શોધતી શૈલજાને

સમજતા શીખ.”.

“ચાલો હવે આપણે નવેસરથી એકડો ઘુંટવાનો ચાલુ કરવો પડશે પણ એક વાત કહુ જાનુ? એક દીવસ આ છોકરી પસ્તાવાની છે. મનમાં આવે એટલુ મનસ્વીપણુ સારુ નહી.”

“આમાં મનસ્વીપણુ ક્યાં આવ્યુ કામમાં હોય તો એ એની ફુરસદે પાછો ફોન તો કરે જ છે ને?

શૈલેષ મારા મતે તો તારા કિસ્સામાં વાઘ આવ્યો રે વાઘ જેવી પરિસ્થિતિ તું હાથે કરીને ઊભી કરી રહ્યો છે. મારુ માન શૈલ, કારણ વગરના નાહકના ફોન કરીને તુ એને તારાથી વધુને વધુ દૂર કરી રહ્યો છુ એ બંધ કર નહી તો ખરેખર એવી કોઈ જરૂરિયાત હશે કે, ખરેખર એવું કામ હશે ત્યારે ય એ તારા સમય પસાર કરવામાં આવતા ફોન જેવો સમજીને જવાબ નહી આપે ત્યારે એના કરતા તારે પસ્તાવાનો વારો આવશે. લખી રાખજે.”

શૈલેષ સાચે જ અત્યારે ભરપેટ પસ્તાઈ રહ્યો હતો. જાનકીને અચાનક પેટમાં સખત દુઃખાવો ઉપડ્યો હતો અને એને ઇમર્જન્સી સર્જરી માટે હોસ્પિટલ એડમિટ કરવી પડી હતી. અપેન્ડિક્સ બર્સ્ટ થયુ હતુ અને સર્જરી દરમ્યાન કોમ્પ્લિકેશન ઊભાં થયાં હતાં. જાનકીનું બ્લડપ્રેશરએકદમ વધી ગયુ હતુ જે કંટ્રોલમાં લાવવુ જરૂરી હતુ. શૈલજાની હાજરીની આવશ્યકતાથી કોઈ ફરક ન પડવાનો હોય તો પણ શૈલજાને જણાવવું, શૈલજાનું અહીં હોવું અત્યંત જરૂરી હતું એવું શૈલેષને લાગી રહ્યું હતું પણ એના લાગવાથી શું? શૈલજાને એની ખબર હોવી જોઈએ ને?

ક્લાસમાં હોય ત્યારે સાયલન્ટ મોડ પર મુકેલા સેલફોનના વાઇબ્રેશન અનુભવીને પણ એ ફોન કરી શકે એમ નહોતી. ડૅડુના હંમેશની જેમ અમસ્તા આવતા ફોનનો તાત્કાલિક જવાબ આપવો જ પડે એવુ એ જરૂરી ય નહોતું.

શૈલેષની અધીરાઈ માઝા મૂકતી હતી. એક તો જાનકીની ચિંતા અને પહોંચ બહારની શૈલજા સુધી પહોંચવાની ઉતાવળ. અત્યારે શૈલેષને એક એક ક્ષણ એક એક યુગ જેટલી લાંબી લાગતી હતી.

“બસ આ એક છેલ્લો પ્રયત્ન ….અને ફરી એ જ નિરાશા.

શૈલેષના મગજમાં જાનકીના શબ્દો હથોડાની જેમ વાગતા હતા “ શૈલેષ મારા મતે તો તારા કિસ્સામાં વાઘ આવ્યો રે વાઘ જેવી પરિસ્થિતિ તું હાથે કરીને ઊભી કરી રહ્યો છે. મારુ માન શૈલ, કારણ વગરના નાહકના ફોન કરીને તુ એને તારાથી વધુને વધુ દૂર કરી રહ્યો છુ એ બંધ કર નહી તો ખરેખર એવી કોઈ જરૂરિયાત હશે કે ખરેખર એવુ કામ હશે ત્યારે ય એ તારા સમય પસાર કરવામાં આવતા ફોન જેવો સમજીને જવાબ નહી આપે ત્યારે એનાં કરતાં તારે પસ્તાવાનો વારો આવશે. લખી રાખજે.”

હતાશ શૈલેષે ફોનનો સામેની દીવાલે છુટ્ટો ઘા કર્યો…

ક્લાસમાંથી બહાર આવેલી શૈલજાએ ડૅડુના અસંખ્ય મિસ કોલ જોયા. જરા હસીને અધીરા ડૅડુની ખબર લઈ નાખવા એણે ફોન જોડ્યો.

હવે શૈલેષનો ફોન સતત રણક્યા કરતો હતો, શૈલેષ શૈલજાની જ નહી મનને શાંત પાડી શકે એવી સ્થિરતાનીય પહોંચ બહાર હતો. 

હોસ્પિટલની કૉરિડૉરમાં બેઠેલો શૈલેષ આ ક્ષણે સ્ટ્રોકના લીધે ઇમર્જન્સી આઇ.સી.યુ.ના બેડ પર હતો.

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1453825011808590/?mibextid=cr9u03

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ/ ૧૯

એક વાવાઝોડું ફૂંકાઈ જાય અને આખી સૃષ્ટીને ખેદાનમેદાન કરી નાખે એ પછીની સ્મશાનવત શાંતિ ઘરમાં ફેલાયેલી હતી. એ શાંતિને ચીરતો કારની બ્રેકનો અવાજ સાંભળીને કૈરવ ઊંડા વિચારોમાંથી સફાળો જાગ્યો. વિનાશ કાળે વિપરીત બુદ્ધિની જેમ એ સમયે કૈરવની બુદ્ધિ સાનભાન ગુમાવી બેઠી હતી અને ન બનવાજોગ બની ગયું હતું. હવે પછી ડૅડીને શું જવાબ આપવો એની ગડમથલમાં એ બેઠો હતો.

એને અને માધવીબેન બંનેને ખબર હતી કે અજયભાઈ તદ્દન નિષ્પક્ષ રીતે વિચારી શકતા હતા અને જે સાચું લાગે એ કરવામાં માનતા હતા. આજે જે બની ગયું હતું એ સાવ તો અણધાર્યું એ બંને માટે નહોતું પણ આ ઘર માટે, ડૅડી માટે, મૃણાલ માટે અને આન્યા માટે તો હતું જ તો. એના પ્રત્યાઘાતો કેવા આવશે એની કલ્પના કરવી અઘરી નહોતી.

આન્યાને ઊંચકીને અજયભાઈ ઘરમાં પ્રવેશ્યા અને હળવેકથી દાદરા ચઢીને ઉપર પોતાના બેડરૂમમાં જઈ આન્યાને પોતાના બેડ પર આસ્તેથી સુવડાવી.

બાથરૂમમાં જઈ શાવર લઈ નાઇટ ડ્રેસ પહેરીને આન્યા સાથે સુઈ ગયા.

ઘણી બધી વાર સુધી ડૅડી નીચે ન આવ્યા કે ન કોઈને બોલાવ્યા. હવે માધવીબેન અને કૈરવ મૂંઝવણમાં પડ્યા. ભેંકાર શાંતિનોય ખળભળાટ હોઈ શકે? મા-દીકરો એકબીજાની સામે મ્હોં વકાસીને જોઈ રહ્યાં.

અંતે માધવીબેનથી ન રહેવાયું. ડરતાં ડરતાં ધીમા ડગે એ ઊપર ચઢ્યા. રૂમનું બારણું ધકેલીને અંદર પ્રવેશ્યા. કિંગ સાઇઝના ડબલ બેડ પર આન્યા અને અજયભાઈને સૂતેલા જોઈને એ ખચકાયા. આગળ અજયભાઈ તરફ વધે એ પહેલા જ અજયભાઈ બોલ્યા. “આજથી આન્યા મારી સાથે સૂઈ જશે. તમે તમારી વ્યવસ્થા બીજા રૂમમાં કરી લેજો.”

આવો તલવારની ધાર જેવો અજયભાઈનો અવાજ ભાગ્યેજ નીકળતો પરંતુ જ્યારે અવાજમાં એ ધાર આવે ત્યારે એમના અવાજ કે નિર્ણયનું ઉલ્લંઘન કરવાની હિંમત માધવીબેન કે કૈરવ બંનેમાં નહોતી.

જેવા આવ્યાં હતાં એવાજ ધીમા પગલે એ પાછાં ફરી ગયાં.

એ રાત પછીના બીજા દિવસની સવારે પણ અજયભાઈએ ન તો માધવીબેન સાથે મૃણાલ અંગે કોઈ વાત કરી કે ન તો કૈરવને એક પણ સવાલ પૂછ્યો.

એ દિવસથી અજયભાઈએ કૈરવ સાથે વાત કરવાનું બંધ કરી દીધુ અને માધવીબેનની સામે તો જોવાનું પણ ટાળવા માંડ્યું. એ દિવસથી અજયભાઈની દિનચર્યા આન્યા માટે, આન્યાની આસપાસ ગૂંથાવા માંડી.

સવારે આન્યા ઊઠે એ પહેલાં જ રૂમમાં એના માટે હોટ બોર્નવિટા અને બ્રેડ બટર મંગાવી લીધા. રામજીકાકા ચૂપચાપ ટ્રેમાં બધું ગોઠવીને લઈ આવ્યા ત્યારે એની સાથે પલાળેલી બદામ પણ હતી.

રામજીકાકાને ખબર હતી કે મૃણાલ સવારે દૂધ સાથે બદામ પણ આપતી. એ સિવાય રામજીકાકાને એ પણ ખબર હતી કે, આન્યા નાહીને તૈયાર થાય એટલે મૃણાલ એને કોઈ પણ બે ફ્રુટ્સ આપતી. આન્યા માટે શું કરવું એની રામજીકાકાને બધી ખબર હતી. આટલા વર્ષો આ ઘરમાં રહ્યા પછી હવે રામજીકાકાને એ પણ ખબર હતી કે હવે એમનાં માથે બીજી કઈ અને કેવી જવાબદારીઓ આવવાની છે.

અજયભાઈએ સાચે જ રામજીકાકાના માથે ઘણી બધી જવાબદારી મૂકી દીધી. એમનો અને આન્યાનો વ્યહવાર રામજીકાકા થકી સરળતાથી ચાલવા માંડ્યો.

આન્યાને તૈયાર કરીને સ્કૂલે મુકીને અજયભાઈ ઑફિસ જતા અને આન્યાને સ્કૂલેથી પાછી લેવાના સમયે એ ઑફિસમાંથી નીકળી જતા. એમના દિવસો આન્યા અને માત્ર આન્યામય બનતા ચાલ્યા પણ આન્યાની ભીતરમાં એક ન સમજાય એવી ગૂંચવણો ઉભી થવા માંડી.

સવારે ઊંઘમાંથી ઊઠીને એણે સીધી બૂમ મારી “ મમ્મા…..”પણ, આજે એ મમ્માની સાથે મમ્માની રૂમમાં નહોતી. આજે તો એ દાદાજીના રૂમમાં દાદાજી સાથે હતી અને તો ય એના માટે હોટ બોર્નવિટા, બ્રેડ બટર અને બદામ તૈયાર હતા.

“મમ્મા ક્યાં છે?”

“તને તારી મમ્મા કેટલી ગમે છે?” દાદાજી એ સમજાવવાનું ચાલુ કર્યુ.

બે હાથ પહોળા કરીને આન્યાએ બતાવ્યુ “ આટલી બધી”.

“તને મમ્મા પાસે રહેવું કેટલું ગમે ?”

“આટલુ બધું” ફરી એકવાર બે હાથ પહોળા કરીને આન્યાએ જવાબ આપ્યો.

“ઓકે..હવે મને કહે કે, મમ્માને એની મમ્મા પણ કેટલી ગમે?”

“આટલી બધી.”

 “મમ્માને એની મમ્મા સાથે રહેવું કેટલું ગમે?”

“આટલું બધું”.

અરે! આટલી વાતની દાદાજીને ખબર નથી ? આન્યાને દાદાજીના અજ્ઞાન માટે અચરજ થતું હતું

“તો પછી બેટા મમ્મા પણ ક્યારેક એની મમ્મા પાસે રહેવા જાય કે નહીં?”

“આન્યાને કીધા વગર? આન્યાને લીધા વગર?”

ઘરમાં બધા એને નામથી બોલાવતાં એટલે એ પોતે પણ એની વાત કરવા માટે નામનો જ ઉપયોગ કરતી થઈ હતી. આજ સુધી એવું તો ક્યારેય બન્યું નહોતું કે આન્યા ઘરમાં હોય તો મૃણાલ એને લીધા વગર નાનીના ઘેર ગઈ હોય. હા! પપ્પા તો ક્યારેય નહોતા આવતા.

“અને પપ્પા?” તરત જ બીજો સવાલ.

“પપ્પા એમના રૂમમાં તૈયાર થાય છે. પણ મમ્માએ આન્યાનું ધ્યાન રાખવાનું દાદાજીને કીધુ છે ઓકે?”

“પણ મમ્મા ક્યારે પાછી આવશે? આઇ વૉન્ટ મમ્મા.” કહીને આન્યાએ ભેંકડો તાણ્યો.

આન્યાના રડવાનો અવાજ સાંભળીને કૈરવ અને માધવીબેન દોડી આવ્યા પણ જે નજરે અજયભાઈએ એ બંનેની સામે જોયુ, એ બંને ત્યાં દરવાજા પાસે જ થીજી ગયાં.

એ ઘરમાં એ દિવસથી એક સન્નાટો થીજી ગયો.

એવો બીજો સન્નાટો શ્રીકાંત ગાયત્રીના ઘરમાં પણ થીજી ગયો હતો.

આલેખનઃરાજુલ કૌશિક

ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ ભિષ્મ સાહની લિખિત વાર્તા- सरदारनीનો ભાવાનુવાદ. ‘સરદારની’

અચાનક જ સ્કૂલો બંધ કરી દેવામાં આવી હતી. છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી શહેરમાં જાતજાતની અફવાઓ આગની જેમ ફેલાવા માંડી હતી. કોઈ કહેતું હતું કે, શહેરની બહાર રાજપૂત રેજિમેન્ટની ટુકડી આવી પહોંચી છે. આ વખતના રામનવમીના સરઘસમાં દર્શન માટેની ગાડીઓમાં બરછી, ભાલા અને તલવારો ભરેલી રહેશે. હિંદુઓના મહોલ્લામાં મોરચાબંધી કરવામાં આવશે. દર પાંચ ઘરની વચ્ચે એક એક બંદૂકની વ્યવસ્થા હશે.

હિંદુઓના મહોલ્લામાં એવી હવા હતી કે જામા મસ્જિદમાં લાઠીઓના ઢગલા ખડકાવા માંડ્યા છે. નક્કી કોઈ ષડયંત્ર રચાઈ રહ્યું છે.

જોત જોતામાં શહેરમાં ભયનું વાતાવરણ સર્જાયું. હિંદુ, શીખ કે મુસલમાન સૌએ એક બીજાના મહોલ્લામાં જવાનું બંધ કર્યું. લારીવાળા કે છાબડીવાળા નીકળે તો એ પણ સાંજ પહેલા ઘર ભેગા થઈ જતા. સાંજ ઢળતાં તો ગલીઓ સૂમસામ થઈ જતી.

ભાગ્યે બે-ચાર લોકો એકઠા થતા જોવા મળતા. તણાવ તો એટલો વધી ગયો કે કોઈ ટાંગાવાળો કે છકડો ઝડપથી પસાર થાય તો પણ દુકાનદાર પોતાની દુકાનો લગભગ બંધ જેવી કરી દેતા.

એવો સમય હતો કે કોઈના ઘરના ચૂલાની ચિનગારી ઊડે તો આખું શહેર ભડકે બળ્યા જેવું લાગતું. ઘરમાં કે બહાર, ક્યાંય શાંતિ નહોતી. અફવા માત્રથી શહેર તંગ થવા માંડ્યું હતું.

આવા તણાવને લીધે સમયથી પહેલા સ્કૂલો બંધ કરી દેવામાં આવી. વિદ્યાર્થીઓને બપોર પહેલા જ પાછા મોકલી દેવામાં આવ્યા. માસ્તર કરમદીને પણ ઘર તરફ પ્રયાણ કર્યું.

અમથા પણ કરમદી માસ્તર તો સાવ ભીરુ.  એમને તો ન કોઈથી દોસ્તી, ના કોઈથી દુશ્મની. માત્ર પુસ્તકો વાંચવાના અને  ફિલોસૉફી વધારવાની. કરમદીન આવા જ સરળ હતા. નહોતી એમને પત્ની કે નહોતો પરિવાર, છતાં એ જીવ તો હતો ને જેને કપાઈને મરવાનો ડર હતો.

હાથમાં છત્રી ઉંચકીને ચાલ્યા જતા કરમદીન જરા અવાજ થાય તો પાછળથી કોઈ છરો ભોંકી દેશે એવા ભયથી કાંપી ઊઠતા. આટલા ભયનું કારણ એ હતું કે હિંદુ-શીખોની ગલીમાં એ એકલા જ મુસલમાન હતા.

વર્ષોથી પડોશીઓ સાથે માત્ર દુઆ-સલામનો સંબંધ હતો. એકલો જીવ પરિવારવાળા સાથે આવનજાવન કે ઊઠકબેઠકનો સંબંધ ક્યાંથી હોય? કદાચ કોઈ પાછળથી છૂરો ભોંકી દે તો માસ્તરનું શું થયું એ પૂછવાવાળું કોઈ નહોતું.

ઘર સુધી પહોંચ્યા ત્યાં બાજુવાળી સરદારની તરફ નજર પડી. સમજણ ના પડી કે રોજની જેમ આદાબ કરવી કે નહીં. એક તો એ એકલી અને હાલનો માહોલ, કદાચ કોઈ ખોટો અર્થ સમજે તો? માસ્તરજી આદાબ કરવાનો વિચાર માંડી વાળીને ઘરના બારણાનું તાળુ ખોલવા માંડ્યા. ત્યાં પાછળથી અવાજ આવ્યો,

“સલામ માસ્તર.”

સરદારનીનો અવાજ સાંભળીને માસ્તરના મનનો તણાવ ઓછો થયો.

સરદારની હતી એકદમ હસમુખી. અભણ, વાતોડિયણ અને મ્હોંફાટ. ઊંચી પહોળી સરદારની કપડાં ઘરની બહાર ધોતી હોય કે ગલીની નળની નીચે નહાવા બેઠી હોય, ના સરદારનીના દુપટ્ટાનું ઠેકાણું હોય કે ન કપડાંનુ. કોણ એને જુવે છે કે કોણ એને સાંભળે છે એની પરવા પણ નહોતી. માસ્તરજી એને પસંદ કરતા, છતાં સંકોચના લીધે દૂર જ રહેતા.

પણ અત્યારે એનો અવાજ સાંભળીને માસ્તરજીને સારું લાગ્યું. એમને થયું કે જો આ ઔરત આટલી નિશ્ચિંત છે તો એનો અર્થ શહેરમાં માત્ર મનઘડત અફવાઓ જ હશે. કોઈ તણાવ નહીં હોય. વળી પાછો વિચાર આવ્યો કે આ મહોલ્લો તો હિંદુ અને શીખોનો છે એને શું ડર?

“માસ્તર, વાત સાચી છે કે શહેરમાં ધમાલ છે?”

માસ્તર કમલદીન બારણાં પાસે જ ખોડાઈ ગયા.

“ હા, ધમાલ તો છે જ. સાંભળ્યું છે કે તળાવ પાસે કોઈની લાશ મળી છે.” સાંભળીને સરદારની ખડખડ હસી.

“એટલે આમ ડરીને ઘરમાં ઘુસી રહ્યા હતા? ફિકર ના કરતા માસ્તર, અમે છીએ ત્યાં સુધી કોઈ તમારો વાળ વાંકો નહીં કરી શકે. સારું કર્યું લગન નથી કર્યા. એકલા છો તો ય આટલું ગભરાવ છો તો બીબી-બચ્ચાં હોત તો તારું હાર્ટ ફેઇલ થઈ જાત.”

માસ્તરનો જીવ જતો હતો અને સરદારનીને મઝા પડતી હતી. જો કે માસ્તરને સારું તો લાગ્યું. આખો દિવસ જે વાતો સાંભળી હતી એના કરતા આ જુદી વાત કરતી હતી. એના અવાજમાં ડર નહોતો. પ્રસન્નતા હતી. એના અવાજમાં દિલને સ્પર્શી જાય એવી આત્મીયતા હતી જેની કોઈ પરિભાષા નહોતી. માસ્તરને લાગ્યું કે, જાણે હવે આ ઔરત છે તો એમને કોઈ વાતનો ભય નથી.

“હું વિચારું છું કે, આ મહોલ્લામાંથી મુસલમાનોના મહોલ્લામાં ચાલ્યો જાઉં.”

“આજે બોલ્યા એ બોલ્યા. ફરી આવી વાત ના કરતા.”

એના અવાજમાં આત્મીયતા હતી! એના ઠપકામાં ય સ્વજન જેવી લાગણી હતી. માસ્તરને સાચે જ સારું લાગ્યું.

“ટંટા-ફસાદ શરૂ થશે પછી તો ક્યાંય નહીં જઈ શકું. અત્યારે જ નીકળી જઉં એ ઠીક રહેશે.”

“આરામથી બેસી રહો. કશું થવાનું નથી. જો થશે તો સરદારજીને કહીશ કે તમને મુસલમાનોના મોહલ્લામાં મૂકી આવે. બસ?”

માસ્તરના મનનો ડર થોડીક વાર માટે તો ચાલ્યો ગયો. ઘરમાં પ્રવેશતા જ મનમાં પાછી ગડમથલ શરૂ થઈ ગઈ.

“એ તો બોલે પણ એનો ઘરવાળો મને મારી નાખે તો કોઈ શું કરવાનું છે? વાતો તો મીઠ્ઠું હસી હસીને કરે છે પણ આ સરદારજીઓનો શો ભરોસો? જીવતા માણસોને સળગતી આગમાં ફેંકી શકે એવા છે. અરે, પડોશમાં કેટલાય લોકો એવા છે જે મારું ગળું કાપતા અચકાય નહીં. અત્યારે નીકળી ગયો તો કદાચે બચી જઈશ. અહીં પડ્યો રહીશ તો મારી લાશનો પત્તો પણ નહીં લાગે.”

આખી રાત પથારીમાં પાસા બદલવામાં ગઈ. રાતની શાંતિમાં દૂરથી તોફાનોનો અવાજ સંભળાતો હતો.

એક બાજુથી ‘હર હર મહાદેવ’ અને બીજી બાજુથી ‘અલ્લાહ ઓ અકબર’ના અવાજની સાથે ભાગદોડના અવાજ ભળી જતા હતા. હવે તો નીકળીને ક્યાંય જવું એટલે સીધા મોતના મ્હોમાં જ. એવું લાગતું હતું કે જાણે બજારમાં લાગેલી આગ એમના રૂમ સુધી પહોંચી છે. દરેક અવાજ એમના ઘર તરફ આવતો હોય એવું લાગતું. આખી રાત માનસિક ત્રા્સ ધૃણામાં પસાર થઈ. સતત એવી ભ્રમણા થતી કે કોઈ કુલાડીથી બારણાં પર ઘા કરીને બારણું તોડીને એમનું કામ તમામ કરી દેશે.

“અરેરે, પેલી પંજાબણની વાતોમાં આવીને ખોટો રોકાઈ ગયો. કાલે નીકળી ગયો હોત તો બચી જાત.” અંતે અંધારી રાતનું હાંફવાનું બંધ થયું અને બારીમાંથી પ્રભાતનો હળવો ઉજાસ રેલાયો. આખી રાત જાગેલા માસ્તને ઝોકું આવ્યું અને એ પથારીમાં ઢળી પડ્યા. ઊંઘમાં એવો ભાસ થયો કે જાણ મોહલ્લાના લોકો ઘરની પાસે આવીને બોલી રહ્યા છે કે” અહીં એક મુસલો રહે છે.” અને આવીને બારણાં તોડવા માંડે છે.

માસ્તર ગભરાઈને જાગી ગયા. સાચે જ કોઈ બારણાં ઠોકતું હતું. કદાચ દૂધવાળો હશે? પણ એ તો બારણું નહીં, સાંકળ ખખડાવે છે.

“માસ્તર ઓ માસ્તર, બારણું ખોલ.”  સરદારનીનો અવાજ હતો. પણ રાત દરમ્યાન માસ્તરે એટલી માનસિક યાતના ભોગવી હતી કે એનું મન જડ થઈ ગયું હતું. સમજાયું નહીં કે દોસ્તનો અવાજ છે કે દુશ્મનનો.

“ખોલ બારણું અને બહાર નીકળ.”

માસ્તરે અલ્લાહનું નામ દઈને બારણું ખોલ્યું. સામે સરદારની ઊભી હતી. એના હાથમાં  લાંબી ચમકતી કટાર હતી. પરસેવે નીતરતા માસ્તરનો ચહેરો પીળો પડી ગયો.

“શું થયું બહેન?”

“બહાર આવ.”

માસ્તરને વિશ્વાસ નહોતો આવતો કે કાલે સાંજે હસી હસીને વાત કરતી હતી, એમને આરામથી રહેવાનું આશ્વાસન આપતી હતી આ એ જ ઔરત છે ? માસ્તર બહાર આવી ગયા.

“ચલો મારી સાથે.” હુકમ કરતી હોય એમ બોલી.

આગળ ઊંચી પહોળી ત્રીસ પાંત્રીસ વર્ષની સરદારની અને પાછળ જાણે શૂળી પર ચઢવા જતા હોય એમ ઉઘાડા પગે માસ્તર ચાલ્યા. ગલીના નાકે પહોંચ્યા ત્યાં જોયું તો હાથમાં બરછી અને લાઠી લઈને કેટલાક લોકો ઊભા હતા.

“બસ, હવે મારો સમય પૂરો.” માસ્તર મનમાં બબડ્યા. “મને રક્ષણ આપવાની વાત કરીને એ દગો કરી ગઈ. માસ્તરના શરીરનું લોહી થીજી ગયું. પગ પાણી પાણી થવા માંડ્યા.

માસ્તરને જોઈને ટોળું એમના શિકાર તરફ આગળ વધ્યું. બસ હવે તો મોત બે ડગલાં જ દૂર હતું ને સરદારની ટોળા અને માસ્તરની વચ્ચે આવીને પોતાની કટાર કાઢીને ઊભી રહી ગઈ.

“આ ગુરુ ગોવિંદસિંહની તલવાર છે. જેને જીવ વહાલો હોય એ મારી સામેથી ખસી જાય.” સરદારનીના અવાજમાં પડકાર હતો. ટોળું અને માસ્તર બંને સ્તબ્ધ. માસ્તર માટે તો આ નિર્ણાયક ક્ષણ હતી. એમને થયું કે આ જીવનનું સત્ય છે એક સપનું?

“આ મુસલો તારો શું સગો થાય છે? એને ક્યાં લઈ ચાલી?” ટોળાએ ગર્જના કરી.

આંખ ઝપકાવીને માસ્તરે જોયું તો જાણે ટોળાની દિવાલ બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગઈ હતી. અને સરદારની એની ખુલ્લી કટાર લઈને આગળ વધી રહી હતી. માસ્તરે તો માત્ર ચૂપચાપ એની પાછળ ચાલવાનું જ હતું.  માસ્તરનું શંકાથી ઘેરાયેલું મન અને ધડકતું દિલ સમજી શકતું નહોતું કે એ કઈ ગલીમાંથી કયા રસ્તે આગળ વધી રહ્યાં છે. પ્રભાતનો ઉજાસ પહોંચ્યો ન હોય એવી એ ગલી લાંબી લાગતી હતી. હજુય એમના મનનો સંશય ઓછો નહોતો થતો, પણ વિચાર્યું કે અંધારી ગલીમાં જ આ ઔરત મારા શરીરમાં એની કટાર ઉતારી દેશે તો પણ એને હું ઉપકાર માનીને સ્વીકારી લઈશ.

મુસલમાનોના મહોલ્લા સુધી પહોંચતા કેટલીય ગલીઓ વટાવી. ત્રણ જગ્યાએ બરછી-ભાલા લઈને ઊભેલા ટોળાનો સરદારનીને સામનો કરવો પડ્યો.  કોઈ ઘરમાંથી એના પર પત્થર પણ ફેંકાયા. ક્યાંકથી મા-બહેનની ગાળો અને ભયાનક ધમકીઓ પણ કાને અથડાઈ. પણ નિર્ભયતાથી સરદારની ચાલી જતી હતી.

માસ્તરને લાગ્યું કે, નિઃસહાય લોકોની રક્ષા કરતી દેવીઓ અને હાથમાં કટાર લઈને ચાલી જતી આ સરદારની જુદા નહીં જ હોય.

મુસલમાનોના મહોલ્લા સુધી માસ્તરને લઈને પહોંચેલી સરદારનીનો ચહેરો ખુશીથી ચમકતો હતો.

“જાવ માસ્તર, હવે તમે સલામત છો.” અને વળતાં પગલે એ પાછી પોતાના મહોલ્લા તરફ વળી ગઈ.

ટંટા-ફસાદની આગ ઘણા દિવસો સુધી આસમાન સુધી ફેલાતી રહી. એ અગન જ્વાળામાં વર્ષોથી વસેલું નગર સ્મશાન જેવું બની ગયું. અગણિત દુકાનો લૂંટાઈ. બજાર સળગી ગયું. કેટલાય લોકો માર્યા ગયા.

લાંબા સમયે સૌને હોશ આવ્યા. ઝનૂન ઉતર્યું. હજુ સુધી લોકોને સમજાયું નહીં કે, આ કેમ, કેવી રીતે થયું અને કોણે કરાવ્યું. પણ હા, દરેક દંગા પછી  બિલાડીના ટોપની જેમ દેખા દેતા નેતાઓ ફૂટી નીકળ્યા. પત્રકારો, ફોટોગ્રાફરો પહોંચી ગયા. ત્યારેય માનવતાની દેવી સરદારની માસ્તરને યાદ આવતી રહી. બધું થાળે પડતા પોતાના શાંતિપ્રિય સાથીઓને લઈને માસ્તર પોતાના મહોલ્લામાં ગયા. ગલીની નાકે પહોંચીને પહોંચીને જોયું તો સરદારની બહાર બેઠી ચૂલો સળગાવતી હતી. દૂરથી આવતાં ટોળાની પાછળ કરમદીન માસ્તર દેખાયા નહીં પણ ટોળાંને જોઈને સરદારની પોતાના ઘરની અંદર જવા માંડી. બારણાની આડશે ઊભી રહીને બોલી,

“જેને પોતાનો જીવ વહાલો છે એ ત્યાં જ અટકી જજો. આ ગુરુ મહારાજની તલવાર છે. કોઈ અત્યાચારી એનાથી નહીં બચે.”

પણ પેલું ટોળું એના ઘરની પાસે આવીને જ અટક્યું. એમને તો સરદારનીના ઉદાર હૃદયના કામની પ્રસંશા કરવી હતી.  

“સરદારજી ઘરમાં નથી. જેને વાત કરવી હોય એ સાંજે આવીને મળે.” સાદી, સીધી, સૌમ્ય એવી સરદારનીએ બે હાથ જોડીને કહી દીધું.

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૧૮

એ રાત્રે એક હાથમાં છાતી સરસો જડેલો આન્યાનો સ્કેચ લઈને એ બહાર તો નીકળી પણ, કઈ દિશામાં જવુ એની અવઢવ સાથે એ બંગલાના ગેટની બહાર ઊભી રહી, જરા વાર અને પાછું જોયાં વગર એ આગળ વધવા માંડી. ત્યાંજ સામે તેજ લિસોટા સાથે આવતી કાર શોર્ટ બ્રેક સાથે એની પાસે ઊભી રહી. ડ્રાઇવરનો કાર અને બ્રેક પર કમાન્ડ એટલો સજ્જડ હતો નહીંતર રઘવાઈ બનેલી મૃણાલ છેક પાસે આવેલી કાર સાથે અથડાઈ હોત.

કારની હેડ લાઇટ્સમાં એની આંખો અંજાઈ ગઈ હતી અને પોતે તો સાવ જ બઘવાઈ ગઈ હતી કે બુત બનીને ઊભી રહેલી મૃણાલને કારની ડ્રાઇવર સાઇડનું બારણુ ખોલીને અજયભાઈ સામે આવ્યા ત્યાં સુધી સામે કોની કાર છે કે કારમાં કોણ છે એનોય વિચાર ન આવ્યો.

“મૃણાલ !!!!”

“મૃણાલ …..” અજયભાઈએ એને હડબડાવી મૂકી ત્યારે એ સ્તબ્ધતામાંથી જાગી હોય એમ એમની સામે તાકી રહી.

પળવારમાં અજયભાઈ પરિસ્થિતિ પામી ગયા.

“છેવટે મેં ધાર્યું હતું એ અણધાર્યુ બન્યુ ખરું. મનોમન એમનાથી નિશ્વાસ નખાઈ ગયો.

કૈરવ સાથે કેટકેટલી વાર ચર્ચા કરી હતી? કૈરવમાં ઉકળતા લાવા સામે કેટલીવાર લાલ બત્તી ધરી હતી? અંતે તો કૈરવે જીદ પર આવીને જે ધાર્યુ હતુ એ કરીને જ રહ્યો.

“મૃણાલ, ચાલ…” એનું બાવડું પકડીને મૃણાલને પેસેન્જર સાઇડ પર બેસાડી અને પોતે ડ્રાઇવિંગ સાઇડ પર ગોઠવાયા. કાર ચાલુ કરીને ઘર તરફ હાંકે એ પહેલાજ મૃણાલે એમનું બાવડું સજ્જડ રીતે પકડી લીધુ જાણે એના જોરથી કારને બ્રેક ન લાગવાની હોય?

“ના,પપ્પાજી હવે નહીં અને હવે પછી પણ નહીં. એકવાર એ ઘરનો ઉંબરો છોડીને નીકળી છું ત્યાં મારા પગ પાછા નહીં ફરે” કહેતા મૃણાલ હિબકે ચઢી.

સારું હતું કે આઇસ્ક્રીમ ખાઈને પાછલી સીટ પર ગાઢ નિંદરમાં પોઢેલી આન્યાના કાન સુધી એનાં  અસ્પષ્ટ અસ્ફૂટ રીતે બોલાયેલા શબ્દો પહોંચતા નહોતાં અને મૃણાલ પણ જાણે આન્યાનાં અસ્તિત્વથી બેખબર હોય એમ ધ્રુસકે ચઢી હતી.

ફરી એકવાર અજયભાઈથી સજ્જડ બ્રેક મરાઈ ગઈ. કાર બંગલાના ગેટથી લગભગ થોડે દૂર આવીને ઉભી રહી ગઈ.

“ઘર છે એ તારું મૃણાલ અને ઘરની લક્ષ્મી ઘરમાં જ શોભે”

“પપ્પાજી, હવે નથી એ મારું ઘર અને ઘરની લક્ષ્મી તો ક્યારેય સ્વીકારાઈ જ નહોતી નહીંતર આમ અડધી રાતે એને આમ રાતે પાણીએ રોવાનો વારો જ ન આવ્યો હોત ને? બસ પપ્પાજી, હવે મને એક શબ્દ ન કહેશો.” અને મૃણાલ બારણું ખોલીને ઊતરવા ગઈ. અજયભાઈએ ફરી એકવાર એનું બાવડું પકડીને રોકી.

“બેસી રહે મૃણાલ” અને એમણે કાર થોડી રિવર્સમાં લઈ શ્રીકાંતભાઈનાં ઘર તરફ હાંકી. વચ્ચેનો સમય અત્યંત ભાર અને ઉદ્વેગ ભર્યો પસાર થઈ ગયો. ન તો મૃણાલ એક શબ્દ બોલી કે ન તો અજયભાઈએ એને એક સવાલ કર્યો પણ કાર ચલાવતા એક હાથે અજયભાઈએ મૃણાલનો હાથ અત્યંત વહાલથી પસવાર્યા કર્યો. મૃણાલ પણ આ સ્પર્શમાં એક બાપની હતાશા, એક સંવેદનશીલ વ્યક્તિની સંવેદના અનુભવી રહી.

ઘરના ઝાંપાની બહાર દૂરથી જ બે નાનકડી આંખો તગતગતી દેખાઈ. ઘરના ગેટની એક બાજુના પિલર પર આફ્રિકન આદીવાસીનું લાકડાનું મહોરુ લગાડેલું હતુ . મ્હોં અને આંખની જગ્યાએ બાકોરા હતાં અને એ આંખનાં બાકોરામાં બે નાના બલ્બ મુકેલાં હતાં. એની ઉપર લાલ જીલેટીન લગાવ્યું હતું દૂરથી જોનારને એ બે તગતગતી આંખો જાણે વશીકરણ કરતી હોય એમ દેખાતી.

ઘરના ગેટ પાસે આવીને અજયભાઈ કાર રોકીને બારણું ખોલીને ઊતરે એ પહેલાં  મૃણાલે અજયભાઈનાં હાથ પર સધિયારો આપતી હોય એમ હાથ મૂક્યો, બારણું ખોલીને ઉતરી અને બોલી,

“બસ, પપ્પાજી. તમે અહીંથી પાછા વળી જાવ. હું નથી ઇચ્છતી કે આ ક્ષણે તમારે મમ્મી-પપ્પાના કોઈ પણ સવાલોનો સામનો કરવો પડે.”

અને પાછલું બારણું ખોલીને એ ઊંઘતી આન્યાને ઊંચકવા નીચે નમી.

“બસ મૃણાલ, દીકરી અહીંથી જ અટકી જા. હું પણ નથી ઇચ્છતો કે હવે પછીને ક્ષણે તારે કે મારે કૈરવનો સામનો કરવો પડે.”

“પપ્પાજી?” આટલા આઘાતો ઓછા હોય એમ આ નવા આઘાતે તો મૃણાલને સાવ જ દિગ્મૂઢ કરી નાખી.

“જો બેટા, હું કશું જ જાણતો નથી અને મારે કશું જાણવું પણ નથી પણ શું બન્યુ હશે એ હું કલ્પી શકું છું. અત્યારે આન્યા વગર ખાલી હાથે પાછો ફરીશ તો ઘરમાં નવેસરથી પલિતો ચંપાશે અને એના છાંટા તને, આન્યાને અને આખા ઘરને ભસ્મીભૂત કરી મૂકશે. મારું આટલું માન રાખ દીકરી, થોડી ધીરજ ખમી ખા. પરિસ્થિતિ સહેજ ઠંડી પડવા દે, થાળે પડવા દે. એક બાપનું તને વચન છે એ ઘરમાં તું પાછી હોઈશ.”

“પપ્પાજી એવા કોઈ વચન ન આપો જેમાં તમારે નિરાશ થવાનું આવે. આજ સુધી આન્યા અને તમારા લીધે જ હું ત્યાં રાજી હતી પણ હવે એ ઘરમાં પાછી નહીં આવું એ મારુંય તમને વચન છે.”

“મૃણાલ……” અવાજ ફાટી ગયો અજયભાઈનો અને મૃણાલ સડસડાટ કરતી ગેટ ખોલીને અંદર જતી રહી.

રાત્રે અગિયાર વાગે ક્યારેય આ ઘરમાં બેલ વાગ્યો નહોતો. શ્રીકાંત અને ગાયત્રી બંને સફાળા જાગ્યા.

“મૃણાલ !!!!” મૃણાલ એકપણ શબ્દ બોલ્યા વગર સીધી સડસડાટ એના રૂમમાં જતી રહી અને એની પાછળ પાછળ દોડેલા શ્રીકાંત કે ગાયત્રીનું ધ્યાન પડે એ પહેલા એક કાર ધીમી ગતિએ સરકી ગઈ.

મૃણાલે અજયભાઈને આપેલું વચન એણે હંમેશા નિભાવ્યું એ ઘરમાં ક્યારેય એ પાછી ગઈ જ નહીં.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘પુણ્યતિથિ’- ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખીત વાર્તા -પુણ્યતિથિ- પર આધારિત ભાવાનુવાદ

ઉર્મિ દીકરા, આજની તિથી તું બરાબર યાદ રાખજે. મારાં પછી તારે જ બધું સંભાળવાનું છે. મારા દીકરા પાસેથી કોઈ આશા રાખતી નહીં. આમ પણ ન તો કોઈ પુરુષોને આવી કોઈ વાતમાં ધ્યાન હોય છે કે ન તો રસ. આ જવાબદારી આપણી જ જાણે હોય એમ તમામ પરંપરા સંભાળવી પડે છે.

“પણ મમ્મી, તિથિ તો મારે યાદ રાખવી કેવી રીતે? મને તો કોઈ પોથી-પંચાંગ જોતાં ક્યાં આવડે છે?” મમ્મીની વાત સાંભળીને આ નવી જવાબદારીથી ઉર્મિ ગભરાઈ.

“કંઈ વાંધો નહીં. કેલેન્ડર તો જોતાં આવડે છે ને? ૧૧ જુલાઈ, આ તારીખ યાદ રાખી લે. જેવું નવા વર્ષનું કેલેન્ડર આવે કે આ તારીખ પર લાલ રંગથી માર્ક કરી લેવાનો. જુલાઈ મહિનાનું પાનું ખૂલશે કે તરત આ તારીખ નજરે પડશે.” મમ્મી પાસે ઉર્મિની સમસ્યાનો ઉકેલ હતો.

હજુ તો એમની વાત બાકી હતી અને સીડીઓ પર પગલાંનો અવાજ આવ્યો. ભુવનની ઑફિસનો સમય થવાથી એ નીચે આવી રહ્યો હતો. બારણાં સુધી પહોંચીને ત્યાં ઊભાં ઊભાં મમ્મીને કહ્યું.

“મા, હું જઉં છું.”

“અરે, પહેલાં પ્રણામ તો કરો.” ઉર્મિએ એને ટોક્યો.

“પ્રણામ? કોને ?” ભુવને ઉતાવળા સ્વરે પૂછ્યું.

“મમ્મીજી, તમે સાચું જ કહો છો. આ લોકોને કશું યાદ રહેતું જ નથી.”ઉર્મિએ મમ્મી સામે જોઈને કહ્યું અને પછી ભુવન તરફ ફરી, “આજે પાપાજીની પુણ્યતિથિ છે એ ભૂલી ગયા?”

ભુવને આગળ વધીને રસોડા તરફ નજર કરી. ઠાકોરજીની પ્રતિમાની નીચે એક બાજઠ પર એન્લાર્જ કરેલી, ફૂલોનો હાર ચઢાવેલી પપ્પાજીની તસવીર દેખાઈ. સામે સુવાસ રેલાવતી અગરબત્તી સળગતી હતી. રસોડાનો પથારો કોઈ મહાભોજની તૈયારી દર્શાવતો હતો. ભુવને તીખી નજરે મા સામે જોયું. મા નજર નીચી કરીને બટાકા છોલવા માંડી. ઉર્મિ સતત એને જોઈ રહી હતી. એ અકળાઈ ગયો.

“જૂતાં પહેર્યાં છે, બહારથી જ નમસ્કાર કરી લઈશ.” બોલીને એણે ચાલતી પકડી.

“આપણી જ ભૂલ હતી એને પહેલેથી કીધું નહીં.” માએ વાત વાળીને રસોઈઘર તરફ પ્રયાણ કર્યું. ઉર્મિની મદદથી ખીર,પૂરી,દાળ, શાક, પકોડા જેવી પસંદગીની વાનગીઓ બનાવી, બાર વાગ્યે બધો સામાન લઈને ઉર્મિ સાથે આશ્રમ તરફ પ્રયાણ કર્યું.  સાધુ-સંતોને જમાડ્યા. આશ્રમના સ્વામીજીએ ઉર્મિને ખૂબ આશીર્વાદ આપ્યાં. ઘેર આવીને જમ્યાં.

“મમ્મીજી, આ સાચે જ બહુ સરસ કામ કરો છો. સાધુ-સંતોને જમાડવા એ બહુ પુણ્યનું કામ છે.”

બપોરે મમ્મી જમીને જરા આડે પડખે થયાં ને ઉર્મિ આવી.

“મમ્મીજી, એક વાત કરવી છે. ભુવન કેટલા ભૂલકણા છે એની તમને તો ખબર છે. આજે રાતના શો માટે ફિલ્મની ટિકિટ….”

“કશો વાંધો નહીં, તમે જઈ આવજો.” મમ્મીનો જવાબ સાંભળીને ઉર્મિને હાંશ થઈ. ઉર્મિ લાગણીશીલ હતી. એને મમ્મીજી પર અગાધ પ્રેમ હતો.

સાંજે ભુવન આવ્યો ત્યારે પણ એ અકળાયેલો હતો. એની નોંધ લીધા વગર મમ્મીએ ભુવનને કહ્યું,

“તું ચા પીને જરા ફ્રેશ થઈ જા પછી મારી સાથે આવવાનું છે. રાતે તમારે ફિલ્મ જોવા જવાનું છે એ પહેલાં તો પાછા આવી જઈશું.

ભુવને એક જવાબ આપ્યા વગર માએ કહ્યું એમ તૈયાર થઈને ગાડી કાઢી. માએ આશ્રમ તરફ ગાડી લેવડાવી.

“હવે શું છે પાછું? સવારે તો જઈ આવ્યાં હતાં.” ભુવન બોલ્યો.

“વાસણો પાછાં લાવવાનાં છે.”

આશ્રમ પહોંચીને સેવકોની મદદથી વાસણો ગાડીમાં મૂકાવ્યાં. ભુવને નિર્લેપતાથી જોયા કર્યું. ત્યાં સ્વામીજી બહાર આવ્યા. હવે ભુવનને ગાડીમાંથી ઉતરવું જ પડ્યું અને સ્વામીજીને પગે લાગવું પડ્યું. સવારે ઉર્મિ અને અત્યારે ભુવન, સ્વામીજી રાજી થયા.

“બહેનજી, તમારા ઘરમાં તો સાક્ષાત લક્ષ્મી-નારાયણની જોડી છે. ઘરમાં કોઈ વાતે કમી નહીં રહે.” કહીને ભુવનને આશીર્વાદ આપ્યા.

પાછાં વળતાં માએ ભુવન પાસે એક શાંત જગ્યાએ ગાડી ઊભી રખાવી.

“તું મારાથી નારાજ છું એની મને ખબર છે.”

“તો પછી કેમ નારાજ છું એની ય ખબર હશે ને? અને આજે આ અચાનક તારા મનમાં શું ભૂત સવાર થયું હતું.”

“અચાનક નથી, દર વર્ષે હું આ કરતી આવી છું. તને ગમતું નથી એટલે બસ ચૂપચાપ કરતી હતી.”

“તો પછી આજે આ ધાંધલ કેમ?”

“ઘરમાં નવી વહુ આવી છે. એને એના શ્વસુરના વજુદનો અહેસાસ હોવો જોઈએ ને? એને થશે કે કેવા લોકો છે, ઘરમાં એ દિવંગતને યાદ પણ નથી કરતાં?”

“આપણાં માટે જ્યાં એ ભારોભાર નફરતભર્યું પ્રકરણ જ પૂરું થઈ ગયું છે ત્યાં ફરી શું કામ? એમના હોવા છતાં મેં અનાથ જેવું જીવન પસાર કર્યું છે. મને એમના માટે જરા પર શ્રદ્ધા કે આદર નથી. અને તારે પણ આ બધું કરવાની જરૂર જ શી છે અને તને પણ કેટલું દુઃખ આપ્યું છે, એ ભૂલી ગઈ?”  ભુવનને માનું આજનું વલણ સમજાતું નહોતું.

“ફક્ત દુઃખ જ મળ્યું છે એવું નથી. થોડું સુખ પણ મારાં ભાગે આવ્યું છે દીકરા. પછી ખબર નહીં કેમ પણ બંધ મુઠ્ઠીમાંથી સરતી રેતની માફક તિજોરી ખાલી થતી ગઈ.”

“ના મા, સાવ એવું નથી. એ સુખ તો તારા પતિદેવ બોટલમાં ભરીને પી ગયા, તને પનોતી કહીને કોસી. પોતાનું ફ્રસ્ટેશન તારી પર ઠલવતા રહ્યા એનું શું? ભલે નાનો હતો પણ આજે મને બધું યાદ છે.”

“એ બધુ સાંભળવાની તારી ઉંમર નહોતી એટલે જ તો તને મામાના ઘેર મોકલી દીધો હતો.”

“દૂર હતો છતાં તારી દશાથી અજાણ નહોતો. બી.એ.પાસ હતી છતાં તને નોકરી કરવાની છૂટ નહોતી. ખાનદાનની પ્રતિષ્ઠા આડે આવતી હતી. ઘરનો ખરચો કાઢવા તેં ટિફિન બનાવવા માંડ્યાં. વાર-તહેવારે કે પ્રસંગોપાત લાડુ, બરફી બનાવ્યાં. સ્વેટરો ગૂંથ્યા અને એટલું ઓછું હોય એમ ઉપરના રૂમો કૉલેજના છોકરાઓને ભાડે આપીને આવક ઊભી કરવા મથી. પાછો એના માટેય ડખો ઊભો થયો. એ છોકરાઓને લીધે તારા પર કેવાં લાંછન મૂકાયા! રજાઓમાં ઘેર આવતો તો એવું લાગતું કે નર્કમાં આવી ગયો છું. ત્યારે એમ થતું કે મામાના ઘરના એક નર્કમાંથી આ બીજા નર્કની યાત્રા છે. જ્યારે એ શખ્સના મોતના સમાચાર મળ્યાં ત્યારે એ દિવસ મને જીવનનો સૌથી સારો અને સુખનો દિવસ લાગ્યો હતો. મામાના ત્યાંથી જેલમાંથી છૂટેલા કેદીની જેમ ભાગી આવ્યો અને ક્યારેય પાછો ના ગયો.”

ભુવને નાનપણથી એકઠો થયેલો પોતાનો આક્રોશ ઠાલવ્યો.

“અને ઉર્મિની દયા કે કરુણાને પાત્ર બનવું ન પડે એટલે એનેય કહી દીધું કે અહીંયા દુકાનદારીનો માહોલ હતો. મામા પ્રોફેસર છે, ત્યાં ભણતરનો માહોલ છે એટલે ત્યાં રહીને ભણ્યો છું.”

“એનો અર્થ એ કે તું તારી ઇમેજ ખરાબ થાય એવું ઇચ્છતો નથી, બરાબર? તો પછી હું પણ એમ જ કરું છું એ તને સમજાઈ જવું જોઈએ. ઉર્મિ સંયુક્ત પરિવારમાંથી આવી છે. એના ઘરમાં રીત-રિવાજ, પરંપરાનું મૂલ્ય છે. સંબંધોમાં મીઠાશ છે. આવા પરિવારમાં ઉછરેલી છોકરી જે અત્યારે  આપણા ઘર અને પરિવાર સાથે એકરૂપ થવા મથે છે ત્યારે ખબર પડે કે તું તારા પિતાને તિરસ્કારે છે તો એના મનમાં અજાણતાં તારા માટે અશ્રદ્ધાનો ભાવ જાગશે. અને એનું કારણ જાણશે તો તારા પિતા માટે અનાદર અને અશ્રદ્ધા ઊભી થશે અને પછી તો ઘર માટે પણ એનાં મનમાં આદર કે આસ્થાના ભાવ ક્યાંથી જાગશે? એટલા માટે જ હું શક્ય એટલા પ્રયાસે બધું ઠીક રહે એમ કરવા મથું છું. એક વાર એ સંપૂર્ણ રીતે આપણી સાથે ભાવનાત્મક રીતે જોડાઈ જાય એટલે ગંગા નાહ્યાં. બનવાકાળે જ્યારે સચ્ચાઈ જાણશે તો પણ વાંધો નહીં આવે. એ સમજી શકશે, જીરવી શકશે. એક દિવસ તો સાચી વાત ખબર પડવાની જ છે. તારા મામા અને કાકા પક્ષે તો તકની રાહ જોઈને જ બેઠા છે કે ક્યારે વહુરાણી હાથમાં આવે અને સાચી ખોટી વાતો જણાવે અને એટલા માટે જ હું તમને અત્યારે ક્યાંય મોકલવા માંગતી નથી. બધા નિમંત્રણ અત્યારે બાજુમાં મૂકી રાખ્યાં છે.”

આટલું બોલતાં બોલતાં તો મા થાકી ગઈ. આંખો બંધ કરીને ગાડીની સીટ પર માથું ટેકવી દીધું.

ગાડી ક્યારે ઘેર પહોંચી એનું ધ્યાન ન રહ્યું. ઘેર પહોંચીને જ્યારે ભુવને ગાડીનું બારણું ખોલ્યું ત્યારે તંદ્રામાંથી જાગી. ઉર્મિ બધું સમેટીને તૈયાર હતી. ભુવનનો ચહેરો જોઈને બોલી,

“બહુ થાકી ગયા લાગો છો. આજે ફિલ્મ જોવાનું રહેવા દઈએ, ફરી ક્યારેક જઈએ તો?”

“એ થાકી નથી ગયો, બસ જરા ઉદાસ છે. તમારું જવું જરૂરી છે, થોડા ફ્રેશ થઈ જશો..” ભુવન કંઈ બોલે એ પહેલાં માએ ઝડપથી જવાબ આપ્યો.

થોડી વાર પછી ઉર્મિ અને ભુવન તૈયાર થઈને ઉતર્યાં ત્યારે બંનેને સાથે જોઈને માની આંખો ભરાઈ આવી અને સ્વામીજીના શબ્દો યાદ આવ્યાં,

“બહેનજી, સાક્ષાત લક્ષ્મી-નારાયણ બિરાજમાન છે. તમને ક્યારેય કોઈ વાતની ખોટ નહીં પડે.”

માને ડર લાગ્યો કે ક્યાંક પોતાની જ નજર લાગી જશે. બે હાથ જોડીને પ્રભુને પ્રાર્થના થઈ ગઈ,

“હે પ્રભુ, રક્ષા કરજો. કંઈ કેટલાય તોફાનો પછી ઘરમાં શાંતિ પ્રાપ્ત થઈ છે.”

ઉર્મિ અને ભુવનને વિદાય કરીને બારણું બંધ કરીને મનોમન કહ્યું, “બેટા, એ વાત સાચી છે કે એ માણસે મને અનહદ દુઃખ આપ્યું છે પણ તારા જેવો હોનહાર અને સંસ્કારી દીકરો આપીને  એક સૌથી મોટો ઉપકાર પણ કર્યો છે. એમનો એ ઉપકાર હું જીવનભર કેવી રીતે ભૂલી શકું? જીવનભર એમના એ ઋણની હું આભારી રહીશ. અને એટલા માટે જ તો વર્ષમાં એક વાર તો એમને યાદ કરી લઉં છું.”

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

‘કલંક’ – ગરવી ગુજરાત ( લંડન )માં પ્રસિદ્ધ મંગલા રામચંદ્રન લિખિત વાર્તા -દાગ- પર આધારિત ભાવાનુવાદ

હમણાં જ એ પોલિસ હેડ ક્વાર્ટરથી પાછા આવીને કપડાં બદલવા અંદર ગયા.. ઑર્ડર્લી ચા બનાવીને લાવે ત્યાં સુધીમાં નાસ્તાની પ્લેટ ટેબલ પર મૂકી ને એટલામાં અંદરથી તેજ, તીખો અવાજ આવ્યો.

“ આ કેરીની પેટી કોણ લાવ્યું?”

કદાચ આટલી મોંઘી કેરીઓ લેવાની અમારી ક્ષમતા નહોતી એટલે એમને નવાઈ લાગી હશે. પણ હું ખુશ હતી.

“સબ ઈન્સ્પેક્ટર વિનોદ આવ્યા હતા.”

“અરે, પણ એને તો ખબર હતી કે હું એક કેસના કામથી બહાર ગયો હતો તો અત્યારે આવવાની શી જરૂર?”

“ના, એને ખબર નહોતી. પણ આવ્યો પછી ઠાલો પાછો થોડો જાય! એ તો વળી એવું કહીને ગયો કે, સાહેબ તો એમની પાસે ફરકવા દેતા નથી. સેવા કરવાનો એક મોકો નથી આપતા. અમારા માટે તો સાહેબ કે તમારામાં કોઈ ફરક નથી. અમારા માટે તો તમે બંને માબાપ છો, તો તમારા માટે આટલું કરવાનું મન થાય ને?”  

“એણે કીધું ને તેં માની લીધું? મારી સામે તો જી સાહેબથી વધુ એક શબ્દ નથી નીકળતો અને અહીં આવીને ચાપલૂસી કરી ગયો. એ તો એક નંબરનો ચાલાક અને ધૂર્ત છે, પણ તું આટલી નાદાન ક્યાંથી બની રહી?”

“અરે, તમે રહ્યા સાવ ભોળા. કોઈ આટલા પ્રેમથી પોતાના અધિકારીને ઘેર આવીને ભેટ આપી જાય એમાં ખોટું શુ? તમે તો એવી ધાક બેસાડી દીધી છે સૌ તમારાથી ડરે છે..”

“હું ડરાવું છું? જો ખરેખર તો એમના મનમાં કોઈ ખોટ ન હોય તો મારાથી ડરવાની જરૂર નથી. અને રહી સેવાની વાત તો, ઑફિસના કામમાં ઢીલ કર્યા વગર કામ કરે એને સેવા કહેવાય. એક કેસની તપાસ કરવા મોકલ્યો હતો તો ગામના મોટા માણસ સાથે દારૂ પીવા બેસી ગયો અને અપરાધીના બદલે કોઈ રાંક જેવા માણસને પકડી લાવ્યો હતો. એણે આવીને ખોટી ખુશામત કરી અને તું માની ગઈ.”

ઑફિસમાં તમારી સાથે કેવો સંબંધ છે એની મને નથી ખબર પણ, મને તો એ સારો માણસ લાગ્યો અને દીદી દીદી કહીને મોટી બહેન કેટલું માન આપ્યું?”

“હવે એ તને બહેન બનાવે કે અમ્મા, એવો કોઈ સંબંધ મને મંજૂર નથી સમજી, અને હવે આગળ બીજી કોઈ વાત કે ચર્ચા કર્યા વગર કેરીની પેટી પાછી મોકલી દે.”

“અરે, પણ એમાંથી કેટલી કેરીઓ તો ખવાઈ ગઈ. હવે શું પાછું મોકલું?”

“તારી સાથે ચર્ચા કરવી વ્યર્થ છે. આટલા વર્ષો થયા તું મને ઓળખતી નથી કે મારા આદર્શની આબરુ ન રાખી? મારા આદર્શ કે સિદ્ધાંત જાળવવામાં તારો ટેકો હોવો જોઈએ, બસ.” કહીને એમણે વાત પર પૂર્ણવિરામ મૂકી દીધું પણ એમના અવાજમાં નિરાશાનો ઘેરો સૂર હતો.

એ સમયેતો વાતનો અંત આવ્યો પણ મારા વિચારોએ તંત ન છોડ્યો. મને લાગ્યું કે કોઈ પ્રેમથી કંઈ આપી જાય તો એમાં ખોટું શું છે. કેટલાય લોકો તો માંગીને ઘર ભરે છે. કેટલાયની પત્નીઓ રોજના શાકભાજીથી માંડીને સૂકા મેવા અને આખા વર્ષની કંઈ કેટલીય વસ્તુઓથી ઘર ભરી લે છે.

મને એવું લાગ્યું કે એમના કરતા હું વધારે બુદ્ધિમાન છું, પણ આજે લાગે છે કે એ દિવસે એમની વાત હું સમજી શકી હોત કે માની લીધી હોત આજે આ દિવસ ન આવત.ઈન્સપેક્ટર વિનોદે મને દીદી બનાવી તો કોઈએ ભાભી, દીકરી કહીને નવા સંબંધો કેળવવા માંડ્યા. તો વળી કોઈએ દેવી કહીને પૂજવાનું જ બાકી રાખ્યું. મારી કૃપાદૃષ્ટિથી એ ભવસાગર તરી જશે એવા કેફમાં હું રાચવા માંડી.

“તમે કહેશો તો સાહેબ માની જશે. તમારી વાત સાહેબ નકારી જ ન શકે.” વગેરે વગેરે જેવા ખુશામતભર્યા શબ્દોથી હું ગર્વ અનુભવતી રહી. મારી વિચારશક્તિ જ જાણે ખતમ થઈ ગઈ. ઘર અનેકવિધ ચીજ-વસ્તુઓથી ભરાતું રહ્યું..

ક્યારેક તો એમના દોસ્તોય કહેતા કે અસલી પોલિસ અધિકારી હું જ છું, એ તો નામના જ સાહેબ છે. આવું બધું જાણીને તો હુ વધારે ને વધારે બહેકતી ચાલી અને સાચે જ મારી જાતને ખુરશીની અધિકારી માની બેઠી. આજ સુધી ઓર્ડલી કે અન્ય સેવકો સાથે અમારા બંનેનો વ્યહવાર માનભર્યો અને અતિ સંયમિત હતો. એમનો તો વ્યહવાર એવો જ રહ્યો પણ હવે હું કામ વગરના ઓર્ડરો આપતી. રોફથી એમને લડવા, ધમકાવવા જેવી હરકતો કરવા માંડી.

એક વાર શહેરમાં ભયંકર તોફાનો થયા ત્યારે કુનેહપૂર્વક કામ લેવા છતાં એ ઘવાયા. બચી ગયા. ત્યારે એક વયસ્ક હવાલદારે કહ્યું કે. “ બાઈજી, તમારા સુહાગના પ્રતાપે સાહેબ આજે બચી ગયા.” અને બસ સાહસ, સમજદારી અને ધીરજથી પાર પાડેલા કાર્યનો જશ લઈને હું વધુ અભિમાની બની. એમની તમામ ઉપલબદ્ધિ, તમામ સફળતાનો શ્રેય મારી જાતને આપતી રહી.

છોકરાઓ પણ હવે અભ્યાસ તરફ બેપરવા અને વધુ ઉદ્દંડ બનવા માંડ્યાં. એમની અણછાજતી માંગણી વધતી ગઈ. જાતને સર્વેસર્વા માનતી હું એમને સાચી સલાહ આપવાના બદલે એમની ગેરવ્યાજબી વાતોને પણ પ્રાધાન્ય આપવા માંડી.

અને હવે તો વાત ઘણી આગળ વધતી ચાલી. મારું મોઢું મોટું થતું ચાલ્યું. એટલે હદ સુધી કે એમના તાબા હેઠળના એક અધિકારીની બદલી સુદ્ધાં રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો. એની સામે છોકરાઓની માંગ મુજબ રંગીન ટી.વી પણ આવા જ સંબંધોથી ઘરની શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરતું ગોઠવાઈ ગયું.

અને બસ એમના રોષે માઝા મૂકી. આવો અને આટલો ગુસ્સો તો ક્યારેય જોયો નહોતો. એ મને રોકવા માંગતા હતા અને હું સમજવા કે સ્વીકારવા તૈયાર નહોતી.

એમનું કહેવું હતું કે મારી મનમાની કરીને સાથે છોકરાઓને પણ મેં બગાડી મૂક્યા છે. કોઈ પોતાનાં ધનનો સંચય છોકરાઓનાં ઉજ્જ્વળ ભવિષ્ય માટે કરે જ્યારે અહીં તો મારી બેહૂદા હરકતોથી બધુ  નષ્ટ જ થવા બેઠું છે.

કાશ, એમની વાત હું સમજી શકી હોત.  છેલ્લા દોઢ વર્ષથી જાણે એક જાતનું પાગલપન મારા પર સવાર થયું હતું. એમની કોઈ વાતોની સચ્ચાઈ મારી નજરે આવતી નહોતી. મારી હરકતોથી તો એમના સિદ્ધાંતો,આદર્શ અને આબરુના ધજાગરા થયા હતા. એ કહેતા કે એક સફળ પુરુષની પાછળ સ્ત્રી હોય છે, પણ અહીં તો હું એમની માટે અસફળતાની કેડી કંડારી રહી હતી. છેલ્લે તો રીતસરનો આદેશ જ આપ્યો કે હવે એ જે ખુરશીના અધિકારી છે એ ખુરશીનો દુરઉપયોગ મારે બંધ કરી દેવો.

અંતે જે થવાનું હતું એ થયું. એમની બદલી થઈ અથવા એમણે જાતે જ બદલી માંગી લીધી. સૌએ સાથે જવું એવો એમનો નિર્ણય હતો. પણ એમના રોષથી બચવા છોકરાઓની સ્કૂલ પૂરી થવાના બહાના હેઠળ રોકાઈ ગઈ.

એમના જવાની સાથે મને સમજાઈ ગયું કે, ખરેખરા તો એ જ અધિકારી હતા. મને એવો ઘમંડ હતો કે બધા મારા એક ઈશારે જાન બિછાવશે પણ, એમના ગયા પછી એક બુઢ્ઢા ઑર્ડર્લી સિવાય બીજા બધા ઑર્ડર્લી, કર્મચારીઓ નવા સાહેબની તહેનાતમાં લાગી ગયા. મારા બાળકોને પણ મા કરતા પિતાની છાયા અથવા એમના લીધે મળતી સુખ-સગવડ વધુ પસંદ હતી એ પણ મેં જોઈ લીધું.

હવે તો ફોન પણ રહ્યો નહોતો કે કોઈ ઈંસ્પેક્ટર કે સબઈંસ્પેક્ટરને બોલાવીને કામ ચીંધું. મને સમજાયું કે મને જે માન-સન્માન મળ્યું એ માત્ર એમના લીધે જ હતું.

કદાચ એક સાચા, ઈમાનદાર ઑફિસરની પત્ની બનીને રહી હોત તો સમાજમાં મારું માન જળવાયુ હોત. પણ હવે ઢોળાયેલા દૂધ પર અફસોસ કરવો નકામો હતો. મારા લીધે એમની આબરુ ખરડાઈ હતી. સૌ એમ માનવા લાગ્યા હતા કે, સાહેબનો તો બહારથી સાફ દેખાવાનો દંભ માત્ર હતો. એ લે કે આડા હાથે મેમસાબ લે વાત તો એક જ થઈ.

કેટલાના મોં બંધ કરું? મારા લીધે વર્ષોની એમની તપસ્યા ભંગ થઈ, નામ ખરાબ થયું.

એ કહેતા કે, “અમે અપરાધીઓને પકડીએ, એમને જેલ થાય. એક વાર જેલની સજા ભોગવ્યા પછી સારા નાગરિક તરીકે જીવન જીવવાની એમને તક મળે છે. જ્યારે સરકારી ઑફિસરનું નામ એક વાર ખરડાયું એ જીવનભર એની વર્દી પર લાગેલા ‘બૅજ’ની જેમ એની સાથે જ રહે છે. અમારી એક વારની ભૂલ હંમેશ માટે અમારા નામ પર કલંક બનીને રહી જાય છે. અમારી દરેક બદલી પહેલાં એ અપકીર્તિ અમારી પહેલાં ત્યાં પહોંચી જાય છે. દુનિયા ક્યારેય એ કલંક ભૂલતી નથી.

મારી નાદાનીથી જીવનભર એક કલંક એમના ‘બૅજ’ની સાથે જોડાઈ ગયું.

ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક

,

સન્નાટો- ગરવી ગુજરાત ( લંડન -પશ્ચિમી જગતનાં સાપ્તાહિક -)માં પ્રસિદ્ધ માલતી જોશી લિખિત વાર્તાનો ભાવાનુવાદ.

ઉત્તરા અરીસામાં પોતાનું રૂપ જોઈને મુગ્ધ થઈ ગઈ. જરા અમસ્તા મેકઅપના ટચથી તો જાણે એ સાવ બદલાઈ ગઈ. જોઈને કોઈ તો કહે કે એ પચાસની ઉંમરે પહોંચી હશે! હા, આગળ એકાદ બે સફેદ વાળ દેખાય છે, પણ એનાથી તો વળી સૌંદર્યમાં ગરિમા ઉમેરાઈ છે.

હમણાંથી એના દિવસો ઘર અને કામની વ્યસ્તતામાં જ પૂરા થઈ જતા. કલાકો સુધી આઈનામાં ચહેરો જોવાવાળી ઉત્તરાને પોતાની ઝલક જોવાનોય માંડ સમય મળતો. એનાં રૂપની તો કૉલેજમાં ચર્ચાઓ ચાલતી. આ રૂપથી તો ગિરીશ આકર્ષાયો હતો અને એ દાન-દહેજ વગર આવા મોટા ખાનદાનમાં આવી ગઈ હતી.

મોટા ખાનદાન શબ્દથી જાણે દાંત નીચે કોઈ કડવી ચીજ આવી ગઈ હોય એવું લાગ્યું. આ વીતી ગયેલા સમયની સ્મૃતિની યાદ જરાય મીઠ્ઠી તો હતી નહીં  એટલે આ ક્ષણે એ ભૂતકાળ યાદ કરીને મન ખાટું થવા ન દેવું હોય એમ એ ત્યાંથી ઊભી થઈને કપડાંના કબાટ સામે ઊભી રહી.

દરેક સમય કે પ્રસંગને અનુરૂપ સાડીઓની પસંદગી પણ ક્યાં સરળ હતી? ઉત્તરાને નિશિ યાદ આવી ગઈ. નિશિ એટલે એની મોટી દીકરી. નિશિ ખૂબ ઉત્સાહી અને ચીવટવાળી હતી. અત્યારે નિશિ હોત તો સાડીથી માંડીને એને મેચિંગ એક્સેસરી પણ એણે તૈયાર કરી રાખી હોત.

ઉફ્ફ.. આ છોકરીઓ, પરણે એટલે પીયરની માયા આટલી જલદી કેમ સમેટી લેતી હશે? હવે તો નિશિને એનું ઘર અને એનાં બે બાળકો..બસ એમાં જ એની દુનિયા પૂરી થઈ જતી.

ઉત્તરાએ પી.એચ.ડી કર્યું ત્યારે નિશિ સોળ વર્ષની હતી પણ એ બધું જ સાચવી લેતી. એમ તો ઘરમાં આશુ છે, પણ એ તો એના પપ્પાની જ આસપાસ.

અત્યારે ઉત્તરાએ ફંકશનમાં જવા તૈયાર થવા આશુને બોલાવી પણ પપ્પાને તાવ છે એવા બહાને આશુએ ફંકશનમાં જવાની ઘસીને ના પાડી દીધી. અને ગિરીશની તો હવે એણે અપેક્ષા જ છોડી દીધી હતી. ક્યાંય પણ જવાનું હોય, કશું પણ કરવાનું હોય એટલે તાવ ચઢી જતો. અને કંઈ ના થયું હોય તો છેવટે પીઠમાં દુઃખાવો થયો જ હોય. નિશિના લગ્ન સમયે તો એ હોસ્પિટલમાં જ દાખલ થઈ ગયો હતો. નિશિએ ગિરીશની બરાબર નાડ પારખી લીધી હતી. એ કોઈ પણ જાતની જવાબદારી લઈ શકે એમ નહોતો કે પછી લેવા માંગતો જ નહોતો.

ગિરીશની માને પાંચ દીકરીઓ થઈ એ પછી આ એક માત્ર દીકરો હતો.  ગિરીશને એની માએ એટલા તો લાડ લડાવ્યા હતા કે એનામાં વાસ્તવિકતા સામે ટકવાની શક્તિ કેળવાઈ જ નહોતી. ગિરીશને કંઈ થાય તો મા આખા ઘરને માથે લઈ લેતી. માના અવસાન પછી જાણે ગિરીશ નિરાશ્રિત બની ગયો. મા જેવી કાળજીની એણે ઉત્તરા પાસેથી અપેક્ષા રાખી હતી પણ ઉત્તરા કેટલું સંભાળે? એ જાણી ગઈ હતી કે વાડીવજીફા, ઘરની બહાર મૂકેલી ગિરીશના નામની વકીલાતની તખ્તી દેખાડા પૂરતી હતી. ઉત્તરા તો વર સંભાળે કે ઘર? અને એટલે જ તો નોકરી એનો શોખ નહીં આવશ્યકતા બની ગઈ હતી. ઉત્તરા તરફથી પોતાની સેવા બાબતે નિરાશા સાંપડતા ગિરીશે નાની દીકરી આશુનો પાલવ પકડી લીધો. આશુ હતી તો દીકરી, પણ હવે જાણે ગિરીશની મા બની રહી.

આ ક્ષણે ઉત્તરાનું મન અનેક વિચારોથી ઘેરાઈ ગયું.

પણ હવે વધુ વિચારવાનો સમય રહ્યો નહોતો. ફંકશનમાં જવા સતીશ એને લેવા આવી ગયો હતો. સતીશ મઝાનો યુવક હતો. એને આશુ ગમતી હતી પણ આશુને તો એના પપ્પા સિવાય કોઈની ગણતરી જ નહોતી. આશુના મનમાં એના પપ્પાની એકલતાના ભયે એટલી હદે ભરડો લઈ લીધો હતો કે એ પોતાના વિશે વધુ વિચારતી શકતી જ નહોતી.

ગિરીશ અને આશુના વિચારોમાં કૉલેજ આવી ગઈ. પોર્ચમાં એના સ્વાગત માટે સૌને ઊભેલાં જોયાં. ઉત્તરાની જ કૉલેજમાં એ આજે મહેમાન હતી. એનું સન્માન થઈ રહ્યું હતું. ઉત્તરાનું ગૌરવ સૌનું ગૌરવ બની ગયું હતું.

વર્ષોના અનુભવ પછી ઉત્તરાએ એક પુસ્તક લખ્યું હતું. ‘ભારતીય નારીની સામાજિક ચેતનાઃ ઉદય અને વિકાસ’. ઉત્તરાએ એ પુસ્તકને પાઠ્ય પુસ્તક તરીકે સ્વીકારાય એથી વધુ અપેક્ષા સેવી પણ નહોતી અને એનાં પુસ્તકને અકાદમી અવૉર્ડ મળ્યો. રાજ્યકક્ષાએ પુસ્કારનો સમારંભ આવતા મહિને હતો પણ કૉલેજમાં તો એ પહેલાં જ સન્માનનો કાર્યક્રમ ગોઠવાયો.

ફૂલોથી સજાવેલા હૉલમાં ઉત્તરા પ્રવેશી ત્યાં આચાર્યે ઊઠીને એનું સન્માન કર્યું. એ જરા સંકોચાઈ ગઈ. અને પછી તો સ્તુતિ, ફૂલહાર, પ્રસંશા, વીણાપાણિની મૂર્તિથી સન્માન…

એ વિચારતી રહી કે આશુ કે એના પપ્પા અહીં હોત તો એમને ખબર પડત કે ઘરની બહાર એનું કેટલું સન્માન થઈ રહ્યું છે! જે દિવસે એને કૉલેજના ફંકશન માટે આમંત્રણ આપવા આવ્યા ત્યારે પણ ગિરીશ કેવા દયામણા અવાજે બોલ્યો હતો!

“હા ભાઈ, અમે તો ઉત્તરાને પૂરેપૂરી સ્વતંત્રતા આપી દીધી છે. કહ્યું છે કે ઘરનું અમે સંભાળી લઈશું. ઘરની અને અમારી ચિંતા કર્યા વગર તું તારા વિષય પર ધ્યાન આપ. અમે વિદ્વાન તો નથી પણ આવી રીતે એનાં કાર્યના સહયોગી બનવા પ્રયત્ન કરી શકીશું ખરા..”

ત્યારે તો ઉત્તરાને થયું કે બધાની હાજરીમાં જ ગિરીશનો દંભભર્યો એ નકાબ ચીરી નાખે, પણ એણે પોતાની ચીઢ મનમાં જ દબાવી દીધી. ગૃહસ્થીનું નાટક પણ સંભાળી લેવું પડે છે.

આ ક્ષણે એ પ્રસંગની યાદથી એ અતિ વિહ્વળ બની ગઈ. એના સન્માનનો આનંદ અને ઉત્સાહ ઓસરી ગયો અને જ્યારે એના વક્તવ્યનો સમય આવ્યો ત્યારે આગલી રાત્રે તૈયાર કરેલી સ્પીચના શબ્દો પણ એને યાદ ન આવ્યા. પહેલી વાર એને કાગળની જરૂર પડી. સમારંભમાં એને સાંભળવા ઉત્સુક સૌને લાગ્યું કે એ અતિ ભાવવિભોર બની ગઈ છે, બાકી એ તો સાક્ષાત સરસ્વતી છે. એને વળી શબ્દોની શી ખોટ?

ફંકશનના સમાપન પછી અડધા ડઝન જેટલા લોકો એને ઘર સુધી મૂકવા આવ્યા હતા. ઉત્તરાને અર્પણ થયેલા ફૂલહાર, ભેટ સામગ્રી એમની પાસે હતી.

ઘરે પહોંચ્યા ત્યારે દરવાજો બંધ હતો.

નીકળી ત્યારે કોઈ એને વિદાય આપવા ઊભું નહોતુ કે નહોતું અત્યારે કોઈ એને આવકારવા હાજર.

“ફરી અભિનંદન, મેડમ. હવે અમે જઈએ.” સાથે આવેલા ટોળામાંથી કોઈ બોલ્યું.

બંધ બારણેથી જ ચાલ્યા જશે આ લોકો? જાણે વિખૂટા પડી જવાનો, એકલાં પડી જવાનો ભય એને ઘેરી વળ્યો. “અરે! આવી આનંદની ક્ષણો પછી હવે ફરી એ સાવ એકલી?”

આ એકલતાના ઓથારથી બચવા એણે સૌને રોકવા પ્રયાસ કર્યો.

“અરે, એક એક કપ કૉફી તો પીતા જાવ.”

અને એણે એટલા જોરથી દરવાજાની ઘંટડી દબાવી, જાણે કે ઘર અને એનાં મનની અંદરનો સન્નાટો ચીરી ના નાખવો હોય?

‘પ્રિય રાગ’ -રાષ્ટ્રદર્પણ (Atlanta-USA)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

પ્રિય રાગ, 

પ્રિય કહેવાનો કોઈ અધિકાર તો છે નહીં છતાં પ્રિય હતી અને પ્રિય રહીશ એટલે પ્રિય સિવાય અન્ય સંબોધન પણ નથી સૂઝતું. 

આજે મારો આ બીજો પત્ર તને મળશે પણ હું નહીં મળુ. કદાચ મળવાનું આપણાં નસીબમાં લખાયું જ નહીં હોય નહીંતર સાવ સામેની સોસાયટીમાં રહેતાં હોઈએ અને નદીના બે કિનારાની જેમ સમાંતર વહેતાં રહેવાના બદલે ક્યાંક, ક્યારેક તો આપણું મિલન થયું હોત. ન થયું એ આપણી નિયતી હશે. પણ હંમેશાં તારી સ્મૃતિ મનમાં કૉલેજના એ પ્રથમ દિનની જેમ યથાવત રહે એ મારો નિર્ણય છે.

આજે પણ મને કૉલેજનો એ પહેલો દિવસ બરાબર યાદ છે. કૉલેજ એન્ટ્રન્સના કૉરિડૉરમાં બંને સાઇડના નોટિસબોર્ડ પર બી.એ ફર્સ્ટ ઇયરથી માંડીને ફાઇનલ ઇયરના ક્લાસની ડિટેલ મૂકાયેલી હતી. હજુ તો હું એની પર અછડતી નજર નાખું ત્યાં તું હાંફળીફાંફળી આવી. થોડા હડબડાટમાં મારી સાથેહિરેરક

“સોરી..સોરી.” બોલતી તું જરા દૂર ખસી. બસ આટલી અમસ્તી આપણી પહેલી અણધારી મુલાકાત. પણ તે સમયનો તારો થોડોમૂંઝાયેલો અને છોભીલો ચહેરો મારી સ્મૃતિમાં અકબંધ છે.

કૉલેજની અન્ય યુવતીઓ કરતાં તું અલગ હતી. સાવ સાદા ઓલ્ડ ફેશન કહેવાય એવાં કપડાં, તેલથી ભરપૂર વાળ છતાં, કશુંક તો એવું તારા ચહેરામાં હતું જે મને આકર્ષિત કરી ગયું. કદાચ ચહેરા પરની સુરખી, ગોરા ચહેરા પર હડપચીની સહેજ જ ડાબી બાજુ પરનો મોટો તલ કે પછીબોલે કે હસે ત્યારે ગાલમાં પડતાં ખંજન કે પછી મૌસમી ચેટર્જી જેવો માસૂમ ચહેરો?

ક્લાસમાં હું હંમેશાં એવી રીતે બેસતો જેથી તારી જાણ બહાર પણ સતત તને જોઈ શકું. તું કાયમ બસમાં આવતી અને હું સાયકલ પર. એક વાર સાયકલમાં પંક્ચરના લીધે મારે બસમાં કૉલેજ જવાનું થયું. તું પણ એ જ બસમાં! 

અને બસ, પછી તો મારી સાયકલનું પંક્ચર ક્યારેય રિપેર થયું જ નહીં. 

ક્યારેય તને કોઈનીય સાથે ઝાઝું ભળતા જોઈ જ નહોતી તો વળી મારી સાથે બોલે એવું તો હું સપનાંમાંય વિચારી શકું એમ નહોતો. રાગિણી નામ તો ઘણા સમય પછી જાણ્યું. પણ એથી શું ફરક મને પડ્યો? બસ ઇબાદતની જેમ તને ચાહી છે.

એક દિવસ તું જરા જુદી રીતે તૈયાર થઈને કૉલેજ આવી હતી. દૂરથી તને આવતી જોઈને મારું હૃદય એક ધબકારો ચૂકી ગયું હતું. હળવા પીચ રંગમાં વ્હાઇટ કૉમ્બિનેશનનાં બુટ્ટા ભરેલું પંજાબી, કાનમાં એ બુટ્ટા જેવાં જ મોતીનાં નાજુક ઝૂમખા જેવી બુટ્ટી. 

એ દિવસે બસમાં તારી બાજુની સીટ પર બેસવા રીતસર ધસી ગયો હતો. 

“ખૂબ સરસ લાગે છે, તું.” તારા કાન પાસે ફુસફુસાતાં સ્વરે મારાથી કહેવાઈ ગયું.

અને બાપરે! એ સમયે શરમના શેરડાથી ગુલાબી થયેલા તારા ગાલ, જાણે ચહેરા પર ગુલાલ પથરાયું.

“આજે મારી બર્થડે છે. એટલે..” બસ આટલું જ તું બોલી અને મને એવું લાગ્યું કે મારી ઇબાદતનો સ્વીકાર થયો.

સતત એક વર્ષ આ ક્રમ ચાલ્યો. આ એક વર્ષમાં એટલો ફરક પડ્યો કે ડરતાં ડરતાંય તું બસમાં મારી બાજુમાં બેસતી થઈ. અને ત્યારે જાણ્યું કે નડીયાદ જેવા નાનાં ગામમાંથી તું અમદાવાદ ભણવા આવી હતી. નાનાં ગામની છોકરી વંઠી ન જાય એવા જવાબદારીના ભાનના લીધે નાની તને જરાય છૂટ આપવાના મતના નહોતાં. કૉલેજના નિશ્ચિત સમય સિવાય તને અમસ્તીય ક્યાંય બહાર કોઈની સાથે ભળતાં જોઈ નહોતી તો કૉલેજનાં ફંકશનમાં તો તારી હાજરીની અપેક્ષા ક્યાં રખાય?

હશે, એમ તો એમ. 

સોસાયટીથી થોડે દૂરના બસસ્ટેન્ડથી કૉલેજ અને કૉલેજથી પાછા એ બસસ્ટેન્ડ સુધીની ટોટલ ચાલીસ મિનિટની મુલાકાત પૂરતી છે એમ મેં મન મનાવી લીધું. સોસાયટીના બસસ્ટેન્ડ પર પણ સાવ અજાણ્યાની જેમ જ આપણે ઊભા રહેતાં અને પાછા ફરીએ ત્યારે સાવ અજાણ્યાની જેમ બસમાંથી ઉતરી જતાં.

અને સાચું કહું તો એ ક્રમ યથાવત રહ્યો હોત તો તને હું આમ સાવ અચાનક ગુમાવી ન બેઠો હોત. એક ભૂલ થઈ ગઈ મારાથી. કૉલેજની એક્ઝામ પૂરી થવાને આડે બે દિવસ બાકી હતા. કદાચ વેકેશનમાં તારેનડીયાદ જવાનું હતું. પૂરા અઢી મહિનાનો સમય મળ્યા વગર જ જવાનો હતો. બસની રોજની એ ચાલીસ મિનિટની મુસાફરીમાં જે વ્યક્ત નહોતો કરી શક્યો એ લાગણી મેં આખી રાત જાગીને પેલી ગુલાબી ચબરખીમાં ઠલવી દીધી પણ છેલ્લા દિવસે બસમાંથી ઉતરતાં તને આપવાની રહી ગઈ. સોસાયટીની ગલીમાં તું વળી ત્યાં સુધી તને જોતો ઊભો રહી ગયો જેવી તું દેખાતી બંધ થઈ કે પેલી ચબરખી યાદ આવી. કયું ઘર તારું એનીય ક્યાં ખબર હતી પણ હું થોડો બહાવરો બનીને તને એ આપવા દોડ્યો. થોડે આગળ જઈને તને રોકવા તારા નામની બૂમ મારી. અચકાઈને તું ઊભી રહી ગઈ અને મેં દોડીને એ ચબરખી તારા હાથમાં પકડાવીને આવ્યો એનાથી બમણી ઝડપે પાછો વળી ગયો. પણ હાય રે કિસ્મત..એ સમયે ત્યાં ઝાંપા પાસે ઊભેલાં નાની આ ઘટનાના સાક્ષીબન્યા એની તો ગલીના નાકે જઈને પાછી નજર કરી ત્યારે ખબર પડી.

બસ, એ દિવસ પછી કૉલેજ તો દૂર સોસાયટીના કોઈ રસ્તા પર પણ તું નજરે આવી નથી. સાત ભવ જેવા સાત સાત વર્ષ પસાર થઈ ગયાં અને અચાનક આજે તું નજર સામે આવીને ઊભી રહી….

સામે આવીને ઊભી રહી એમ તો કેવી રીતે કહું? હું એસ્કેલેટર પરથી નીચે તરફ ગતિ કરી રહ્યો હતો અને તને ઉપર આવતાં જોઈ. ફરી હૃદય એક ધબકારો ચૂકી ગયું. તને મળવાના તલસાટથી બહાવરો બની ગયો. 

આજે પણ તું એવી જ લાગતી હતી જેવી કૉલેજના પ્રથમ દિવસે. હા, ચહેરા પરની માસૂમિયતની સાથે થોડી પ્રગલ્ભતા ઉમેરાઈ હતી. ચહેરો થોડો ભરાવાના લીધે હડપચી પરનો કાળો તલ વધુ સ્પષ્ટ દેખાતો હતો. એના લીધે તારું સૌંદર્ય વધુ નિખર્યું હતું. પાસે આવે ત્યારે તને બોલાવા જઉં ત્યાં આંગળી થામીને તારી સાથે જ ઉપર સરી આવતાં ગલગોટા જેવા બાળક પર નજર ગઈ. કેટલાં વહાલથી તું એની વાત સાંભળતી હતી! 

અને…..અને….હું તારી નજરે ન આવું એમ આડો ફરી ગયો. તને પામવાની ઘેલછામાં ફરી તારા જીવનમાં કોઈ અણધાર્યો ઝંઝાવાત ઊભો નથી કરવો. 

સતત તને મળવાના તલસાટ સાથે જીવ્યો છું. એ જ મારી નિયતી છે. એવું નથી કે તારાં વગર મારું જીવન અધૂરું છે. બે વર્ષ પહેલાં મારાં પણ લગ્ન થયાં. મારી પત્ની અનુ, ખૂબ પ્રેમાળ છે. જીવન સુખમય છે. પણ હા, મનનાં એક ખૂણામાં તું હંમેશાં ધબકતી રહી છું.

ખબર છે તને? અરે, ક્યાંથી ખબર હોય?

ગયા વર્ષે અનુએ દીકરીને જન્મ આપ્યો. જે દિવસથી અનુની પ્રેગનન્સીના સમાચાર મળ્યા એ દિવસથી મનમાં દીકરીની ઝંખના જાગી હતી. અદ્દલ તારી પ્રતિકૃતિ જેવી દીકરી. ચહેરા પરની સુરખીથી માંડીને ગોરા ચહેરા પર હડપચીની સહેજ જ ડાબી બાજુ પરનો મોટો તલ, બોલે કે હસે ત્યારે ગાલમાં પડતાં ખંજન, મૌસમી ચેટર્જી જેવો માસૂમ ચહેરો….ના……ના …મૌસમી ચેટર્જી નહીં તારા જેવો માસૂમ ચહેરો એનો હોય એવું હું વિચાર્યા કરતો. અને નામ શું આપીશ એ પણ વિચારી લીધું હતું….રાગ.

તને પણ હું રાગિણીના બદલે રાગ જ કહેતો હતો ને? ખરા અર્થમાં તારા પ્રત્યેનો રાગ, તારા માટેની આસક્તિ જે અનુભવી છે, લગભગ એવી જ પણ જરા જુદા ભાવ, જુદી પ્રીતિ અત્યારે હું મારી દીકરી રાગ માટે અનુભવી રહ્યો છું.

આજે તને જોઈને મારું મન મારા વશમાં નથી રહ્યું. એટલે જ તો આ સાત વર્ષોનો ભાર અને ભાવ અહીં ઠલવી રહ્યો છું. હા, એક વાત નિશ્ચિત છે કે નથી આ ભાવ તારા સુધી પહોંચાડવો કે નથી મારે તારા સુધી પહોંચવું. આપણી નિયતીમાં મળવાનું લખાયુ હોત તો ત્યારે કે ક્યારેય આપણે છૂટાં પડ્યાં જ ન હોત ને?

આ ક્ષણે એક વાર તને મળવાની અદમ્ય ઇચ્છા જાગી છે, અદમ્ય તલસાટનો અનુભવ થઈ રહ્યો છે.. વિચારુ છું, મળીને શું કરીશ? તારા વિનાના આ સાત વર્ષો કેવી રીતે પસાર કર્યા એ કહીશ કે તે કેવી રીતે પસાર કર્યા એ જાણીશ?

ના…ના જવા દે… કદાચ મળ્યા પછી કદાચ આ તલસાટ શમી પણ જાય પણ મારે તો સતત આ તલસાટ, તને મળવાની અદમ્ય ઝંખનાને મારામાં ધબકતાં રાખવા છે. એમ કરીને તને મારામાં ધબકતી રાખવી છે. ખરેખર તો ત્યારે તારા વગર જીવી શકાશે કે કેમ એવું લાગવા છતાં આજે પણ જીવી રહ્યો છું ને? હજુ પણ જીવી લઈશ.

બસ, આ વિચાર સાથે તને લખેલા પત્રની ગડી કરીને એના ઝીણાં..ઝીણાં, ઝીણાં…ઝીણાં ટુકડા કરીને હવામાં વિખેરી રહ્યો છું. એ ઝીણાં..ઝીણાં, વિખેરાયેલા ટુકડાને પારિજાતનાં ફૂલોની જેમ જમીન પર પથરાયેલા જોઈ રહ્યો છું.

પાછળ રેડિયો પર ગીત વાગી રહ્યું છે, 

“તેરે બિના જિંદગી સે કોઈ શિકવા તો નહીં, શિકવા નહીં, શિકવા નહીં…

તેરે બિના જિંદગી ભી લેકિન, જિંદગી તો નહીં, જિંદગી નહીં, જિંદગી નહીં…..

વાર્તાલેખનઃ રાજુલ કૌશિક 

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1425836564607435/

‘ઘર- અમર માનસી કા’ (ગરવી ગુજરાતના દીપોત્સવી અંક ( લંડન -પશ્ચિમી જગતનાં સાપ્તાહિક -)માં પ્રસિદ્ધ વાર્તા

આ તે વળી કેવો યોગાનુયોગ! પ્રચુર પ્રેમમાં ગળાબૂડ હું અને માનસી. અમે સાથે જોયેલી એ પહેલી ફિલ્મ ‘આવિષ્કાર’ અને એમાં પણ નામ એ જ…. અમર અને માનસી.

એક રાતમાં બે વર્ષ જીવી લેતાં એ અમર અને માનસીથી જરાક જુદી અમારી કથા. જરા જુદું અમારું જીવન. જરા જુદા અમારા અનુભવ પણ એ સમયે તો ફિલ્મમાં ઘરની બહાર નેમ પ્લેટ પર ‘ઘર- અમર માનસી કા’ લખેલું જોઈને અમે એટલાં તો ખુશ થઈ ગયાં કે અમારાં ઘરની બહાર ‘ઘર- અમર માનસી કા’ નેમ પ્લેટ મૂકી દીધી હતી.

મારાં અને માનસીનાં પ્રેમલગ્ન હતાં. જ્યારે અમારાં લગ્ન થયાં એ કેવા મઝાના એ દિવસો હતા! એવું જ લાગતું કે આ સમય અહીં જ પૉઝ થઈ જાય તો કેવું! પણ આપણી ગતિનું રિમોટ તો સમયના હાથમાં. એ આપણી મરજીની પરવા જ ક્યાં કરે છે?

કોઈ સરસ ગમતું ગીત આવે ત્યારે આપણે એને ફરી રિવાઇન્ડ કરીને જોઈ લઈએ છીએ અને ન ગમતાં વિઝ્યુઅલ્સને ફાસ્ટ ફોરવર્ડ કરીએ છીએ. એમ જ આપણાં જીવનની ગમતી પળો જરા પૉઝ થઈ જાય એવું વિચારીએ ત્યાં સમયની ગતિ ફાસ્ટ ફોરવર્ડ થઈ જાય અને વ્યથાની પળોને ફાસ્ટ ફોરવર્ડ કરવા ઇચ્છીએ ત્યારે સમય એને સ્લો મોશન પર મૂકી દે.

મારાં અને માનસીનાં પ્રેમલગ્નનો સમય ફાસ્ટ ફોરવર્ડ થઈને સીધો અટક્યો હતો અમનના અગિયારમાં વર્ષે. અમર અને માનસીનો અમન. અમનનો જન્મ થયો ત્યારેય અમને એવું થયું હતું કે આ સમય, આ ક્ષણ અહીં જ પૉઝ થઈ જાય તો કેવું! પણ ના, સમયના હાથનું રિમોટ ક્યાં આપણી મરજી માને છે?

મારા જેવો ઘંઉવર્ણો વાન અને કાળા ઝુલ્ફા જોઈને અમન મને મારા જેવો લાગતો. અમનના સહેજ તીખા નાક નકશી માનસી જેવાં હતાં એ જોઈને માનસી પોરસાતી. અમન કોનો અને કોના જેવો વધારે લાગે છે એ નક્કી કરવામાં કેટલીય વાર અમારી વચ્ચે મીઠ્ઠી તકરાર થતી.

અને આજે….

અમન મારા એકલાનો નથી એમ કહીને બંને એની જવાબદારીમાંથી છટકવા મથીએ છીએ. વાત જાણે એમ બની કે, અમનનાં બાળપણથી માંડીને એ સ્થાયી થાય ત્યાં સુધીનું એનું ભાવિ કેમ કરીને સલામત જ નહીં સદ્ધર અને સમૃદ્ધ બને એવી ઇચ્છાને પહોંચી વળવા અમે જાણે બંને હોડમાં ઉતર્યા.

અમનના જન્મ સમયે માનસીએ થોડો સમય જોબ પર લીવ મૂકી દીધી હતી. અમનને પ્લે ગ્રુપમાં મૂક્યો ત્યાં સુધી એને પોતાની પળેપળ અમન માટે જીવી લેવી હતી. એ પછી અમનનું ભાવિ સદ્ધર બનાવવાની અમે બંનેએ જાણે કમર કસી.

માનસીને એક સાથે ત્રણ મોરચા સંભાળવા પડતાં. ઘર, જોબ અને અમનનો અભ્યાસ. શરૂઆતમાં તો થોડો સમય અમનના અભ્યાસ અને સાંજની પ્રવૃત્તિ તરફ મારું ધ્યાન રહેતું, પણ હવે જોબ પર પ્રમોશન અને ક્યારેક કામ આટોપવા માટે કરવા પડતા ઓવર ટાઇમના લીધે મારી જવાબદારીઓ વધી સાથે સ્ટ્રેસ પણ. અમનના અભ્યાસનો તમામ બોજો પણ માનસી પર વધ્યો.

“માનસી…. હજુ ડિનરને કેટલી વાર છે? સમજ નથી પડતી આજકાલ તું કરે છે શું? આઠ વાગવા આવ્યા અને હજુ ડિનર તૈયાર નથી?”

“હા તો? મારે બાર હાથ હોત તો સારું થાત પણ શું કરું, માત્ર બે જ હાથ છે ને ભઈસાહેબને એકાદ વસ્તુથી ક્યાં ચાલે છે? પ્લેટમાં દરબાર ભરેલો ન દેખાય તો તો સાવ મૂડ ઑફ.”

માનસીનો અવાજ મીઠ્ઠો અને હલકદાર હતો. એના અવાજમાં જાણે પંખીઓના ટહુકા હતા. હંમેશાં કિચનમાં રસોઈ બનાવતા ગીતો ગણગણતી માનસીનો તીણો અવાજ આજે કાનને ભેદીને મનને છેદી ગયો. કામના વધતા જતા બોજાના લીધે બંને વચ્ચે વાત ચણભણથી શરૂ થઈને વાગ્બાણ સુધી પહોંચી હતી. વાતમાં સંવાદ ઓછા અને વિવાદ, વિખવાદ વધ્યા હતા. અમનનાં ભાવિ માટે ગુલાબની સેજ પાથરવાની લાયમાં ક્યારે કાંટા વેરવાના શરૂ કર્યા એ ભાન અમે ભૂલ્યાં.

Chubby Cheeks, dimpled chin, Rosy lips, teeths within,

Curly hair, very fair, Eyes so blue,

lovely too, mumma’s pet, Is that you? 

No Dadda”s pet Is that you?

અમન કોનો વધુ પૅટ છે કે કોણ અમનનું વધુ પૅટ છે. એવું અમનને પૂછતાં રહેતાં અમે બંને,

“તું તો ડૅડાનો પૅટ છું. તું તો મમ્માનો પૅટ છું, જા તને એ હોમવર્ક કરાવશે” એવું કહેતાં થઈ ગયાં. 

અમનને એનાં નામનો અર્થ એને સમજાય એ પહેલાં અમન શબ્દનો અર્થ અમે ભૂલી ગયાં. અમનને કોણ હોમવર્ક કરાવે કે કોણ ભણાવે એની જીદ ઘરમાં હવે રોજેરોજ માથાકૂટ થવા માંડી હતી.

પેરેન્ટ્સ મીટિંગમાં કોણ જશે એની ચર્ચા હવે જરા ઊંચા અવાજે થતી જે રૂમમાં ભરાયેલા અમનના કાને પહોંચતી.

“મમ્મા-ડૅડા, મારું રિઝલ્ટ આવ્યું છે. ટીચરે તમારી સાઇન મંગાવી છે.” આજનાં યુદ્ધવિરામ પછી અમન ડરતાં ડરતાં રિઝલ્ટ પેપર્સ લઈને અમારી સામે ઊભો હતો. અમન મેથ્સમાં ફેલ થયો હતો.

“આ જો, તારી બેદરકારીનું પરિણામ…”મારો ગુસ્સો સાતમા આસમાને.

“મેથ્સ કોણ ભણાવતું હતું? મેં તો પહેલેથી કીધું’તું કે ગણિતમાં મારી ચાંચ નથી ડૂબતી.” માનસીનો ગુસ્સો વ્યાજબી હતો. 

વાત માનસીની સાચી હતી. અમનને ભણાવવાના વિષયો વહેંચેલા હતા. મેથ્સ, સાયન્સ મારા વિષયો, લૅંગ્વેજ અને સોશિઅલ સ્ટડી માનસીનાં. કેટલીય વાર અમનનાં મેથ્સનાં ઓછા માર્ક તરફ મારું ધ્યાન દોરવા એ મથી હતી પણ કામથી કંટાળીને આવ્યા પછી મને મેથ્સની માથાકૂટ માફક નહોતી આવતી અને આજે પરિણામ સામે હતું.

ફરી એકવાર સાઇન કોણ કરશે એની ચર્ચા અને રીસમાં રિઝલ્ટ પેપર્સ સાઇન કર્યા વગરનાં રહ્યાં.  

બીજા દિવસે મોસ્ટ ઇમ્પોર્ટન્ટ લખેલું સીલ કવર લઈને અમન અમારી સામે ઊભો હતો. માનસીએ કવર ખોલીને વાંચ્યું, બીજા દિવસે બંનેએ એક સાથે ટીચરને તાકીદે મળવું એવી નોટિસ હતી. અડધા દિવસની રજા મૂકીને અમે ટીચરની સામે બેઠાં હતાં. ટીચરે એક શબ્દ બોલ્યા વગર અમનનાં રિઝલ્ટ પેપર્સ અમારી સામે ધર્યાં. રિઝલ્ટ પેપર્સ પર અમને પોતાની સાઇન કરી હતી.

હું અને માનસી સ્તબ્ધ, બુતની જેમ બેસી રહ્યાં.

“રિઝલ્ટ પેપર્સ પર સાઇન કરવાં મમ્મા અને ડૅડા બંને ઝગડતાં હતાં. મારા માટે થઈને બંને ઝગડે એવું મને નથી ગમતું એટલે મેં જાતે મારી સાઇન કરી ટીચર.”

અમનનો સાવ ભોળો, નિર્દોષ ચહેરો અને અવાજની કરુણા અમને દ્રવિત કરી ગઈ. અલગ અલગ દિશાએથી સ્કૂલે પહોંચેલાં અમે બંને પાછાં ઘર તરફ જવાં નીકળ્યાં ત્યારે સાથે હતાં. મારી અને માનસીની આંગળી થામીને અમારી વચ્ચે ચાલતા અમનના ચહેરા પર ભોળપણ, નિર્દોષતાની સાથે વિશ્વાસની ઝલક જોઈને અમારાં બંનેની આંખો તરલ બની હતી. ક્યારેય અમન તરફ ઉપેક્ષા નહીં કરીએ એવા નિર્ણય, વણબોલ્યાં કરાર સાથે મેં અને માનસીએ વધુ દૃઢતાથી અમનની આંગળી થામી લીધી હતી.  

અજાણતાં એ દિવસે માત્ર એક વાત કહીને અમારી માનસસ્થિતિ અને માનસિકતા બદલી નાખનાર અમન આજે સફળ સાઇકૉલજિસ્ટ તરીકે ખ્યાતિ પામી ચૂક્યો છે. એની ઑફિસની બહાર ડૉ.અમન લખેલી ચકચકિત નેમ પ્લેટ શોભી રહી છે.

આજે પણ દર દિવાળીએ ઘર સજાવતી માનસી ‘ ઘર-અમર માનસી કા’ નેમ પ્લેટ પીતાંબરીથી ચકચકિત કરવાનું ચૂકતી નથી.

વાર્તાલેખન–રાજુલ કૌશિક

કાશ

હું નિશાંત અને એ આદિત્ય

“આજે અચાનક પાંચ વર્ષ પછી અમદાવાદ એરપોર્ટ પર મુંબઈથી આવતી જેટ એર-વેઝના પેસેન્જરને રિસીવ કરવા આવેલાં સૌમિલ અને જ્હાન્વી પર મારી નજર ગઈ.

“આ પાંચ વર્ષનો ગાળો એટલો લાંબો પણ ન કહેવાય છતાં મને તો જાણે એ અંતહીન લાગ્યો છે. ક્યાંકથી શરૂ થઈને કોઈ નિશ્ચિત દિશાએ પહોંચવા નીકળેલો પ્રવાસી રસ્તાની ભુલભુલામણીમાં જ ક્યાંક અટવાઈ ગયો હોય એવી વિચિત્ર મારી મનોદશા હતી, દિશાહીન છતાં આટલા વર્ષો હું ચાલતો જ રહ્યો છું.

“મારા ડેસ્ક તરફ જવાના બદલે સૌમિલ-જ્હાનવીના મહેમાન આવે એ પહેલાં એમને મળવા હું એમની તરફ વળ્યો. એમને મળવાનો મને વધુ ઉત્સાહ હતો કે એમને મળીને આ પાંચ વર્ષોનો ગાળો ઓગાળી નાખવાની ઇચ્છા હતી એ વિચારનો જવાબ મળે એ પહેલાં હું એમની પાસે પહોંચ્યો.

“મને જોઈને જ્હાનવી ચોંકી પણ સૌમિલ તો રાજી જ થયો હશે એવું મને લાગ્યું. ઉતાવળી મુલાકાતમાં બીજી વાત તો શું થાય પણ નિરાંતે મળવા એમનાં ઘેર જવાનું નિમંત્રણ સામેથી મેં માંગી લીધું. મુંબઈથી આવનારા મહેમાન જાય પછીના અઠવાડિયે મળવાનું નક્કી કરીને છૂટાં પડ્યાં.

“ડિંગ ડોંગ… ડિંગ ડોંગ… મનમાં તો એમ હતું કે મને મળવા સૌમિલ અધીરો થઈને બારણે રાહ જોતો જ ઊભો હશે પણ, ચાર-પાંચ વાર ડોરબેલ વગાડ્યા પછી સૌમિલે બારણું ખોલ્યું.

“આવ દોસ્ત.” ઉમળકાના બદલે સાવ આવો ઔપચારિક આવકાર? હું થોડો ઝંખવાયો. સૌમિલ તો કેવો ઉત્સાહી હતો. અમારા સૌમાં સૌમિલ સૌથી તરવરિયો. બોલકો પણ એટલો કે ક્યારેક કૉલેજ આવતા એને મોડું થયું હોય તો એની બકબક વગર અમે સૂના પડી જતાં. અને આજનો આ સૌમિલ! કૉલેજના દિવસો યાદ આવતા મારાથી સહજ સરખામણી થઈ ગઈ.

“કૉલેજના એ ચાર વર્ષો દરમ્યાન પાંચ જણનાં અમારા ગ્રુપમાં હું, આદિત્ય, ઉષા, જ્હાનવી અને સૌમિલ. મૂળ જયપુરનાં મલ્ટિપલ બિઝનેસ ધરાવતા મારવાડી પરિવારનો છતાં વાસ્તવિકતાની નક્કર ભૂમિ પર વસતો, અમદાવાદ ભણવા આવેલો આદિત્ય સૌથી ઠરેલ. એ હંમેશાં કહેતો કે પ્રેમમાં બંધ આંખોએ પડાય તો ખરું પણ, લગ્ન તો ખુલ્લી આંખે જ થાય. પ્રેમ કરતાં પહેલાં વિચાર ન આવે પણ લગ્ન કરતાં પહેલાં સો વાર વિચારવું પડે નહીં તો સિલકમાં આખી જિંદગીનો પસ્તાવો રહી જાય.

“છતાં કૉલેજમાં હતાં ત્યારે જ સૌમિલ અને જ્હાનવી બંધ આંખે પ્રેમમાં પડી ચૂક્યાં હતાં. અને આંખો ખૂલે એ પહેલાં પરણી ચૂક્યાં.  સૌમિલ અને જ્હાનવી પરણે એ પહેલાં જ કૉલેજનાં ત્રીજા વર્ષે જ આદિત્ય એના પિતાની બીમારીના કારણે  જયપુર પાછો ચાલ્યો ગયો. થોડા સમય પછી તો એ સંપર્કમાં પણ રહ્યો નહોતો.

“આજે સૌમિલ અને જ્હાનવીનું સાવ સામાન્ય ટેનામેન્ટ જોઈને આદિત્યની વાતનો અર્થ સમજાતો હતો. કૉલેજ પૂરી થઈ પણ સરખી, સ્થાયી નોકરી મળે એ પહેલાં જ બંને ઉતાવળે પરણી ગયાં અને લાગે છે કે હવે નિરાંતે પસ્તાતા હશે.

“એમનાં નસીબમાં એમ જ લખાયું હશે.. જો કે આમ જોવા જઈએ તો મારું પણ કંઈક એવું જ હતું. કૉલેજના એ વર્ષો દરમ્યાન હું અને ઉષા થોડાંથોડાં, હળવેહળવે નજીક આવતાં ગયાં.

કૉલેજના સમરકેમ્પ અને કુલુ મનાલીનાં ટ્રેકિંગ દરમ્યાન હું અને ઉષા વધુ નજીક આવ્યાં.

“ઉષા કેવું નામ? એવું નામ –જેનો અર્થ છે મળસકાનું અજવાળું, પરોઢનો પૂર્વ દિશામાંનો રાતી ઝાંઈનો પ્રકાશ.

“હું જ્યાં જઉં ત્યાં અજવાળું પાથરી દઉં, મળસ્કે પૂર્વ દિશામાં રેલાતા રાતી ઝાંયનો પ્રકાશ છું.” ઉષા કહેતી.

“નિશાંત મારું નામ. રાત્રિનો અંતભાગ, કેવો યોગાનુયોગ!.મારાં અને તારાં નામમાં! કેટલાં નજીક નજીક આપણે? રાત્રિનો અંત ભાગ પૂર્ણ થવા આવે અને તું પરોઢ થઈને આવે.”

“આ બધી વાતો કવિતામાં જ સારી લાગે કવિ મહાશય. જીવન ઠાલી વાતો કે કવિતાથી ન જીવાય. એના માટે તો કામધંધો જોઈએ. જઠરાગ્નિ જાગે ત્યારે એમાં કવિતાનાં કાગળિયા ન હોમાય. ભલે પકવાન ન હોય તો પણ સાદું ભોજન તો જોઈશ જ.”

“કવિ બનવાના મારા ધખારા સામે ઉષાને સખત વાંધો હતો.

“અરે ભાઈ, બધું થઈ પડશે. આ સમય છે સપનાં જોવાનો. સપનાંની દુનિયામાં જીવવાનો.”

“કેમ, સપનાની દુનિયામાં ભૂખ ન લાગે? ત્યાં પરીઓનાં પ્રદેશમાં ઝાડ પર પૈસા ઊગેલા જોયા કે કોઈ પરી તારા માટે પ્રાણ પાથરીને બેઠી છે કે કવિરાજ નિશાંતકુમાર આવશે અને એમના અછોવાના કરીશું? એ બધી વાહિયાત વાતોથી વડાં ન તળાય. નાદાન ન બન. કામધંધો શોધવા માંડ.”

“કોણ જાણે દુનિયાભરના કેટલાય કવિ કે લેખકોને એણે  ભૂખે મરતા  ના જોયા હોય એમ

ઉષા અકળાતી.

“ઉષા આવી વાત કરતી ત્યારે મને બાપુ યાદ આવતાં. એ મારો  કાન જ આમળવાનું બાકી રાખતા પણ, એમના ઠપકો ભરેલા શબ્દો અને ભાષા કાન આમળવાથી જરાય ઓછાં નહોતાં.

બાપુએ મારા માટે કેટકેટલી સિફારિશ કરી હશે! ઉષાએ પણ છાપામાં નોકરી માટે જેટલી જાહેરખબર આવતી એની કાપલી કાપીને મારા હાથમાં પકડાવતી. પણ, કોને ખબર મને આવી વાતો ક્ષુલ્લક લાગતી.

“અખબારો, મેગેઝીનમાં નામ અને તસવીર સાથે કવિ, ગઝલકાર નિશાંત મહર્ષિનાં કાવ્યો વિશે ચર્ચા થતી હોય,  સાહિત્યના ઉચ્ચ એવૉર્ડ મળે અને તાળીઓના ગડગડાટની વચ્ચે હું એ સ્વીકારતો હોઉં, ચપોચપ ફ્લેશલાઇટના ઝબકાર વચ્ચે વચ્ચે કોઈ પત્રકાર માઇક મારી પાસે ધરીને, “આપ કો કૈસા લગતા હૈ” જેવા સવાલોની ઝડી વરસાવતા હોય. ઑડિયન્સમાં બેઠેલી ઉષા મને મલકતાં ચહેરે જોતી હોય. એની બાજુમાં બેઠેલાં મા-બાપુના ચહેરા પર એમના દીકરાની ખ્યાતિનું ગૌરવ છલકાતું હોય…

“આહાહા….

“બંદાએ તો તખલ્લુસ પણ વિચારી રાખ્યું હતું. –  -મહર્ષિ-

“મનમાં આવા ખયાલી પુલાવ પકવતો હોઉં  ત્યારે બાપુ આવીને કોઈ ઇન્ટર્વ્યૂ લેટર હાથમાં પકડાવતા ત્યારે ધડામ કરતો ધરતી પર પછડાતો. એ પછડાટની માંડ કળ વળે એ પહેલાં તો એક એવી પછડાટ વાગી કે જેની કળ આજ સુધી વળી નથી.

“કૉલેજનું છેલ્લું વર્ષ પૂરું થતાં જ ઉષા કોણ જાણે ક્યાં ચાલી ગઈ. જાણે ધરતી ગળી ગઈ કે અજાણી ભોમકામાં ઉતરી ગઈ! એ પછી આસમાનમાંથી સીધો જ હું ધરતી પર પટકાયો. અને પટકાવાની સાથે સીધો દોર થઈને બાપુની સિફારિશને લીધે મળેલી એરપોર્ટ પર કસ્ટમ ઑફિસરની આ એકધારી ઘરેડની નોકરીમાં જોતરાઈ ગયો.

“આજે સૌમિલ અને જ્હાનવીનાં ઘેર આવવા પાછળ મિત્રોને મળવા ઉપરાંત ઉષા વિશે જાણવાની ઉત્સુકતા હતી પણ હતી.  સમજાયું નહીં કે ઉષા વિશે સૌમિલને સાચે જ ખબર નહોતી!  અને જ્હાનવી તો જાણે અજાણ હોવાનો ડોળ કરતી હતી એવું મને લાગ્યું.  ફરી મળાય તો ઠીક અને ન મળાય તોય ઠીક જેવા ભાવ સાથે અમે છૂટાં પડ્યાં.

“થોડા વસવસા સાથે એ રવિવારી સાંજ ખતમ થઈ. ફરી સોમવારી સવારની ઘરેડ કહો કે પરેડમાં લાગી ગયો. એ પછી દિવસો…મહિનાઓ પસાર થતાં રહ્યાં. અને આજે અચાનક સમયનું પાનું જાણે ઉંધી કરવટ બદલીને સામે આવી ગયું. 

“કહે છે ને કે સૌના સુખનાં કે દુઃખના દિવસો એક સરખા નથી હોતા. સવારની દુબાઈની ફ્લાઇટના કસ્ટમ ક્લિયરન્સ સુધી ચાલી આવતા પેસેન્જરમાં ઉષાને આવતી જોઈ.  તે ક્ષણે તો હું મારી એ સોમવારી સવારને સુખની વ્યાખ્યામાં મૂકું કે દુઃખની એ નક્કી ના કરી શક્યો કારણકે ઉષાની સાથે આદિત્ય પણ હતો.

“સાવ સામાન્ય ઔપચારિક સ્મિત આપીને ઉષાએ મને હેલ્લો કહ્યું પણ આદિત્ય તો સાચે જ ખુશ થઈ ગયો હશે એવું લાગ્યું. કસ્ટમ ક્લિયરન્સની પ્રોસેસ પૂરી થઈ. આદિત્યે એનો સેલ નંબર આપ્યો. એક દિવસ માટે એરપોર્ટની સામે ‘ધ ઉમ્મેદ’માં એ લોકો  રહ્યાં હતાં. એક બિઝનેસ ડીલ સાઇન કરીને બીજા દિવસની સવારે જયપુર જવા નીકળવાનાં હતાં. સાંજે સાથે ડિનર કરવાનું પ્રોમિસ લઈને છૂટાં પડ્યાં.

“સાંજે ‘ધ ઉમ્મેદ’ના ડાયનિંગ રૂમમાં અમારું ટેબલ બુક હતું. ઉષા આજે પણ એવી જ તાજગીભરી લાગતી હતી. પણ હા, એનાં પહેલા જેવી ચંચળતાના બદલે થોડી ગંભીરતા આવીને ગોઠવાઈ ગઈ હતી.

“પિતાની બીમારીના લીધે આદિત્યે અમદાવાદની કૉલેજ અધવચ્ચે છોડી દીધી હતી પણ જયપુર જઈને એણે ફેમિલી બિઝનેઝમાં અને પછી બે વર્ષ અમેરિકા જઈને માસ્ટર્સ કર્યું. ફેમિલી બિઝનેસની શક્ય હતી એ તમામ ઊંચાઈઓના શિખરો એણે સર કર્યા. ખૂબ ઉત્સાહથી એ વાત કરતો હતો. એની વાતોમાં આપવડાઈ નહીં પણ ખાનદાની શાલીનતા હતી.

“વચ્ચે એક બિઝનેસ કોલ આવતાં એ , “Excuse me. Will be back soon.” કહીને એ ઊભો થયો.

“એ પછી મારી અને ઉષા વચ્ચે થોડી ક્ષણો નિરવ પસાર થઈ.

“કેમ છું તું? ઉષા?  સાવ ચૂપચાપ, કોઈ કારણ આપ્યા વગર મારી જિંદગીમાંથી ચાલી ગઈ?” માંડ આટલું હું બોલી શક્યો.

“હવે એ જૂની વાતો ન ઉખેડીએ તો જ સારું નિશાંત. ઘણું સમજાવ્યો હતો તને પણ તું તારી સપનાંની દુનિયાની બહાર એક વાસ્તવિક વિશ્વ છે એ સમજવા જ માંગતો નહોતો. મારા પછી મારી નાની બહેન પણ હતી. તું સેટલ થાય ત્યાં સુધી મારાં પપ્પા રાહ જોવા તૈયાર નહોતાં. આદિત્યને હું પસંદ હતી. એ તારાં અને મારાં વિશે બધું જાણે છે, રાધર જાણતો જ હતો એટલે એની લાગણી વ્યક્ત કર્યા વિના જ એણે ખસી જવાનું પસંદ કર્યું અને બનવાકાળ એના પપ્પાની બીમારીનું ઓઠું પણ મળ્યું. એ ચૂપચાપ ચાલી નીકળ્યો. એ ખરો પ્રેમી હતો અને મિત્ર પણ એટલો જ સાચો. સૌમિલ અને જ્હાનવી પાસેથી સતત એ આપણી ખબર રાખતો હતો. પપ્પાએ જ્યારે તને છોડી દેવાનો અંતિમ નિર્ણય આપ્યો ત્યારે જ્હાનવી પાસે હું સાવ ભાંગી પડી હતી. એ મને આશ્વાસન આપવા સિવાય એ પણ કંઈ કરી શકે એમ નહોતી. બંધ આંખનો પ્રેમ અને આંખ ખૂલે એ પહેલાંના ઉતાવળા લગ્નના પરિણામ જ્હાનવી અનુભવી રહી હતી.

“આદિત્ય જેવો આપણાં જીવનમાંથી ચૂપચાપ ચાલી ગયો હતો એવો જ એક દિવસ આવીને ઊભો રહ્યો. આગળની વાતોનો ઉલ્લેખ કર્યા વગર પપ્પા પાસે મારી સાથે લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. એ દિવસથી માંડીને આજ સુધી ક્યારેય એણે અણસાર સુદ્ધાં આવવા નથી દીધો કે એ આપણાં વિશે જાણતો હતો. અને મેં એને અણસાર નથી આવવા દીધો કે જ્હાનવીએ મને બધી વાત કરી છે. ખૂબ સ્વસ્થતાથી અમે આ સંબંધ સ્વીકારીને જીવી રહ્યાં છીએ.

“કાશ, નિશાંત તું થોડો વ્યહવારું બન્યો હોત તો! હશે, આપણાં નસીબમાં જે નિર્માણ થયું હશે એ બન્યું.”

“ડિનર કરીને છૂટાં પડ્યાં ત્યારે મને નિશાંત અને આદિત્ય વચ્ચેનો ભેદ સમજાયો. નિશાંત અને આદિત્ય વચ્ચે રાત અને દિવસના સંધિકાળ સમી ઉષા હતી.

“રાત્રીના અંત ભાગ સમા મારા જીવનનો અંધકાર મારામાં જ સમેટીને હું ઊભો થયો ત્યારે આદિત્યના આવવાથી પરોઢ પહેલાંની રાતી ઝાંઈ સમો ઉજાસ ઉષાના ચહેરા પર હું અનુભવી શક્યો.

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૧૨/ વિજય શાહ

મૃણાલે જ્યારે ગાયત્રીબહેનને નાની બનવાનાં છે એ સમાચાર આપ્યાં ત્યારે એમના આનંદની અવધિ નહોતી. જો કે ખુશ તો બધા જ હતા..પણ સંવેદનાઓ જ્યાં શુભ્ર અને ઉજ્વળ હોય ત્યાં આનંદનો અનુભવ વધુ હોય. તેમના મનમાં હવે મૃણાલ તેનું ઘર કરશે તેવી હાંશ પણ બંધાવા માંડી હતી. આમેય સામાન્ય ઘરની છોકરી કાપડની મિલ માલિકનાં મોભાદાર પરિવારમાં સ્થિર થતી જાણીને આનંદ કોને ના થાય?

કૈરવ પણ ખુશ હતો.. મૃણાલ હવે સાચા શબ્દોમાં “શેઠ”નો વંશવેલો આગળ વધારશે. ભુજ ઉપર શૉ સફળ થયા પછી તેનાં ચિત્રો અને મૃણાલે કરેલી સમીક્ષા ઉપર બહાર પડેલ પુસ્તક “ કંપન”ની ત્રીજી આવૃત્તિ વખતે પ્રસિદ્ધ પુસ્તક પ્રકાશક પ્રભુ આશર બે લાખ રૂપિયાનો ચેક આપવા જ્યારે ઘરે આવ્યા ત્યારે માધવીબહેન પણ હતાં.

પ્રભુ આશર મૃણાલને કહેતા હતા, “બહેન તમે તો આ પુસ્તકમાં કલમનો  જે જાદુ પાથર્યો છે કે વાંચનાર દ્રવિત થયા વિના રહી જ ના શકે. આજે પણ પુસ્તકની માંગણી એટલી બધી છે કે તેનો હવે અંગ્રેજી અનુવાદ અને હિંદી અનુવાદ થઈ રહ્યા છે. અને દિલ્હી અકાદમીએ આ પુસ્તકનાં લખાણ અને વેચાણને ધ્યાનમાં લઈ ચાલુ વર્ષે સૌથી વધુ વંચાતા પુસ્તકમાં સ્થાન આપવાનું નક્કી કર્યુ છે.”

મૃણાલ નિસ્પૃહતાથી સાંભળી રહી હતી તેથી માધવીબહેન બોલ્યા “ પ્રભુભાઈ આ બધી વાતોનો જશ તો ખરેખર કૈરવને જાય છે કારણ કે “ કંપન “ મુખ્યત્વે તો તેનું સૂચન હતું કેમ મૃણાલ ખરું ને?”

“હા, કહેતા મૃણાલે ઉમેર્યુ કે “આ રોયલ્ટીનો ચેક પણ કૈરવ શેઠનાં નામે જ લખજો કે જેથી તેમને વ્યવસ્થા કરવાનું ફાવે.”

પ્રભુ આશર સમજુ હતા માધવીબેનની  હાજરીમાં તેમણે ફેરવી તોળ્યું, “બહેન અમે લેખકના નામે જ ચેક લખીએ કારણ કે ચોપડે તે રીતે જ બધુ ઉધારાય..પછી ભલેને ચેક આપ જોઇંટ એકાઉન્ટમાં જમા કરાવો. અને હા બહેન, હાલ તમે જે કંઈ સર્જન કરી રહ્યા હો તે મને પહેલાં આપજો. તમારું કાર્ય અદભુત છે અને ક્યાંય સ્વાર્થ નથી હોતો. ફક્ત જનહિતાયેજ આપ લખો છો તે લેખિનીને મારા શત શત પ્રણામ..

માધવીબહેનથી મૃણાલની પ્રશસ્તિ સહન થતી નહોતી. એમણે એક નવો ફણગો મૂક્યો. નવી આવૃત્તિમાં ટાઇટલ પેજ ઉપર એકલી મૃણાલને બદલે કૈરવ સાથેનો સ્ટેજ ઉપરનો ફોટો મૂકો તો કૈરવનું પણ કાર્ય લોકભોગ્ય થાય. યાદ છે ને, મંત્રીશ્રીએ યુવા પ્રતિનિધિનાં એવોર્ડથી બંનેને સન્માન્યા હતા?”

“માફ કરજો બહેન! પણ ટાઇટલ તો પ્રિન્ટ થઈ ગયું છે પણ મૃણાલબહેનનાં બીજા પ્રોજેક્ટમાં આપણે તમારા સૂચન પ્રમાણે કરીશું”

“ના તમે ટાઇટલ ફરીથી પ્રિન્ટ કરાવો અને જે કઈ ખર્ચ થશે તે હું આપી દઈશ.”

“મમ્મી તેને બદલે  આપ અને પપ્પાએ દીપ પ્રાગટ્ય કર્યું હતું તે ચિત્ર મૂકાવીએ તો?”

“જુઓ બંને બહેનો! એક વાત સમજો. જે ફોટા આપણે મૂકવા હશે તે આપણે અંદર મૂકીશું  પણ અત્યારે ટાઇટલ ફરી કરવા જઈશ તો મારું પ્રોડક્શન મોડું પડી જશે.”

થોડી જ વાર પહેલાં ઑફિસથી પાછા આવેલા અજયભાઈએ બધી વાત શાંતિથી વાત સાંભળી હતી. અજયભાઈએ પ્રભુભાઈની વાતને ટેકો આપતા કહ્યું “માધવી તમે જે વાતો કરો છો તે નવા પ્રોજેક્ટ માટે જરૂરી છે. હાલમાં નવેસરથી બધો ખર્ચો કરવાનો અને કૈરવને પ્રમોટ કરવાની જરૂર નથી. મૃણાલ હજી ઘણું નવું કરશે અને કૈરવની સાથે જ કરશે. તેથી જીદ છોડી દો.”

માધવીબહેનને ગુસ્સો તો આવ્યો…પણ મ્લાન મુખે હસીને બોલ્યા “હું તો કૈરવને બીજી ૫૦૦૦ પુસ્તકોની છબીમાં જોવા માંગતી હતી.”

“તમે જે સૂચન કર્યું કે હું પૈસા આપી દઈશ તે અયોગ્ય છે. દરેક બિઝનેસ પોતે નક્કી કરે કે તેમણે શું કરવાનું છે. આપણે સૂચન કરી શકીએ પણ હું પૈસા આપી દઈશ કહીને આડકતરી રીતે તમે તેમના નિર્ણયને પડકારો છો તે ખોટું છે. અમને પ્રોડક્શનમાં જે વસ્તુ જતી રહી હોય અને કોઈ ડિઝાઇન બદલવાવાળી વાત લઈને આવે તો અમે તો માથામાં વાગે તેવી ના જ કહી દેતા હોઈએ છે. પ્રભુભાઈ આપ માધવીની વાતને માની લાગણી સમજજો પણ તે રીતે કરવું યોગ્ય ના હોય તો તે વાત ઉપર ધ્યાન ના આપશો.”

“આભાર અજયભાઈ પણ વચલો રસ્તો હજી લઈ શકાશે અંદરનાં પાને પ્રેરણા કહીને બે પિક્ચર મૂકી શકીશ અને તે આપના દીપ પ્રગટ્ય તેમજ મૃણાલ અને કૈરવભાઈને મળેલા યુવા એવૉર્ડનો.. જેથી માધવીબહેન અને મૃણાલબહેનની વાત રહી જશે.”

માધવીબહેન તરફ ફરીને પ્રભુભાઈએ ફરી આભાર કહ્યું અને રજા લીધી.

સાંજે અપેક્ષા પ્રમાણે કૈરવનાં આવ્યા પછી જમતાં આ વાત નીકળી ત્યારે અજયભાઈ બહુ સ્પષ્ટ હતા..અને બોલ્યા “માધવીને  કૈરવ શ્વાસ પ્રાણ વહાલો તેથી પ્રભુભાઈ આશરને  ખોટું સૂચન કરી બેઠાં..”

કૈરવ સાંભળતો રહ્યો અને મૃણાલ સામે જોતો રહ્યો. મૃણાલનાં મોં પર અણગમતા ભાવો જોઈને તે બોલ્યો “ મૃણાલ, મમ્મી ક્યાં ખોટી હતી?”

મૃણાલે કોઈ જવાબ આપ્યા વિના રૂમમાંથી આવીને ૨ લાખની રોયલ્ટીનો ચેક કૈરવનાં હાથમાં આપ્યો. જાણે કોઈ જ મોટી વાત ના હોય તેમ કૈરવે ચેક જોઈને નીચે મૂકી દીધો.

મૃણાલે કૈરવની થાળી પીરસવા માંડી અને કૈરવે ફરી એજ પ્રશ્ન કર્યો “ મમ્મી ક્યાં ખોટા હતા મૃણાલ?”

“મને એમણે પૈસા આપી દેવાની વાત કરી તે ગમી નહોતી. પ્રકાશકનો  ઉપકાર કે તેઓ મારા વિચારોને  લોકો સુધી પહોંચાડે છે. ટાઇટલ અને પુસ્તક પ્રકાશન એ એમનો  વિષય છે અને પપ્પાએ સાચું જ કહ્યુ હતું કે આપણે વિનંતી કરી શકીએ. આડકતરો દબાવ ના પાડી શકીએ.”

“મૃણાલ મને આ જવાબની આશા નહોતી મને તો એમ કે તમને કૈરવનું ૫૦૦૦ પુસ્તકો પર નામ જાય અને ફોટો જાય તેથી તમે રાજી થશો.”

“તમે જાણો છો તેમ મેં મને જે સાચું લાગ્યુ તે કહ્યું. અને હું આમેય ધંધાકિય અભિગમ નથી ધરાવતી.’

“ભલે હવે આ વાતનો ધંધાકિય ફાયદો લેવાનો એક રસ્તો હું બતાવું” અજયભાઈએ વાતોમાં ભાગ લેતા કહ્યું અને સૌની નજર એમના તરફ ગઈ.

“કૈરવ  તું  ૧૫૧ છબીમાંથી લોકકલાનાં ભાગ સ્વરુપે સૌથી લોકપ્રિય દસ ભાત શોધી આપ. એક વાત નક્કી છે ત્રીજી એડિશન થાય છે  એટલે તે લોકપ્રિય પુસ્તક છે. તો એ કચ્છી ભાતની દસ સાડીનું ઉત્પાદન શરુ કરાવો. આપણે એનું માર્કેટિંગ કરીશું. સાડીનું બ્રાંડ નેમ હશે મૃણાલ શેઠ અને મૃણાલ મોડેલ પણ હશે તે દસ સાડીઓની…”

માધવીબહેનને સૂચન ના ગમ્યું પણ કૈરવ ખુશ થયો. મૃણાલે મોડેલ બનવાની તૈયારી એટલા માટે ના બતાવી કે ગર્ભમાં રહેલાં બાળકનો અણસાર બહાર પણ વર્તાતો હતો. એડ મેનેજેરે મૃણાલ શેઠને બદલે ખાલી મૃણાલ નામ કરાવ્યું.

વિજય શાહ

ગુજરાત દર્પણ -(ન્યૂ જર્સી .યુ એસ.એ)માં પ્રસિદ્ધ દેવિકા ધ્રુવ લિખિત કાવ્ય શતદલનો આસ્વાદ.

શતદલ પંખ ખીલત પંકજ પર,
હસત નયન જ્યમ શ્યામ વદન પર.
શત શત બુંદ સરક દલ વાદળ,
ભીંજત બદન નર નાર નવલ પર.
ઘનન ઘનન ગરજત નભમંડળ,
કરત ક્યાંક કલરવ ખગ તરુવર.
છલ છલ છલકત જલ સરવર પર,
નાચત મંગલ મયૂર મનોહર.
સર સર સૂર સજત દિલ મોહક,
ભૂલત ભાન વનરાવન ગોપક.
પલપલ શબદ લખત  મનભાવન,
ઝરત પ્રીત મન કરત પાવન.
લીલ રંગ ધરા ધરત અંગ પર,
સોહત સુંદર સદ્યસ્નાત સમ.
મસ્ત મસ્ત  બરસત અવિરત ઝર,
ઝુલત ઝુમત શતદલ મધુવન પર.

કાવ્ય એટલે શું? કોઈપણ ગુજરાતી ભાષાના વર્ગમાં ભણાવવામાં આવતું પદ્ય? એક રીતે જોઈએ તો આ વાત આપણને માટે એટલે સાચી લાગી કે સાવ નાનપણથી સ્કૂલમાં ગુજરાતીના વર્ગમાં ભણતાં ભણતાં કવિતાની ઓળખ થઈ. એક સાદી સમજ એવી હતી કે કાવ્યમાં છંદ, અલંકાર, માત્રામેળ, શબ્દમેળ અને ઘણા બધા નિયમો તો હોય જ..

પણ ખરેખર તો દરેક કાવ્યો કે ગઝલ શીખીને જ લખાય એવું ક્યાં હોય છે?

એ તો ક્યારેક અનાયાસે સાવ સરળતાથી સર સર વહી જતા શબ્દોમાંથી સર્જાય છે અને એ જે સર સર વહી જતાં શબ્દોમાં પણ જે કાવ્યતત્ત્વ હોય છે, એ તો જ્યારે માણીએ ત્યારે જ સમજાય. આજે એક એવા જ સર સર વહી જતા શબ્દોમાં વહી જતું કાવ્ય માણવાનો અવસર મળ્યો.

હ્યુસ્ટન સ્થિત દેવિકા ધુવનું ‘શતદલ’ કાવ્ય સાવ સરળ, સહજ અને તેમ છતાં મનને સ્પર્શી જાય એવી રચના છે. કેટલાક કાવ્યો એવા હોય જેની સમીક્ષા જાણે શાસ્ત્રીય પધ્ધતિથી જ કરી શકાય. જ્યારે કેટલાક કાવ્યો એવાંય હોય જેનો આસ્વાદ દિલથી થાય. ‘શતદલ’ એવી જ રીતે દિલથી આસ્વાદી શકાય એવું કાવ્ય છે જે ધીમે ધીમે કમળની ખુલતી જતી પાંખડીઓની જેમ ખૂલે છે.

ઊઘડતી સવારે ખીલતાં કમળને જોઈને જે પ્રફુલ્લિતા અનુભવાય એવી જ કોઈ અનુભૂતિ આ કાવ્યથી થાય છે. કાવ્ય પણ ઊઘડતી સવારની જેમ જ હળવે હળવે ઊઘડે છે.

શતદલ પંખ ખીલત પંકજ પર,
હસત નયન જ્યમ શ્યામ વદન પર.
શત શત બુંદ સરક દલ વાદળ,
ભીંજત બદન નર નાર નવલ પર.

પાણીના ઘેરા નીલા રંગ પર ખીલતા કમળને જોઈને પારણામાં પોઢેલા કૃષ્ણના શ્યામ ચહેરા પર હસી રહેલા નયનની ઝાંખી થાય એવી કેવી મઝાની કલ્પના? ચહેરો તો હસે પણ આંખો ય હસતી હોય એ ચહેરો ય કેટલો વ્હાલસોયો લાગે ! આગળ વધતા કવયિત્રીએ વળી એક વાત વહેતી મૂકી છે. અહીં પાણીથી તરબતર વાદળમાંથી અનરાધારે વરસતા વરસાદના બદલે બુંદે બુંદે સરકતી જળધારાથી ભીંજાતા નર નારીનું ચિત્ર જાણે તાદ્રશ્ય કર્યું છે જેમાં વાચક પણ ભીંજાતો હોય એવું અનુભવે.

ઘનન ઘનન ગરજત નભમંડળ,
કરત ક્યાંક કલરવ ખગ તરુવર.
છલ છલ છલકત જલ સરવર પર,
નાચત મંગલ મયૂર મનોહર.

હવેની પંક્તિઓમાં સાવ બે અલગ જ છેડાની વાત કરી છે અને તેમ છતાં જાણે એ એકમેકના પૂરક હોય એવું અભિપ્રેત છે. ચારેકોર ઊમટેલા ઘનઘોર વાદળોમાંથી ઊઠતી ગાજવીજની સામે વૃક્ષ પર બેઠેલા કોઈ પંખીનો કલરવ ક્યાં કોઈને સંભળાવાનો છે? તેમ છતાં એ કલરવ ક્યાંકથી તો ઊઠ્યો જ છે અને એ સંભળાયોય છે. એનો અર્થ એ કલરવની પ્રતીતિ ઝીલવાની બારીકી હજુય આપણામાં અખંડ છે અને બીજી મઝાની વાત તો અહીં એ જોઈ કે ઘનન ઘનન ગરજત, કરત કલરવ, છલ છલ છલકત , જલ, સરવર જેવા કાના-માત્રા વગરના શબ્દો પ્રયોજીને પણ એક લય ઉભો કર્યો છે.

સર સર સૂર સજત દિલ મોહક,
ભૂલત ભાન વનરાવન ગોપક.
પલપલ શબદ લખત મનભાવન,
ઝરત પ્રીત મન કરત પાવન.

ત્રીજા અંતરામાં દિલને મોહી લેવા એવા સૂરથી ભાન ભૂલતા વનરાવનના ગોપકોની વાત કરે છે ત્યારે વૃંદાવનના બદલે વનરાવન, શબ્દના બદલે શબદ જેવા તળપદી શબ્દપ્રયોગ યોજીને જ જાણે આંખ સામે ગોકુળ ખડું કરી દીધું છે અને જ્યાં ગોપની વાત આવે ત્યાં કૃષ્ણની હાજરી તો વર્તાવાની જ ને? એમનો સીધો ઉલ્લેખ નથી કર્યો તેમ છતાં પાવન પ્રીતની વાતથી એ અહીં છે જ એવી પ્રતીતિ તો થાય છે જ.

લીલ રંગ ધરા ધરત અંગ પર,
સોહત સુંદર સદ્યસ્નાત સમ.
મસ્ત મસ્ત બરસત અવિરત ઝર,
ઝુલત ઝુમત શતદલ મધુવન પર.

આમ જોવા જઈએ તો આ આખું કાવ્ય જ વરસાદી કાવ્ય બનીને ઊભર્યું છે. વરસી રહેલા અને વરસી ગયેલા વરસાદ અને એ પછીની લીલીછમ સદ્યસ્નાતા જેવી ધરતીનું મનોરમ્ય સૃષ્ટિવર્ણન જ આપણને મસ્ત મસ્ત કરી દે છે અને જ્યારે રાજી થઈને ઝૂલી રહેલા ફૂલોથી શોભી રહેલા મધુવનની વાત આવે ને ત્યારે તો આપણે પણ એક આહ્લાદક અનુભૂતિથી ઝૂમી ઉઠીએ…

આવા સાવ સહજ તેમ છતાં શબ્દોથી અનુભવી શકાય એવા લયબધ્ધ કાવ્ય માટે દેવિકાબેનને અભિનંદન.

https://www.facebook.com/groups/923981654792931/permalink/1402180756973016/

‘ બંધન મુક્તિ’

સોનુ……બાજુમાં ઉંઘતી સોનુને એણે પોતાની પાસે ખેંચી લેવા હાથ લંબાવ્યો. એ હાથ કોઈપણ સ્પર્શ વિના ઠાલો જ રહ્યો.

એકદમ સફાળી ચોંકીને અમિતા પથારીમાંથી બેઠી થઈ ગઈ. પરસેવે રેબઝેબ અમિતાના હ્રદયના ધબકારા તેજ થઈ ગયા હતા. એક દુઃસ્વપ્ન એણે જોયું જેનાથી એ એક ધક્કે જાણે જમીન પર પછડાઈ.

એટલામાં બહાર આભને ચીરતો, આભને ફાડીને પૃથ્વી પર ઉતરી આવવું હોય એવો વીજળીનો કડાકો થયો.

અમિતા છળી ઊઠી. સોનુ યાદ આવી ગઈ..સોનુને કેટલો ડર લાગતો આ વીજળીના કડાકાથી …એ શું કરતી હશે? એ ઊંઘતી હશે કે ઝબકીને જાગી ગઈ હશે? એ જાગી ગઈ હશે તો કેવી થરથર કાંપતી હશે? એને માનસીએ પોતાની પાસે સૂવડાવી હશે કે અલગ રૂમમાં? મનમાં સવાલોનો વંટોળ ઊઠ્યો. હાથ લંબાવીને બાજુમાં પડેલો કોર્ડલેસ ઊઠાવીને માનસીને ફોન કરવા જતી હતી અને ઘડિયાળમાં ત્રણના ટકોરા થયા. એનો હાથ એમ જ હવામાં સ્થિર થઈ ગયો. આટલી રાત્રે માનસીને ડિસટર્બ કરવાનું યોગ્ય ન લાગ્યું. માનસીની જોડે સૂતેલા ધવલની પણ ઊંઘ બગાડવાનીને? ના, એવું નથી કરવું એમ વિચારીને, મન મક્કમ રાખીને એણે સૂવા પ્રયત્ન કર્યો પણ હવે આંખોમાં ઊંઘ ક્યાં? એ પથારીમાંથી ઊઠીને બારી પાસે ગઈ.

બહાર જાણે અટકવાનું નામ જ નહીં લે એવી રીતે અનરાધાર વરસાદ વરસતો હતો અને અંદર અમિતાની આંખો.

“શા માટે એણે આવો નિર્ણય લીધો? જીવનમાં સુખ શોધવા? સલામતી શોધવા? આ સુખ એટલે શું? એક ઘર? સલામતી એટલે શું? માથે પતિ નામનું એક છત્ર? પોતાને સમાવી લે એવો પરિવાર?

ઘર તો આજે પણ હતું, સોનુ અને અમિતા.. જો બે વ્યક્તિથી પરિવાર બનતો હોય તો એનો પણ પરિવાર હતો. નહોતું તો એક માત્ર માથે પતિ નામનું સલામત છત્ર.

આમ તો રવિશને અકસ્માત ન થયો હોત તો એ છત્ર આજે પણ એના માથે હોત.

રવિશના અકસ્માત પછી બે બેડરૂમ, હોલ અને કિચન ધરાવતા આ ફ્લેટમાં એ અને એની સોનુનું જીવન ગોઠવાતું ગયું. સોનુને ડે કેર અને એ પછી આફ્ટર કેરમાં મૂકીને એ જોબ પર જતી. જોબ પરથી સીધી સોનુને લઈને ઘરે આવતી. એ પછીનો એનો બધો જ સમય સોનુનો હતો. એને પાપા વગર સૂનું ન લાગે એવી બધી જ તકેદારી અમિતા રાખતી તેમ છતાં ક્યારેક બે વર્ષની સોનુ એના પાપાને શોધવા આખા ફ્લેટમાં ફરી વળતી ત્યારે એની નિરાશ આંખોમાં અમિતાને રવિશની ગેરહાજરી સાલતી.

સોનુ અને અમિતાને આ સૂનકારના સમયમાં સતત સાથ રહેતો, માનસી અને ધવલનો. માનસી એની પરમમિત્ર અને ધવલ રવિશનો. શનિ-રવિ કે રજાઓના દિવસોમાં હંમેશા સાથે રહેતાં, ફરતાં આ ચારમાંથી હવે ત્રણ થઈ ગયાં હતાં.

*****

હમણાં છેલ્લા બે મહિનાથી અમિતાનાં એકલવાયા જીવનમાં આકાશ આવ્યો. અમિતા કામ કરતી હતી એ બે ફ્લોરની ઓફિસમાં દરેકને મળવાનું કે દરેકને ઓળખવાનું બહુ ઓછું બનતું પણ એ દિવસે આકાશ અને અમિતા લિફ્ટમાં સાથે થઈ ગયા. બારમા ફ્લોર પર લિફ્ટ પહોંચી ત્યાં સુધીમાં હેલ્લોથી શરૂ કરીને સામાન્ય વાત થઈ. આકાશની ડેસ્ક દસમા ફ્લોર પર અને અમિતાની અગિયારમા ફ્લોર પર હતી. એકાદ બે દિવસ તો આકાશ દસમા ફ્લોર પર ઊતરી જતો પણ હવેથી એ અમિતા સાથે અગિયારમાં ફ્લોર સુધી જતો અને પછી જ નીચે જતી લિફ્ટમાં દસમા ફ્લોર પર ઊતરતો. હવે આ અનુક્રમ જળવાતો અથવા આકાશ જાળવવા પ્રયત્નશીલ રહેતો કારણકે આકાશને અમિતા ગમવા માંડી હતી. એણે અમિતા વિશે ઘણું જાણી લીધુ હતું.

આકાશના સૌજન્યપૂર્ણ વ્યહવારથી અમિતાના આળા મનને જરાક અમસ્તુ સારું લાગવા માંડ્યુ હતું.

અમિતા પણ હવે આકાશના આવવાની રાહ જોતી થઈ હતી. એને આકાશ જોડે વાતો કરવી, સમય પસાર કરવો જરા ગમવા માંડ્યો હતો. રવિશ વગરનાં સૂનાં જીવનમાં આછા અજવાળાની જેમ ફેલાવા માંડ્યો હતો.

એ જરા ગમવામાંથી મળવા સુધીની વાત હવે લગ્ન સુધી પહોંચી. માનસી અને ધવલની સમજાવટથી અમિતાએ એ નવા સંબંધનો સ્વીકાર કર્યો.

બંને જણ હવે ઓફિસની બહાર ક્યારેક એકલા તો ક્યારેક માનસી અને ધવલ સાથે મળવા માંડ્યાં.

“અમિતા, લગ્ન પછી સોનુનું શું વિચાર્યુ છે?” એક દિવસ આકાશે પૂછી લીધું.

“કેમ સોનુ તો મારી સાથે, આપણી સાથે જ રહેશે ને” અમિતાને આ સવાલથી આંચકો લાગ્યો.

“હા, પણ મારી મા અને પિતા થોડા રિજિડ છે, તારા વિશે જાણવા છતાં એમણે મારી ખુશી માટે માંડ લગ્નની હા પાડી છે…… અમિતા તું મને ગમે છે. આ તારો હાથ હાથમાં લઈને માત્ર ચાર ફેરા જ નથી ફરવા એને આખી જિંદગી હાથમાં લઈને ચાલવું છે.” આકાશ થોડો ખચકાયો પણ છેવટે જરા મક્કમ સૂરે કહી દીધું, “મમ્મી-પપ્પા આટલે સુધી માન્યા એટલું બસ નથી? એક સોનુ માટે આખી વાત અટકી જાય એવું ના કરતી અમી… પ્લીઝ.”

અમિતા માટે આ સાવ નવી વાત હતી. એ આકાશમાં માત્ર પોતાના માથે પતિનું સલામત છત્ર જ નહોતી જોતી, એ સોનુની આંખના સૂનકારમાં પણ રવિશની જગ્યાએ આકાશને જોતી હતી.

અઢી વર્ષની સોનુ માટે આકાશ રવિશ બનશે એવું એણે માની લીધુ હતું. હવે આ આકાશ તો સાવ જુદી જ વાત કરતો હતો. ઘા ખાઈ ગયેલી અમિતા એ જ પળે મદ્રાસ કાફેના ટેબલ પરથી ઊભી થઈ ગઈ અને સડસડાટ ડોર ખોલીને બહાર નીકળી ગઈ. ટેબલ પરની કૉફીના બે કપની નીચે પચાસ રૂપિયાની નોટ દબાવીને આકાશ એની પાછળ દોડ્યો.

“પ્લીઝ અમી, જરા સમજ…. મારે તને ગુમાવી નથી. તું મને ગમે છે, સાચે બહુ ગમે છે, એનો અર્થ એ નહીં કે મારે સોનુને પણ ગમાડવી. જરા વિચાર કર, ચાલ એક સમય હું મમ્મી-પપ્પાને સમજાવુય ખરો પણ મમ્મી-પપ્પા માટે સોનુ પરાઈ છે એ વાત તને એમની નજરોમાં, એમના વર્તનમાં દેખાયા કરશે એ તું સહન કરી શકીશ? ભવિષ્યમાં આપણાં બાળકો થશે તો સોનુ તરફ એમનું ઓરમાયું વર્તન……. ”

આકાશ બોલતો રહ્યો અને અમિતાએ ટેક્સી રોકી…એકપણ અક્ષર બોલ્યા વગર એ ટેક્સીમાં ગોઠવાઈ… એને રોકવા લંબાયેલો હાથ ટેક્સી ઉપડી જતા હવામાં તોળાયેલો રહી ગયો.

જો કે માનસી અને ધવલ સોનુને અડૉપ્ટ કરશે એવી ખાતરી પછી એ માંડ તૈયાર થઈ.

દિવસો જેમ પાસે આવતા હતા એમ માનસી સોનુને વધુ પોતાની પાસે રાખતી. આ સજેશન પણ આકાશનું જ હતું. હવે માનસી સોનુને ડે કેર સેન્ટરથી લઈ આવતી. સાંજ એની સાથે ગાળતી.

એક અઠવાડિયું બાકી હતું. હવેથી રાત્રે પણ સોનુને માનસી પાસે સૂવડાવવી એવું નક્કી થયું. એ સજેશન પણ આકાશનું જ હતું.

માનસીના ઘેર સોનુનો રૂમ તૈયાર થઈ રહ્યો હતો. એને ગમતા પિંક કલરની થીમવાળો બેડરૂમ, ક્લૉઝેટ પર સોનુને ગમતી બાર્બીના સ્ટિકર લાગી ગયાં.

પણ અમિતાને ખબર હતી કે સોનુને એકલા સૂવાનું નથી ગમતું. સોનુને તો હંમેશા પોતાની અને રવિશની વચ્ચે સૂવડાવી હતી. રવિશના ગયા પછી તો ક્યારેય એણે સોનુને અલગ કરી જ નહોતી…

સોનુને આ ગમશે, સોનુને તે ગમશે, સોનું શું ખાશે એની સૂચનાઓ એણે કેટલાય સમયથી માનસીને આપવા માંડી હતી. સોનુને આઈસ્ક્રીમ બહુ ભાવે છે પણ જરાય સદતો નથી હોં એટલે ક્યારેય હું એની સામે આઈસ્ક્રીમ ખાતી નથી, સોનુને હંમેશા હુંફાળું દૂધ જ ભાવે છે… સોનુને આમ, સોનુને તેમ, આવી સૂચનાઓનું લિસ્ટ લાંબુ થતું જતું હતું. સાથે આ બધુ કરવાની સાથે એ અંદરથી રહેસાતી હતી, વહેરાતી હતી.

એને આકાશ ગમતો હતો પણ સોનુ વગર આકાશ! એ કેવી રીતે શક્ય બને? સોનુ તો એનો અંશ હતી. આકાશને એ પ્રેમ કરતી પણ સોનુ તો એનું વહાલ હતી.

માનસી સોનુને અડૉપ્ટ કરશે એ નક્કી થયું ત્યારે આકાશ કેટલો ખુશ થયો હતો! મદ્રાસ કાફૅના એ ટેબલ પર બેસતાની સાથે બોલ્યો હતો, “ હવે તો તારો પ્રોબ્લેમ સૉલ્વ થઈ ગયો ને? હવે તો સોનુની ચિંતા ગઈ ને?”

“અરે, એનો અર્થ એ કે સોનુ પ્રોબ્લેમ હતી?”

આખી રાત અમિતા જાગતી રહી. બહાર શંકરની જટા જેવો ઘેરો અંધકાર છવાયેલો હતો. ગોરંભાયેલા આકાશની જેમ એના મનમાં પણ વિચારોનો ગોરંભો ઘેરાયો હતો.

રાત્રે અનરાધાર વરસ્યા પછી સવારે ખુલ્લા, ચોખ્ખા નિરભ્ર આકાશને એ તાકતી રહી. અનરાધાર વરસ્યા પછી એ પોતે પણ વિચારોના વાદળોને ખંખેરીને નિરભ્ર આકાશ જેવી બની ગઈ.

કૉફી મશીન ઑન કરીને એણે આકાશને ફોન કર્યો. “આકાશ આજે હું લિવ લેવાની છું. લંચ ટાઈમે મળીશું. રોજની જગ્યાએ” કહીને ફોન મૂકી દીધો અને કૉફી ભરેલો મગ લઈને ટેબલ પર બેઠી.

*****

આજે પણ આકાશ અમિતાના આવ્યા પહેલા આવીને ટેબલ પર ગોઠવાઈ ગયો હતો. જરા નિસ્તેજ લાગતી અમિતા આવીને એની સામે ગોઠવાઈ.

“શું વાત છે અમી, લગ્નની તૈયારી માટે આજથી લિવ પર ઊતરી કે શું?” આકાશ ખુશ હતો. સોનુની ચિંતા હવે ટળી હતી ને!

“આકાશ, સૉરી પણ હું સોનુને છોડીને નહીં આવી શકું…સોનુ વગરના જીવનનનો મારે મન કોઈ મતલબ નથી.” અમિતાનો સપાટ આવાજ સાંભળીને આકાશ સીધો જમીન પર પછડાયો હોય એમ ચોંકી ઊઠ્યો.

“અમી, આ શું બોલે છે એનું ભાન છે તને?”

“ભાનમાં તો હું હવે આવી છું આકાશ, સોનુથી અલગ મારું સુખ કે મારો સંસાર હોઈ શકે જ નહી. એના વગરના સંસારનો કોઈ સાર નથી એવું મને સાચે જ સમજાઈ ગયું છે.”

“અરે, અને આપણો પ્રેમ?”

“પ્રેમ આજે તો છે કાલની નથી ખબર પણ સોનુ તો જીવનભર…”

“મમ્મી આજે તો તને લગ્નની સાડી લેવા બોલાવાની છે. ચોથા ફેરે માથે ઓઢાડવાની ચૂંદડી પસંદ કરવાની છે.”

“મમ્મીને કહી દેજે એ સાડીનો ભાર ઝીલવા હું સક્ષમ નથી. શરતો સાથે માથે મૂકેલી એ ચૂંદડીનો મારાથી નહી ઝીલાય.”  

“અમી,

“હા આકાશ, હું માત્ર મારા સ્વાર્થે સુખી થવા નથી માંગતી. મા મટીને પત્ની બનવા નથી માંગતી. સોનુથી અલગ થઈને હું અધૂરી જ રહી જઈશ. આજે તારી સામે અમી નહીં સોનુની મમ્મી ઊભી છે. એક મા સાથે એના સંતાનને અપનાવી શકે ત્યારે આ સંબંધને નામ આપીશ તો મને ગમશે. વિચારી જો જે.

”કહીને અમિતા ઊભી થઈ ગઈ. “અને હા, એનો જવાબ પણ ત્યારે જ આપજે જ્યારે ફરી એ અંગે કોઈ સવાલ ન ઊઠે.”

આકાશ એને જોતો રહી ગયો. અમિતા એનાથી દૂર જઈ રહી હતી અને સોનુની પાસે……

રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૧૧ /વિજય શાહ

મૃણાલ શેઠ, કૈરવ શેઠ અને તેમણે યોજેલાં આ પ્રદર્શનનાં સમાચારો બીજા દિવસે ટીવી, રેડિયો અને અખબારની હેડ લાઇન હતા. ફોનની ઘંટડીઓ વાગતી હતી અને અભિનંદનોની વર્ષા ચોતરફથી થઈ રહી હતી તે સાંજે કૈરવનાં મમ્મી માધવીબહેન  કૈરવને શીખામણ આપી રહ્યા હતા કે હવે સમય આવી ગયો છે  જ્યારે મને દાદી કહેનાર કોઈ ધરતી ઉપર આવે. ડાઇનિંગ ટેબલ પર બેઠેલા અજયભાઈએ પણ માધવીબહેનની વાતને ટેકો આપતા કહ્યું, “હા હવે ઘર કોઈની  કિલકારીઓથી ભરાય તો સંપૂર્ણ લાગે. આમેય તમે લોકો સમજુ છો વધુ તો શું કહેવું.. પણ હવે તમે જો ફેમિલી પ્લાનિંગ કરતા હો તો તે હવે હકારાત્મક ફેમિલી વધારવા માટે કરજો.”

ડાઇનિંગ ટેબલ પર બેઠેલી મૃણાલ આવી સીધી વાતથી લજાઈ ગઈ અને સૌ ખડખડાટ હસી પડ્યા…ઘણા સમય પછી મૃણાલના ચહેરા પર જાણે સુરખી છવાઈ.

આમ છતાં કોણ જાણે કેમ હજી મૃણાલને કૈરવમાં કંઈક ખૂટતું હોય એવું સતત લાગ્યા કરતું. પોતાની સાથે નાનપણથી જે ચહેરો એણે કલ્પ્યો હતો એ આ તો નહોતો જ. સાવ સરળ પણ  ઉષ્માભર્યા પપ્પા જેવો કૈરવ બને તેમ ઝંખતી. તેને મમ્મી જેમ પપ્પા ઉપર ઓળઘોળ હતી એવી રીતે કૈરવનાં ચહેરા સાથે મનથી અને તનથી એક થવાની બીક લાગતી હતી.. સમય સાથે રંગ અને ચહેરો બદલતા કૈરવ સાથે તાલ મેળવવાનું એને  અઘરૂ જ નહી પણ અશક્ય ય લાગતુ. એને હંમેશા લાગતુ કે મમ્મી જેમ પપ્પા સાથે ખૂલીને વાત કરી શકે છે એટલી સરળતાથી એ કૈરવ સાથે ખૂલી શકતી જ નથી.

ક્યારેક એ મનોમન વિચારતી કે લગ્નવેદિ પર સાત ફેરા લેતાં અપાયેલાં સાત વચન ખરેખર સાચા હશે? આ સાત વચનમાં જીવનભર એકબીજાને મિત્ર તરીકે સ્વીકારીને સંબંધ જાળવી રાખવા વચનબધ્ધ થવાની વાત એ વખતે કહેવા પૂરતી જ હશે? કૈરવે જો એ વચનો હૃદયપૂર્વક અને સાચા મનથી આપ્યાં હોય તો મમ્મી પપ્પા વચ્ચે જે સખ્ય છે એવું સખ્ય એની અને કૈરવ વચ્ચે કેમ નથી? કેમ એ કૈરવ સાથે મન ખોલીને વાત પણ નથી કરી શકતી?

એને તો એવી ખબર હતી કે પ્રેમ સંબધથી બંધાયેલા પતિ-પત્ની વચ્ચે સંબંધમાં અહંનો અભાવ, સમાનતાની ભાવના, બાંધછોડ કરવાની તૈયારી બંને પક્ષે એક સમાન હોવી જ જોઈએ. જેમ તુલાને સ્થિર રાખવા બંને પલ્લામાં એક સરખું તોલ મૂકવુ પડે એમ પતિ-પત્નીએ પણ જીવનની તુલા સ્થિર રાખવા બંને પક્ષે એક સરખી સમતુલા જાળવવી જ પડે.

કૈરવ આ બધુ જાણતો નહીં હોય કે પછી સમજતો જ નહીં હોય?

તે રાત્રે મૃણાલે કૈરવને કહી દીધુ..”આજે આપણે દિલની વાતો કરીશું તેમાં ફક્ત હું અને તું જ. નહીં તારા મમ્મી કે પપ્પા અને નહીં મારા મમ્મી-પપ્પા.”

કૈરવ કહે, “ભલે!” પણ મને લાગે છે કે તેમા તું જ વધારે ગુંગળાઈશ કારણ કે તારી વાતોમાં હજી આપણાં પપ્પા અને મમ્મી છે. હું તો તેમને બેડ રૂમની બહાર કાયમ મૂકીને આવું છુ. “

રાત્રે સ્નાન કરીને બંને જ્યારે તેમનાં પલંગમાં બેઠા ત્યારે મૃણાલે પહેલો પ્રશ્ન કર્યો “ કૈરવ મને કેમ એવું લાગ્યા કરે છે કે મારી અંદરની મૃણાલ મને વારંવાર ચેતવ્યા કરે છે કે આગળ ખતરો છે.”

“કેવો ખતરો?”

“તું પુરુષ છે. મને તારા હાસ્યમાં કે તારા વહાલમાં કોણ જાણે કેમ  એક અજાણ્યો મનુષ્ય જ દેખાયા કરે છે. મને કેમ તારા ઉપર હજી ભરોસો નથી બેસતો. તારા મનમાં હું તને જોઈતી રાજકુમારી દેખાઈ ગઈ અને તેં મને હાંસલ કરી ..પણ મારા મનને ગમતા રાજકુમાર અને તારો ચહેરો કેમ એક નથી થતા?”

કૈરવે સજ્જન પ્રેમીનો ચહેરો પહેરી લઈને કહ્યું “ મૃણાલ! આ પરીકથાના રાજકુમારવાળી વાતો નાના ઢીંગલા ઢીંગલીઓને શોભે આપણને નહી.  હું પતિ કે પ્રેમી બનતા પહેલા એક સંવેદનશીલ અને સમજુ મિત્ર બનવા માંગુ છું. તને ગમતા તારા વિષયોમાં મારી જાતને ઉમેરવા માંગુ છુ અને તેથી જ તો આપણા લગ્નને બે વર્ષ થયા છતાં મેં ક્યારેય ઉછાંછળાપણું કે તને ન ગમતું કર્યું છે? મારા મનને ગમતું મારું પાત્ર મારી સાથે જ હોય છતા જ્યાં સુધી સમજથી ભેગા ન થવાય ત્યાં સુધી રાહ જોવાની તે કેવી કઠોર કસોટી છે તે તો સમજ જરા…તને લૉ પ્રોફાઇલમાં રહેવું ગમે પણ કહે તો ખરી આ ઝાકઝમાળવાળા સમયમાં, આ જાતે ઢોલ પીટવાનાં સમયમાં તું દીવડી બનીને ઝળહળવાની વાતો કરે તે કેમ ચાલે?..તું હવે મૃણાલ શ્રોફ નથી મૃણાલ શેઠ બને તે જરૂરી છે.”

મૃણાલ ફરી સંકોચાઈ ગઈ.” મેં તને કહ્યું છે આજની આપણી વાતોમાં ક્યાંય આપણે  આપણા પપ્પા કે મમ્મીને લાવતા નથી.”

પેલા કુશળ રિંગ માસ્ટરની અદામાં કૈરવે સહેજ ખોંખારો ખાધો અને કહે “ જો પરણેલો પુરુષ કાયમ ઇચ્છે કે પત્ની સંપૂર્ણપણે તેની થાય..પણ તું તો મારામાં તારા પપ્પાને જ શોધે તો તે થવાનું જ નથી. લગ્નને દિવસે જ્યારે સાત ફેરા ફરીને એકમેકને સુખી કરવાનાં પ્રણને હું ભૂલ્યો નથી..અને તને તો તે યાદ સુધ્ધા નથી “

મૃણાલ કહે “ મને બધુ યાદ છે પણ મારું દિવસ દરમ્યાનનું જીવન દેખાડા કરી કરી જીવવાનું. ઘરનાને સાચવો ..વટ અને વહેવાર સાચવો અને ખાસ તો સૌથી વધારે મને શોષવી નાખે છે તારાં   કુટુંબોનાં વહેવારો..”

કૈરવ ખંધુ મલક્યો…”મૃણાલ..તારે શ્રોફ પરિવારને ક્યાં પરાયો કરવાનો છે માત્ર તારે જરા અળગા જ થવાનું છે. ત્યાં જે હતું તે ભૂતકાળ છે. લગન કર્યા ત્યારે નવું ઘર,વર અને તેનું કુટુંબ જ તારો પરિવાર છે. કોઈની સાથે સરખામણી ન કર. માધવીબહેનમાં ગાયત્રી મમ્મી શોધવાનું તને નથી કહેતો. પણ તું અહીં મારે લીધે છે…મને સાચવ..તને હજી હું અજાણ્યો મનુષ્ય લાગું છું તો મને ઓળખવાનો, જાણવાનો પ્રયાસ કરે. તારા પપ્પામાં મને શોધવાના બદલે મારી અલગ ઓળખ ઊભી થવા દે.”

મૃણાલ કૈરવની વાતોથી સંકોચાતી જતી હતી. સાથે તેને કૈરવની વાતો ઉપર વિશ્વાસ મૂકવાની ઇચ્છા પણ થતી હતી. હીરજી ગડાના શબ્દો એને યાદ આવતા હતા. તેઓ બોલ્યા હતા કે, આ સમગ્ર પ્રસંગનો યશ મૃણાલને જાય છે પણ આ પ્રસંગે પડદા પાછળ ઊભેલો કૈરવ પણ એટલો જ શ્રેયભાગી છે. મૃણાલ લાગણીઓથી ભરેલું સરોવર છે તો તેમાં પૂર્ણરૂપે ખીલેલું કમળ કૈરવ છે.”

મૃણાલને શાંત જોઈને હળવેકથી તેના હાથને થામી કૈરવ બોલ્યો, “મૃણાલ વાસ્તવિક જિંદગી. કાલ્પનિક ભય કરતાં વધુ કિંમતી છે. આજે મોકો છે, મિલનની રાત છે. મારા પર વિશ્વાસ એક વખત તો મૂકી જો કે, તારા પપ્પ્પા કરતા પણ કોઈક વધુ સારુ હોઈ શકે છે.”

મૃણાલ વિષાદભર્યુ  હસી. તેના પપ્પ્પા પણ આમ જ કહેતા હતા. ભરોસો મૂકી જો,ચકાસી જો.. જીવન નાવનું સુકાન તે નાવિકને આપી તો જો.

તેની આંખમાં પર્શ્ચાતાપનાં આંસુ નીકળ્યા અને તે બબડી…” હા કૈરવ…જિંદગીને વાસ્તવિક રૂપે આજથી જોવાની શરુ કરુ છુ…મને માફ કરી દે.”

તે રાત મિલનની હતી.

આલેખનઃ વિજય શાહ

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૧૦ / વિજય શાહ

“મૃણાલ, ઘરમાં એકલું લાગતું હોય તો થોડુંક કામ શરુ કર.. તું તો યાર કમાલની કલાકાર છે…તારો સમય આમ ગૃહસ્થ જીવન જીવી વેડફ નહીં. સ્ટુડિયો પર જવાનુ બંધ થયુ પણ એનો અર્થ  એવો તો નથીને બધી દિશાઓ બંધ થઈ ગઈ છે? એક દિવસ કૈરવે જ મૃણાલની પાસે સરકતા કહ્યું.. મૃણાલને એ દિવસે લાગ્યુ કે જાણે કૈરવ એના મનની  વાત ખૂબ નજાકતાથી કહી રહ્યો છે…!

કૈરવ ફરીથી જાણે ખોવાઈ ગયેલો દોસ્ત બનીને આવીને ઊભો રહ્યો…મૃણાલની આંખો વહાલથી દરિયો બનતી જોઈને કૈરવે ફરી એક પ્રોત્સાહનનું પીંછું ફેરવ્યું…”મૃણાલ! આ ધરતીકંપનાં તાંડવમાં આખુ ભુજ દબાઇ ગયું હવે તેને ઊભુ કરવા કંઈ કરીએ તો?”

કલાકાર જીવ જાગી ગયો..અને બે ત્રણ દિવસમાં તો “ હાલો ઊભા કરીએ કંપેલા ભૂજનાં ઘરોને” થીમ ઉપર ઇંટરનેટ ઉપરનાં ચિત્રો ડાઉન લોડ થયા…દરેક નાના કિસ્સાઓ ન્યૂઝ રિપોર્ટમાંથી સંકલિત થયા. લોકોને દાન તો આપવું ગમે છે પણ કાયમ એક જ  આશંકા સૌને રહે છે..કોણ આ અનુકંપાદાનને ભુજ સુધી પહોંચાડશે. ઘણી ધાર્મિક સંસ્થાઓ આવા કાર્યોની શરૂઆત કરે, અને જે દાન મળે તે જે તે જગ્યાએ નવું મંદિર બનાવવામાં ખર્ચ કરે. આ બધી અસંગતતાને  મૃણાલ જાણતી નહોંતી તેમ તો ન જ કહેવાય. મૃણાલ નિષ્ઠાવાન હતી તેથી તેણે એક દિવસ માટે નવરંગપુરા  ભવન્સ ઑડિટોરિયમ અને પ્રદર્શન મેદાન બુક કરાવી લીધું.

કચ્છી લોકકળાવાળી જેટલી ભાત (ડિઝાઇન) જ્યાંથી મળી તે  મેળવી લીધી…કૈરવ તો ટહુકો કરીને નીકળી ગયો.. પણ ફોટોગ્રાફરો.. કચ્છી સમાજનાં મોવડીઓને મળી જાત માહિતી મેળવી ફોટૉશૂટ કરી પ્રિન્ટ આવતી ગઈ. આમેય અજય ટેક્ષ્ટાઇલ્સનાં સ્પૉન્સર્શિપમાં ટહેલ પડી હોય ત્યારે જે હલચલ મચવી જોઈએ તે હલચલ સ્થાનિક છાપાઓમાં દેખાતી હતી.

પ્રદર્શનના આગલા દિવસે ઇઝલ અને જુદા જુદા એંગલે ગોઠવાયેલા ફોટાઓથી મેદાન ભરાઈ ગયુ હતું. કચ્છી સમાજનાં અગ્રણી હીરજી ગડા મુંબઈથી આવવાના હતા. ગાંધીનગરથી હસ્તકલા અને ગ્રામ્ય વિકાસનાં મંત્રી પ્રણવ છેડા ઉદઘાટન કરવાનાં હતા. જો કે આ બધી ન્યૂઝ પેપર જાહેરાતો  કૈરવ શેઠનું કામ હતું. પહેલી વખત મૃણાલને લાગ્યું કે કૈરવ એને પૂછ્યા વિના કામ કરી તો નાખે જ છે અને પછી કંઈ જાણતો નથી તેમ દેખાડે છે. સમયનાં અભાવે પોતાની નામરજી બતાવી ના શકી..પણ એ જાહેરાતો એ મૃણાલની લૉ પ્રોફાઇલમાં રહેવાની વાતનો છેદ ઊડાડી દીધો.

ખેર! મૃણાલે તેમના અજયભાઈ અને માધવીબહેન પાસે દીપ પ્રાગટ્યની વિધિ કરાવી એ કૈરવને ગમ્યું. માઇક ઉપર વારંવાર એક યા બીજા પ્રકારે એટલું જ કહેવાતું કે “હાલો ઊભા કરીએ કંપેલા ભૂજનાં ઘરોને..”

આખુ ઑડિટોરિયમ ભરેલું હતું પણ  સ્ટેજ ઉપર એક પણ ખુરશી નહોતી.

મૃણાલ અને કૈરવે આવીને સૌનું સ્વાગત કર્યુ. અને જાહેરાત કરી કે આજનાં પ્રદર્શનનાં દરેક ચિત્રોનાં વેચાણની સમગ્ર રકમો ગુજરાત સરકાર દ્વારા થતા રાહત ભંડોળમાં જશે. દરેક ચિત્રો ભુજની લોકકલા પ્રદર્શિત અને ભૂકંપે વેરેલા વિનાશની સામે ઝઝૂમી રહેલ માણસાઈની વાતો કરતાં હતાં. 

હીરજી ગડાએ માઇક ઉપર તેમના મનની વાત કહી “મૃણાલ અને કૈરવ શેઠે કચ્છને અને ભુજને ઊભા કરવાના પ્રયાસોમાં એટલું તો સાબિત કરી જ આપ્યુ કે  કુદરતી આપત્તિ સમયે સૌ સરહદોનાં સીમાડા ઓગાળી માણસાઈથી વર્તે તો કુદરતે વેરેલા વિનાશમાંથી ફરી નવસર્જન થઈ શકે. ધરતીકંપથી ભુજ એકલું જ નહીં સમસ્ત ગુજરાત હચમચી ગયું છે ત્યારે શક્ય હોય એટલી મદદ કરવાથીય ક્યાંક કોઈને ટેકો મળશે. ભગવાન કીડીને કણ અને હાથીને મણ આપે છે એમ આ સમય છે આપણી તાકાત ગોપવ્યા વિના જે કણ દઈ શકે એ કણ આપે અને જે મણ દઈ શકે એ મણ આપીને કંપેલા ભુજનાં ઘરોને ઊભા કરવા મથીએ.”

મંત્રીશ્રી પ્રણવ ગડાએ પ્રદર્શન ખુલ્લુ કરવાની જાહેરાત સાથે એમ પણ જાહેર કર્યુ કે આ તસ્વીરોનાં વેચાણ સામે આવેલી રકમોને બેવડી કરી ગુજરાત સરકાર ભુજનાં કલાકારોનાં ઘર બાંધવામાં સહાય કરશે.

ઑડિયન્સમાં બેઠેલા સૌને વિનંતી કરી કે આપની ખુરશીની નીચે એક કવર પેન અને કાગળો મૂક્યાં છે. આપને ગમતા ચિત્રનો નંબર અને તેને માટે આપ શું ભાવ આપશો એનો અંદાજો લખી આપનું નામ અને ઇ-મેલ આપવા વિનંતી.

પંદર મિનિટમાં સ્ટેજ પ્રોગ્રામ સમટાઈ ગયો અને પ્રદર્શનમાં મૂકાયેલી તસ્વીરો અને તેની કથા કહેતો પાવરપોઇંટ શરૂ થયો. એક પછી એક ૧૫૧ તસ્વીરો દર્શાવાઈ..મૃણાલ દરેક તસ્વીરોની ખૂબી સમજાવતી ગઈ. કલાકારનું નામ અને ભાતનો પ્રકાર સમજાવતી ગઈ. બે કલાક આ કાર્યક્રમ ચાલ્યો..મૃણાલની સમજાવવાની પદ્ધતિ એટલી સચોટ હતી કે સામાન્ય માણસ પણ ચિત્રથી પ્રભાવિત થતા.

ભોજનનાં બ્રેક દરમ્યાન બધા કવર એકઠાં કરાયાં અને ચિત્રોની હરાજી દ્વારા વેચાણ આરંભાયુ.

હીરજી ગડા પણ આ હરાજી દરમ્યાન કચ્છી ભાષામાં કહેતા રહ્યા..કુદરતી પ્રકોપ સામે માણસ જ માણસનાં ખભા મિલાવીને ઉભો રહે છે.

બીજા બે કલાક માં ૧૫૧ ચિત્રોથી લગભગ સાડા દસ લાખ રૂપિયાનું ભંડોળ ઊભુ  એકઠું થયું.

દિવસ પૂરો થયો. કૈરવ અને મૃણાલ થાકી ગયા હતા પણ હીરજીભાઈ ગડા અને પ્રણવ છેડાએ બંનેને સ્ટેજ ઉપર બોલાવી બહુમાન કર્યુ અને “યુવા પ્રતિનિધિ”નાં અવૉર્ડથી સન્માન્યાં.

શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફ માટે આ અતિ આનંદ અને ગૌરવનો અવસર હતો.

આલેખનઃવિજય શાહ 

‘કે પછી એ ક્યાંક અહીં જ છે…’

“Hey Come on Maulik, Let’s celebrate your achievement.”

અનુનો અત્યંત ઉત્સાહથી ભરપૂર અવાજ સાંભળીને હું સાચે જ ખૂબ ખુશ થઈ ગયો. છેલ્લા કેટલાય દિવસથી મારું મન સતત સ્ટ્રેસ અનુભવી રહ્યું હતું.

“કંપનીમાં વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ માટેના બે એલિજિબલ કૅંડિડેટ્સમાં એક નામ તારું પણ છે. બોર્ડ મીટિંગ પછી કોણ સિલેક્ટ થયું છે એ ડિક્લેર થશે. બેસ્ટ લક.” ચાર દિવસ પહેલાં જ સુનિત મને કહેતો હતો.

આ કંપની સાથે જોડાયા પછી છેલ્લા સાત વર્ષની મારી કેરિયરમાં સતત દર વર્ષે બેસ્ટ પરફોર્મન્સનો ઍવોર્ડ મળતો એની ખુશાલી હું અને અનુ અમારી રીતે ઉજવતાં.હું અને અનુ કે પછી અનુ અને હું? કે પછી એકમેકમાં અમે બંને?

લગ્નનાં એકવીસમાં વર્ષે પણ અમારામાં, અમારાં પ્રેમમાં લગ્નના પહેલા દિવસ જેવી જ તાજગી હતી. અનુને ઝાઝા મિત્રો નહોતા. અને હું તો ટોળાંનો માણસ. તાલી મિત્ર હજાર જેવી અનેક લોકો સાથે મારે મિત્રતા હતી પણ ખરી. જો કે લગ્ન પછી  મિત્રતાનો પરિઘ એક કેન્દ્રમાં સમાવી લીધો હતો.

વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ માટે સિલેક્ટ થવું એ માત્ર મારા પ્રયાસો જ નહીં, અનુના વિશ્વાસનો પણ વિજય હતો. એ વિજય ઉજવવાની હોંશ મારા કરતા અનુને વધુ હશે એ હું એના અવાજના રણકા પરથીય પારખી શક્યો.

સવારે ઑફિસે જવા નીકળ્યો ત્યારે અનુએ હળવું આલિંગન આપીને મને ગુડ લક વિશ કર્યું હતું. જાણે રણાંગણમાં જતા યોદ્ધાને એની સહધર્મચારિણી કવચ પહેરાવીને, વિજયી ભવઃનું તિલક કરતી હોય એમ જ…

આજે ઑફિસના મીટિંગરૂમમાં બોર્ડ ઑફ ડાઇરેક્ટર્સ સાથે લંચબ્રેક સમયે નિર્ણય જાહેર થવાનો હતો. પણ, ઑફિસે પહોંચ્યા પછી તો લંચબ્રેક સુધી કામમાં ગળાબૂડ વ્યસ્ત થઈ ગયો અને વાઇસ પ્રેસિડન્ટની નિમણૂંકની મીટિંગની વાત જ વિસરી ગયો.

“એ હેલ્લો… ચલો..ભાઈ ચલો..અભી આપ કી પદવી બઢી નહીં હૈ કી ઈતના વ્યસ્ત હો ગયે. જબ પદવી બઢેગી તો આપ કો મિલને કે લિયે હમે ભી અપોઇન્ટમેન્ટ લેની પડેગી પર, તબ તક તો હમ સે મિલા કરો યાર..” સુનિત એના હંમેશના રણકતા અવાજે બોલાવવા આવ્યો ત્યારે હું સફાળો જાગ્યો.

અને એ જ ક્ષણે મોબાઇલમાં અનુના ફોટા સાથે ‘વિશિંગ યુ બેસ્ટ લક.’ નો મેસેજ ફ્લેશ થયો.

‘થેન્ક્સ એન્ડ લવ યુ’નું ઇમોજી સેન્ડ કરીને ટાયની નૉટ ચેક કરી. હાથથી જ વાળ સરખા કરીને કૅબિનની બહાર નીકળ્યો.

“તારો આછા બદામી રંગનો ચહેરો, ડાર્ક બ્રાઉન આંખો, એની સાથે આ લાઇટ ક્રીમ શર્ટ અને ડાર્ક બ્રાઉન પેન્ટનું કોમ્બિનેશન મને બહુ ગમે છે. સાથે આવી લાઇટ-ડાર્ક સ્ટ્રાઇપ્સવાળી ટાય તો તારી ઇમેજ બદલી નાખે છે, ખબર છે ને તને મૌલિક?”  મીટિંગમાં શું પહેરવું એ નક્કી કરતી વખતે સવારે અનુ બોલી હતી.

અનુ હંમેશાં મને ફોર્મલ કપડાંમાં જોવાનું વધુ પસંદ કરતી.

“ઠીક છે ભાઈ, ક્યારેક ગરમીમાં શોર્ટ્સ, તારું આ પાતળું ટ્રાઉઝર કે હાફ સ્લીવ ટી-શર્ટ ચાલે પણ, પબ્લિકલી તમારી જાતને પ્રેઝન્ટ કરવાની હોય ત્યારે ફોર્મલ ડ્રેસથી પર્સનાલિટી વધુ શાર્પ બને, ખબર છે ને તને મૌલિક?”

“આ ખબર છે ને’ એ અનુની તકિયા કલામ. મને ખબર છે કે નહીં એની ખાતરી કરી લેવાનું એ ક્યારેય ન ચૂકતી.

“ટાયની નૉટ ચેક કરી?” વળી મોબાઇલમાં અનુનો મેસેજ ફ્લેશ થયો..

અનુને મળ્યા પછી કોઈ ક્ષણ એવી હતી કે જ્યાં એની હાજરી ન હોય!

જીવનમાંથી જીવન શોધી લેવાની ગુરુચાવી જાણે અમે હાથ કરી લીધી હતી. રઝળપાટ અમને બંનેને ખૂબ ગમતી.

ક્યારે બંને સાથે તો ક્યારેક એકલાં માત્ર જાત સાથે જીવી લેવા નીકળી પડતાં. પણ ક્યારેય એકલાં રહીને પણ સાથ છૂટતો નહોતો. ફોન, ફેસટાઇમ, વિડીયો કૉન્ફર્સિંગ….અમે સતત એકબીજાને મળતાં રહેતાં.

અત્યારે, આ ક્ષણે પણ અનુ જાણે અહીં જ હતી. હાથમાં મોબાઇલ નહીં એનો હાથ થામીને જ હું મીટિંગરૂમ સુધી પહોંચ્યો એવું લાગ્યું.

આખા વર્ષ દરમ્યાન કંપનીના ઊંચે જતા ગ્રાફ, રેકૉર્ડબ્રેક સેલિંગથી માંડીને ફોર્મલ ઇન્ફોર્મેશન વગેરે, વગેરે…વગેરે …અને જે ક્ષણની આતુરતાથી રાહ જોઈ હતી એ ક્ષણ આવીને ઊભી.

ફિલ્મફેર ફંક્શનમાં જ્યારે બેસ્ટ પરફોર્મન્સનો અવૉર્ડ જાહેર થવાનો હોય અને નોમિનીના નામ બોલાતા હોય ત્યારે એમના દિલની ધડકન પણ આવી જ તેજ થઈ જતી હશે ખરી? અત્યારે મારા હૃદયની ધડકન મારી બાજુમાં બેઠેલા સુનિતનેય કદાચ સંભળાય હશે એટલી તેજ હતી.

અને જ્યારે મૌલિક રઘુવંશીનું નામ વાઇસ પ્રેસિડન્ટ તરીકે અનાઉન્સ થયું ત્યારે તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચેય સાઇલન્ટ મોડ પર મૂકેલા મોબાઇલમાં લાલ ગુલાબ લઈને ઊભે્લી અનુનો ફોટો દેખાયો. નીચે લખ્યું હતું, ‘કોંગ્રેચ્યુલેશન્સ માય લવ. યુ ડિડ ઇટ.’

‘ઓ માય ગોડ…’ શું કહેવું આ અનુને!

એક પછી એક પોસ્ટ, સિદ્ધિઓ મેળવવી મને ગમતી. એ મારો શોખ હતો. વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ પછી સી.ઇ.ઓ પછી મલ્ટિનેશનલ કંપનીના એડવાઇઝર, ઇન્ટરનેશનલ બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર….. મારી મહત્વકાંક્ષાઓનો કોઈ અંત નહોતો.

આહ!…મને કોઈ નામથી બોલાવે કે મિસ્ટર રઘુવંશી કહે એના કરતા ‘સર’ કહે એવી અદમ્ય ઇચ્છા પરિપૂર્ણ થવાની હતી.

“કામ કામ ને માત્ર કામ જ  જીવનનું લક્ષ્ય હોય, જાતને ચાતરીને આટલી વ્યસ્તતા કેટલી હેલ્ધી?” શરૂઆતમાં અનુને મારી અતિવ્યસ્તતા સામે થોડી નારાજગી હતી.

“હા અનુ, કામ મને ગમે છે, કામની વ્યસ્તતા મને ગમે છે. કેટકેટલાં પ્લેટફોર્મ સાથે જોડાયેલા લોકોને મળવાની તક મળે છે. આપણી ઓળખ લોકો સુધી પહોંચે છે. આ જ તો સમય છે, મારે જે જોઈએ છે એ પામવાનો. લક્ષ્મી ચાંદલો કરવા આવે ત્યારે કપાળ ધોવા ન જવાય એવું તું જ કહેતી હતી ને?” હું હસીને વાત વાળવા મથતો.

મને પાર્ટી કલ્ચર ગમતું. અનુ થોડી સિલેક્ટિવ હતી પણ હંમેશ મારું મન સાચવતી.

હવે ધીરે ધીરે મારી વ્યસ્તતા તરફ અનુની નારાજગી ઓછી થવા માંડી હતી. એની ઓછી થતી નારાજગીથી હું રાજી થતો. પણ મને ક્યાં ખબર હતી કે એણે તો અંદરથી જાતને સંકોરવા માંડી હતી. મારી વધુ વ્યસ્તતાને એણે વધાવવા માંડી હતી. મારી વ્યસ્તતાની આડે મને અનુની સંકોરાતી જતી વાટ નજરે નહોતી પડતી.

“સારું છે, તારા માટે આ જ સારું છે મૌલિક. તું રહ્યો વ્યસ્તતાનો માણસ. ઘડીભરની ફુરસદનો તું માણસ જ નથી. ભલે તાલી દેવાવાળા પણ એ હજાર મિત્રો વચ્ચે આનંદિત રહેનારો તું માણસ છે. એકલતા તને નહીં સદે, નહીં પરવડે.”

એવું જ્યારે અનુ કહેતી ત્યારે એ મારી પ્રગતિથી ખુશ છે એમ વિચારીને હું પણ ખુશ થઈ જતો, અને કહેતો “યે હુઈ ન બાત…અનુ, કામ વગરના માણસનું જીવન રંગવિહીન ચિત્ર જેવું.”
****
ફોર્મલ મીટિંગ પછી લંચ. લંચ દરમ્યાન પ્રશંસા, અભિનંદન અને શુભેચ્છાના આનંદિત વાતાવરણમાં રાચવું મને બહુ ગમ્યું. પ્રસંશા તો મને અતિ પ્યારી…આ મઝાનો દોર અનંત રહે તો કેવું?

આજે ઘર તરફ ડ્રાઇવ કરતા મન પર અજબ ખુમારી છવાયેલી હતી.

શિયાળાની સાંજ રાત તરફ આગળ વધતી હતી. નરીમાન પોઇન્ટની અમારી ઑફિસથી વર્લી સુધીનો રસ્તો અને અમારા ફ્લેટના દસમા ફ્લોર પર આવીને લિફ્ટ અટકી ત્યાં સુધીનો સમય પણ એ જ કેફમાં પસાર થઈ ગયો.

લેચ કીથી મેઇન ડોર ખોલીને અંદર પ્રવેશ્યો… વાહ, આજે તો મેઇનરૂમમાં કેન્ડલ લાઇટ! અનુને પીળા પ્રકાશ કરતા ટ્યુબ લાઇટનું અજવાળું જ વધુ ગમતું અને મને કેન્ડલલાઈટનું પીળાં પતંગિયા જેવું કેસરી અજવાળું ગમતું.

“આજે ટ્યુબ લાઇટના બદલે આ આછો પીળો, કેસરી પ્રકાશ? ક્યા બાત!” મારી નાની નાની પસંદગીઓનું અનુ કેવું ધ્યાન રાખે છે!

આછી પીળી કેસરી રોશનીની સાથે સેન્ટ્રલ ટેબલથી માંડીને કૉર્નર ટેબલ પર ફૂલોના બુકે.. ક્યાંકથી અરોમા કેન્ડલની આછી સુવાસ…..

અનુનો રાજીપો તો ચારેકોર છલકાતો હતો. પણ અનુ ક્યાં?

એ રહી… હૅમક પર, બાલ્કનીમાં…! બાલ્કનીમાં આકાશ દેખાય એવી રીતે એના ફેવરિટ હૅમક પર ઝૂલવાનું અનુને બહુ ગમતું. મનમાં એક મિનિટ થયું કે બાલ્કનીમાંથી અત્યારે પણ એણે કદાચ નીચેથી કપાંઉન્ડમાં પ્રવેશતી મારી ગાડી જોઈ તો હશે. એણે મને આવકારવા આજે તો સામું આવવું જોઈતું હતું! પણ પછી થયું, ઠીક છે, મારી આટઆટલી નાનીનાની પસંદગીનું ધ્યાન રાખે છે તો આ ધ્યાન બહાર રહી પણ જાય..! મેં પણ મન મોટું રાખીને ઉદારતાથી એ વાતનો ખટકો તાત્કાલિક ભૂલાવી દીધો.

“હાય અનુ…..આઇ એમ બેક…” કહેતો એની પાસે પહોંચ્યો.

હું તો પાછો આવ્યો હતો પણ….પણ, અનુ ક્યાંક ચાલી નીકળી હતી. ક્યારેય પાછી ન આવે એટલે દૂર… એના હાથમાં એક દાંડીનું મારું ખૂબ પ્રિય લાલ ગુલાબ હજુ એમ જ પકડેલું હતું….મને આપવા…..!

એની આંખો દૂર દેખાતા બીજના ચંદ્ર પર સ્થિર હતી અને હૅમોક પર અનુ……સ્થિર, શાંત… નિશ્વલ..!

છેલ્લા કેટલાક સમયથી મારી દોટ સામે શાંત થતી અનુ ક્યારે કહેતી કે, “તારી આસપાસ જે દુનિયા ઊભી કરી છે એમાં જ તારી ખુશી છે, ખુમારી છે… બસ તું આમ ખુશ રહે એ જરૂરી છે.. તારા માટે…!”

એ આવું કહેતી તો હું વધુ ફૂલાતો અને ખુશીથી એને ચૂમી લેતો. અનુની દુનિયામાં બસ, “મૈં હી મૈં હું, દુસરા કોઈ નહીં…!” અને મારો ઈગો કદાચ સાતમા આસમાને પહોંચી જતો. હું મારી ઇચ્છાઓની પરિતૃપ્તિના મણકાઓ પોરવતો જતો હતો અને અનુ મારી ખુશી સતત ઇચ્છતી રહેતી.

મારી નાનામાં નાની દરેક બાબતની ખબર હોવાની ખાતરી કરાવતી અનુના શ્વાસના એકસો આઠ મણકામાંથી ક્યારે એક પછી એક તૂટી રહ્યા હતા, એની મને ખબર જ ના રહી. આજે લાગે છે કે મેં એની ખબર રાખવાની પરવા પણ ના કરી…!

હમણાં થોડાક સમયથી અનુ જાણે ડાઉન થતી હતી. જાણે પહેલાં જેવી એની ગતિ જ રહી નહોતી. ક્યારેક થોડીક ડિસ્કમ્ફર્ટ કે અનઇઝિનેસની ફરિયાદ પણ કરી લેતી.

“Anu, are you OK?” હા, બસ, એકાદવાર મેં અનુને એવું પૂછ્યું’તું તો ખરું.

“You are right Maulik. Kind of …” અનુ બોલતી હતી ત્ચૂયાં જ અમને યાદ આવ્યું અને એ પુરું બોલી શકે એ પહેલાં જ મારા ઓફિસમાંથી મોબાઈલ પર ફોન આવ્યો અને પછી તો અનુની વાત અધૂરી જ રહી ગઈ હતી.

અને હા! યાદ આવ્યું, થોડા સમય પહેલાં અનુની ઈયરલી ચેકઅપની અપૉઇન્ટમેન્ટ હતી. અને એ પછી ફેમિલી ડોક્ટરે કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટને કન્સલ્ટ કરવાનું પણ કહ્યું હતું. અનુએ એનાં પેશન્ટ પોર્ટલ પરના આ બધા મેડિકલ રિપૉર્ટ મારી સાથે શેર પણ કર્યા હતાં.

“અનુ, હું ક્યાં મેડિકલ પર્સન છું કે મને ક્યાં આ બધી મેડિકલ ટર્મ્સમાં કશી ગતાગમ પડવાની છે, એ રિપોર્ટ જે હોય એ મને બ્રીફમાં કહી દે ને પ્લીઝ.”

“હું પણ ક્યાં મેડિકલ પર્સન છું? પણ મને એવું લાગે છે કે એક વાર કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટ ડૉક્ટરની અપૉઇન્ટમેન્ટ હોય ત્યારે મારી સાથે આવે અને થોડુંક સમજી લે તો સારું.”

અનુએ ખૂબ સ્વસ્થતાથી વાત કરી હતી. અનુ હતી જ એવી. કોઈ પણ વાત સહજતાથી લઈ શકતી. એની તકલીફ વિશે એને ઝાઝી બૂમરાણ કરવાની ગમતી નહીં. હા,  એનાં રોજિંદા ક્રમમાં તો કોઈ ફેરફાર વર્તાવા દેતી નહીં.

અને એટલે જ કદાચ એની અસ્વસ્થતાને હું ગંભીરતાથી લઈ શક્યો નહોતો અથવા મને મારી વ્યસ્તતામાં એની ગંભીરતા સમજાઈ નહોતી.

નાનો હતો ત્યારે સૌ કહેતા, હું ધૂની છું. કોઈ વાતની ધૂન ઉપડવી જોઈએ. બસ, અત્યારે મને ધૂન ઉપડી હતી. અનંત મહત્વકાંક્ષાઓને પરિપૂર્ણ કરવાની ધૂન. વાઇસ પ્રેસિડન્ટની પોસ્ટ તો મારી ગગનગામી ઉડ્ડાનની શરૂઆત હતી. એ પછી સી.ઇ.ઓ, મલ્ટિનેશનલ કંપનીના એડવાઇઝર, ઇન્ટરનેશનલ બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર. હું સદંતર મારી ધૂનમાં જ હતો.

કાર્ડિયૉલૉજિ સ્પેશ્યાલિસ્ટની અપૉઇન્ટમેન્ટ એક અઠવાડિયા પછીની મળતી હતી.

“અનુ, થોડી પાછી ઠેલી શકાશે? મારા આ પ્રેઝન્ટેશનની આડે બસ દસ તો દિવસ બાકી રહ્યા છે. પંદર દિવસ પછીની લઈ લે ને પ્લીઝ.” ત્યારે પણ અનુએ માત્ર “ઓકે”  કહીને વાતનો બંધ વાળ્યો હતો. “ધેટ’સ લાઇક અ ગુડ ગર્લ.” એટલું કહીને હું મારા કામમાં ખૂંપી ગયો હતો.

મારા કેટલા મહત્વના આ દિવસો હતા અને એ વાત અનુ પણ જાણતી હતી. પણ ત્યારે કદાચ અનુમાં ક્યાંક કશુંક તૂટતું જતું હતું એની મને ખબર નહોતી પડી. એના દીવાની જ્યોતમાં તેલ ખૂટવાં માંડ્યું હતું. મને એ ખૂટતાં તેલનો મને અણસાર આવે, વાટ સંકોરી શકાય એવો સમય આપ્યાં પહેલાં જ એ પહેલાં દીવો બૂઝાઈ ગયો.

આ ક્ષણે અનુ નથી ત્યારે યાદ આવે છે. એ હંમેશાં કહેતી કે તું ક્યારેય એકલો નહીં હોય. છતાં આજે  એવું લાગે છે કે ઘરમાં, જીવનમાં, અનેક મિત્રોની વચ્ચે પણ એકલો છું.

ઘરમાં આવતાની સાથે ઘરનો સૂનકાર મને ઘેરી વળે છે. અને હું અનુને શોધવા મથું છું.. અહીં ક્યાંક, મારી આસપાસ નથી…એ અહીં ક્યાંય… નથી. પણ હા, ક્યારેક પેલા બીજના ચંદ્રમાં કે એનાથી થોડો દૂર ચમકતા ધ્રુવના તારા તરફ નજર માંડું છું તો ત્યાં અલપઝલપ નજરે આવે છે ખરી.

પછી ટેબલ પર મૂકેલા અનુના ફોટા તરફ નજર કરું છું, ત્યારે થાય છે, એ ક્યાંક જતી રહી છે કે પછી એ ક્યાંક અહી જ છે!’

અભાગણી

આજે લલિતા ભારે ટેસમાં હતી .કેમ ના હોય? ગામડાના છાણ માટીના લીંપેલા ઝૂંપડામાંથી સીધી વૈભવી કહેવાય એવા પાંચ રૂમ-રસોડાના વાપરવા મળે ત્યાં સુધી પોતીકા કહેવાય એવા  ઘરમાં રહેવાનું તો એણે સપનામાં ય ક્યાં વિચાર્યુ હોય? વિરમ કામ  કરતો એ દાદાના એક જ કંપાન્ડમાં બે ભાઇઓના જોડકા ઘર થવાની તૈયારીમાં હતા. એક બાજુ તો દાદાનો પરિવાર રહેતો હતો પણ બીજા જોડકાના ખાલી ખોખામાં થોડું કામ બાકી હતુ ત્યાં વિરમ –લલિતાનો ઘરસંસાર ગોઠ્વાઇ ગયો. બે –ચાર એલ્યુમિનિયમના ઠામરા , પ્લાસ્ટિકના ઠોબરા જેવા ડબ્બા, પિત્તળનો ભમભમીયો પ્રાયમસ અને જુના ગાદલા ગોદડા, એક છેડેથી બીજા છેડા સુધી બાંધેલા તાર પર લટકતા બેય જણના કપડાં , એટલી એમની ઘરવખરી પણ લલિતાનો ઠાઠ વધી ગયો.

જે દહાડો રૂપિયા લઈને મા એ લલિતાને પાંચે ભાઇઓમાં વચેટ વિરમ જોડે વરાવી અને વિરમ ગાડુ જોડી હાથમાં લાકડાની મૂઠવાળી તલવાર લઈ જાન લઈને આયો ત્યાં સુધીતો લલિતાને બધુ ઠીક-ઠાક લાગ્યુ પણ માંયકાંગલા વિરમને જોઇને તો લલિતાના મનમાંથી બળબળતી હાય નિકળી ગઈ . મનમાં ને મનમાં મા પર પણ એવી તો દાઝ ચઢી કે ના પુછોને વાત. પણ ઘડીભર રહીને થયુ કે પોતે જ અભાગણી છે, એમાં મા શું કરે?  જનમ થયો ને થોડા દહાડામાં બાપ મૂવો. મા એ જેમ તેમ કરીને લલિતાને મોટી તો કરી પણ હવે મા ની જાત પણ ક્યાં ચાલતી હતી?  લલિતાને વળાવીને મા એ હાશકારો લીધો. લલિતાએ પણ જેમ તેમ મન મનાવીને વિરમનુ ઘર માંડ્યુ . અને લલિતાને વળાવા સુધીની જ રાહ જોતી હોય તેમ મા એ પણ કાયમ માટે આંખ મીંચી દીધી.

દેશમાં ખેતીની મોસમ પુરી થતા બીજા બધાની જેમ વિરમે પણ શહેરની વાટ પકડી. બે-ચાર કામ મળશે એટલે લલિતાને પણ શહેરમાં ભેળી લેવાનો સધિયારો ય આપતો ગયો. મનથી તો લલિતાને ક્યાં ભરોસો હતો?  ટાંપાટૈડા જેવો આ શું શક્કરવાર બાળશે? દેશમાં ય પાંચ ભઇઓ હારે ભેગા મળીને ખેતી હોય એટલે પહૉચી વળાતુ બાકી તો આ વિરમ અને એકલે પંડે ખેતી?

પણ હોળી કરવા આયેલા વિરમે લલિતાને ભેળી લીધી ત્યારે એનો જીવ હેઠો બેઠો અને શહેરમાં તો આઈને  લલિતાને થયુ કે એ અમથી પોતાની જાતને અભાગણી  માની બેઠી હતી , આવુ સુખ તો મા દિવો લઈને ગોતવા બેઠી હોત તો ય ક્યાં મળવાનુ હતુ ? ? વિરમને જયાં  છૂટક ઘર-કામ મળ્યુ હતુ તે દાદાના ઘરમાં રહેવા –ખાવા ઉપરાંત  બાજુના બીજા બે-ત્રણ ઘરના નાના મોટા કામ પણ ગાડીઓ સાફ કરવા સાથે મળી ગયા હતા.

હા ! એટલુ ખરુ કે વિરમથી ઝાઝુ કામ થાતુ નહીં પણ એનો ય રસ્તો લલિતાએ કાઢ્યો. વિરમની હારોહાર  એય કામે લાગતી . વિરમની હારેહારે એ ય સવારથી ફરતી -વિરમનુ અડધુ  કામ એ ઉપાડી લેતી. અને પછી બેય ભેળા ખાવા બેસે ત્યારે તો લલિતાને પેલી શેઠાણીની જેવો જ પોતાનો ઠાઠ લાગતો.  ફેર એટલો કે શેઠાણી શેઠ જોડે ટેબલ પર બેસે અને પોતે વિરમ હારે પાણીની ટાંકી માથે ચઢીને .

અને એમાં ય આજે તો વિરમે ભારે કરી .અડધી રજા લઈને લલિતાને શહેરની સેર કરાવા નિકળ્યો. ઓલી શહેરની છોડીઓ ! સ્કુટર પાછળ જે ચપોચપ ચોંટીને બેસતી એ જોઇને લલિતા પણ નવો તાલ શીખી.  સાઇકલની પાછલી સીટ પર બેસીને એણે ય વિરમની કમર ફરતો ચપોચપ હાથ વિંટાળ્યો અને પછી તો બેય જણા કાંકરીયુ ને નગીનાવાડી ફરીને કાંકરીયાની પાળે ભેળ-પુરીનો ચટાકો કરીને કેમ્પના હનુમાન થઈને ઓલુ વિમાન ઉડે ત્યાં જઈને ઉભા. લલિતાને થયુ એ અમસ્તી પોતાના ભાગ્યને કોસતી હતી. ક્યાં ગામના માટીયારા ઉખડ-બાખડ રસ્તા જેની પર ચાલીને પોતાના પગની પાનીઓ ય ચિરાઇ જતી અને ક્યાં આ લીસ્સા ચકચકતા મસ મોટ્ટા રસ્તા જ્યાં વિરમની સાઇકલ તો ઠીક પણ ઓલી મોટી મોટી ગાડીઓ પણ સરસરાટ ચાલતી અને ગાડીઓ જ કેમ ઓલુ  વિમાન પણ ઘરરર કરતુ ઉડ્યુને જોત જોતામાં આભને આંબી  ય ગયુ. લલિતાને પોતાનુ સુખ પણ આભને આંબતુ લાગ્યુ. સાતમા આસમાને ઉડેલા વિમાન જેવા પોતાના સુખની જેમ એનો મિજાજ પણ ધીરે સાતમા આસમાને પહોંચવા લાગ્યો . એને થાતુ કે એ છે તો વિરમ છે, નહીંતર વળી વિરમનુ તો ગજુ જ ક્યાં હતુ?

માથે દિવાળી આવતા આવતામાં તો પાછુ મન પર ભૂત સવાર થયુ , બધા ય કડિયા કામે જાય અને  સાંજ પડતા દાડીના ખનખનતા  રૂપિયા સો લઈને આવે  તો વિરમ કેમ નહીં? આમે ય ઘરના કામ તો પોતે કરે જ છે  તો બે હાથે કામ વધી જાય તો તો ભારે ટેસ પડી જાય ને ! ગામમાં પણ કાચા કામના ઘરને પાકી દિવાલો થાય. પોતાનો ને વિરમનો ભારે વટ પડી જાય. વિરમ પોતાનુ ગજુ જાણતો હતો પણ એનુ લલિતા આગળ ક્યાં કૈ ઉપજતુ હતુ? છેવટે વિરમને કડીયાકામે લાગડીને જ લલિતા જંપી.

પાંચ પચ્ચી દહાડા તો બધુ બરાબર ચાલ્યુ . પણ આખા દહાડાની મજુરી વિરમને આકરી લાગવા માંડી. અને માથે રાતપાળીએ તો વિરમના પેટના આંટા ફેરવી દીધા. ઘરના કામને કડીયાકામ વચ્ચે આભ-જમીનનો ફરક હતો. માંડ માંડ ઠેકાણે પડેલી એની જાત વળી પાછી ઢીલી પડવા માંડી. દિવાળી જાતામાં જોકે રાતપાળી બંધ થઈ ગઈ પણ દહાડાની મજુરી હવે તો વિરમને આકરી લાગવા માંડી.  “માંડ માંડ બે પાંદડે થવા દા”ડા હાથમાં  આયા તો ચ્યમ બે હાતે મંડી ના પડીએ ?”  બસ એક જ વાતનો તંતુ લલિતાએ પકડી રાખ્યો.

પાણીની ટાંકીએ ચઢીને હારે એક થાળીમાં જમતા એ  જમવાના દાડા તો ક્યારના ય ગયા. એકલા હાતે વિરમના ઘરકામ કરવા લલિતા લૂસ લૂસ કરતી ખાઇ લેતી અને બે ઘરની થાળીઓ વિરમ માટે ઢાંકી રાખતી. થાકેલો વિરમ પણ જેમ તેમ ખાધુ ના ખાધુ ને પથારી ભેળો  થઈ જાતો. રોજ દાડીએ જતા વિરમના રોકડા રૂપિયાની વધતી જતી સિલક ગણીને લલિતા રાજી રાજી થઇ જતી . અને પેલા પાંચ રુમના ઘરમાં જેમ જેમ આગળ કામ વધતુ ગયુ તેમ તેમ લલિતા-વિરમનો ઘરસંસાર સંકોડાવા માંડ્યો ને હવે તો આમેય તે બે જણ ક્યારે ભેળા થાતા તો આટલા મોટા ઘરની શી તથા?

વિરમના શરીરની કમજોરી લલિતાને કામ પર ના જવાના બા”ના લાગતા. અને એમાં ય તે હવે લલિતને સારા દા”ડા જતા હતા. જે થોડા સમય સુધી પોતે કામ ખેંચી શકે ત્યાં સુધી તો વિરમે કડિયા કામ ખેંચવુ જ રહ્યુ એમ કહીને વિરમનું માથુ ફેરવી નાખતી. એક દા”ડો તો વળી એણે હદ કરી નાખી. ઉંઘતા વિરમને ઉઠાડવા લાત ઠોકી દીધી. એ દા”ડો તો વિરમ ઉઠીને કામે ગયો પણ આખો દા”ડો પેટમાં ખાવાનુ તો ઠીક પણ પાણી સુધ્ધા ના ટક્યુ. એક દા”ડો -બે દા”ડો એમ કરતા અઠવાડીયુ ગયુ પણ વિરમને તો હવે ઉભા થવાના ફાંકા પડવા માંડ્યા.

અધમુવા વિરમ અને બે -જીવ સોતી લલિતાને  લઈને  વિરમના ભાઇઓ દેશ ભેગા થયા  તો ય હજુ લલિતાનુ મન માનતુ નહોતુ. આજ છે ને કાલ કરતા વિરમ ઉભો થાશેને કામે લાગશે  એમ માનતી લલિતા પોતાના પાછળના દિવસો ગણતી. પણ હવે તો વિરમને લોહીને ઉલટીઓ ય થવા લાગી . હજુ તો પુરા દિવસો જાય તે પહેલા લલિતાએ છોરીને જનમ આપી દીધો. પણ એ જોવા વિરમ લાંબુ રહ્યો નહીં. ચાર-છ દા”ડામાં તો એણે શ્વાસ સંકેલી લીધા.

આજે એ જ પાછું છાણ- ગાર-માટી લીંપેલુ ઝૂંપડું  ઉબડખાબડ માટીયારો રસ્તો  જેની પર  કેડમાં છોકરી ઘાલીને જતી લલિતાની પગની પાનીઓ ય ચિરાઇ જાય અને એ સમે ઉપર આભમાં ઉડીને જાતા વિમાનને જોઇને લલિતાના મનમાંથી ઊનો ઊનો  ફળફળતો શ્વાસ નિકળી જાતો. એને થતુ ” અભાગણી તો એ  જનમથી હતી જ.“

આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ ૮ /રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ ઑફિસમાં પ્રવેશી ત્યારે કાચની કેબીનમાંથી દૂરથી જ કૈરવે જોઈ. પોતાની કૅબિનની નજીક આવે તે પહેલાં કૈરવ એની રિવોલ્વિંગ ચેરમાં ટટ્ટાર થયો. ટાયની નૉટ જરા સરખી કરી. સી.જી રોડની ફર્સ્ટ ફ્લોરની આ આખી એરકંડિશન ઑફિસમાંથી અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝનું સંચાલન કૈરવ કરતો આવ્યો હતો. બાજુની ઑફિસ પરની નેમ પ્લેટ પર ચીફ એડવાઇઝર એન્ડ મેનેજિંગ ડિરેક્ટર અજય શેઠના નામની તકતી હતી. કૈરવની કેબીનની બહાર કાળી નેમ પ્લેટ પર ગોલ્ડન અક્ષરે ચેરમેન ઓફ અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝની તકતી દુરથી દેખાતી હતી તેમ છતાં મૃણાલે એન્ટર થતા જમણા હાથે બેઠેલી રિસેપ્શનિસ્ટને  કૈરવ માટે પૂછ્યું. મૃણાલને આવતી જોઈને કૈરવે એને સૂચના આપી દીધી હતી એ મુજબ બ્લેક સ્કર્ટ અને બ્લ્યુ શર્ટ પર બ્લેક સિલ્કનો સ્કાર્ફ ધારણ કરેલી સ્માર્ટ હસમુખી છોકરી એ આંગળી ચીંધીને મૃણાલને કૈરવની  કૅબિન બતાવી. બીજી મિનિટે મૃણાલ કૈરવની ઓફિસમાં હતી અને એની પછીની દસમી મિનિટે એ એના એપોઇન્ટમેન્ટ લેટર પર સાઇન કરી રહી હતી.

પોતાનુ ધાર્યુ બીજા પાસે કરાવવાની કૈરવમાં આવડત હતી. વાતો દલીલો અને કુનેહભરી સમજાવટથી એ સૌના દિલ જીતવામાં સફળ રહેતો અને આજે પણ એ મૃણાલને સમજાવવામાં સફળ રહ્યો હતો. મૃણાલની હા પછી કૈરવે  સ્ટુડિયો ઊભો કરવા માટે જે જરૂરી તૈયારીઓ કરવાની હતી એ એણે કરવા માંડી. પ્રાઇમ લોકેશન પર બે માળનો સ્ટુડિયો કરવા માટે એણે શહેરના શ્રેષ્ઠ ઇન્ટિરીયરને હાયર કર્યા હતા. નીચેના ફ્લોર પર એન્ટર થતા ડ્રેસિસનું ડિસ્પ્લે અને ઉપરના ફ્લોર પર મૃણાલની ડિઝાઇનર ઑફિસ જેમાં બેસીને મૃણાલે એની કલ્પના મુજબ એક્સક્લ્યુઝિવ ટ્રેન્ડી વસ્ત્રો ડિઝાઇન કરવાના.ફ્લોરના બાકીના હિસ્સામાં  વર્કશોપ. જોતજોતામાં પ્રાઇમ લોકેશનનો આ અદ્યતન “જસ્ટ ફોર યુ” નામનો ક્લાસિક સ્ટુડિયો ટેસ્ટ ધરાવતા ક્લાયન્ટમાં હોટ ફેવરિટ બની ગયો.

કૈરવ જાણે એના પ્રોફેશનનો એક ભાગરૂપે હોય એમ સ્ટુડિયો પર અવારનવાર મુલાકાત લેતો.. શાંત અને સ્વભાવિક લાગતી મૃણાલ  જોડે એ કોઈ ઉતાવળું પગલું ભરવા માંગતો નહોતો. આજ સુધી એવું જ બન્યું હતું કે કૈરવને ઓળખતી છોકરીઓ કૈરવની દોસ્તી માટે સામેથી હાથ લંબાવતી જ્યારે મૃણાલ કૈરવ સાથે પ્રોફેશનલ એપ્રોચથી આગળ વધતી જ નહોતી. અંદરથી  ખૂબ ચટપટી હોવા છતાં કૈરવને ધીરજ જ રાખવી પડતી હતી. એ પણ જાણે પ્રોફેશનલ અભિગમ સાથે જ મૃણાલને મળતો હોય એવી સ્વભાવિકતા દર્શાવતો. એ પોતાની ઇમ્પ્રેશન જરાય ખરડાય એવું પગલું લેવા માંગતો નહોતો.

બે વીક, બે મહિના…અને એક દિવસ એને જરાક આગળ વધવાનો મોકો મળી ગયો. નવેમ્બરમાં દિવાળી અને એ પછી ડિસેમ્બરમાં શરૂ થતી લગ્ન સીઝનમાં કામ પુષ્કળ વધી ગયુ એક તો ટ્રેન્ડી એથ્નિક લૂક અને શો રૂમના બદલે સ્ટુડિયો કહેવાતા આ “ જસ્ટ ફોર યુ” એ તો હંગામો મચાવી દીધો. સવારે દસ વાગ્યાથી શરૂ થતો સ્ટુડિયો સાંજે આઠ વાગે બંધ થતો પણ આ દિવસો દરમ્યાન કામ ખૂબ રહેવા માંડ્યું. એન.આર.આઇની મુલાકાતો અને માંગને પહોંચી વળવા મૃણાલે પણ વધુ ને વધુ સમય આપવાનું ચાલુ કર્યુ. એ સવારે દસના બદલે આઠ વાગે પહોંચી જતી અને એની  વર્કશોપની ટીમને પણ વહેલી બોલાવી લેતી. આ નિર્ણય મૃણાલે કૈરવને જાણ કરીને લીધો હતો. કૈરવ ખુશ હતો અને એની આ ખુશી તક મળે મૃણાલ પાસે વ્યક્ત કરવામાં પાછો નહોતો પડતો. આ આખાય સમયનો યશ એ મૃણાલને ચોક્કસ આપતો. એ એકલીને મળે ત્યારે અને જાહેરમાં પણ.

“જોયું મૃણાલ હું નહોતો કહેતો  કે  હીરાની પરખ એક ઝવેરી જ કરી જાણે? એક ફ્રેશનરના આઇડીયા યંગસ્ટર્સને જેટલા સ્પર્શે એટલા અનુભવી ઓલ્ડ ફેશન ડિઝાઇનરના ના જ ગમે..”

મિસ મૃણાલ પરથી એ ક્યારે મૃણાલ પર આવીને અટક્યો હતો? એની નોંધ તો મૃણાલે પણ નહોતી લીધી અને કૈરવ તો આવી નાની નાની બાબતને ક્યાંય બાજુમાં મૂકીને આગળ વધતો રહેતો.

“કેમ? ટ્રેન્ડી લૂક ઓલ્ડ ફેશનને જ આભારે નથી? ઓલ્ડ ઇઝ ગોલ્ડ એ જ અભિગમ અપનાવીને તો ડિઝાઇન કરુ છું.”

“વાત તમારી ય સાચી છે  અને મારી પણ. પણ એક વાત કહેવી પડશે મારે એક નવો જ ટ્રેન્ડ ઉભો કરવાનો યશ તો તમને જ આપવો જોઈએ.” ખરેખર સીઝન પત્યા પછી સ્ટુડિયોની સફળતાના માનમાં કૈરવે એક શાનદાર પાર્ટીનું આયોજન કર્યુ. આ પાર્ટીમાં મૃણાલથી માંડીને મેનેજર અને વર્કર સૌને એક સરખું મહત્વ આપ્યું જે મૃણાલને સ્પર્શી ગયું.

“પપ્પાએ શરૂઆતથી કહ્યું હતું કે,  બિઝનેસની સફળતા માત્ર એના ફેલાવાથી માપી ન લેવાય. એનો પાયો મજબૂત હોવો જોઈએ અને આ પાયો એટલે કે ઇન્ડસ્ટ્રિમાં કામ કરતા મેનેજરથી માંડીને નાનામાં વર્કરનો સંતોષ. મેં પણ આ સિધ્ધાંત સ્વીકાર્યો છે.પપ્પાની કહેલી દરેક વાતો સોનાની લકીર જેવી છે .આ સોનાની લકીરને કેમ ટાળી શકાય? પપ્પાના અનુભવે તો હું ઘડાયો છું ને? ”

કૈરવે એક કાંકરે બે પક્ષી પાડ્યા. એક તો એ પપ્પાને એ ખૂબ માન આપે છે એ જાહેર કરીને  અને  એની ઇન્ડસ્ટ્રિના નાનામાં નાના વર્કરનું મહત્વ સમજે છે, એક સરખું માન આપે છે એ દર્શાવીને મૃણાલની નજરમાં ઊંચો બની ગયો. કૈરવની આ સલુકાઈ ધીમે ધીમે મૃણાલને સ્પર્શતી ગઈ અને કૈરવ માટે મૃણાલ સુધી પહોંચવાનો સુંવાળો રસ્તો બનતો ગયો.

હવે મૃણાલ કૈરવની વાતોમાં દિલચશ્પી લેતી થઈ. કૈરવની સાથે જરા છુટથી, જરા મોકળાશથી વર્તતી થઈ. કૈરવ માટે તો સોનાનો સમય હતો. ક્યારેક સ્ટુડિયો પરથી નીકળ્યા પછી કૈરવ સાથે કોફી માટે રોકાતી થઈ. ધીમે ધીમે એને પણ કૈરવ માટે એક જાતનો લગાવ ઊભો થતો ગયો જે લગ્નના પ્રસ્તાવ સુધી પહોંચ્યો.

રાજુલ કૌશિક

‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખ શ્રેણી ઇ-બુક સ્વરૂપે

મારા સ્નેહી સાહિત્ય મિત્રો, આજે જ્યારે ‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણી ઇ બુકરૂપે આપ સૌ સુધી પહોંચી રહી છે એનો રાજીપો વ્યક્ત કર્યા વગર કેમ રહેવાય!

‘હકારાત્મક અભિગમ’ વાંચવાની સાથે શેર કરેલી લિંક પર ક્લિક કરવાથી સાંભળી પણ શકાશે .

https://drive.google.com/file/d/1MOil_T4sF4sRk07LkkNrlDw8t8R7cBwR/view?usp=drivesdk

‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખ શ્રેણી ઇ-બુક સ્વરૂપે પ્રકાશિત થઈ રહી છે ત્યારે આભાર…..

– ‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણીનું વિચારબીજ રોપવા માટે ‘બેઠક-શબ્દોનું સર્જનના પ્રણેતા પ્રજ્ઞા દાદભાવાળાનો..

-‘હકારાત્મક અભિગમ’ લેખશ્રેણી (કેનેડાના ગુજરાત ન્યૂઝલાઇનમાં) પ્રસિદ્ધ કરવા માટે શ્રી લલિતભાઈ તથા વેબગુર્જરી, ઈ વિદ્યાલય જેવા અન્ય બ્લોગનો..

-આ તમામ લેખ પોતાના ઘૂંટાયેલા સ્વરમાં વાચિકમ સ્વરૂપે પ્રસ્તુત કર્યા એ માટે શ્રી હિરેનભાઈ મહેતાનો.

-આપ સૌ સુધી ‘હકારાત્મક અભિગમ’ને વિડીયો સ્વરૂપે પ્રસ્તુત કર્યા એ માટે -શ્રી કૌશિકભાઈનો.

-પુસ્તકના અભિગમ માટે અંતરથી અજવાસના બે શબ્દો લખવા માટે -દેવિકાબહેન ધ્રુવનો.

-હકારાત્મક અભિગમ પુસ્તકને ઇ-બુક સ્વરૂપે ઢાળવા માટે શ્રી જુગલકીશોરભાઈ તેમજ ડોલી જોશીનો..

અને આ લેખશ્રેણી દરમ્યાન પ્રતિભાવોથી સતત પ્રોત્સાહિત કરતા મારાં સૌ વાચક મિત્રોનો..

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ/ ૭ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ જ્યારે બીજા દિવસે સવારે ચાર વ્યક્તિ બેસી શકે એવા કોઝી રાઉન્ડ ટેબલ પર શ્રીકાંત અને ગાયત્રી સાથે સવારની ચા અને આગલી સાંજની વાતો માણતી હતી ત્યારે શાહીબાગના ચારેબાજુ  ઘટાટોપ લીલોતરીથી છવાયેલા બંગલાના દસ વ્યક્તિ બેસી શકે એટલાં વિશાળ ટેબલ પર કૈરવ માધવીબેનને એની મૃણાલ સાથેની મુલાકાતની વાત કરી રહ્યો હતો.

ગાયત્રી શ્રીકાંતનુ ઘર સાદુ પણ અત્યંત સુરૂચીપૂર્વક સજાવેલુ હતુ. ઘરના દરેક ખૂણામાં ગાયત્રીનો કલાત્મક ટચ જણાઈ આવતો હતો. ઘરનાં પ્રવેશદ્વારની જમણી બાજુએ નાનકડા ટોડલા પર પંચધાતુની એકદંત ગણપતિની કલાત્મક મૂર્તિથી શરૂ કરીને ઘરના તમામ રાચરચીલાં પર ગાયત્રીનો આર્ટિસ્ટનો ટચ દેખાઈ આવતો હતો અને વાતોમાં આત્મિયતાનો…

જ્યારે માધવીબેનના ઘરમાં……“હાસ્તો ઘર તો મારુ જ ને?” હંમેશા માધવીબેન અજયભાઈને  જરા મદથી કહેતા રહેતા. આ આટલો મોટો બંગલો એમ કંઈ સચવાય છે? હું કેટલો સમય આપું છું એમાં ? આ હુંમાં રહેલા હુંકાર પાછળ કેટલા હાથ કામ કરતા? પણ આ સવાલ જ અસ્થાને હતો એ તો દરેક સમજતા હતા. રૂપિયાનો ઢગલો કરીને બેસ્ટ કહેવાતી વસ્તુઓથી ઘર ભરાયેલું હતું.

કૈરવ પણ માધવીબેન સાથે આગલી સાંજની વાતોમાં મશગૂલ હતો. આગળ પાછળની ઘણી બધી વાતો કર્યા પછી એ સીધો જ પોઇન્ટ પર આવી ગયો.“મૃણાલ મને ગમી ગઈ છે મમ્મી.”

“આ મૃણાલ કોની દીકરી છે? ક્યાં રહે છે? એના પપ્પાનું નામ અને કંઈક કામ તો હશે ને?”

“એના પપ્પા પ્રોફસર અને લેખક છે એની મમ્મી આર્ટિસ્ટ છે.” આખી રાત જાગેલા કૈરવે ટુકડા મેળવીને માહીતી એકઠી કરી હતી એ માધવીબેન પાસે ઠલવી..”

“પ્રોફેસર? કૈરવ મગજ ઠેકાણે તો છે ને તારું, તારા માટે હું કેવા કેવા ઘરની વાત વિચારી રહી છું અને તું સાવ આમ જ?”

“મમ્મી, મારે છોકરીને પરણવુ છે નહીં કે એના પપ્પાના નામને કે કામને.”

“પણ બેટા, એક વાત તો સમજ કે ક્યાં આપણુ સ્ટેટસ અને ક્યાં એ પંતુજી? અમૃત વર્ધમાન પેઢીનું નામ સાંભળ્યુ છે ને તે? એમની સલોની, રાયચંદ ફુલચંદવાળા અશોકભાઈને જાણે છે ને ? એમની અનોખી અને આવા તો હજુ બીજા કેટલાય નામ છે મારા લિસ્ટમાં જેમની સાથે તારું નામ જોડાય તો સમાજમાં તારો –આપણો મોભો કેટલો વધી જાય એ વિચાર્યુ છે?”

“એ વિચારુ છું ને એટલે જ એ મોભાવાળા જોડે જોડાવાનુ મન નથી. હું કોની જોડે જોડાઉ એનાં કરતાં મારી જોડે કોણ જોડાયું છે એ મારા માટે વધુ અગત્યનું છે અને તું જે સલોની, અનોખીની વાત કરે છે ને એ બધાને હું જાણુ છું. ચાંદીની થાળીમાં સોનાની ચમચીથી ખાતા શીખ્યા હોય, એમના કેટલા નાઝ નખરા ઉઠાવવા પડે એનો તે વિચાર કર્યો છે? અને તું આ જે આખો દિવસ મારું ઘર જેને કહે છે ને એ ઘરમાં તારું કેટલુ ચલણ રહેશે એ તેં વિચાર્યુ છે?”

કૈરવની વાત સાંભળીને માધવીબેનના કપાળમાં સળ ઉપસ્યા. કૈરવ એમનુ નબળું પાસું બરાબર પારખી ગયો હતો અને જરૂર પડે માધવીબેન સામે એ જ નબળાં પાસાંનો પોતાની રીતે સબળ ઉપયોગ કરતો થઈ ગયો હતો.“તો હવે?”

“તો હવે કઈ નહીં. હું મારો રસ્તો મારી રીતે કરી લઈશ તું માત્ર અમને પોંખવાની તૈયારી રાખજે . લક્ષ્મી ચાંદલો કરાવવા આવે ત્યારે મોંઢુ ફેરવી ના લેતી.”

અને સાચે જ કૈરવે એ દિવસથી જ મૃણાલની નજીક જવાના તમામ રસ્તા તૈયાર કરવા માંડ્યા અને મૃણાલ રાજી થાય એટલે એ રસ્તા પર લાલ જાજમ બિછાવવાની પણ મનોમન કલ્પના કરવા માંડી.

“હેલ્લો મિસ મૃણાલ, એક સવારે મૃણાલના સેલ ફોન પર એક અજાણ્યો નંબર ફ્લેશ થયો. થોડી અવઢવ સાથે મૃણાલે ફોન ઉપાડ્યો. અવઢવ એટલા માટે કે આજ સુધી એના સેલ પર લગભગ જાણીતા નામ જ ફ્લેશ થતા એટલે અજાણ્યો નંબર જોઈને એ ખચકાઈ તેમ છતાં એણે ફોન ઉપાડ્યો કેમકે હવે એ પોતે પોતાના ભવિષ્યની રૂપરેખા નક્કી કરવાની દિશામાં હતી. એના માટે સૌથી વાસ્તવિક પગલું એ લાગ્યું કે શરૂઆતથી જ પોતાનો ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો કરવાના બદલે કોઈ એસ્ટાબ્લિશ બૂટિક સાથે કામ કરવું. એવી માનસિક તૈયારી સાથે એણે પોતાનો સી.વી કેટલાક બૂટિકમાં આપી રાખ્યો હતો. નિફ્ટની આ વર્ષની બેસ્ટ સ્ટુડન્ટમાં કોને રસ ન હોય? અંશુ ,ફેમિના, ફેબ ઇન્ડિયા, કવિશ, આશિમા, આઇના,અનોખી, અનુશ્રી, ફેશન ઑટોગ્રાફ, સ્પાન જેવા બૂટિકમાંથી એને અત્યંત ઉમળકાભેર આવકાર પણ મળ્યો હતો. હવે એણે નક્કી કરવાનું હતું કે એ કોની સાથે જોડાશે. આ દરમ્યાન ભણવામાં વ્યસ્ત હોવાના લીધે જે જન્મજાત આવડત હતી એ થોડો સમય આઘી ઠેલાઈ ગઈ હતી એની પર ધ્યાન પોરવ્યું હતું. સ્કેચ ,ઓઇલ પેન્ટિંગ ફરી એકવાર શરૂ કર્યુ હતું.

“કૈરવ  હીયર, ઓળખાણ પડી? ઝાઝી ઔપચારિકતા મૂકીને એ સીધો જ મુદ્દા પર આવી ગયો. આમ પણ વાતની શરૂઆત કરવાથી વાત પોતાના હાથમાં રહે એવું એ માનતો. એને જે કહેવુ હોય એ કહી દીધા પછી જ બીજાની વાત સાંભળવાનો સ્વભાવ થઈ ગયો હતો.

“અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝના ચેરમેન કૈરવ શેઠને ભૂલી તો નહીં જ ગયા હો એમ માની લઉ છું.”

“યસ, વેરી મચ રાઇટ. આમ તો હું એવી સાવ ભુલકણી પણ નથી. એકવાર ઓળખાણ થાય પછી થોડો સમય તો જરૂર યાદ રહે છે, મને અને આપણને મળ્યાને લાંબો ટાઇમ નથી થયો.”

“ઓહ ! સો નાઇસ ઓફ યુ! અજય ટેક્સ્ટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ આજ સુધી એમના પોતાના બ્રાન્ડ નેમ સાથે પોતાની પ્રોડક્ટ માર્કેટમાં મૂકે જ છે પણ હવે વિચારે છે કે એક એવો સ્ટુડિયો ઉભો કરવો જે આજ સુધી કોઈએ જોયો ન હોય. નો કેઝ્યુઅલ વેર. જસ્ટ પાર્ટી વેઅર વિથ એથ્નિક લૂક ફોર યુ. ઓન્લી વીથ ટ્રેન્ડી લુક પાર્ટી વેર, ઇવનિંગ ગાઉન, બ્રાઇડલ એન્ડ વ્હોટ એવર યુ સે.”

“હું શું કહું? તમારો સ્ટુડીયો છે તમને જે આઇડીયા આવે એમાં મારે શું કહેવાનું હોય?’

“કેમ? આ સ્ટુડીયોના ફેશન ડિઝાઇનરને પૂરો હક છે કહેવાનો અને ધાર્યુ કરવાનો.”

“……ફેશન ડિઝાઇનર?”

“યસ મિસ મૃણાલ શ્રોફ, આ અદ્યતન ડિઝાઇનર સ્ટુડિયોના હેડ ડિઝાઇનર તમે હો તો તમને પૂરો હક છે કશું પણ સજેસ્ટ કરવાનો.” રોકેટ ઝડપે કૈરવ આગળ વધતો હતો અને મૃણાલ ઠંડી પડતી જતી હતી. ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો તો મૃણાલનું સપનું હતું. ક્યાં અને કેવી રીતે આગળ વધવુ એ વિચારે એ પહેલા જ કૈરવ જાણે જાદુઈ ચિરાગ લઈને સામે ઉભો હતો. કોઈ કહે કે “માંગ માંગ માંગે એ આપુ” અને માંગનારની બોલતી જ બંધ થઈ જાય એવી સ્થિતિમાં આવીને મૃણાલ ઉભી

.“જી?”

“આ “જી” તમારી તકિયા કલમ છે? ‘અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ’ નિફ્ટના બેસ્ટ સ્ટુડન્ટ મિસ મૃણાલને આ સ્ટુડિયોના હેડ ડિઝાઇનર તરીકે એપોઇંન્ટ કરે છે. કાલે તમને લેટર મળી જશે.”

“પણ હજુ તો મને એવો કોઈ અનુભવ નથી. મારે હજુ થોડી પ્રેક્ટિકલ ટ્રેઇનિંગ લેવી છે અને આમ સીધા જ હેડ ડિઝાઇનર તરીકે ?”

“હીરાની પરખ ઝવેરી જ કરી જાણે છે. ‘અજય ટેક્સટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝ’ પાસે આ નજર છે મેડમ. અનુભવમાંથી તો અનુભવીઓ મળે પણ એ તાજગી મારે ક્યાંથી લાવવી જે એક ફ્રેશનરમાં હોય? રેમ્પ વોક દરમ્યાન મેં તમારું કામ જોયું છે. મને પસંદ પડ્યું છે એટલે તો આટલા ટૂંકા ગાળમાં હું નિર્ણય લઈ શક્યો છું.”

“ મને વિચારવાનો તો સમય આપો.”

“હવે આમાં વિચારવા જેવુ શું છે મિસ મૃણાલ ? તમારી જગ્યાએ જો બીજુ કોઈ હોત તો આ ક્ષણે મારી ઑફિસમાં હોત.”અને સાચે જ બીજા દિવસે મૃણાલ કૈરવની ઑફિસમાં હતી.

કૈરવે એને સમય જ ક્યાં આપ્યો હતો? એ ફોન પર વાત કરતો હતો એ દરમ્યાનમાં તો મૃણાલના ઘરની વિન્ડ ચાઇમ જેવી ડોર બેલ રણકી ઊઠી અને સામે હાથમાં સરસ મઝાના કવરમાં મૃણાલનો એપોઇંન્ટમેન્ટ લેટર લઈને કૈરવની ઑફિસનો માણસ ઊભો હતો. એ સમયે તો મૃણાલે એ કવર લઈ લીધું અને પેલા માણસને રવાના કરી દીધો પણ બીજા દિવસે એ જાતે જ એપોઇંન્ટમેન્ટ લેટર લઈને કૈરવની  પહોંચી. ઠાલા હાથે પાછા આવેલા માણસને જોઈને કૈરવ સહેજ ભોંઠો તો પડ્યો હતો પણ અંદરથી એ મુસ્તાક હતો કે આજે નહીં તો કાલે મૃણાલ એની સામે એની ચેમ્બરમાં જરૂર હશે.

સાંજે પપ્પા અને મમ્મી સાથે વાત કર્યા પછી મૃણાલે નિર્ણય લીધો હતો કે એ એકવાર તો કૈરવને  મળશે જ. શ્રીકાંતનુ માનવુ હતુ કે જે કોઈ નિર્ણય મૃણાલ લે એ એનો પોતાનો હોવો જોઈએ. સાથે નવી તકને પહોંચી વળવાનો આત્મવિશ્વાસ હોવો જોઇએ. એ આત્મવિશ્વાસ હોય તો દુનિયાના કોઈ પણ ખૂણે જઈને ઊભી રહેશે તો એને વાંધો નહી આવે. અનુભવ તો અનુભવે જ મળે ને? એના માટે ક્યાંકથી તો શરૂઆત કરવી જ પડે. આમ પણ મૃણાલ જે કોઈ ડિઝાઇનર સ્ટુડિયો સાથે જોડાત તો એ એની શરૂઆત જ હોત ને? ગાયત્રીએ મૌન રહીને શ્રીકાંતની વાતને સંમતિ આપી.. આમ પણ ફેશન શોના સાંજની મૃણાલની વાતમાં કૈરવનો ઉલ્લેખ તો બંને એ સાંભળ્યો જ હતો પણ આટલી જલદી આમ મૃણાલને તક મળશે એવી તો કલ્પના ત્રણમાંથી કોઈને ય નહોતો.

આગળ ભવિષ્યમાં ય આ પ્રસ્તાવ કે આ તક ક્યાં જઈને ઉભી રહેશે એની ય કલ્પનાય એ ત્રણમાંથી ક્યાં કોઈને હતી?

‘પ્રિય આકાશ’

પ્રિય આકાશ,

“लिखे जो खत तुझे , वो तेरी याद में हजारो रंग के नझारे बन गये,

सवेरा जब हुआ तो फूल बन गये, जो रात आइ तो सितारे बन गये……

કેટલાય વર્ષો પહેલાંનું આ ગીત…..! આજે કેમ યાદ આવ્યું એ કહું તને?

“આજે તને આ પત્ર લખવા બેઠી ત્યારે વિચાર આવ્યો કે તને લખેલા પત્રો સાચવ્યા હોત અથવા કમ સે કમ એની સંખ્યા લખી કે નોંધી રાખી હોત તો એ આંકડો ક્યાંને ક્યાં પહોંચ્યો હોત! બીજી જ ક્ષણે વિચાર આવ્યો કે શું ફરક પડ્યો તને કે મને?

“અને એની સાથે જ આ ગીત યાદ આવ્યું. સાચે, એમ જ બન્યું હશે. તને લખેલો એક એક પત્ર દિવસે ફૂલ બનીને મહોર્યો હશે અને રાત્રે અસંખ્ય તારાની સાથે જઈને ગોઠવાઈ ગયો હશે નહીં?

“આકાશ, સાચું કહું તો કોઈ પણ સમયે, કોઈ પણ રીતે સતત મારી સાથે ને સાથે રહેવાની તારી આ રીત મને બહુ ગમે છે. ક્યાંય, ક્યારેય, કશેય પણ તું મને એકલી પડવા ન દે એ જ તારી વાત મને બહુ વહાલી લાગે છે.

“જ્યારે તું મળે ત્યારે તારી મળવાની રીત જ કંઈક નવી અને સાવ અનોખી. હંમેશાં મારા મિજાજ, મારા મૂડને તેં બરાબર ઝીલ્યો છે એટલું જ નહીં મારા મૂડ અને મિજાજના રંગમાં રંગાવું તને ગમ્યું હોય એવી પ્રતીતિ કરાવી છે કે પછી તારા મૂડ અને મિજાજની છાયા મારા મન પર ઝીલાઈ છે? નક્કી કરવું મુશ્કેલ છે પણ અંતે તો હેમનું હેમ જ ને! હું જીવ ને તું શિવ, અંતે તો એકરૂપ જ આપણે…

“આપણે પહેલી વાર ક્યારે મળ્યાં એ વિચારું છું તો લાગે છે કે આપણે ક્યારે નથી મળ્યાં? આપણી દોસ્તી થયા પછી એકે દિવસ મળ્યા વગર ખાલી નથી ગયો. દોસ્તીના એ પહેલા દિવસથી આજ સુધી ઘણી બધી વાતો તારી સાથે કરી છે. મારી બધી જ વાતોમાં તને પૂરેપૂરો રસ અને એટલે જ  આજે પણ કરવી ગમે છે.

“આજે અમારી મેરેજ ઍનિવર્સરિ છે. સાંજે વહેલા બહાર નીકળીને ડિનર બહાર કરીશું એવું સુદીપે કહ્યું તો છે, અને એટલે જ અત્યારે સાવ નિરાંત છે. નિરાંત હોય ત્યારે તારી સાથે વાતો કરવાની તક છોડાય?

“અરે હા, આ મેરેજ ઍનિવર્સરિની વાતે યાદ આવ્યું. એ દિવસ કેવી રીતે ભૂલાય, જ્યારે સુદીપ મને જોવા આવ્યા હતા? જાણે કોઈ કાયમ માટે આપણને જુદા પાડી દેવાનું હોય એમ કેવો તો તારો તોબરો ચઢી ગયો હતો? જાણે શ્યામલ શાહી ઢળી એવા દિદાર સાથે એ ક્ષણે તો તું ગુમસૂમ ….

“જો કે સુદીપને જોઈને તું રાજી રાજી. અને પછી તો જાણે તારા પર આનંદનો ગુલાલી રંગ છલકાયો.

“સાચે જ આકાશ, ઘણી વાર વિચારું તો એમ થાય છે કે કશું પામ્યા વગર, પામવાની ઇચ્છા સુદ્ધાં રાખ્યા વગર માત્ર આપ્યા કરવાની એ તારી ટેવ કેવી! હું કંઈક કહેતી હોઉં ત્યારે એક ધ્યાને કશું જ બોલ્યા વગર માત્ર મને સાંભળ્યા કરવાની તારી એ ટેવ પણ કેવી !

“જાણે અજાણે તારી અને સુદીપની સરખામણી થઈ જ જાય છે. તું મારી બધી વાત નિરાંતે સાંભળે. સુદીપ પણ સાંભળે તો છે જ પણ ક્યારેક એવું લાગે કે એ તો પોતાનામાં જ મસ્ત છે. મને ખબર પણ નથી પડતી કે સાચે જ મેં જે કહ્યું એ સાંભળ્યું તો હશે ને? હું વાત કરતી હોઉં ત્યારે સામે જોઈને સાંભળવાના બદલે નજર અને ધ્યાન હાથમાં રહેલી ફાઇલમાં ખૂંપેલું હોય. ઘણી વાર એવું બને કે મારી વાત એમના મન સુધી પહોંચી જ ન હોય. મને એવું ગમે કે હું વાત કરું ત્યારે તારી જેમ એ પણ મારી સામે જોઈને વાત સાંભળે. પણ ખેર, જવા દે.. મારી ઇચ્છાથી શું થાય?

“સુદિપ પહેલેથી જ કેટલા મહત્વકાંક્ષી, ઉત્સાહી છે એ હવે તો તું પણ જાણે છે. બિઝનેસ સેટ અપ કરવાથી માંડીને સેટ અપ બિઝનેસને કેવી રીતે, કઈ ઊંચાઈએ લઈ જવો એ એમનું ધ્યેય. અઢાર અઢાર કલાક કામ કર્યા પછી પણ થાકતા નથી. ક્યારેક એવું લાગે કે આવી વ્યક્તિને ચોવીસ કલાકના બદલે બીજા ગમે એટલા કલાક વધારે મળે તો પણ ઓછા જ પડે. એક પ્રોજેક્ટ હાથમાં લીધો હોય એ પૂર્ણતાના આરે પહોંચડાવાના એમના ઉત્સાહને તો સલામ. પણ એ પ્રોજેક્ટ સફળ થાય પછી? પછી શું વળી, પછી બીજો પ્રોજેક્ટ. પછી ત્રીજો. ચોથો, પાંચમો…… કંઈક નવું કરવાની, જ્યાં છે ત્યાંથી વધુ આગળ પહોંચવાની અવિરત ઝંખના મેં સુદીપમાં જોઈ છે. એમને અનેક લોકો સુધી પહોંચવું છે. મને એક પરિઘમાં રહેવું ગમે છે. સુદીપને પરિઘની સીમાઓ નડે છે. એ પરિઘની બહારની નવી નવી ક્ષિતિજો આંબવી છે.

“ક્યાં સુધી આમ ચાલશે? ખબર નહીં. ૨૫ વર્ષની ઉંમરે આ જોશ સ્વાભાવિક છે પણ ૫૨ વર્ષની ઉંમરે પણ આમ વણથંભી કૂચ?

“અરે ભાઈ! જે મેળવ્યું છે, જે મળ્યું છે એને માણવાનો સમય તો માણસ પાસે હોવો જોઈને ને?

“અને આ લૉક ડાઉન પછી ઘરમાં ઑફિસ બનાવી કે પછી ઘરને ઑફિસ બનાવી છે એ સમજાતું નથી. પહેલાં તો ઑફિસે જાય ત્યાં સુધીનો સમય એ ઘરમાં છે એવો અહેસાસ થતો. ઑફિસે જવા નીકળે ત્યારે ક્યાંય સુધી હું બારસાખને ટેકે ઊભી રહેતી. એક ખાતરી સાથે કે કશું ભૂલ્યાના નિમિત્તે સુદીપ હમણાં જ વળતી ટપાલે પાછા આવશે.

“હવે છે તો ઘરમાં છે એટલે કશું ભૂલ્યાનાં નિમિત્તની ક્યાં જરૂર? ઑફિસ તો જવાનું નથી એટલે જમીને ઊભા થયા નથી કે કાચી સેકંડમાં સીધા જ ફાઇલોની પવનપાવડીએ દેશાટને નીકળી ગયા હોય. મારે શોધવા ક્યાં? સમજણ નથી પડતી કે આવી અને આટલી વ્યસ્તતા કેમ? પોતાના માટે પણ સમય આપતા શીખવું જોઈએ ને!

“જ્યારે તારી અને મારી પ્રકૃતિ સાવ સરખી. જ્યાં, જ્યારે હોઈએ ત્યારે આગળ હવે શું એ વિચાર્યા વગર એ ક્ષણને થોડીક વાર માણી લેવી ગમે છે. ક્યારેક સ્મૃતિનો પટારો ખોલીને  જૂની વાતો યાદ કરવી ગમે છે. ક્યારેક કશુંય ન કર્યાનો પ્રચંડ આનંદ માણવો ગમે છે.

“અને એટલે જ મને તું ગમે છે. જો ને આટલી વાત કરી પણ તું કેવી શાંતિથી સાંભળે છે!

“કેટલીય વાર મારી તારી દોસ્તીની એ પહેલી રાત યાદ કરું છું અને આનંદી ઊઠું છું.

“પપ્પાની ટ્રાન્સફરેબલ જોબ. મુંબઈથી બેંગલોર બદલી થઈ ત્યારે હું આઠ કે દસ વર્ષની હોઈશ. ઘરથી માંડીને સ્કૂલ ફ્રેન્ડ્સ સુદ્ધાં બદલાઈ જવાના હતા. વરલી સી ફેસ પરના એ એપાર્ટમેન્ટમાં તો મિત્રોનું કેવું સરસ ગ્રુપ હતું!

“બેંગલોર આવ્યાં ત્યારે સરસ મઝાની સોસાયટીવાળું એ ઘર સારું જ હતું પણ હજુ કશું મારું ક્યાં હતું? મારું તો હું કેટલુંય પાછળ છોડીને આવી હતી. અહીં તો સાવ એકલી….હું રડી પડી હતી.

“અને મમ્મી હાથ પકડીને મને બહાર લઈ આવી. તેં કેટલાય મિત્રોની સાથે ગોઠડી માંડી હતી એ તરફ મમ્મીએ આંગળી ચીંધીને તારી ઓળખાણ કરાવી. અને તેં, તારા આખા મિત્રમંડળ સાથે ઓળખ કરાવી દીધી.

“બસ એ દિવસથી તેં મને ક્યારેય એકલી પડવા નથી દીધી. સુદીપ સાથે લગ્ન કરીને અમેરિકાની વાટ પકડી ત્યારે પણ થયું કે, હવે ફરી તારા વગર હું એકલી? પણ ના, તેં તો હંમેશા મારો સાથ સાચવી જાણ્યો. રન વે પરથી ફ્લાઇટ ટેક ઑફ થઈ. મને હંમેશાં ફ્લાઇટની વિન્ડો સીટ જ ગમે. ટેક ઑફ થતી ફ્લાઇટમાંથી બેંગલોર પાછળ છૂટી રહ્યું હતું. સુદીપને તો ફ્લાઇટમાં સરસ મઝાની ઊંઘ આવે એટલે સૌ જરાતરા ગોઠવાયા અને એ તો મસ્ત મઝાના નિંદ્રાદેવીના આગોશમાં…

“સુદીપને ઊંઘતા જોઈને મુંબઈથી બેંગલોર આવી ત્યારે એકલતાનો જે ભય મનમાં હતો એ છૂપો ભય મને ફરી ઘેરી વળ્યો. આંખમાં ઝળઝળિયાં આવ્યાં. ક્ષણાર્ધ માટે આંખ બંધ કરીને પાછળ છૂટતાં જતાં શહેરને મન ભરીને જોવા આંખો ખોલી તો સામે તું…..

“તારાં આખે આખા મિત્રવૃંદની સાથે.

“મમ્મીએ પરિચય કરાવ્યો ત્યારે પણ તું તારા એ સપ્તર્ષિ, ચમકતું સ્મિત રેલાવતા ધ્રુવનો તારો, રિસાઈને દૂર નાસી જતા દોસ્ત જેવો પેલો ખરતો તારો, બીજનો ચંદ્ર તારી હથેળીમાં લઈને મને આવકારતો હતો, બસ એમ જ એ રાત્રે પણ ફ્લાઇટની વિન્ડો સીટની બહાર તારા એ સમસ્ત નભોમંડળના વિસ્તારને લઈને મારી આંખની સામે…

“આહ! હાંશ થઈ હતી મને. હું વળી એકલી છું જ ક્યાં?

“નાની હતી ત્યારે તો નહોતું સમજાયું પણ આજે સમજાય છે કે પેલી નાનકડી મીરાંને કૃષ્ણની મૂર્તિમાં આજીવન સખા મળી ગયા હતા એમ મને પણ મમ્મીએ તારા સ્વરૂપે મને આજીવન સખાની ઓળખ કરાવી.

“થેન્ક યુ મમ્મી..

અને ચાલ હવે હું અહીંથી જ વિરમું…. કાલે ફરી મળીશ જ તો…

લિ.

રાજુલ કૌશિક

‘એ ખોફનાક ઘટના’

“વાર્તા સત્ય ઘટના પર આધારીત છે અને પાત્રો તથા સ્થળના નામઠામ ગોપનીયતા જાળવવા બદલી નાખ્યા છે.

ઘણાં બધાનાં જીવનમાં એવી અનેક ઘટનાઓ બનતી હોય જે ક્યારેય વિસરાય નહીં…આજે હું ભૂતકાળના એક એવા  સમય પર જઈ રહી છું જ્યાંથી અમારી અમેરિકાના જીવનની શરૂઆત થઈ હતી.

આ હું એટલે પૂનમ.. આ વાર્તાની નાયિકા.. મારી સાથે છે કેટલાક ગણ્યા ગાંઠ્યા પાત્રો જે મારી આસપાસ તો હતા પણ દરેક સમયે સાથે નહોતા.

હાં તો એમાના એક એટલે /મારા પતિ-સંદિપ.

મારી દીકરી- નિરાલી /મારા જમાઈ-માનસ  અને  એમના બે સંતાન અમન અને આશ્કા

વાર્તાની શરૂઆત થાય છે એ સમય છે ૨૦૧૦નો..

મારી દીકરી એટલે કે નિરાલી અમેરિકન સિટિઝન બની. મારું અને મારાં પતિનું ગ્રીન કાર્ડ ફાઇલ કર્યું. અમે અમેરિકા સેટલ થવાની તૈયારી સાથે આવી ગયાં.

ફાઇલ કર્યા પછી એમ તો કાંઈ તરત આપણા હાથમાં ગ્રીનકાર્ડ આવે નહીં. પહેલાં ફિંગર પ્રિન્ટ અને એ પછી એક સામાન્ય ઇન્ટર્વ્યુની કાર્યવાહી પતે ત્યાં સુધીનો સમય પસાર કરવાનો હતો. મારા પતિ એટલે કે સંદિપને તો તરત જ એક જાણીતાની શોપમાં જોબ મળી ગઈ એટલે એ તો મઝાથી કામે લાગી ગયા.

નિરાલી અને માનસ પણ કામે તો જવાના જ…અમન અને આશ્કા સ્કૂલે..એટલે સવારે  ૮થી સાંજે પાંચ સુધી આખા ઘરમાં હું સાવ એકલી. નવેમ્બરનો સમય એટલે અમેરિકામાં કડકડતી ઠંડી. સવાર મોડી ઊગે અને સાંજ તો બપોરે જ જાણે ઢળી જાય. હવે ભારતથી આવ્યા હોય ત્યારે આટલું અંધારું ય પચાવવું અઘરું પડતું.

આ કેવા દિવસો જોવાના આવ્યા છે એવા ઊના ઊના , ફળફળતા નિસાસા  એ સમયની કારમી ઠંડીમાં ય નીકળી જતા.  ભારતાના ભર્યાભાદર્યા સંયુંકત કુટુંબ અને સતત અવરજવરથી ભર્યા રહેતાં ઘરમાં રહેલી, એટલે સવારે આઠથી સાંજે પાંચ સુધીનો સન્નાટો ય જીરવવો કપરો પડતો..

કેવું છે માનવીનું મન નહીં ? જ્યારે ભરેલાં ઘરમાં સગા સબંધીઓની  સતત અવરજવરના લીધે ભાગ્યેજ Me Time મળતો.  કંઈક પોતાને ગમતું કરવું હોય એવો સમય મળી જાય તો જાણે ભયો ભયો એવું લાગતું ત્યાં અહીં આવીને જાણે સીધી જ ૧૮૦ ડીગ્રીએ જઈને ઊભી રહી એવું લાગ્યું.

એકદંડિયા મહેલમાં સોનબાઈ એકલા….

અરે ! કોઈ તો આવો…કોઈ તો આવીને મારી સાથે વાત કરો એવી બૂમો મારવાનું મન થતું પણ એ બૂમો ય જાણે  ગાઢા ચોસલા જેવી ઠંડીને ભેદીને બહાર ક્યાં કોઈના સુધી પહોંચવાની હતી? સૌ પોતપોતાના કામેથી પાછા આવીને ઘરની ગફોલીમાં ઘૂસી જતાં.

એમ એમ, જેમ તેમ કરતાં દિવસો પસાર તો થવા માંડ્યા. સાંજે સૌ ઘરે આવે ત્યારે એટલું તો સારું લાગતું કે જાણે જીવમાં જીવ આવ્યો.

એવામાં આવ્યા થેન્ક્સ ગિવિંગના દિવસો… જરા સારું લાગ્યું. અમેરિકાના આ તહેવારમાં લોકોનો ક્રેઝ પણ જોઈ લીધો. આપણા રક્ષાબંધનના દિવસોમાં લાગેલા સાડીઓના સેલમાં બહેનોના ટોળે ટોળાં જે રીતે વળતાં એનાથી ય વધીને ટોળાં અહીં જોયાં. આપણાં ત્યાં દિવસ શરૂ થાય અને સાડીઓના શો રૂમ પર જે લાઈનો લાગે અને ધસારો થાય એવો અહીં આટલી ઠંડીમાં સાંજથી શરૂ કરીને મોડી રાત સુધીમાં જોયો…બાપરે!

જાડાં જાડાં જેકેટ ચઢાવીને ખુરશીઓ પર બિરાજમાન લોકોને જોઈને હસવું કે એમની દયા ખાવી એ સમજાતું નહોતું અને પછી તો સ્ટોર ખૂલે એટલે વહેલાં તે પહેલાંના ધોરણે મેળવી લેવા જેવી ચીજો માટે હુડુડુ કરતાં અંદર ધસી જતા લોકોને જોઈને લાગ્યું કે કાળા માથાના માનવી તો બધે જ સરખા ભલે ને પછી એ હોય રંગે ગોરા… જીવ્યા કરતાં જોયું ને જાણ્યું ભલું એમ કરીને દૂર પાર્ક કરેલી ગાડીમાં બેસીને આ ખેલ પણ જોઈ લીધો.

એ પછી આવી ક્રિસમસ. એ ય ચારેકોર ચકાચોંધ રોશની…  એ ય જોઈ લીધી. ભારતમાં આપણે જોયેલા ક્રિસમસના દિવસો કરતાં સાવ જુદા જ હોં.

આપણા ત્યાં તો  ક્રિસમસ એટલે કે ૨૫મી ડિસેમ્બરથી શરૂ થઈને ૩૧મી ડિસેમ્બર સુધી તા તા થૈયા થૈયા તા થૈ… અને ઝૂમ બરાબર ઝૂમની રાત્રીઓ પણ અહીં એ દિવસોના તાસીરા કરતાં માહોલ તો સાવ જુદો જ નિકળ્યો..

હશે, જેની જેવી રીત. આપણે દેશીઓ તો એટલા મોકળા મનના કે બધું ય વિદેશી  અપનાવવા એકદમ તૈયાર.. એટલે આપણે તો ક્રિસમસને પણ અપનાવી લીધી અને સાન્ટા ક્લૉઝને પણ આવકાર્યા.

હવે એટલું મને કોઈ કહેશે કે કોઈ ધોળિયાને દિવાળીમાં દર્શને જતાં જોયા? આપણે એમના પીણાં તો મઝાથી પીવા માંડ્યા પણ કોઈ ધોળિયાઓને છાશ કે શેરડીનો રસ પીતા જોયા?

હશે જેવી જેમની ખેલદિલી. આપણે તો બધું એમનું ય એકદમ ખેલદિલીપૂર્વક અપનાવી લીધું

મૂળ વાર્તાની શરૂઆત તો થઈ પણ હવેની વાર્તા આગળ જરા વળાંક લઈ રહી છે.

હવે અહીં માંડ માંડ હું ગોઠવાતી જતી હતી ત્યાં એક બ્રેક આવ્યો. ક્રિસ્મસના દિવસોમાં મારી દીકરી નિરાલી, માનસ અને એના પરિવારને માનસના મિત્રના ભાઈના લગ્નમાં  ડેટ્રોઈટ જવાનું હતું. અહીં લગ્ન માટે ખરું શુભ ચોઘડિયું કોણ જુવે છે? એના બદલે ક્યારે અને કેટલી રજાઓ મળશે એ પ્રમાણે જ ચોઘડિયાંને શુભ માનીને કુર્યાત સદા મંગલમ કરી લેવાનું.

આ બ્રેક આવ્યો ત્યાં સુધી ય વાંધો નહોતો પણ એ સમયે અહીં પરિસ્થિતિ થોડી વણસી હતી. ગેસ સ્ટેશને સેલ્ફ ગેસ લેવાની નવી સીસ્ટમના લીધે ગેસ સ્ટેશને કામ કરનારાઓને કામ પરથી નવરા કરી દીધા હતા. કેટલાક સ્ટોર પણ બંધ થવાના લીધે ઘણાં બધાને પાણીચું આપી દેવામાં આવ્યું હશે કે એવા અન્ય કોઈપણ કારણસર એમને ય જીવનનિર્વાહના ફાંફા પડવા માંડ્યા હશે એટલે એ બિચારાં કરે શું? એ સમયે ઊભી થયેલી મંદીના કારણે જોબમાંથી છૂટા થયેલા નવરા લોકો કરે શું? એમને ય ઘર તો ચલાવવાનું હોય કે નહીં?

આપણે ખાલી આપણું જ વિચારવાનું?

એમાંથી શરૂ થઈ એમની ઈત્તર પ્રવૃતિઓ..પહેલાં એક જૈન દેરાસર તો તોડ્યું. હવે બીજું લાવવું ક્યાંથી ? એટલે પછી એ એરિઆના ભારતીયોના ઘર પર કેટલાક ઘરફાડુઓની નજર ઠરી.

એમને એટલી ખબર ક્યાંકથી મળી હશે કે ભારતીયોના ઘરમાં સોનુ-ચાંદી કે મૂલ્યવાન ચીજો હાથવગી મળી જશે એટલે મોટાભાગે ભારતીયોના ઘરને એ લોકો ટાર્ગેટ કરતાં.

આપણે ભારતીયોને અમેરિકામાં રહીને ય ભારતીયપણું ટકાવી રાખવાના કે દેખાડવાના અભરખા ઘણાં એટલે મોટાભાગના ભારતીયો એમના ઘરના દરવાજાની બહાર સરસ મઝાના ડેકૉરેટિવ તોરણો લટકાવતાં.

ચાલો, ઘરફાડુઓ માટે તો  ઘર શોધવાના એકદમ સરળ બની ગયા પણ આવા એક-બે ઘર તૂટ્યા એટલે પાછા આપણે ય સાવચેત તો થઈ જ ગયા હોઈએ ને? બધાએ પોતાના ઘરની બહાર લટકતાં તોરણો ઉતારી તો લીધા પણ ફડક ઊતરી નહીં.

આમ તો હું બહાદુર ખરી પણ હવે આવા સમયે ઘરમાં હું એકલી જ હોઉં એટલે મારા મનમાં ય ફડક તો બેસી જ ગયેલી.

નિરાલી અને માનસે એવું કહ્યું હતું કે, પપ્પા એટલે કે સંદિપ ઘરમાં ન હોય અને ઘરમાં બીજું કઈ કામ ન હોય તો મારે ઉપર મારા બેડરૂમમાં જ સમય પસાર કરવો. સાંજ પડે ત્યારે જો ડર લાગતો હોય તો બેડરૂમ પણ લૉક કરીને જ બેસવું. જો કોઈપણ ઘરમાં ઘુસ્યું હોય તો જરા પણ વાર કર્યા વગર ૯૧૧ કૉલ કરી દેવાનો. પણ એમને આવતા વાર લાગે તો ઘરફાડુ જે માંગે એ ખચકાયા વગર, જરાય આનાકાની વગર  આપી દેવાનું સાથે એવું પણ કહ્યું હતું કે, “અમારા માટે તમારાથી વધીને બીજું કશુ જ મૂલ્યવાન નથી એટલે તમારી જાત સાચવી લેવાની બાકી બીજું જે લઈ જાય એ લઈ જવા દેવાનું.”

(સાચું કહેજો હોં હવે આવું સાંભળીએ તો આપણને જરા સારું તો લાગે કે નહીં? લાગે….સ્તો વળી.)

ઓકે..ચાલો તો પછી એમ જ રાખીએ. આપણી જાત સાચવીને બેસી રહીએ એવું નક્કી કરીને હું તો ઉપર મારા બેડરૂમમાં જ સમય પસાર કરતી. વળી એટલું સારું હતું કે મારા બેડરૂમની બારી કમ્યૂનિટિના રસ્તા તરફ હતી એટલે કદાચ કોઈ આ રસ્તા પરથી ડ્રાઈવવૅ પર આવે તો ય તરત જ દેખાય.

હવે એ દિવસે સાંજમાં પરિવર્તિત થવાની તૈયારીવાળી બપોર હતી. ઘરનું વાતાવરણ તો શાંત જ હતું પણ  બહારનું ય વાતાવરણે ય સન્નાટાનું જ હતું. આવી શાંતિમાં તો મને મારા ય શ્વાસ સંભળાતા હતા. એવામાં નીચેથી અવાજ આવ્યો.

ખડડ..ખણ…

દિલ એક ધબકારો ચૂકી ગયું ને શ્વાસ ગળામાં આવીને અટકી ગયો.

ફરી એકવાર

ખડડ..ખણ…

હવે તો શ્વાસ જાણે થીજી ગયો પણ ધબકારા તો ધબધબ કરતાં બેવડી ઝડપે ચાલવા માંડ્યા. આજે વિચારું છું તો એમ થાય છે કે જો શ્વાસ થીજી ગયો હોય તો ધબકારા ય અટકી ના જાય, તો પછી બેવડી ગતિએ એ કેવી રીતે ચાલવા માંડ્યા હશે ?

વળી પાછો સન્નાટો …કોઈ પગલાં નહીં, કોઈ અવાજ નહીં. શું હશે? કોણ હશે? મનમાં એક સામટા નવકાર, ગાયત્રી, હનુમાન ચાલીસાનું રટણ ચાલવા માંડ્યું.

એટલામાં ફરી ખડડ..ખણ…

આજે યાદ આવે છે ને તો ય બીકના માર્યા ગાત્રો ગળી જાય છે તો એ વખતે શી હાલત હશે જરા વિચારી તો જુવો…..

એકવાર તો વિચાર આવ્યો કે રૂમ ખોલીને જોઈ લઉં કે શું ચાલી રહ્યું છે ? વળી યાદ આવ્યું કે મારે તો મારો રૂમ ખોલવાનો જ નથી કારણકે એ સમયે  ઘરમાં સૌથી મૂલ્યવાન તો હું જ હતી ને મને કોઈ નુકશાન ન થવુ જોઈએ એવું માનસ અને નિરાલી કહીને ગયા હતા ને?

વળી પાછું ખડડ..ખણ…

અરે ! પણ રસ્તા પરથી કોઈને ડ્રાઈવવૅ તરફ આવતા જોયા નથી તો પછી બેકયાર્ડમાંથી કોઈ ઘૂસ્યું હશે?

યાદ આવ્યું, હજુ તો ગઈકાલે જ મારી મિત્ર સ્મિતાએ જ કહ્યું હતું કે એ લોકો મેઇન દરવાજેથી નહીં પણ બેકયાર્ડમાંથી ઘૂસીને બારીનો કાચ કાપીને અંદર આવે છે એટલે અહીં પણ એ લોકોએ એવું જ કર્યું હશે એટલે આ કિચનની બારી તોડવાનો અવાજ હશે?

હે ભગવાન, હું વળી ક્યાં અમેરિકા આવી? હું વળી ક્યાં મારું ભર્યુ ભર્યુ ઘર, ઘરના ટોળાબંધ માણસોમાંથી છૂટી પડીને આ ગ્રીન પતાકડું લેવા લોભાણી?  ગ્રીનકાર્ડનાં લીલા પતકડાંના બદલે એમાંથી મને કોઈની લાલ લાલ આંખોના ડોળા દેખાવા માંડ્યા.

ઘર ફરી એકવાર શાંત થઈ ગયું.. મનમાં એ વ્યક્તિનું ચિત્ર ઉપસવા માંડ્યુ. એ એક હશે કે એકથી વધારે? એ કેટલો હટ્ટોકટ્ટો હશે? એ એટલો ઊંચો હશે કે મારી સામે આવીને ઊભો રહેશે તો એને નીચી નજરે જ મારી સાથે વાત કરવી પડશે ને ? એની પાસે કોઈ હથિયાર હશે અને હશે તો એ કયું હશે? એણે ઘરની રેકી કરી હશે તો એને ખબર હશે કે કોઈ ઘરમાં હોવું જોઈએ, તો તો એ હમણાં ઉપર આવવો જ જોઈએ. કદાચ ઉપર આવે તો એને આપી દેવા મેં પણ મારું લેપટોપ, મારા દાગીના, અમેરિકામાં ભાઈ-બહેનને આપવા માટે લાવેલા ચાંદીના મુખવાસના ડબ્બા કાઢીને તૈયાર રાખ્યા.

આ મુખવાસના ડબ્બામાં એને શું સમજણ પડે પણ પીળું એટલું સોનુ અને ધોળી એટલી ચાંદી એમ સમજીને રાજી તો રહેશે ને?

સાથે મનથી એને પ્રાર્થના કરી કે “ઓ ભાઈ, નીચેથી જે મળે એમાંથી જે જોઈએ તે લઈ જા,   નીચે છે એ બધા રૂમના ટી.વી , નીચે ઑફિસમાં છે એ બધા લેપટોપ લઈ જા. તું ય રાજી અને તારા છોકરાઓ ય રાજી….અને બાકી હોય તો આ મારું ગ્રીનકાર્ડ પણ તું લઈ લે પણ હવે ઘરમાંથી બહાર જા.”

જો કે આવું તો હું મનમાં જ બોલી હોઈશ કારણકે બાટલીમાં બૂચ માર્યો હોય એમ અવાજ તો ગળામાં ડચૂરો બનીને બાઝી ગયો હતો.

ભલે હું ગમે એટલું કહું પણ ઘરમાં કોઈ ઘૂસ્યું હોય તે એમ કંઈ જાય?

પછી થોડી શાંતિની ક્ષણો પસાર થઈ ગઈ. હાંશ, કોઈએ મારા મનની વાત સાંભળી લીધી લાગે છે. જે હાથમાં આવ્યું એ લઈને ચાલતી પકડી લાગે છે. શાંતિની આ  થોડી મિનિટો પસાર થઈ ત્યાં યાદ આવ્યું કે મારે તો ૯૧૧ પર કૉલ કરી દેવાનો હતો એ હું કેમ ભૂલી ગઈ? છોકરાઓ મારી ચિંતા કરે એમ મારે ય એમના ઘરની ચિંતા તો કરવી જ જોઈએ ને? શું ક્હો છો હેં? તત્ક્ષણ મારામાં ઝાંસીની રાણી પ્રવેશ્યાં અને હું જરા હલી..

પણ હાય હાય, ફોન તો નીચે જ રહી ગયો હતો હવે શું?

ત્યાં તો ખડડ..ખણ…

બાપરે!  એ સમયે ભયાનક દહેશતથી જે રીતે હું થથરી ગઈ હતી ને, એવી તો એ કારમી ઠંડીમાં બહાર નીકળી હોત તો ય ના થથરી હોત. તત્ક્ષણ આવ્યાં હતાં એવાં ઝાંસીની રાણીએ મારામાંથી વિદાય લઈ લીધી.

એમને ય બીજાં કોઈ કામ હોય કે નહીં?

હવે તો બત્રીસ કરોડ દેવ-દેવીઓના નામનું રટણ પણ ચાલુ  થઈ ગયું. હું પોતે-જાતે તાજ્જુબ પણ થઈ ગઈ કે મને આટલા બધા દેવ-દેવીઓના નામ આવડતાં હતાં?

પાંચ-દસ મિનિટ એમ જ વહી ગઈ અને પાછી આખા ઘરમાં શાંતિ પ્રસરી ગઈ.

સમય વહેતો ગયો અને આંખમાંથી પાણી પણ દડ…દડ..દડ…

અને એટલામાં “અજી સુનતી હો” જેવો સાંભળેલો સાદ આવ્યો…

“પૂનમ, ઓ પૂનમ, શું કરે છે? હું આવી ગયો છું. ભૂખ લાગી છે, જમવું છે.”

અરે આ તો સંદિપ, સંદિપનો અવાજ…..જાણે ઘેરી ભૂતાવળમાંથી કોઈએ બહાર ખેંચી હોય એમ હું ખેંચાઈ આવી અને એકદમ બારણું ખોલીને બહાર ….

એટલામાં તો ફરી ખડડ..ખણ…

ઓ ભગવાન, આ શું થઈ રહ્યુ છે? એ લોકો હજુ હશે? હવે શું લેવા રોકાયા હશે ? સંદિપને તો કઈ ખબર જ નહીં હોય ને? ચોક્કસ કોઈ નહીં જ હોય તો જ સંદિપના અવાજમાં આવી સ્વાભાવિકતા હશે ને? જે હોય એ પણ હવે સંદિપ આવી ગયા હતા એટલે  થોડી હામ આવી, થોડો શ્વાસ નીચો બેઠો અને ડરતાં ડરતાં પણ હું ય નીચે આવી.

અને ખબર છે એ કોણ હતું? શેનો અવાજ હતો?

કોઈ કાચની બારી તુટી નહોતી, કોઈ ઘરફાડુ ઘરમાં પેઠો નહોતો પણ…….

ખડડ..ખણ…

ફ્રીઝમાં જમા થયેલો બરફ ખડડ..ખણ…કરતો પડતો હતો અને ઊપર બેઠાં એ અવાજથી મારા મોતિયા મરતાં હતાં.

હવે તમે જ બોલો આવી વાત, આવો એ ભયાનક ખોફથી ભરેલો, માંડ માંડ પસાર થયેલો એ દિવસ મને કેમ વિસરે રે? મને તો શું મારી જગ્યાએ તમે હો તો તમને પણ ના જ વિસરે…શું કહો છો?

---

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૬/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ અને કૈરવની એ પ્રથમ મુલાકાત હતી. કૈરવમાં પોતાની વાતથી સામેની વ્યક્તિને આંજી દેવાની આવડત હતી.કૈરવ નરસી મોનજીમાંથી માસ્ટર્સ ઓફ ફેમિલી બિઝનેસમાં ગ્રેજ્યુએટ થયા પછી એ પાછો આવીને અજયભાઈના બિઝનેસમાં જોડાઈ ગયો હતો. અજયભાઈએ પણ એને લગભગ પાયાથી શરૂ કરીને બિઝનેસની તમામ બારીકી સમજાવી હતી સરળ સ્વભાવના અજયભાઈ માનતા કે બિઝનેસની સફળતા માત્ર એના ફેલાવાથી માપી ન લેવાય. એનો પાયો મજબૂત હોવો જોઈએ અને આ પાયો એટલે કે ઇન્ડસ્ટ્રીમાં કામ કરતા મેનેજરથી માંડીને નાનામાં વર્કરનો સંતોષ. ક્યાંક પણ જો એમાં ઓછપ આવે તો એ આખી ઇમારતને ઉધઈની માફક કોરી ખાય. આ સમજ એમણે કૈરવ બિઝનેસમાં જોડાયો એ દિવસથી આપી હતી. જ્યાં સુધી બિઝનેસની વાત આવતી ત્યાં સુધી એ અજયભાઈની તમામ વાતોને ગણીને ગાંઠે બાંધતો એટલે એક બિઝનેસમેન તરીકે એ જામતો જતો હતો. પાયાથી માંડીને ફેલાવા સુધી એની નજર રહેતી. જે રીતે એણે બિઝનેસને સંભાળવા માંડ્યો હતો એનાથી અજયભાઈને એનામાં વિશ્વાસ ઉભો થવા માંડ્યો હતો. એટલે ધીમે ધીમે એમણે પોતાના હોદ્દાને એડવાઇઝરી કમિટી પૂરતો સીમિત કરવા માંડ્યો હતો. જરૂર પડે કૈરવ અજયભાઈની સલાહ ચોક્કસ લેતો અને એને એક્શનમાં મૂકતો પણ ખરો.

પણ જ્યાં એ એને ઑફિસમાંથી એક વાર બહાર નીકળ્યો એટલે એ સદંતર બદલાઈ જતો. મૂળે એના સ્વભાવમાં એની મમ્મી માધવીબેનની છાયા હતી. અનેક બાધા આખડીઓ પછી એમનો ખોળો ભરાયો હતો.

“હે ભગવાન ! આ આખા વારસાને સંભાળનાર આપજે.” પહેલેથી જ એમને મન દીકરાનું  જ મહત્વ હતું. ભગવાને એમનું સાંભળ્યું અને પહેલે ખોળે જ અજયભાઈના વારસાને સંભાળનાર આપી દીધો હતો. કૈરવના આવ્યા પછી જે રીતે અજયભાઈનો બિઝનેસ ફાલ્યો હતો એ જોઈને માધવીબેને કૈરવને બત્રીસ લક્ષણો જાહેર કર્યો હતો.

“રંગે રૂડો રૂપે પૂરો, દિસંતો કોડિલો કોડામણો” એવા કૈરવ માટે પાણી માંગે ત્યાં દૂધ હાજર થવું જોઈએ એવું એમનું ફરમાન હતું. ક્યારેક આટલા બધા લાડકોડ ભારે પડશે એવુ  અજયભાઈને લાગતું પણ માધવીબેન અજયભાઈનું કશું જ કાને ધરતા નહીં. અજયભાઈ પણ એ વર્ષોમાં બિઝનેસને જમાવવામાં એટલા રચ્યા પચ્યા રહેતા કે જેટલો સમય એ ઘરમાં હોય ત્યારે બને ત્યાં સુધી એ માધવીબેન સાથે દલીલમાં ઉતરવાના બદલે કૈરવને પોતાની રીતે કેળવવા મથતા.

આમ કૈરવ અજયભાઈની આવડત અને માધવીબેનના અહંકારનુ પરફેક્ટ કોમ્બિનેશન હતો. આજે અત્યારે પણ નિફ્ટના આ ઇવેન્ટને એણે સ્પોન્સર કરી હતી એટલે સૌ કોઈ એને જાણતું જ હશે એવું માની લીધુ હતું અને માની લે તો એમાં ખોટુ પણ નહોતુ કારણકે ઇવેન્ટ શરૂ થયા પહેલા અને અંતમાં પણ અજય ટેક્સટાઇલ અને ગુપ ઓફ અજય  ઇન્ડસ્ટ્રિઝના નામ સાથે એ ગ્રુપના ચેરમેન તરીકે કૈરવનુ નામ એનાઉન્સ થયું જ હતું.

મૃણાલની અસભાનતા માટે સહેજ.. બસ સહેજ અમસ્તો જ એના અહંમ પર છરકો તો થયો હતો. જ્યાં એની સાથે હસ્તધૂનન કરવા માટે ,એની સાથે વાત કરવા માટે પડાપડી થતી હોય ત્યાં કોઈએ એને આમ ધ્યાન પર લીધો નહોતો એ વાત જરા ચણચણી રહી હતી પણ હાલમાં મૃણાલનું વ્યક્તિત્વ અને એની ચારેબાજુ છવાયેલી વાહ વાહથી એ થોડો અંજાયેલો હતો એટલે એણે એણે મનથી પરથી એ વાત ખંખેરીને મૃણાલ તરફ ધ્યાન પોરવ્યું.

સાદી ઓળખથી શરૂ થયેલી વાતચીત ફોર્મલ ડિનર સુધી લંબાતી ગઈ. કૈરવની વાતો અને વ્યક્તિત્વથી બિલકુલ અંજાયા વગર મૃણાલ એની સાથે સહજ વાતો કરતી રહી. વચ્ચે વચ્ચે કૈરવને મળવા તો મૃણાલને અભિનંદન આપવા તો કોઈ મૃણાલને  જોબ ઓફર લઈને કે પોતાના બુટિકમાં પાર્ટનરશિપ માટે મળવા અનેક લોકો આવતા રહ્યા. હવે મૃણાલને કૈરવ એક જાહેર હસ્તી છે એનો ખ્યાલ આવતો ગયો. તો કૈરવને મૃણાલ ભવિષ્યની જાહેર હસ્તી બનવાની છે એનો અણસાર આવતો ગયો.

મોડી રાત્રે બંને છૂટાં પડ્યાં ત્યારે કૈરવ એના મનમાં એક નિશ્ચય લઈને નીકળ્યો જેનાથી એ આખી રાત ઉંઘી ના શક્યો અને એના એ નિશ્ચયથી અજાણ મૃણાલ આખી રાત નિરાંતે ઉંઘતી રહી. 

-કૃષ્ણજન્મના પાવનદિને-

શ્રાવણ મહિનો એટલે જાણે ધાર્મિક, સામાજિક તહેવારોની મોસમ. આપણે તો સૌ ઉત્સવપ્રિય. દેશ હોય કે પરદેશ, રામ,કૃષ્ણ, ગજાનન હોય કે શિવ શંભો, સૌ દેવાધિદેવોને પૂજનારા.

અત્યારે પણ શ્રાવણ મહિનો શરૂ થયો છે ત્યારથી મંદિરોમાં જાણે ચારેકોર ઉત્સવનો માહોલ જામ્યો છે. નિત નવા વાઘા અને શણગારથી દેવ-દેવીઓની મૂર્તિઓની આભા અને શોભા વધી છે. ફૂલ, ફળથી માંડીને શક્ય હોય એટલાં નિત નવા શણગારવાળા હિંડોળાનાં દર્શનથી મન પ્રસન્ન થઈ જાય છે.

જન્માષ્ટમી જેમ જેમ નજીક આવતી જાય છે એમ મંદિરોમાં ધામધૂમથી ઓચ્છવની તૈયારી આરંભાયેલી જોવા મળે છે. આનંદ તો મનેય એનો એટલો જ છે છતાં કોઈ ક્ષણે વર્ષો પહેલાંની એ જન્માષ્ટમીની રાત યાદ આવે છે. મન આ જરા બધી ધામધૂમમાંથી થોડું ઉદાસીન બનીને ભૂતકાળ તરફ મીટ માંડે છે.

એ જન્માષ્ટમીની રાત પણ આવી જ ઉત્સાહથી ઉજવાઈ રહી હતી.

હાથી ઘોડા પાલખી જય કનૈયાલાલકી….

નંદ ઘેર આનંદ ભયો જય કનૈયાલાલકી.

આખાય વાતાવરણને ભરી દે એવો નાદ ગૂંજ્યો અને ચારેકોર ઉલ્લાસનું મોજું સૌને ઘેરી વળ્યું….આ તો વિશ્વભરના લાડીલા કૃષ્ણના જન્મનો સમય..સૌને પોતાના ઘરમાં પારણું બંધાયું હોય એટલો ઉમંગ હતો. નાના-મોટા સૌ સ્નેહથી સજીને આવ્યા હતા..મોરપીચ્છમાં હોય એટલા રંગોથી જાણે આખાય મંદિરનું પરિસર પણ રંગીન બની ગયું હતું. આ કૃષ્ણ એક એવા લાડીલા ભગવાન છે જેમના તમામ સ્વરૂપો પૂજાય છે અને એમાંય આ તો બાલસ્વરૂપ, એને તો અદકેરા લાડ જ હોય ને? ફૂલોના પારણામાં બિરાજેલા લાલજીનું પારણું ઝૂલાવવા તો સૌ અધીરા બન્યા હતા

કોણ પારણું ઝૂલાવવાનો લહાવો પહેલા લે એવી જાણે હોડ લાગી પણ આ આખાય સમુહમાં એક એવી વ્યક્તિ જોઈ જે એકદમ અલગ તરી આવતી હતી. સાદા પણ સુરૂચિપૂર્ણ વસ્ત્રોમાં એ મહિલાને આ આખા માહોલથી કોઈ જ લેવાદેવા ન હોય એમ એક બાજુ હાથમાં માળા લઈને બેઠી હતી. એમને ન તો આ ઉલ્લાસના ઉછાળામાં ભળવાની ઉત્સુકતા હતી કે ન તો પારણું ઝૂલાવવાની ઉતાવળ હતી…

એમના ચહેરા પરની સૌમ્યતા, શાંતિએ મારું ધ્યાન એમની તરફ ખેંચ્યુ અને ક્યાંય સુધી એમની પર ટકી રહ્યું. આવા ઉમંગભર્યા માહોલમાં આટલી હદે કોઈ અલિપ્ત રહી શકે ખરું? નજરમાં હતી તો માત્ર કૄષ્ણ તરફની તન્મયતા. લાલજીને લાડ લડાવવાના બદલે હાથમાં ફરતી માળાના એક એક મણકાની સાથે બાળ ગોપાળ સાથે મમત્વ સંધાતુ હોય એવો ભાવ હતો.

કૃષ્ણ તો સદીઓથી પૂજાતા આવ્યા છે. એમના દરેક સ્વરૂપ– વાસુદેવનો વંશ, યશોદાનો લાલો, રાધા અને ગોપીઓ સંગની રાસલીલા, સુદામા સાથેની મૈત્રી, એક રાજકારણી તરીકેનો અહોભાવ આજ સુધી ઓસર્યો નથી. કૃષ્ણ વિશે આજ સુધી ઘણું બધુ કહેવાયું છે, કહેવાતું રહેશે. આજ સુધી ઘણું સાંભળ્યું છે અને તેમ છતાં આ ક્ષણે પણ એમના વિશેની વાતો સાંભળવા, વાંચવા- જાણવા અને સમજવાની આતુરતા અકબંધ રહી છે.

પણ તે ક્ષણે કોણ જાણે પેલા બહેનને જોઈને મનમાં કંઈક જુદો જ વિચાર આવ્યો હતો.. આજ સુધી મોટાભાગે કૃષ્ણને- કૃષ્ણ વાસુદેવ, નંદલાલ, જશોદાના જાયા તરીકે જાણ્યા છે પણ જેણે નવ નવ મહિના કોખમાં ગર્ભ ધારણ કર્યો, પ્રસુતિની વેદના ય ભોગવી હશે અને એ પછી ય એક ક્ષણ માતૃત્વને માણવાનો મોકો ન મળ્યો એવા દેવકી, દેવકીના માતૃત્વના ત્યાગનો મહિમા કેમ આજ સુધી અજાણ્યો રહ્યો?

રામની સાથે સીતાએ વનવાસ વેઠ્યાની વાતો ઘણી થઈ પણ મહેલમાં રહીને પણ વિયોગની વેદના સહી એવી ઉર્મિલાની વ્યથાનું શું?

કૃષ્ણનો જન્મ અને જીવન જેને આભારી છે એવી દેવકીની તો વળી સાત સાત સંતાનનો બલિ આપ્યા પછી ય ગોદ તો ખાલી જ ને? કૃષ્ણના જન્મ પહેલાં જ કંસ માટે ભાવિ નિશ્ચિત થઈ ગયું હતું કે દેવકીનું આઠમું સંતાન કંસના મૃત્યુનું નિમિત્ત બનશે. દેવકી અને કંસ તો ભાઈ-બહેન. બહેન માટે તો કેવું ય અદકેરું વ્હાલ ભાઈના મનમાં હોય પણ મોતની ભીતિએ ભાન ભૂલેલા કંસે તો બહેનને સાવ સંતાનવિહોણી કરી દીધી. કારાવાસનો સંસાર અને સંતાનોની હત્યાએ દેવકી પર કેવી ય વીતી હશે?

કૃષ્ણના બાળપણ સાથે જોડાયેલી જશોદાની મમતા તો સૌએ જાણી. યશોદામૈયાએ અદભૂત લાડ લડાવ્યા. પાલક માતા તરીકે જો ક્યારેય કોઈની સરખામણી કરવાની આવે તો સૌથી પ્રથમ યશોદાનું નામ લેવાય. એમના લાલનપાલનની ય ઘણી ગાથાઓ ગવાઈ ત્યારે ય દેવકીની વ્યથા તો સાવ વિસરાઈ જ ગઈ ને? જે કનૈયાના નટખટ બાળપણની વાતો અઢળક કહેવાઈ અને ભવિષ્યમાં પણ કહેવાતી રહેશે એ બાળપણ દેવકીના નસીબમાં ક્યાં? જન્મ આપીને ય જતન કરવાની તક ન રહી એવી દેવકીની કૃષ્ણને જોવાની ઝંખના કેવી હશે? માતા માટે સૌથી અમૂલ્ય સમય હોય પોતાના સંતાનના બાળપણનો. એને પા પા પગલી માંડતા જોવાનો. એ સમય પણ દેવકીના નસીબમાંથી છીનવાઈ ગયો હોય ત્યારે એની વ્યથા ચરમસીમાએ પહોંચી નહીં હોય? યશોદાએ જે બાળ ગોપાળના મુખમાં બ્રહ્માંડના દર્શન કીધા એ બાળકનું મુખ જોવા દેવકી કેવાં તરસ્યાં હશે ? જગતભરની માતા ઇચ્છે કે પોતાનું બાળક કૃષ્ણ જેવું બને એવા કૃષ્ણની માતા- જન્મદાત્રીને તો એના પુત્રને જોવા-મળવા સુધીની ક્ષણો તો યુગ જેટલી લાંબી લાગી હશે ને?

કોણ જાણે પેલી સાવ અજાણી મહિલાનું એક ટકે લાલાની સામે જોયા કરવું અને મને દેવકીનું યાદ આવવું એક સાથે બન્યું અને મારા મનમાં થોડા સમય પહેલાં વાંચેલી કવયિત્રી દેવિકા ધ્રુવની એક કાવ્ય રચના યાદ આવી ગઈ હતી.

શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.

છાતીમાં ધગધગતી કેવી એ લ્હાય?

કાયા તો ઝીલે લઈ ભીતર સંગ્રામ,

વદપક્ષની રાતે મુજ હૈયું વ્હેરાય.

લમણે તો લાખ તોપમારો ઝીંકાય, હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

સાત સાત નવજાત હોમીને સેવ્યો,

નવ નવ મહિના મેં ઉદરમાં પોષ્યો.

જન્મીને જ જવાને આવ્યો જ શાને?

કંસડાનો કેર ત્યારે કાપ્યો ન કા’ને?

ગોવર્ધનધારી કેમ બિચારો થાય? હાય … શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય…..

રાધા સંગ શ્યામ ને યશોદાનો લાલ,વાહ!

જગ તો ના જાણે ઝાઝુ,દેવકીને આજ.

વાંક વિણ,વેર વિણ,પીધા મેં વખ,

ને તોયે થાઉં રાજી,જોઇ યશોદાનું સુખ.

આઠમની રાતે જીવે ચૂંથારો થાય,

કેમે ખમાય? બહુ પીડા અમળાય..હાય… શ્રાવણ આવે ને મુને મૂંઝારો થાય.

સંતાનના જન્મ સમયે જગતભરની જનની પ્રસવવેદનાથી ક્યાં બાકાત હોય છે. પણ એ વેદનાભરી ક્ષણો પછી એક જીવ એના હાથમાં મૂકાય છે ત્યારે જે માતૃત્વની ધન્ય ક્ષણો અનુભવે એ ધન્ય ક્ષણો દેવકીના નસીબમાં તો નહીં જ ને! આજે કૃષ્ણજન્મના સમયે એ દેવકીને યાદ કરીને આંખ ભીની તો થાય છે જ.

આલેખનઃરાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ-પ્રકરણ ૫/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલનાં એ ચારે વર્ષ પલકારામાં વીતી ગયાં અને આવીને ઊભી રહી કૉન્વકેશનની સાંજ. એ વર્ષે કૉન્વકેશનમાં લગભગ પોણા બસ્સો સ્ટુડન્ટને ડિગ્રી એનાયત કરવામાં આવી .ચીફ ગેસ્ટ હતા શહેરના પ્રખ્યાત બુટિક બંધેજના મિસ શાહ અને નિફ્ટના બોર્ડ મેમ્બર મિસ ચૌધરી. ચારે બાજુ તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે “સ્ટુડન્ટ ઓફ ધ યર”ના એવોર્ડ માટે મૃણાલ શ્રોફનું નામ એનાઉન્સ કરવામાં આવ્યુ. શ્રીકાંત અને ગાયત્રીએ ભીની આંખે મૃણાલ માટે જોયેલું સપનું સાકાર થતું જોયું.

બીજા દિવસે આ વર્ષના સ્ટુડન્ટ્સ દ્વારા બનાવેલા ડિઝાઇન વેરના પ્રોફેશનલ ફેશન શોનુ આયોજન કર્ણાવતી ક્લબ ખાતે યોજવામાં આવ્યુ. આ પ્રસંગે નિફ્ટના વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના પ્રોજેક્ટ્સના ભાગરૂપે બનાવેલા ડિઝાઇનર કોસ્ચ્યુમનું પ્રદર્શન રેમ્પ વોક કરીને કર્યું હતું. કેઝ્યુઅલ ,પાર્ટીવેર તેમજ ટ્રેડિશનલ ક્લોથ્સની યુનિક ડિઝાઇનો રજૂ થઈ.

જીવનભરના સંભારણા સમો આ દિવસ મૃણાલ માટે એકદમ મહત્વનો બની રહ્યો..એક તો એના ડિઝાઇન કરેલા વસ્ત્રો માટે મળેલા અભિનંદન માટે અને કૈરવની પ્રથમ મુલાકાત માટે.

ફેશન શોમાં ટેક્સટાઇલ સેક્ટર સાથે જોડાયેલા બાયર્સને પણ આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. ફેશન શો પત્યા પછી ક્લબમાં એક ફોર્મલ ડિનર રાખવામાં આવ્યું હતું જેમાં નિફ્ટ ફેકલ્ટી, નિફ્ટના સ્નાતકો અને આમંત્રિત બાયર્સ જોડાયા હતા.

“હેલ્લો મિસ મૃણાલ, કોન્ગ્રેચ્યુલેશન્સ. અતિ ઉમળકાભર્યો સાદ અને એથીય ઉમળકાભર્યો હાથ મૃણાલ તરફ લંબાયો. યુ હેવ ડન વન્ડરફુલ જોબ.”

“થેન્ક્સ,” કહીને મૃણાલ આગળ વધવા જતી હતી કે એ ઉષ્માભર્યા સાદે એને રોકી લીધી. આજ સુધી મૃણાલનાં જીવનમાં શ્રીકાંત શ્રોફ સિવાય બીજા પુરુષનું એવું આગમન થયું નહોતું કે જેની સાથે નજીકથી મૃણાલને વાત કરવાનો અવસર આવ્યો હોય.

“બસ ! ખાલી થેન્કસ? બે મિનિટ ઉભા નહીં રહો? એ હાથ હજુ મૃણાલ તરફ લંબાયેલો જ હતો. ના છૂટકે મૃણાલે મૃદુતાથી અને જરા ખચકાટથી પોતાનો હાથ લંબાવ્યો. આમ પણ જે રીતે એ યુવક ઊભો હતો એને ચાતરીને મૃણાલથી આગળ વધી શકાય એવુ નહોતું.

“કૈરવ.. માય સેલ્ફ કૈરવ શેઠ. જાણે જીવનભર છોડવાનો જ ના હોય એમ મૃણાલના લંબાવેલા હાથને એણે થામી લીધો. એનાં પરફ્યુમની સુગંધ સીધી જ મૃણાલના શ્વાસમાં ભળી જાય એટલો નજીક હતો એ. પાંચ ફૂટ અગિયાર ઇંચની ઊંચાઈ ધરાવતા એ યુવકે પહેરેલા ડિઝાઇનર ગ્લાસ પાછળ ચમકતી જરા કથ્થઈ આંખો મૃણાલની આંખોને સીધી જ તાકતી હતી. એને અવગણવો અઘરો જ નહી અશક્ય લાગતા મૃણાલ ત્યાં જ ઊભી રહી ગઈ.

આગળ શું બોલવુ એની અવઢવમાં પડેલી મૃણાલનો હાથ પકડીને જ એ જરા બાજુએ ખસ્યો. મૃણાલને પણ હવે એની પાછળ ખેંચાવુ પડ્યું.

“લાગે છે કે આજ સુધી તમે ક્યારેય આવી રીતે કોઈને મળ્યા નથી.”

“જી?”

“જી.. ક્યાં તમે તમારામાં જ મસ્ત છો અથવા તો અજાણ્યા હોવાનો ડોળ કરો છો નહીંતર કૈરવ શેઠ સાંભળીને પણ તમારા ચહેરા પર કે અવાજમાં કોઈ ઓળખાણની ઝલક જોવા કે સાંભળવા મળી નહીં.”

“જી?”

“અરે ભાઈ, આ જીથી જરા આગળ તો વધો. આ આજની ઇવેન્ટના સ્પોન્સરર અને “અજય ટેક્સ્ટાઇલ”ના નામથી સાવ જ અજાણ હો એવુ તો ના બનવું જોઈએ ને!

ચમકી પડી મૃણાલ. હવે સાચે જ એને લાગ્યુ કે એ એનામાં જ મસ્ત હતી નહીંતર ઇવેન્ટ શરૂ થતા પહેલા અને અંતમાં પણ અજય ટેક્સ્ટાઇલ અને ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝના ચેરમેન કૈરવ શેઠનું નામ ધ્યાન બહાર ના રહ્યુ હોત. જરા ભોંઠપનો ભાવ ચહેરા પર આવી ગયો.

“ જો પાછા સોરી ના કહેતા..”

સાચે જ મૃણાલ સોરી કહેવા જતી હતી એ પકડી પાડ્યુ હોય એમ એ બોલી ઉઠ્યો.

“બની શકે ભાઈ, આજની સાંજ તો આમે તમારા નામે હતી ને? સૌનું ધ્યાન તમારા તરફ હતુ પછી તમારું ધ્યાન મારા પડે એવી અપેક્ષા રાખવી ય ખોટીને? પણ આજ સુધી મને સાચી કે ખોટી અપેક્ષા કોને કહેવાય એનો ભેદ જ ખબર નથી પડ્યો લાગતો. બસ મનમાં જે આવે એ જીવનમાં બનવું જોઈએ કે મળવુ જોઈએ એવી અપેક્ષા રાખવાની ટેવ પડી ગઈ છે. એટલે બીજાની જેમ તમે પણ મને ઓળખી લેશો એવુ ધારી લીધુ હતું.”

“જો પાછા સોરી ના કહેતા..” કૈરવને પોતાના વિશે સતત બોલવાની ટેવ હતી.  કૈરવ જે માનતો કે જે કહેતો એમાં કશું જ ખોટુ હોઈ શકે નહી એવી ગ્રંથી નાનપણથી જ બંધાઈ હતી.

કૈરવના પિતા અજયભાઈ શેઠે ઘણા વર્ષોની મહેનતના ફળ સ્વરૂપે  કૈરવને વારસામાં અજય ટેક્સ્ટાઇલ સોંપી હતી જેમાંથી કૈરવે અજયભાઈની શાખ અને એના નસીબના સાથથી ગ્રુપ ઓફ અજય ઇન્ડસ્ટ્રિઝનુ એક્સપાન્શન કર્યુ હતું. એક મદ, એક ખુમાર આવતો જતો હતો એના સ્વભાવમાં. આજ સુધી તો એવું જ બન્યું હતું કે એણે જે વિચાર્યું એ મેળવ્યું હતું.

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૪/  રાજુલ કૌશિક  

મૃણાલ અને મમ્મીને પપ્પા તો કેવી રીતે સાચવતા હતા ! એ અજાણ્યા ચહેરાએ પણ મૃણાલને એવી જ રીતે સાચવવી પડશે. મૃણાલને એના અસ્તિત્વનો એક ભાગ બનાવી લેવી પડશે. મમ્મીએ દોરેલા પેલા અર્ધ નારીશ્વરમાં એ પપ્પા અને મમ્મીને એકાકાર થયેલા જોતી એવી જ રીતે મૃણાલ અને એ અજાણ્યો ચહેરો એકાકાર થયેલો જોતી.

પોતાની આસપાસ ફરતા કેમેરામેન અને પત્રકારો ,ટેલિવિઝન માટે લેવાતા ઇન્ટર્વ્યૂમાં મૃણાલ પણ મમ્મીની જેમ એની સફળતાનુ શ્રેય પેલા અજાણ્યા ચહેરાને આપશે એવો મનોમન એક વાયદો પણ એણે એની જાત સાથે કરી લીધો હતો અને કેમ ન કરે? ગાયત્રીને એની સફળતાનો શ્રેય હંમેશાં શ્રીકાંતને જ આપતી જોઈ હતી. ગાયત્રીની સફળતાના રહસ્ય અંગે પૂછવામાં આવતા સવાલોમાં જે નજાકત અને માર્દવતાથી એ શ્રીકાંત તરફ નજર માંડતી ! ઉફ્ફ, આજ સુધી કોઈ સ્ત્રીને કોઈએ આટલા સ્નેહથી પતિ સામે નજર માંડતા કોઈએ જોઈ નહોતી. ગાયત્રીની એ લાક્ષણિક તસ્વીર તો એના ઇન્ટર્વ્યૂ સાથે અખબારમાં મૂકાતી કે ટેલિવિઝન પર રજૂ થતી ત્યારે મૃણાલ ધન્ય બની જતી. આ ધન્યતા પોતે પણ ભવિષ્યમાં ચોક્કસ અનુભવવાની જ છે એવી મનોમન એ ખાતરી એ કરી લેતી. એની સામે પેલો અજાણ્યો ચહેરો પણ શ્રીકાંતની જેમ જ મીઠુ મંદમંદ સ્મિત આપીને એને વધાવી લેશે એવું વિચારી લેતી.

ગાયત્રીનો ચહેરો ફોટોજનિક હતો. પોતાની સફળતાનુ શ્રેય આપતી ગાયત્રી જે અદાથી શ્રીકાંત તરફ નજર માંડતી એ અદાને ઝીલી લેવા જેટલી તત્પરતા શ્રીકાંતને રહેતી એટલી જ તત્પરતા શ્રીકાંતની નજરને ઝીલી લેવા ફોટોગ્રાફરની ય રહેતી.

મૃણાલને યાદ નથી કે ક્યારેય એણે પપ્પા કે મમ્મીને ઊંચા સાદે વાત કરતા જોયા હોય. મીઠો ઝઘડો તો કોની વચ્ચે ન હોય ? મમ્મી અને પપ્પા વચ્ચે પણ થતો. મૃણાલ મોટી થઈને કોના જેવી બનશે કે કેવી બનશે એ અંગે ગાયત્રી અને શ્રીકાંત વચ્ચે હુંસાતુસી ઊભી થતી. ગાયત્રી હંમેશાં કહેતી કે એનાં પેન્ટિંગ્સ તો આજે જે આર્ટ ગેલેરીઓ  શોભાવે છે એ કદાચ કાળક્રમે ભૂંસાતાં જશે પણ શ્રીકાંતે લખેલા પુસ્તકો વર્ષો સુધી વંચાતા રહેશે. શ્રીકાંત વર્ષો સુધી એની પાસે ભણી ગયેલા સ્ટુડન્ટના દિલો-દિમાગમાં રહેશે. એટલે એ ઇચ્છતી  કે મૃણાલ શ્રીકાંત જેવી શાંત અને સદાબહાર બની રહે.

ગાયત્રીનું અસ્તિત્વ શ્રીકાંત થકી હતું. શ્રીકાંતના સાથ વગર ગાયત્રી આજે જે ઊંચાઈએ છે એની કલ્પના કરવી મૃણાલ માટે મુશ્કેલ હતી. ગાયત્રીની આભા શ્રીકાંતના તેજોવર્તુળને આભારી હતી. જ્યારે શ્રીકાંતનો પોતાનો એક અજવાસ હતો. ગાયત્રી પોતાની જાતને બીજનો ચાંદ કહેતી જે નજરે પડ્યો તો નસીબ. મહિનામાં એક દિવસ અલપઝલપ દેખા દેતો બીજનો ચાંદ તો ઘડીક ચમકીને આકાશમાં આથમી જાય જ્યારે પૂનમની ચાંદનીતો આખી રાત…….

ગાયત્રીની ઉપમા સાંભળીને શ્રીકાંત હસી પડતા.

“તને નથી લાગતુ કે તું કંઈક વધુ પડતું જ મને મહત્વ આપી રહી છો? તારી કલા કે તારી આવડત તો આજે તું શ્રીકાંત સાથે છું એટલે નથી. એ કદાચ બીજા કોઇ અખિલ કે નિખિલ સાથે હોત તો પણ એ તો એમ જ વહેતી હોત.”

“શ્રીકાંત કદાચ તમારી વાત સાચી હોઈ શકે પણ નક્કર હકિકત તો એ છે કે તમારી હાજરીમાં અથવા તો તમારા સાથથી હું વધારે ખીલી શકુ છું. એક નિતાંત શાંતિનો અનુભવ તમારી સાથે મને હંમેશાં રહ્યો જ છે અને એ શાંતિ જ મને સ્થિરતા અને મારા ચિત્રોને સુંદરતા આપે છે. કદાચ બીજા કોઈ અખિલ કે  નિખિલ સાથે રહીને મારામાં રહેલી કલા આટલી આવિષ્કાર ન પણ પામી હોત. કોને ખબર સમાજમાં પત્નીને થોડુંઘણું મહત્વ મળે એ દરેક પતિ કે સમાજ ન પણ સ્વીકારી શકે. એવુ બને કે પત્નીએ એની આવડતને ઘર અને વરને સાચવવા પૂરતી મર્યાદિત માની લઈને રાજી રહેવુ પડે? સાચુ કહું છું શ્રીકાંત તમે જ મને હાથ ઝાલીને ઊભી કરી છે એટલું જ નહીં આગળ વધવા માટે મશાલ ધરીને રસ્તો કર્યો છે. સપનામાં જોયેલી એક કેડી કંડારવામાં મારા રસ્તામાં આવતાં ઝાંખરા તમે દૂર કરીને મારા માટે સુંવાળો પથ ઊભો કર્યો છે. તમારા સમ બસ!”

ફરી એકવાર શ્રીકાંત હસી પડતા. “ આ તારી સમ ખાવાની અદાનો તો હું કાયમ કાયલ રહ્યો છું અને ઘાયલ પણ.”

ગાયત્રી પાસે જ્યારે અને એનાં મનની સચ્ચાઈ દર્શાવતા શબ્દો ખૂટી પડતા ત્યારે એ બસ આમ જ તમારા સમ કહીને  ઊભી રહી જતી અને એવું નહોતુ કે એ ખાલી કહેવા ખાતર કે શ્રીકાંતને સારું લગાડવા કહેતી. હ્રદયના ઊંડાણથી એ માનતી..

“મારી પાસે મારા મનની વાત કહેવા માટે તમારા જેટલો શબ્દભંડોળ નથી કે નથી લેખનશક્તિ એટલે શું કરું? તમને વિશ્વાસ અપાવવા મારી પાસે આ જ એક આયુધ છે. આ આયુધ પણ આજે  જ તમારો મનની શક્તિ પરનો આર્ટિકલ વાંચ્યો એમાંથી જ મને આવડ્યો છે. તમે જ લખ્યુ છે ને કે આયુધ એટલે કોઈ શસ્ત્ર નહીં પણ માનવજીવનમાં કોઈ અકલ્પ્ય પરિસ્થિતિ ઊભી થાય ત્યારે બચાવે એ આયુધ અને આ આયુધ એટલે મનની શક્તિ , બરાબર ને?”

“અરે બાપરે ! ભારે ભારેખમ શબ્દો તું વાપરતી થઈ ગઈ ને?”

“તો શું કરુ? સંગ એવો રંગ. તમે આટલું બધું સરસ લખો તો એ વાંચીને મારી ભાષા થોડી તો સમૃદ્ધ બને ને? જો જો વળી પાછું એવુ ના કહેતા કે આ સમૃદ્ધિ શબ્દ ક્યાંથી શોધ્યો? એ પણ તમારા આર્ટિકલમાંથી જ જડ્યો છે મને હોં કે.”

આ ‘હોં કે’ બોલવાની ગાયત્રીની લઢણ પણ શ્રીકાંતને ખૂબ ગમતી. આર્ટ ગેલેરીમાં જેટલી સોફિસ્ટીકેટ લાગતી એટલી જ ઘરમાં એ સરળ લાગતી. જીવનની લગભગ અડધી સદી વટાવી ચૂકેલી ગાયત્રી શ્રીકાંત પાસે નવા નિશાળિયા જેવી શીખાઉ બની રહેતી.

ક્યારેક શ્રીકાંતના સ્ટુડન્ટ આર્ટ ગેલેરીમાં મળી જતા ત્યારે એમનો શ્રીકાંત તરફનો અહોભાવ જોતી ત્યારે ગાયત્રીને એક ઉમદા વ્યક્તિની પત્ની હોવાનું ગૌરવ થઈ આવતું અને એ ગૌરવ જ એની સાચી સમૃદ્ધિ છે એમ માનવામાં એને જરાય વાંધો નહોતો.

મમ્મી અને પપ્પા વચ્ચે મૃણાલે આવી તો અનેક મીઠી રકઝક જોઈ હતી, સાંભળી હતી. જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ એમ એમ આ મીઠી રકઝક ક્યારેક પોતાના જીવનનો એક હિસ્સો હશે એવુ માની  લીધું હતું. પપ્પાના સ્વભાવમાં જોયેલી સમજ અને સ્થિરતા,ચહેરા પરની નિતાંત શાંતિ મૃણાલ પેલા અજાણ્યા ચહેરામાં કલ્પી લેતી.

ખળખળ વહેતી મમ્મીને સંભાળતા પપ્પા તો એને પેલા જટાધારી શિવશંકર જેવા લાગતા. નાની હતી ત્યારે ગંગા અવતરણ વિષે વાંચ્યું હતું. ગંગાજીના પ્રચંડ પ્રવાહને ઝીલી લેવા તૈયાર શિવજી અને પપ્પામાં એને સામ્ય લાગતું.

આવી જ રીતે વહેતી મૃણાલના જીવનને સંભાળવા એવી સ્થિર અને સમજદાર એક વ્યક્તિ આપોઆપ એના મન સાથે જોડાઈ જતી.

ગાયત્રીની નજાકત લઈને જન્મેલી મૃણાલનો વાન શ્રીકાંત જેવો જરા ઉઘડતો હતો. ધીમે ધીમે એનામાં ગાયત્રીનું સ્વરૂપ ઉઘડતું જતું હતું અને ગાયત્રીની કલા પણ. એ તો વાત થઈ મૃણાલ મોટી થયા પછીની પણ એ સ્કૂલમાં હતી ત્યારથી એના ડ્રોઇંગની  હંમેશા પ્રશંસા થતી..

એકવાર તો એલિમેન્ટરી સ્કૂલમાં ઇલેક્શનનો માહોલ હતો ત્યારે મૃણાલને એના માટેના હોર્ડિગ્સ બનાવવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. ઇલેક્શન માટેના વોટિંગ પૉલ પણ એણે જ તૈયાર કરવાના હતા. નાનકડી મૃણાલનો તો એ દિવસે ઢસ્સો ભારે હતો. જવાબદારીભર્યુ કામ એને સોંપાયુ હતુ. એ દિવસથી જ એ ગાયત્રીના રૂપમાં ઢાળવા માંડી હતી.

બીજા વર્ષે – ‘ફ્યુચર સિટિ ઓફ યોર ડ્રીમ’ -ભાવિ શહેરની કલ્પના ભરેલા મૃણાલના ડ્રોઇંગને ફર્સ્ટ પ્રાઇઝ મળ્યું અને એનું એ ડ્રોઇંગ તો ‘ચિલ્ડ્રન હેલ્થ કેર હોસ્પિટલ’માં આખા વર્ષ માટે મૂકાયું ત્યારે શ્રીકાંત અને ગાયત્રી માટે કોઈ આર્ટ ગેલેરીના એક્ઝિબિશન કરતાં ય એનુ મહત્વ અનેક ઘણું વધી ગયું હતું. મૃણાલના હાથમાં કસબ હતો. એની નાનકડી આંગળીઓ જે રીતે ડ્રોઇંગ પેપર પર ફરતી અને જે સિફતથી એ એમાં રંગો ભરતી એ જોયા પછી બીજા જ દિવસે શ્રીકાંત એના માટે નાનકડી ઇઝલ અને કેન્વાસ લઈ આવ્યા. ઘરમાં પણ મૃણાલ કોઈ  ખૂણામાં બેઠી બેઠી આર્ટવર્કના પેપર પર કંઈને કંઈ દોર્યા જ કરતી હોય. બધું જ એની કલ્પનાનું. એની કલ્પનાના પણ કોઈ સીમાડા નહોતા.

પછી તો મૃણાલ એક પછી એક સીડીઓ ચઢતી જ ગઈ. કશાય આયાસ વગર, કશાય પ્રયત્ન વગર કે પછી એવી ખાસ કોઈ ટ્રેઇનિંગ વગર પણ મૃણાલ ઊભરતી ગઈ.

અને સાથે સાથે એના મનમાં ગાયત્રી જેવી આર્ટિસ્ટ બનવાનું સપનું પણ ઉછેરતી ગઈ. સમય જતા પપ્પાની છાયા જેવો પેલો અજાણ્યો ચહેરો પણ એના સપનાની દુનિયામાં સચવાતો રહ્યો.

પણ એ ચહેરો જ્યારે કૈરવ બનીને એની સામે આવ્યો ત્યારે ?

તર્પણ –

“આજે તેર દિવસ પછી મેં સ્કૂલે જવાનું શરૂ કર્યું છે, આટલા દિવસ મેં ખૂણો પાળ્યો.”

આ વળી નવી વાત. નવી વાત એટલા માટે કે દસ, બાર વર્ષની ઉંમરે આ ખૂણો પાળવા જેવા શબ્દો સાવ પહેલી વાર સાંભળ્યાં.

વાત કરતાં હતાં અમારી સોસાયટીમાં છેક અંદરના ખૂણાનાં ચૌદ નંબરના ઘરમાં રહેતાં સૂર્યાબહેન.

ચાલીસ બંગલાની સોસાયટીમાં સૌથી પહેલો અમારો બંગલો એટલે મેઇન રોડ પરથી સોસાયટીમાં જવા માટે અમારા બંગલા પાસેથી પસાર થવું પડે.

એ દિવસે સાંજની બસમાંથી ઉતરીને ચાલ્યાં આવતાં સૂર્યાબહેન ઘરના ઓટલા પર બેઠેલાં અમારાં દાદીબાને જોઈને ઝાંપા પાસે અટકયાં. આમ તો રોજે જ અમે એમને જોતાં.

પચાસેક વર્ષની ઉંમર, પાતળાં ઊંચા અને સહેજ ચીમળાયેલા ચહેરાવાળા સૂર્યાબહેન જાણે ફૂટપટ્ટી મૂકીને  સીધી પાંથી પાડતાં હોય એમ લાગતું . એ વાળને બે સેરમાં બાંધતાં. એક સેર ખભાની આગળ અને બીજી ખભાની પાછળ. સુઘડ છતાં સાદી સુતરાઉ સાડીઓ એ પહેરતાં. અત્યંત મૃદુ ભાષી એવાં સૂર્યાબહેનનું વ્યક્તિત્વ પણ શાલીન.

રોજ સવારે સવા દસ વાગ્યાની બસમાં સ્કૂલે જતાં અને સાંજે  સાડા પાંચની બસમાં પાછાં આવતાં. જો અમારાં દાદીબા બહાર ઓટલા પર બેઠાં હોય તો ઘડી બે ઘડી અટકે , વાતો કરે. વાતોમાં મોટાભાગે ખબર અંતર પૂછે અથવા જે તે દિવસની ખાસ કોઈ ઘટના બની હોય તો એના અંગેની વાતો હોય. બસ, એથી વિશેષ કશું જ નહીં . અને દાદીબા બહાર ન હોય તો અમારી સામે જરા અમસ્તું સ્મિત આપીને, “ કેમ છો દીકરા કહીને સોસાયટીની અંદર વળી જતાં.

છેલ્લાં થોડા દિવસથી એમને જોયાં નહોતાં પણ નથી જોયાં એવી કોઈ નોંધ પણ લેવાઈ નહોતી.

આજે અચાનક સાવ સફેદ સાડલામાં જોયાં . આજે પહેલી વાર એવું ધ્યાન પડ્યું કે ગળામાં, હાથમાં પણ કશું પહેર્યું નહોતું. અરે ! કપાળ પર પેલી નાનકડી લાલ રંગની બિંદી પણ અદૃશ્ય. ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે ખાલી ગળું, અડવા હાથ કે કોરું કપાળ કેવું લાગે! સૂર્યાબહેનેનો ચહેરો વધુ ચીમળાયેલો લાગ્યો.

આમ તો આવી બધી વાતોની એ દસ-બાર વર્ષની ઉંમરે તો ક્યાં સમજણ હતી? પણ સોસાયટીમાં સૌના માટે એ એક ન સમજાય એવાં વ્યક્તિ હતાં એવું અમને સમજાતું હતું.

ધીમે ધીમે કેટલીક વાતો સમજાવા માંડી.

સહેજ સ્થૂળ શરીર, કાળી ફ્રેમના ચશ્માં, હાથમાં તે સમયે રાખતા એવી ચામડાની પોર્ટફોલિયા જેવી બેગ લઈને સાંજે છ વાગ્યાની બસમાંથી રોજે એક સજ્જન ઉતરતાં. એ પણ ખૂણાનાં ચૌદ નંબરના બંગલામાં જ જતા. સાંજના છ વાગ્યાથી આઠ વાગ્યા સુધી એ રોકાતા અને આવતા એવી જ રીતે સાંજ ઢળતાં આઠને દસની બસમાં ચાલ્યા જતાં. માત્ર રવિવારનો એક દિવસ છોડીને રોજ આવનાર એ સૂર્યાબહેનના મહેમાન માટે ધીમે ધીમે આસપાસના લોકોના મનમાં સવાલ ઊઠતા.  

સૂર્યાબહેનનું જગત સ્કૂલ અને એ સજ્જન વચ્ચે સમાઈ જતું. સૂર્યાબહેન એકલાં જ છે અને એકલાં જ રહે છે એવી જ સૌને ખબર હતી. એમનો સોસાયટીમાં સૌની સાથે માત્ર ઔપચારિક સંબંધ જ હતો. હંમેશા અંતર રાખીને સૌની સાથે વાત કરતાં સૂર્યાબહેનની શાલીનતા અને સૌમ્યતાના લીધે એમના માટે કશું આડુંઅવળું વિચારતાં સૌ ખચકાતા. છતાં અંદરથી તો કદાચ સૌને એ અંગે સવાલો તો હતા જ.

એ સઘળા સવાલોના જવાબ એ દિવસે દાદીબા સાથેની વાતોમાંથી જડી આવ્યા.

સૂર્યાબહેનને ભાઈ કે બહેન તો હતાં જ નહીં. બી.એ અને બી.એડ સુધી પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં માતા-પિતાનું સમયાંતરે અવસાન થઈ ગયેલું. માતા-પિતાનાં આંતરજ્ઞાતિય લગ્નના લીધે બંનેના પરિવારે એમની સાથે સંબંધ તોડી નાખ્યો હતો. સૂર્યાબહેનના મા-બાપની જાતિ વચ્ચેનો ભેદ એટલો મોટો હતો કે સમાજે દોરેલી લક્ષ્મણરેખાના લીધે એ ખાઈ ક્યારેય પૂરાઈ નહીં. એવું એ કહેતાં કહેતાં એ ગળગળાં થઈ ગયાં.

“આ જાતિ ક્યાંય જાતી નથી. એ જન્મની સાથે જ જળોની જેમ ચોંટે છે અને મૃત્યુ પર્યંત ઉખડતી નથી. મારાં મા-બાપને જીવનભર એમનાં મા-બાપે બોલાવ્યાં તો નહીં પણ મારાં જન્મના સમાચાર મળ્યા પછીય મારું મ્હોં જોવાની એમને ઇચ્છા થઈ નહોતી. જનમથી હું એકલી હતી. આજે ફરી એકલી પડી ગઈ.” સૂર્યાબહેનની આંખ ઝળઝળિયાથી ભીની થઈ.

બંગલાનો ઝાંપો વળોટીને એ આજ સુધી ક્યારેય ઘરમાં આવ્યાં નહોતાં. પણ એ દિવસે દાદીબાની વાત માનીને ઘરમાં આવ્યાં. પાણીનો ગ્લાસ હાથમાં પકડીને થોડો સમય તો એ ચૂપચાપ બેઠાં રહ્યાં. દાદીબાએ થોડો સમય જવા દીધો. દાદીબા સમજતાં હતાં કે દિલની લાગણીઓને શબ્દો બનીને હોઠ સુધીની યાત્રા માટે થોડો સમય તો લાગશે જ.

“મન ઠલવાશે તો હળવાશ લાગશે, સૂર્યાબહેન.” દાદીબા માત્ર એટલું બોલીને ચૂપ થઈ ગયાં.

“બી.એડ.સુધી પહોંચી ત્યાં સુધીમાં આ જાતિ વિશેના અનેક સવાલો તીરની જેમ વાગે એમ પૂછાયા છે. કેટલીય વાર મનમાં આક્રોશ ઊઠતો કે જુદી જુદી જાતિના લોકોના લોહીનો રંગ પણ જુદો હશે? મા-બાપના ગયાં પછી શહેર જ બદલી નાખ્યું. અહીં આવીને સ્કૂલમાં નોકરી મળી ગઈ પણ બાવીસ વર્ષની ઉંમરે હું સાવ એકાકી બની ગઈ. મને સતત જાતિ અંગે પૂછાતા સવાલોને લીધે કોઈનીય સાથે ભળવાનું મન નહોતું થતું.

“જાતિ વગર વ્યક્તિની પોતાની ઓળખ હોઈ ન શકે? મારું ભણતર, મારું કામ મારી ઓળખ ન બની શકે? આજે પહેલી વાર માત્ર તમને કહું છું વિદ્યાબહેન કે અહીં આવીને મેં મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશનમાં એફિડેવિટ કરાવીને મારી અટક બદલાવી નાખી. પણ એ કરવામાંય નવ નેજાં પાણી ઉતર્યાં છે. કૉર્પોરેશનમાં પણ મને એકલી ભાળીને કેટલાય પુરુષોની નજરોનો, અર્થહીન માંગણીઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે.

“કૉર્પોરેશનના ધક્કા દરમ્યાન ત્યાંની ઑફિસમાં એ મને મળ્યાં. બસ, માત્ર એક એ મળ્યાં જેમણે મને મારી આગળ પાછળની ઓળખમાંથી છૂટી પાડીને માત્ર સૂર્યા નામ આપ્યું. ભીડ વચ્ચે અટવાતી આ એકાકી સ્ત્રીને સધિયારો આપ્યો. પછી તો મન મળી ગયાં અમારાં. કોઈને કહું તો નહીં માને પણ સાચા અર્થમાં એ મારાં મિત્ર બની રહ્યાં. માત્ર મનથી મળ્યાં અને મનથી જ મળતાં રહ્યાં અમે.

હું જાણતી હતી કે એ પરણેલા છે. એમને બે સંતાનો છે. ક્યારેય મેં એમની પાસે કોઈ અપેક્ષા રાખી નથી. એમના પરિવારથી છૂટા પડે એવી ક્યારેય માંગણી કરી નથી. પણ એક સ્રી તરીકે એમણે જે સન્માન આપ્યું એનો સ્વીકાર કરીને અમે લગ્ન નહોતાં કર્યાં છતાં એમના નામનું મંગળસૂત્ર મેં પહેર્યું.

“એમના પરિવારને પણ અમારા સંબંધની જાણ હતી. એમનાં પત્ની કુસુમબહેને ક્યારેય મારા માટે સવાલ નથી કર્યો કે નથી ઘરમાં કોઈ કંકાસ કર્યો. કે નથી કુસુમબહેને ક્યારેય મારો સંપર્ક કર્યો.

“મને હંમેશા કુસુમબહેનનો વિચાર આવતો અને હું એમને મારી પાસે ન આવવા વિનવતી. જો કે એમણે ક્યારેય મારી વાત કાને ધરી નહીં. હંમેશા આવવાનો ક્રમ જાળવી રાખ્યો. એ કહેતા કે, “માણસ માત્રનું હૃદય ભલે મુઠ્ઠી જેટલું હોય પણ સમસ્ત સંસારનો એમાં સમાવેશ થઈ જાય. અને મારા સંસારમાં બે સંતાનો, કુસુમ અને સૂર્યા તમે ચાર જણ જ છો. મારે તો એટલાને જ સમાવવાના છે ને? એટલાને તો હું સાચવી શકીશ.”

સૂર્યાબહેને ગ્લાસમાંથી પાણીનાં બે ઘૂંટ ભરીને આગળ વાત શરૂ કરી.

“છેવટે છેલ્લા પચીસ વર્ષો એમનો ક્રમ તૂટ્યો. ઘરમાં જ બેઠા હતા ને અમને ચાર જણને સમાવતું એમનું હ્રદય જ બેસી ગયું. અને તમને ખબર છે આ સમાચાર પણ મને કુસુમબહેને જ આપ્યા. એમનો ફોન આવ્યો કે સૂર્યાબહેન આપણે નોંધારાં થઈ ગયાં.. રખેને મારી હાજરીથી કુસુમબહેન સામે સવાલો ઊઠે એ વિચારે એમના અંતિમ દર્શન માટે પણ હું ગઈ નથી. મારાં ઘરમાં એમની છબી સામે દીવો કરીને તેર દિવસ ભાગવત ગીતા વાંચી. ગઈ કાલે તેર દિવસ પૂરા થયા.

કાલથી સ્કૂલે જવાનું શરૂ કરીશ. સ્કૂલમાંય સત્યથી સૌને દૂર જ રાખ્યા છે. મારાં પતિનું અવસાન થયું છે એટલા સમાચાર આપીને રજા પર ઉતરી ગઈ હતી.

“મને ખબર છે કે એ રોજે આવતા ત્યારે એમને જોઈને પડોશીઓના મનમાં સવાલ થયા હશે. એ સવાલો મારા સુધી ન પહોંચે એટલે મેં મારી જાતને સૌથી અળગી જ રાખી. કોઈની સાથે ઝાઝું ભળતી નહોતી. બસ આ એક તમે છો જેમની પાસે હું પાંચેક મિનિટ ઊભી રહેતી. તમે આજ સુધી મને મારા અંગત જીવન અંગે ક્યારેય જાણવાનું કુતૂહલ બતાવ્યુ નથી. અને એટલે જ કદાચ આજે તમારી પાસે બે ઘડી બેસવાનું મન થયું.

“વકીલ પાસે જઈને વસિયતનામું કરી આવી છું. મારાં મરણ પછી મારી જે કંઈ સંપત્તિ છે એ એમના સંતાનોના નામે કરી છે. આટલું તર્પણ તો એમની પાછળ હું કરી જ શકું ને? મારાં ઘરની એક ચાવી મારી પાસે અને બીજી એમની પાસે રહેતી. એ ચાવી કુસુમબહેન પાસે રહે અને અંતે મારું આ ઘર કુસુમબહેનના નામે થાય એમ લખાવી દીધું છે.

“બસ હવે તો પ્રભુને એક જ પ્રાર્થના કે એમના આત્માને પરમ શાતામાં રાખે. એમના પરિવારને સુખ અને સલામતી આપે.”

એ સાંજે સૂર્યાબહેનનાં ગયાં પછી દાદીબાએ દીવો કરીને ભગવાન પાસે સૂર્યાબહેનનાં ‘એ’ના આત્માની સદ્ગતિ અને સૂર્યાબહેન સમેત એમના પરિવારના સુખ-સલામતી માટે પ્રાર્થના કરી.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ-૩/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ પણ ક્યારેક આન્યા જેવી જ અને આન્યા જેવડી જ હતીને? કેટલુ સુંદર બાળપણ એ જીવી હતી?  શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફની એક માત્ર દીકરી મૃણાલ. નાનકડો પણ હર્યોભર્યો સંસાર.

પતિ-પત્ની વચ્ચે સ્નેહ સાયુજ્ય કોને કહેવાય એ તો શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફને  જેણે જોયા હોય એ જ કહી શકે. શ્રીકાંત અને ગાયત્રી હંમેશાં માનતાં કે લગ્ન જીવનમાં સંબંધની સુંદરતા એમાં છે કે જ્યારે સાચા અર્થમાં પતિ–પત્ની એક બની રહે. પોતાની અંગત માન્યતા બીજા પર થોપવાના બદલે અન્યની માન્યતાને પ્રાધાન્ય આપે અને એ ત્યારે જ શક્ય બને જ્યારે પ્રેમમાં પોતાની જાતને અળગી કે વેગળી રાખવાના બદલે એકબીજામાં ઓગળી જવાની તૈયારી હોય. આ માત્ર કહેવાની વાત નહોતી પણ શ્રીકાંત અને ગાયત્રીએ એને જીવનમંત્ર તરીકે અપનાવી લીધી હતી.

શ્રીકાંતે ગાયત્રીને પણ ઘરમાં અને જીવનમાં એમના જેટલો જ મહત્વનો દરજ્જો આપ્યો હતો. સ્ત્રી દાક્ષિણ્યની ભાવના માત્ર કહેવા પૂરતી સીમિત રાખવાના બદલે સાચા અર્થમાં સિદ્ધ કરી હતી અને ત્યારેજ તો ગાયત્રી કલાક્ષેત્રે આગવું નામ અને સ્થાન પામી શક્યાં હતાં. આર્ટ ગેલેરીના દરેક એક્ઝિબિશનમાં ગાયત્રીનાં પેન્ટિંગ્સ હોવા જ  જોઈએ એવો હંમેંશા શ્રીકાંતનો આગ્રહ રહેતો અને એના માટે એમનો ઉમળકાભેર સાથ રહેતો. નાનકડી મૃણાલને સાચવવાથી માંડીને સ્કૂલે મોકલવાની જવાબદારી પણ એ ભારે હોંશથી ઉપાડી લેતા. નાનકડી મૃણાલને તૈયાર કરવામાં શ્રીકાંતને અનેરો આનંદ આવતો. મૃણાલની જવાબદારી મા તરીકે માત્ર ગાયત્રીની જ હોવી જોઈએ એવો ક્યારેય શ્રીકાંતે વિચાર પણ નહોતો કર્યો.

શ્રીકાંત શ્રોફ સેન્ટ ઝેવિયર્સ આર્ટ્સ કૉલેજના અત્યંત લોકપ્રિય પ્રોફેસર. આજકાલ કોને રસ છે લેક્ચર ભરવામાં? પણ જ્યારે શ્રીકાંત શ્રોફનો ક્લાસ હોય ત્યારે ભાગ્યેજ કોઈ વિદ્યાર્થી હશે કે ક્લાસની બહાર જોવા મળે. શ્રીકાંતસરના હાથમાં જે પુસ્તક આવતું એ પુસ્તકના શબ્દો જીવંત બની જતા. શ્રીકાંતસરના ઘેરા બુલંદ અવાજથી ક્લાસ રણકી ઉઠતો. ક્યારેક એ “ઝેર તો પીધા જાણી જાણી“ના સત્યકામ બની રહેતા તો ક્યારેક અચ્યુત.  ક્યારેક “ગુજરાતનો નાથના “જયસિંહનો હુંકાર અવાજમાં ભળી જતો તો ક્યારેક મંત્રીશ્વર મુંજાલની મુત્સદી. જાણે પાત્રને આત્મસાત કરવાની સિદ્ધિ એમને વરી હતી. શહેરના અગ્રગણ્ય અખબારોમાં નિત આવતી એમની કોલમ કદાચ સૌથી વધુ વંચાતી કોલમમાંની એક હતી. જીવનના મર્મને એમણે સમજી જાણ્યો હતો, પચાવી જાણ્યો હતો અને એ જ સમજણ એમની કોલમમાં છલોછલ છલકાતી. એ હંમેશાં માનતા કે અજાણતા જ ખુલ્લા રહે ગયેલા દ્વારમાંથીજ સુખ પ્રવેશી જતું હોય છે. આ દ્વાર એટલે ઘરનાં જ નહી મનનાં પણ. મન મુક્ત રાખો આપોઆપ શાંતિ આવીને ગોઠવાઈ જશે.

ગાયત્રીના કેન્વાસ પર ઉભરેલા રંગો ક્યારેક શબ્દો બનીને શ્રીકાંતની કલમે વહેતા અથવા તો ક્યારેક શ્રીકાંતના શબ્દો ગાયત્રીના કેન્વાસ પર વહેતા. આવા સાહિત્ય અને કલાનો સાત્વિક સમન્વય હોય એવા ઘરમાં ઉછરેલી મૃણાલ નાનપણથીજ બીજી અન્ય છોકરીઓ કરતા જુદી તરી આવતી. ઘરઘર રમવાની ઉંમરે પણ મૃણાલે ક્યારેય ઢીંગલી માંગી નહોતી કે નહોતું ક્યારેય કિચન કૅબિનેટ માંગ્યુ.

પપ્પાને લખતા અને વાંચતા જોઈ જોઈને એ પણ પરીકથાઓથી માંડીને એક હતો રાજાની વાર્તાઓ માંડતી થઈ હતી. પણ એ બધા કરતા એને સૌથી વધુ આકર્ષતી મમ્મી. મોટા કેન્વાસના ફલક પર રંગોની છટા વેરતી મમ્મીને એ બધુ જ ભૂલીને જોયા કરતી. ઘરની આસપાસ ઊગેલાં રંગબેરંગી ફૂલો કરતાં પણ એને મમ્મીના કેન્વાસના ફલક પર દેખાતા રંગો વધુ રળિયામણા લાગતા. આભમાં દેખાતા સપ્તરંગી મેઘધનુષ્ય કરતા મમ્મીએ પાથરેલી રંગાવલીથી એનુ મન વધુ મોહી જતું.

બીજી નાનકડી છોકરીઓ જ્યારે મમ્મીની સાડી તન પર લપેટીને મોટી દેખાવાનો ડોળ કરતી ત્યારથી મૃણાલે ગાયત્રીની જેમ ઇઝલ પર કેન્વાસ ગોઠવીને પેન્ટિંગ્સ દોરતી હોય એવી કલ્પનામાં રાચવાનુ શરૂ કરી દીધું હતું. 

નાનકડી હતી ત્યારથી જ પપ્પાની આંગળી પકડીને એ ગાયત્રીના પેન્ટિંગ એક્ઝિબિશનમાં જતી થઈ ગઈ હતી. આ એક અનોખુ વિશ્વ હતુ જ્યાં એની મમ્મી રાજરાણી હતી. મમ્મીની આસપાસ ફરતા ફોટોગ્રાફર અને પત્રકારોને જોઈને મૃણાલ આભી બની જતી. આમ જોવા જાવ તો ગાયત્રી  રૂપાળી કહી શકાય એવી કોઈ વ્યાખ્યામાં આવતી નહોતી પરંતુ એ સ્ટાઇલ આઇકૉન હતી. સરસ મઝાની કોલકત્તી રેશમી સાડી કે ક્યારેક માહેશ્વરી સાડી.. લંબગોળ ચહેરા પર ભાલે કોરા કંકુનો મોટો ચાંદલો ગાયત્રીને ખૂબ શોભા દેતો. ગાયત્રીને ક્યારેય કોઈએ પરફેક્ટ મેચિંગમાં જોઈ જ નહોતી અને તેમ છતાં ગાયત્રી જે પહેરતી એ સ્ટાઇલ બની જતી.  સાડીની અંદરની નાની અમસ્તી પ્રિન્ટ પકડીને સાડીના કોન્ટ્રાસ્ટનો એ બ્લાઉઝ લેતી અને એ બ્લાઉઝ સાથે મેચ થાય એવા નાજુક દાગીના તો હોય  જ. લગભગ કપાળ પરના કોરા કંકુ સાથે એનો બ્લાઉઝ અને ઝીણા અમસ્તા દાગીના જરૂર મેચ થતા. ક્યારેય કશું પણ ગાયત્રી પહેરતી તો જાણે એના માટે જ ડિઝાઇન થયું હોય એવુ પરફેક્શન લાગતું. રેશમી એવા કોરા વાળને એ જરા અમસ્તા ઓળીને હાથથી જ ઢીલો અંબોડો વાળી લેતી. ક્યારેક એ અંબોડો છૂટી જાય તો ફરી એ જ બેફિકરાઈથી વાળી લેવાની એની સ્ટાઇલ તો મૃણાલને એટલી ગમતી કે એના જરા અમસ્તા વધેલા વાળને પણ ગાયત્રીની જેમ ઓળવા અને બાંધવા મથતી. ક્યારેક ગાયત્રી ચૂડીદાર પર લગભગ પગની પાનીથી વ્હેંત અધ્ધર રહે એટલી લંબાઈ ધરાવતું અનારકલી જેવુ પંજાબી પહેરતી. સરસ મઝાના સિલ્કના પંજાબી પર એ એકદમ ભરચક વર્કવાળો દુપટ્ટો નાખતી અને ત્યારે એના કાળા ભમ્મર જેવા રેશમી વાળ છૂટા લહેરાતા મૂકી દેતી. ઉંમર કરતા દસ વર્ષ નાની લાગતી ગાયત્રી તો મૃણાલને બહુ ગમતી.

આ દુનિયા મૃણાલને  અજાયબ લાગતી. પપ્પા પણ કેવા બધા સાથે સરસ મઝાની રીતે વાત કરતા? પપ્પા સાથેની વાતોમાંય લગભગ મમ્મીની પ્રસંશા જ સાંભળવા મળતી. અફસોસ આજે ય તો એ વાતનો રહ્યો કે આવું તો ક્યારેય પોતાની સાથે થયુ જ નહીં.

શ્રાવણ મહિનાના તહેવારોમાં શ્રુતિ, શાલ્વી કે શૈલીને એમની મમ્મી સાથે વાર તહેવારે મંદિરે જતા જોયા હતા. મૃણાલ સમજણી થઈ ત્યારથી મમ્મી માટે તો આર્ટ ગેલેરી જ મંદિર હોય એવો ભક્તિભાવ મમ્મીની નજરોમાં જોયો હતો.

શ્રુતિની મમ્મી કહેતી “ જયા પર્વતીનુ વ્રત કરીએ ને તો રાજાના કુંવર જેવો વર મળે.”

પપ્પાનો મમ્મી તરફનો પ્રેમ જોઈને એ ગાયત્રીને હંમેશાં પૂછતી “ હેં મમ્મી તેં પણ જયા પાર્વતીનું વ્રત કર્યુ જ હશે ને?”

ગાયત્રી હસી પડતી અને પુછતી “તારે કરવું છે જયા પાર્વતીનુ વ્રત? તારે જોઈએ છે રાજાના કુંવર જેવો વર?”

પણ ના ! મૃણાલ જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ એમ એને હંમેશાં પરીકથામાં આવતા પાંખાળા ઘોડા પર સવાર રાજકુમારના બદલે એને આર્ટ ગેલેરીમાં મમ્મીના ઇન્ટરવ્યુ લેતા જર્નાલિસ્ટમાં વધુ રસ પડતો ગયો. નવોદિત કલાકારો જે અહોભાવથી ગાયત્રીના ચિત્રો સમજવા પ્રયત્ન કરતા એનાથી મૃણાલને મમ્મીમાં વધુને વધુ રસ પડવા લાગ્યો હતો અને મનોમન નક્કી કરી લીધું હતું કે એ પણ મમ્મી જેવી સફળ આર્ટિસ્ટ બનશે. એક દિવસ એનીય પાછળ ફોટોગ્રાફર અને પત્રકાર ફરતા હશે. કેમેરાની ફ્લેશ ઝબૂક ઝબૂક થતી હશે અને એ પણ મમ્મીની માફક ઇન્ટરવ્યુ આપશે જે મૃણાલના ફોટા સાથે અખબારની શોભા બનશે. દિવાસ્વપ્નમાં રાચતી મૃણાલ પોતાની જોડે એક એવી વ્યક્તિની કલ્પના કરી લેતી જે પપ્પાની જેમ જ સમજદાર હોય. પપ્પા જેમ મમ્મીનો આધાર સ્તંભ બની રહ્યા હતા એમ જ એ પણ  મૃણાલની સફળતાનો આધાર સ્તંભ બની રહેશે. એ સાવ અજાણ્યા ચહેરામાં મૃણાલ પપ્પાના વ્યક્તિત્વ જેવી વ્યક્તિની છબી જ શોધવા મથતી.

મમ્મી એનો આઇડોલ હતી. તો પપ્પામાં પણ સમસ્ત માનવ જાતની સમજણ આવીને વસી હોય એવુ અનુભવતી. દુનિયાનો કોઈ પણ પુરુષ પપ્પાથી વધુ સારો હોઈ શકે એ જ એની માન્યતાની બહાર હતુ. એનાં જીવનમાં જે આવશે એ ભલેને પાંખાળા ઘોડા પર બેસીને આવતા રાજકુંવર જેવો ન હોય પણ એણે પપ્પા જેવા તો હોવું જ જોઈશે.

-આલબમનું એ પાનું-

“૭૨ કલાક….

“આજે જ્યારે મારી આંખ જરાતરા ખુલી ત્યારે એવો આછો ગણગણાટ સાંભળ્યો કે આ ૭૨ કલાક કપરા હતા. એ પસાર થઈ જવા જરૂરી હતા જે કદાચ આ ક્ષણે પસાર થઈ ગયા હશે એવી શક્યતા હતી.

“પણ આ ૭૨ કલાક, કેમ અને શેના?

હજુ આંખ માંડ ખુલી રહી હતી પણ એની પર મણ મણનો ભાર કેમ વર્તાતો હતો? આંખ જ નહીં હ્રદય પર પણ જાણે સવા મણનો ભાર ખડકાયો હોય એવું લાગતું હતું અને હાથ? એ તો જરાય હલાવી શકાતો નહોતો…. આ શું થઈ રહ્યું છે કોઈ મને કહેશો પ્લીઝ? બોલવું હતું પણ અવાજ ક્યાંક ખોવાઈ ગયો હતો. કશુંક બોલવા ગયો પણ જાણે ગળામાંથી બુડ…બુડ અવાજ જ નીકળતો હતો? ક્ષણભર તો મને મારી અવસ્થા માટે આશંકા થઈ. મારા અંગો પરનો કાબૂ જ રહ્યો નહોતો. આવું કેમ બને? મારો તો એક અવાજ અને એ ઝીલવા અનેક તૈયાર. મારી આંખ ફરે ને કોણે શું કરવાનું છે એ સૌને સમજાઈ જાય પણ આ ક્ષણે તો મને જ સમજાતું નહોતું કે મારી સાથે શું બની રહ્યું છે. જાણે ઊંડા અંધકારમાંથી બહાર આવવાનો તરફડાટ હતો પણ એ નિષ્ફળ જતો હતો.

“Calm down Mr. Shrof .. now you are out of danger”

“ડેન્જર…ભય…શેનો ભય… હું અને ભય? છ્ટ…. આ  જોજનો દૂરની વાત. મને વળી ક્યારેય કશાનો ભય ક્યાં લાગ્યો જ હતો કે એમાંથી હું બહાર આવી રહ્યો હતો?

“Mr. Shrof ….

કોઈ મને બોલાવી રહ્યું હતું. કશુંક કહી રહ્યું હતું. આંખ થોડી વધુ ખુલી રહી હતી અને નજર સામે સાવ અજાણ્યા ચહેરા દેખાતા હતા. ચહેરા સિવાય પણ જ્યાં સુધી નજર જતી હતી ત્યાં કશુંય પરિચિત લાગ્યું નહીં. સાવ સફેદ રંગની દીવાલ..ઉપરની છત પરનો સફદ રંગનો પંખો! ના, આ તો કોઈ જુદી જગ્યાએ હું છું. મારા રૂમથી સાવ અલગ આ વાતાવરણ છે. નથી ખબર પડતી હું અહીં કેમ છું.

“વધારે વિચારવાથી મન પર ભાર અનુભવાયો. પ્રયત્નો કરવાના છોડી દીધા. જો કે એમ છોડી દેવાની પ્રકૃતિ મારી હતી જ નહીં, તેમ છતાં…

“અને આંખ બંધ રાખીને પડી રહ્યો..

“થોડી વાર પછી હાથ પર મેં એક સ્પર્શ અનુભવ્યો….હળવો…થોડો ઠંડો અને ઘણો જાણીતો સ્પર્શ…. પછી મારા કપાળ પર એ સ્પર્શનો લસરકો અડ્યો…કદાચ એ હાથ થોડો ધ્રુજતો હોય એવું લાગ્યું.

“કેમ છો? ઠીક લાગે છે ને?”

“આ તો જાણીતો અવાજ..છેલ્લા ૪૦ વર્ષથી સતત જે અવાજથી મારી સવાર પડતી એ જ અવાજ…. ઓહ તો તો એનો અર્થ કે સવાર પડી…. હાંશ ચાલો …હમણાં ચા અને છાપું બંને મળશે..”

“આ એ જ અવાજ જેણે ૪૦ વર્ષ પહેલાં મારા પ્રેમનો સ્વીકાર કરતાં કહ્યું હતું, “ હું તો તમને ક્યારની પ્રેમ કરતી હતી પણ એક તમે હતા, જેમને જરાય સમજણ પડતી નહોતી.”

“આ પ્રેમે મને મુલાયમ રેશમના કોશેટાની જેમ જાળવ્યો હતો. એણે પ્રેમ કર્યો હતો… પ્રેમથી મારા મિજાજ, મારી પ્રકૃતિને સાચવ્યા હતા. પ્રેમ તો મેં પણ કર્યો હતો એને…. અઢળક… અનહદ… કોણે કોને વધારે પ્રેમ કર્યો હતો એના લેખાજોખામાં ક્યારેય અમે ઉતર્યા નહોતા. બસ સરસ જીવન જીવ્યાં હતાં. અરે! જીવન જીવ્યાં હતાં એમ કેમ વિચારું છું… હજુય જીવી રહ્યાં છીએ..સરસ મઝાનું સુખી દાંપત્ય, સંતાનો, જે જીવન જીવી રહ્યાં છીએ એનો સંતોષ છે.

“શૂન્યમાંથી સર્જન કરવું સહેલું નહોતું પણ કર્યુ…પદ, પ્રતિષ્ઠા, બધું જ વિચાર્યું હતું એ ઈશ્વરકૃપાએ મળ્યું હતું અને એનોય સંતોષ છે.

“આ સંતોષ સૌથી મોટી વાત છે નહીં? જો કે  ફિલોસૉફી એવું કહે છે કે સંતોષ એટલે પ્રગતિનું પૂર્ણવિરામ. વાત કદાચ સાચી હોઈ શકે પણ જરા જુદી રીતે જોવાનું મને ગમે. મને એવું લાગતું કે જે કંઈ મળ્યું છે એનેય માણવા, જરા પાછું વાળીને જોવા માટે જરા અટકવું ખોટું નથી.

“ઓહ! તો હું ક્યાંક અટક્યો છું?

“લાગે છે આજે અવઢવની આંધીમાં હું અટક્યો છું. શરીર પરનાં વસ્ત્રોનો રંગ કેવો હશે એની તો ખબર નહોતી પડતી, પણ ચોક્કસ એ સાવ શ્યામ તો નહીં જ હોય. બંધ આંખે મારા અણગમતા શ્યામ રંગનાં વર્તુળ મારી આંખને ઘેરી વળે છે. કહે છે કે, આંખ બંધ કરીએ અને જે રંગોની આભા વર્તાય એ આપણાં સ્વાસ્થ્યનો સંકેત.

“જો કે હવે એ સંકેતથી કોઈ ફરક પડવાનો નથી એ આ ક્ષણે સમજાઈ રહ્યું છે.

“જીવનમાં અને જીવનનાં કેટકેટલા રંગો જોયા છે. રંગને ઓળખતો થયો ત્યારથી આ તબક્કે પહોંચ્યો એ સઘળા રંગ યાદ આવે છે. ધુળેટીનાં અબીલ-ગુલાલી રંગ,  ફાગણી બપોરે લચી રહેલા કેસૂડાનો રંગ, લાલ હિંગળોક, તપતા સૂર્યના અગનગોળા જેવા જાસુદનો રંગ. બા મંદિરે જતી ત્યારે છાબડી ભરીને એ જાસુદનાં ફૂલો લઈ જતી. ઝાડ પરથી જાસુદ ઉતારવા જતો ત્યારે ત્યાં વરસાદી રાત પછી ભરાયેલાં પાણીમાં મારાં પ્રતિબિંબની સાથે ઝીલાતા સૂર્યના આછી સોનેરી છાયાનો રંગ, બાની આંખોમાં છલકાતાં વાત્સલ્યનો રંગ.

“તરુણાવસ્થા પાર કરીને યુવાનીમાં પગ મૂકતા આંખોમાં છવાયેલો પ્રેમનો મેઘધનુષી રંગ. ત્યારે તો આંખ બંધ કરતાની સાથે પણ કેટલાં સુંદર રંગોના વર્તુળ સર્જાતાં!

“કેવા હતા એ રંગો? હા, યાદ આવ્યું. બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટમાંથી ઇસ્ટમેન કલર અને પછી ટેકનિકલરમાં તબદીલ થયેલી ફિલ્મો જેવા? કદાચ હા, અને પછી તો એ બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટની વાસ્તવિકતા ભૂલાતી ગઈ. રંગમેળવણીમાં વાત્સલ્યની સાથે એક નવો રંગ નિખર્યો. અને એ હતો અનુના પ્રેમનો ગુલાબી રંગ. અબીલગુલાલી રંગથી ગુલાબી રંગ સુધીની સફરમાં અવનવા રંગની છાયા પણ જોઈ. હંમેશાં એક ગીત મને બહુ ગમે છે,

“યે જીવન હૈ, ઇસ જીવનકા યહી હૈ, યહી હૈ રંગ રૂપ

થોડે ગમ હૈ..થોડી ખુશિયાં.. યહી હૈ છાંવ ધૂપ”

“સો રૂપિયાના પગારથી શરૂ થઈને સાત હજાર રૂપિયાના પગાર સુધી પહોંચતાં સપનાના રંગોની સાથે વાસ્તવિકતાના કેટલાય ભૂખરા રંગોની છાયા પણ ભળતી રહી. હા, પણ એમાં ક્યાંય મારા ન ગમતા કાળા રંગની છાયા તો નહોતી જ.  ત્યારે એ પણ સમજાતું કે સૂકી રેત અને ભીની રેતના રંગમાંય ફરક હોય છે.

“આ ભીની રેતના રંગ સાથે યાદ આવ્યાં મારા અને અનુનાં પગલાં. તીથલ ગયાં ત્યારે દરિયાકિનારે  સાંજ પડે ભીની રેતીમાં ચાલ્યાં એ પગલાંની છાપ મેં કેમેરામાં કેદ કરી છે. એ તસવીર જોઈ ત્યારે ભીની રેત અને કોરી રેત વચ્ચેનો ભેદ સમજાયો હતો.

“ફોટા પાડવાનો અને આલબમમાં સાચવવાનો મને ખૂબ શોખ. એ ભીની રેત પર મારાં પગલાંની સાથે ઉપસેલાં અનુના કોમળ પગલાંની છાપવાળી તસવીર તો મેં ફ્રેમમાં મઢાવી હતી.

“અરે, ખરા છો તમે તો. આવા ફોટાને તે કંઈ ફ્રેમમાં મઢાવાય!”

“તસવીર મઢેલી ફ્રેમ લઈને આવ્યો ત્યારે અનુ હસી પડી હતી.

“અનુને કેમ કરીને સમજાવું કે એ માત્ર ભીની માટીમાં પડેલી પગલાંની છાપ માત્ર નહોતી. કોરી કરકરી રેત જેવા જીવનમાં અનુના આગમનથી અનુભવેલી ભીની રેત જેવા મુલાયમ સ્પર્શની સંવેદના હતી.

“બાપાની સોલિસિટર તરીકેની સારી પ્રેક્ટિસના લીધે પૂરેપૂરી સાહ્યબી વચ્ચે ભણતર પૂરું થયું હતું. એ સમય હતો હિંદ છોડો આંદોલનનો, ૧૯૪૬ની અઝાદીની ચળવળનો અને ઉંમર હતી જોશની. એકવીસ વર્ષની ઉંમરે એમાં જોડાવાનું જોશ સૌને હતું. પ્રભાતફેરી, પિકેટિંગ અને નાના મોટા છમકલાંમાં સક્રિયપણે જોડાવું સૌને ગમતું. સાબરમતી આશ્રમે ભરાતી પ્રાર્થનાસભાઓમાં જવું એમાં શાન લાગતી.

“ત્યારે બા કહેતી કે, ભણીને પહેલાં નોકરી શોધ. નોકરી હશે તો કોક છોકરી મળશે. બાને ક્યાં ખબર હતી કે નોકરી મળે એ પહેલા જ છોકરી મળી ગઈ હતી. આઝાદીની ચળવળમાં અનેક લોકો જોડાયાં હતા, એમાં અનુ પણ ખરી. મિલની કિનારીવાળી સાડી સુરતાઉ સાડી. બે ચોટલામાં પણ એ સરસ જ દેખાતી.

“હજુ તો અનુને બા-બાપુ પાસે લઈ જઉં એ પહેલા બાપુ માંદા પડ્યા. કોઈ કારણ કે તારણ મળે એ પહેલા તો બાપુની આંખોનો ઉજાસ ચાલ્યો ગયો. અચાનક આવેલા અંધાપાના લીધે બાપુની નોકરી છૂટી. કૉલેજ પૂરી થઈ અને મારી નોકરી શરૂ થાય ત્યાં સુધીના વચગાળામાં ચાર ચોપડી ભણેલી બા પાસે જે કંઈ હતું એ ખપાવ્યું. 

“દશા બદલાતાં દિશા બદલવી પડી. માભોમ કરતાં માબાપુ તરફની જવાબદારીનું પલ્લું નમ્યું. આંદોલનના રસ્તા છોડીને આવકના રસ્તે વળ્યો. 

“અનુને મળવાની દિશા પણ બંધ થઈ. પણ અનુ જેનું નામ. એણે મારા જીવનની બધી દિશાઓ ખોલી નાખી. ગર્ભશ્રીમંત,ગાંધીરંગે રંગાયેલા છતાં પરંપરાગત, રૂઢિચુસ્ત પરિવારની અનુને ખબર હતી કે એના આંતરજ્ઞાતિય લગ્નને કોઈ કાળે મંજૂરી નહીં મળે.

“મારી ગેરહાજરીમાં જ આવીને બા-બાપુને મળી.

“પહેરેલાં કપડે આવીશ બા, રાખશોને મને?” બા-બાપુએ અનુના માથે હાથ મૂકી આશીર્વાદ દીધાં.

“એક દિવસ પૂરતું પિકેટિંગ છોડીને હાજર રહેલા ચાર મિત્રોની હાજરીમાં સાત ફેરા લીધા ત્યારે પણ મિલની કિનારીવાળી જ સુરતાઉ સાડી અનુએ પહેરી હતી. પણ હા, એ દિવસે સાડીની કિનાર અને પાલવનો રંગ લાલ હતો.

“પોંખતી વખતે બાએ બચતમાં રહેલી બે સોનાની બંગડી અનુના હાથે પહેરાવી અને બાપાનો હાથ પકડીને અનુના માથે આશીર્વાદની જેમ મૂકાવડાવ્યો ત્યારે અનુ માત્ર એટલું જ બોલી, “ આજથી તમે મારા પણ મા-બાપુ.”

“બા-બાપુની મંજૂરી લઈને અનુએ પણ નોકરી શોધી લીધી. હવે બંનેની નોકરીના લીધે ઘરમાં તાણ ઓછી થઈ. અનુ ભારે હિંમતવાળી તો ખરી હોં… જ્યારે માથે ઓઢીને આમાન્યા જાળવવાનો રિવાજ હતો ત્યારેય અનુ સાઇકલ લઈને નીકળતી.

“પોળમાંથી એ પસાર થતી ત્યારે કોકની આંખમાં આશ્ચર્ય તો કોકની આંખમાં અહોભાવ છલકાતો હું જોતો ત્યારે હું ભારે પોરસાતો.

“નોકરીની સાથે સાથે અનુ બાપાના અંધાપાની લાકડી બની. જાણે મારો સઘળો ભાર એનો જ હોય એમ સ્નેહપૂર્વક અનુએ પોતાના માથે લઈ લીધો.

“બાપા વિદાય થયા ત્યારે આઘાતથી લકવા મારી ગયેલાં બાનાં જડ તનને ટેકોય અનુ બની. જે દિવસે ચેતના વગરના ખોળિયાંમાંથી બાનો આત્મા ચાલી નીકળ્યો એ દિવસે જાણે અનુ અનાથ બનીને ગઈ હોય એવું એને લાગ્યું. કોણ કહે છે કે લોહીનો સંબંધ જ સાચો? અનુ સાચી લાગણીનાં સંબંધ જીવી હતી. 

“જો કે સમય જતાં અનુના મા-જીકાકાએ અમારાં લગ્ન સંબંધને સ્વીકારી લીધો હતો ખરો.

“અમે બેમાંથી ચાર થયાં. ઘરમાં બે દીકરીઓનાં પગલે રૂમઝૂમતાં લક્ષ્મીદેવી પણ અમારાં સંસારમાં આવ્યાં. હવે અનુ સાઇકલના બદલે સાઇકલ રિક્ષામાં નોકરીએ જતી. પોળનાં ઘરમાંથી સોસાયટીઓમાં વિકસી રહેલાં શહેર તરફ અમે પ્રયાણ કર્યુ.  એ પછી તો ગાડી આવી.

“જીવનની કોઈ પણ પ્રથમ ઘટના મારી ડાયરીનાં પાનાં પર તારીખ-વાર અને સમય સાથે ટપકાવવાનું મને ગમે એટલું જ નહીં આ બધી ઘટનાઓની સ્મૃતિની તસવીરોને મેં આલબમનાં પાનાં પર સાચવી છે.

“કાળાં પૂંઠાના આલબમનાં પાનાં પર જડાયેલી એ સ્મૃતિઓ આજે આ બંધ પોપચાંની અંદર સળવળી રહી છે.

“ઓહ, કોને કહું આ બધી વાત! અનુને? પણ અનુ તો તસવીરો કરતાં અમે સાચે જ ખૂબ આનંદપૂર્વક જીવ્યાં એ જીવનને વધુ ચાહે છે. મને ચાહે છે.

“કેટલાય આલબમ બનાવ્યાં પણ એક આલબમ એવું કે જેમાં અમારાં લગ્નની તસવીરથી શરૂ થઈને માત્ર અમારી જીવનયાત્રાની જ તસવીરો છે જેનું છેલ્લું પાનું કોરું રાખ્યું છે.

“મને ખબર નથી કે હવે અમારો સાથ ક્યાં સુધી છે. હું નહીં હોઉં ત્યારે અનુનું શું થશે એ વિચારે હૃદયમાં એક સબાકો, એક સણકો ઊઠે છે. અસહ્ય પીડા થઈ રહી છે. શૂળ જેવી વેદના…..શ્વાસ લેવાનો તરફડાટ…અને હવે તો શ્વાસ રૂંધાઈ રહ્યો છે.

“હાથ લંબાવું છું કદાચ અનુના હાથનો સ્પર્શ….

“અનુ, ઓ…..અનુ….

“નજર સામે આલબમનું એ છેલ્લું કોરું પાનું દેખાય છે. છેલ્લી તસવીર કોની હશે અને કોણ મૂકશે એની માથાકૂટ અમારી વચ્ચે ચાલતી.

“જો કે તસવીરો તો મને જ ગમે છે. અનુને તો જીવન…

“તો પછી ભલે એમ જ થાઓ. એ છેલ્લાં કોરાં પાનાં પર મારી તસવીર સ્મૃતિ બનીને સચવાઈ રહેતી…. અને હું મને તથાસ્તુ કહું છું..”

****

‘આઇ એમ હોમલેસ’ – (દિવ્યભાસ્કરનાં રંગત-સંગત પૂર્તિ વિભાગમાં પબ્લિશ )

‘આઇ એમ હોમલેસ’ – (દિવ્યભાસ્કરનાં રંગત-સંગત પૂર્તિ વિભાગમાં પબ્લિશ )

ડિંગ ડોંગ.. ડિંગ ડોંગ.. આશરે સાંજના સાત વાગ્યાના સુમારે ઘરનો ડોર બેલ રણક્યો.

જાન્યુઆરી  મહિનાની એ કારમી ઠંડીના દિવસો હતા. સાંજના સાડા ચાર વાગ્યાથી જ અંધકાર એનો અડ્ડો જમાવી દેતો. સૂસવાટા મારતા બર્ફીલા પવનમાં આવા સમયે કોણ ઘરની બહાર નીકળે?

બે ઘડી તો એમ જ થયું કે કદાચ ભણકારો થયો હશે પણ ફરી એક વાર બેલ વાગ્યો. “

હું બારણું ખોલવા જઉં તે પહેલાં કામ કરતાં કરતાં રાઇટિંગ ડેસ્ક પરથી ઊભા થઈને અનુજાએ બારણું ખોલ્યું.

“Can I talk to home owner?”

આશરે પાંસઠ વર્ષેની ઉંમર, સહેજ શ્યામળો પણ હસમુખો ચહેરો જોઈને એ ભારતીય હશે એ સમજાય એવું હતું. અંગ્રેજી બોલવા મથતા આગંતુકની બોલીમાં દક્ષિણ ભારત તરફની છાંટ હતી.

“યસ, યુ આર ટોકિંગ ટુ હોમ ઑનર..” અનુજાએ સલુકાઈથી જવાબ આપ્યો. સાથે એ ભાઈને અંદર આવી શકે એ માટે બારણાંમાંથી થોડું ખસીને જગ્યા કરી.

કદાચ નજર સામે ઊભેલી, સાવ નાજુક અને નાનકડી દેખાતી લાગતી અનુજાને જોઈને એ કોઈ કૉલેજમાં ભણતી છોકરી હશે એમ માનીને આગંતુકે એને અન્ય કોઈ વડીલ સાથે વાત કરવાના હેતુથી ફરી યાદ દેવડાવ્યું કે એને હોમ ઓનર સાથે વાત કરવી છે. વાત કરવી કે કેમ એની અવઢવ અનુભવતા એ ભાઈએ સહેજ સમય લીધો એટલામાં તો , “કોણ આવ્યું છે અનુજા?” પૂછતી હું પણ મેઇન ડોર સુધી આવી.

“આઇ એમ રાજન.” મને અને અનુજાને ગુજરાતીમાં વાત કરતાં સાંભળીને આગંતુકે પોતાની ઓળખાણ આપતાં અમારી સામે જોઈને જવાબ આપ્યો.

“આપ ગુજરાત સે હો? મૈં વૈસે તો ચેન્નાઈકા હું પર બહોત સાલો તક મેરા નોકરી બડૌદામેં થા તો મૈં ભી તોડી (થોડી) બહોત હિંદી ઔર ગુજરાતી બોલ લેતા હું. ક્યા મૈ આપ કા તોડા(થોડા) સમય લે સકતા હું?”

“હાં…હાં… આઈએ.” કહીને અનુજાએ મેઇન ડોરની ડાબી તરફના લિવિંગરૂમ તરફ આંગળી ચીંધી અને પોતે પણ એ તરફ આગળ વધી.

લિવિંગરૂમમાં ગોઠવાયા પછી રાજનભાઈએ હેન્ડ ગ્લૉવ્સ ઉતારીને બે હાથ ઘસીને હાથમાં ઉષ્મા મેળવવા પ્રયાસ કર્યો. બહાર નીકળે તો ગાત્રો ગળી જાય એવી ઠંડી હતી. આવી ઠંડીમાં આ ભાઈ કેમ આવ્યા હશે એની વિમાસણ તો થતી જ હતી. જરા વારે ઊંડો શ્વાસ લઈને રાજનભાઈએ પોતાના આવા કસમયે આવવાનું કારણ દર્શાવ્યું.

વાત જાણે એમ હતી કે અહીંથી ક્યારેક પસાર થતા હશે ત્યારે આ ભાઈએ ક્યારેક ઘરની બહાર અમને ઊભેલાં જોયાં હશે એટલે આ ઘરમાં કોઈ ઇન્ડિયન રહે છે એવી એમની ધારણા હતી.

એમણે આ કટાણાંના આગમનનો હેતુ જણાવતા કહ્યું કે, આ સમયે ઘર પાસેથી પસાર થતા હતા ત્યારે બારીના વૅનિશિંગ બ્લાઇન્ડ વચ્ચેથી રેલાતા પ્રકાશમાં ઑફિસ ડેસ્ક પર બેસીને કોઈ કામ કરી રહ્યું છે એવું એમને બહારથી લાગ્યું એટલે થોડા સંકોચ સાથે પણ આવવાની હિંમત કરી.

“મૈં રાજન ઔર મેરા એક બેટા હૈ જગથ. યહાં ઉસે ‘J’ કહેતે હૈ. જગથ ડૉક્ટર હૈ ઔર યહાં દસ સાલ સે ટાઉન પ્રાઇમરી કેર કે સાથ કામ કરતા હૈ.”

એમની વાત જેમ જેમ આગળ વધતી ગઈ એમ અમને એમના આગમનનો હેતુ સમજાયો.

રાજનભાઈનો દીકરો ટાઉન ઇલેક્શનમાં ઊભો રહ્યો હતો. એક કૅંડિડેટના પિતા તરીકે એમણે જગથને વોટ આપવા અમને વિનંતી કરી. બીજા દિવસે આવીને ઉમેદવારોના નામ અને તસવીરવાળું પેમ્ફ્લેટ આપી જશે એમ કહીને ઊભા થતા થતા ઘરની બહાર ‘J’-(જગથ)ના નામનું બોર્ડ મૂકવાની રજા માંગી.

આ પરિવારના સૌ સદસ્યો જગથને જરૂર વોટ આપશે એવી ખાતરી અનુજાએ રાજનભાઈને આપી.

બીજા દિવસે વોક વે પર આવતાજતા લોકોની નજરે પડે પણ, નડે નહીં એવી રીતે દીકરાના નામનું બોર્ડ પણ રાજનભાઈ મૂકી ગયા.

એ પછી તો ઇલેક્શન આવે ત્યાં સુધી જેટલી વાર ઘર પાસેથી પસાર થાય અને જો કોઈ બહાર હોય ત્યારે વાત કરવા ઊભા રહેતા અને દીકરાને વોટ આપવાની વિનંતી કરતા.  

આટલા સમયની અલપઝલપ મુલાકાતો દરમ્યાન રાજનભાઈની વાતો પરથી અમને સમજાયું કે જગથ એમનો એક માત્ર દીકરો છે. જગથ ભણીને અમેરિકા સેટલ થયો ત્યારથી રાજનભાઈ એની સાથે જ રહેવા આવી ગયા. પોતે ભણ્યા નહોતા પણ જગથને ડૉકટર બનાવી શકવાનો આનંદ અને ગૌરવ એમની વાતોમાં સતત છલકાતા.

ઇલેક્શન નજીક આવતું હતું.

એક સાંજે ટાઉનના ટ્રાફિક સિગ્નલ પાસે રાજનભાઈને ઊભેલા જોયા. શિયાળાની કડકડતી ઠંડી, સનનન વિંઝાતા વાયરામાં હાથમાં ફરફરતું મોટું હોર્ડિંગ પકડીને એ ઊભા હતા. હોર્ડિંગ પર જગથનો ફોટો અને વોટ ફોર ‘J’-જગથ લખેલું હતું. ત્યારે એ જોઈને તો સાચે જ એમ થયું કે દીકરા માટે આટલો સ્નેહ અને સન્માન ધરાવતા પિતા મળ્યા એ જગથ કેટલો બડભાગી!

એ પછી તો ઇલેક્શનનો દિવસ આવ્યો. અમે સૌ જગથને વોટ આપી આવ્યા. થોડા સમય પછી પરિણામ આવ્યું ત્યારે ફરી એક વાર રાજનભાઈ મળ્યાં. અત્યંત અફસોસથી એમણે જણાવ્યું કે જગથની સાથે ઊભેલા કૅંડિડેટ્સમાંથી એને સૌથી ઓછા વોટ મળ્યા હતા.

જાતિભેદને લઈને જ આમ બન્યું હશે, અમેરિકનોએ તો અમેરિકનોને જ વોટ આપ્યા હશે એમ એમનું કહેવું હતું. સાચું ખોટું રામ જાણે કે રાજનભાઈ પણ એ કહેતા હતા કે જેમ અમેરિકનોએ અમેરિકને ટેકો આપ્યો એમ એક ઇન્ડિયને કોઈ ઇન્ડિયને ટેકો ન આપ્યો. આ વાતનો રોષ એમના અવાજમાં સતત છલકાતો હતો.

જો કે અમારું મન અને માંહ્યલો તો સાક્ષી છે કે અમે  જગથને વોટ આપ્યો હતો. એ વાતની તો રાજનભાઈને પણ ખાતરી હતી એટલે અમે તો એમની ગુડ બુકમાં હતાં.

એ પછી પણ રાજનભાઈ ઘર પાસેથી પસાર થાય ત્યારે જો અમે બહાર ઊભાં હોઈએ તો ઘડીબેઘડી ઊભા રહેતા. હવે એમની વાતોમાંથી જાણે જોમ ઓસરી રહ્યું હતું.

કેલેન્ડરનાં એક પછી એક પાનાં બદલાતાં જતાં હતાં. વાર, તારીખ, મહિનાઓ બદલાતા ગયા અને વર્ષ પણ.. અને આવ્યું ૨૦૨૦નું કપરું વર્ષ. લગભગ ૨૦ માર્ચથી અમેરિકામાં બધું શટ ડાઉન થવા માંડ્યું હતું.

કોવિડ કેરનો કોરડો સમસમ કરતો વિંઝાતો હતો. કેટલાય લોકો એનો ભોગ બન્યાં એના આંકડા સમાચારોમાં જોતાં, ટી.વી પર સાંભળતાં. લૉક ડાઉનના લીધે સતત ટ્રાફિકના લીધે ધમધમતા રસ્તાઓ પર પ્રમાણમાં સૂનકાર છવાયેલો રહેતો. હા, અવારનવાર કાન અને કાળજાને વીંધી નાખતી એમ્બ્યુલન્સની સાયરન સંભળાતી. ટી.વી પર પીપીઇ કિટ પહેરીને ઇમર્જન્સી સેવાઓ આપતા ડૉક્ટર, નર્સ, પ્લાસ્ટિકના કવરમાં લપેટાયેલા મૃતદેહોના ખડકલા જોવામાં આવતા ત્યારે વિચાર આવતો કે, કોનો વાંક, કોની ભૂલ અને કોને અને કેટલાંને સજા?

વિશ્વભરમાં અણદીઠા આતંકીનાં ખપ્પરમાં કોણ જાણે કેટલાય હોમાયા હતાં એમાં ડૉક્ટરો કે નર્સ પણ ક્યાં બાકાત હતાં?   

હમણાં કેટલાક સમયથી રાજનભાઈને અમસ્તાય ચાલવા નીકળતા કે ગાડીમાં પસાર થતા જોયા નહોતા.

ખોટો વિચાર કે અઘટિત કલ્પના કરતાં મન અચકાતું હતું.

પણ…..પણ….

હમણાં જ સિટિ ડાઉન ટાઉનમાંથી પસાર થતાં હતાં ત્યાં ક્રોસરોડ પર રાજનભાઈને હાથમાં બોર્ડ લઈને ઊભેલા જોયા.

ઘરના રસ્તા પરથી પસાર થતા ત્યારે રાજનભાઈ ઘડીભર ઊભા રહેતા. પણ આજે આમ એમને રસ્તા પર ઊભેલા જોઈને ઊભા રહેવાની અમારી હિંમત નહોતી.

કારણ…

એક દિવસ જે વ્યક્તિને દીકરાને વોટ આપવાનું હોર્ડિંગ લઈને ઊભા રહેલા જોયા હતા એમના હાથમાં આજે જે બોર્ડ હતું એની પર લખેલું હતું…..

‘I am homeless…’

રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૨/ રાજુલ કૌશિક

આન્યા….

આ જ તો એક નામ હતુ  જેણે માત્ર વર્તમાનમાં જ જીવતી મૃણાલને એના ભૂતકાળ સાથે જોડી રાખી હતી. નહીંતર તો મૃણાલે પોતાના જીવનનો જે ખરેખર ભવ્ય હતો એ ભૂતકાળના આખા ટુકડાને પોતાના અસ્તિત્વથી અલગ કરી નાખ્યો હોત.

આજે મૃણાલની આંખોમાં ઉંઘનુ નામો-નિશાન નહોતુ. ક્યાંથી હોય?  સત્તર વર્ષોથી ઊંઘતાં-જાગતાં એક માત્ર સ્વપ્નું જોયું હતું, આન્યાનું. એ આન્યાએ આજે એને, એની માને યાદ કરી હતી. આન્યાના  એકવીસમા જન્મ દિવસે એણે આન્યાને જન્મદિનની મુબારકબાદી આપવા ફોન કર્યો હતો ત્યારે પણ ક્યાં આન્યા સાથે વાત થઈ શકી હતી? અરે આન્યાને જે રીતે છોડીને નીકળવું પડ્યું હતું એ પછી પણ  ક્યારેય એ આન્યા સુધી પહોંચી શકી જ નહોતી. કહો કે એને પહોંચવા દેવામાં આવી જ નહોતી. 

શેઠ પરિવાર સાથે જે દિવસ, જે ક્ષણથી સંબંધ મરી પરવાર્યો હતો એ જ ક્ષણથી આજ દિવસ સુધી એની ઓળખ મૃણાલ શેઠના બદલે માત્ર મૃણાલ બની રહી હતી.

કાશ એ આન્યાને કહી શકી હોત કે એની મમ્મી એની દીકરીને કેટલી હદે પ્રેમ કરે છે. એ આન્યાને કહી શકી હોત કે આન્યા વગર એ અધૂરી છે. આ ચિત્રો, આ રંગો આન્યા વગર ફીક્કા છે. કદાચ આન્યાને એવું જ કહેવામાં આવ્યું હશે કે એની મા એની દીકરી કરતાં ય એની કૅરિઅરને વધારે મહત્વ આપે છે અને એટલે જ એ નાનકડી આન્યાને છોડીને જતી રહી છે. ક્યારેક એને ધિક્કાર થઈ આવતો પોતાની જાત પર. ક્યારેક એને ધિક્કાર થઈ આવતો એના આ પેન્ટિંગ્સ પર જેના લીધે એને એની આન્યાથી વિખૂટી પાડી દેવામાં આવી હતી. અરે ! એક વાર પણ જો કૈરવે એને પ્રેમથી આ બધુ છોડી દેવા કહ્યું હોત તો એણે છોડી દીધું હોત. પણ ના કૈરવે તો મૃણાલને પ્રેમથી કહેવાની વાત તો દૂર રહી મૃણાલના અસ્તિત્વને જ તરછોડી દીધું હતું.

એ ઘર,એ વર સાથેનો સંબંધ ક્ષત-વિક્ષત થઈ ગયો હતો. આન્યાથી પણ એને વિખૂટી પાડી દેવામાં આવી પરંતુ એ આન્યાથી ક્યારેય પોતાની જાતને  જુદી કરી શકી જ નહોતી. એનાં એક એક કણમાં આન્યા ધબકતી જ રહી. એનાં કલ્પના જગતમાં આન્યા ઉછરતી રહી.

આન્યાને છેલ્લે જોઈ એ દિવસની આન્યાનો લેમિનેટ કરેલો વિશાળ સ્કેચ આજે ય મૃણાલના બેડરૂમમાં મૃણાલ સામે હસતો રહેતો. સવારે ગુડ મોર્નિગ આન્યા અને રાત્રે ગુડ નાઇટ આન્યા કહેવા સિવાય બીજી ઘણી બધી વાતો એ આન્યાની તસ્વીર સાથે કર્યા કરતી. એ આન્યા આજે એને રૂબરુ મળવાની છે એ ઉત્તેજનાથી મૃણાલના પગ જમીન પર ઠરતા નહોતા. શરીરમાં વહેતું લોહી જાણે એની નસો ફાડીને બહાર ધસી આવવા માંગતુ હોય એટલો વેગ એ અનુભવી શકતી હતી. આન્યાના વિચારોમાં રત એની જાગતી આંખો ક્યારે સપનામાં સરી પડી એની મૃણાલને સુધ સુદ્ધાં ન રહી. સપનાની આંગળીએ એ વર્તમાનમાંથી ક્યારે ભૂતકાળ સુધી પહોંચી ગઈ?

આન્યા વગરના પ્રત્યેક દિવસ પણ આન્યામય જ બની રહ્યા હતા ને! મૃણાલની આંગળી પકડીને ચાલતા શીખેલી નાનકડી આન્યા, મમ્મા કહીને દોડી આવતી આન્યા, ક્યારેક મમ્માથી રીસાઈને ફુગ્ગા જેવા ગાલ ફુલાવીને બેસી રહેતી આન્યા, કેન્ડી માટે કકળાટ કરતી આન્યા, ક્યારેક ડૅડીના ગુસ્સાથી ડરીને સહેમી રહેલી આન્યા તો ક્યારેક ડૅડી સાથે રીસાયેલી મમ્માને મનાવતી, મમ્માની આંખમાંથી વહેતા આંસુ લૂંછતી આન્યા.

આન્યાને દૂધ બહુ વહાલું.  જરાક નવરી પડે એટલે “આઇ વૉન્ટ હોટ બોર્નવિટ્ટા” કહીને ઊભી રહી જતી. એ બોર્નવિટાને બોર્નવિટ્ટા કહેતી. આન્યા ચાલતા શીખી એનાં કરતાં બોલતાં વહેલું શીખી હતી. નવું નવું ચાલતાં શીખેલી આન્યા શરૂ શરૂમાં કેટલીય વાર પડી જતી. ભેંકડો તાણીને રડતી આન્યાના હાથમાં હોટ બોર્નવિટાનો કપ પકડાવો એટલે એનું રડવાનું, એના પડવા કે વાગવાની ફરિયાદ ક્યાંય ગાયબ.

સરસ મઝાના ક્રેપનાં ફ્રોક નીચે આન્યાને બક્રમ પહેરાવીને જોયા કરતી મૃણાલને આન્યા બેલે ડાન્સર જેવી લાગતી અને ઉમળકાભેર એને તેડી લેતી. સ્કાય બ્લ્યુ કલરમાં મૃણાલને આન્યા આસમાનની પરી લાગતી. તો બેબી પિંક કલરમાં આન્યા એને ગુલાબના ગોટા જેવી લાગતી.

આન્યા ….આન્યા….આન્યા …..ચારે બાજુથી આન્યાના નામની ગુંજ એને સભળાતી રહી. મમ્મા સાથે આન્યાને હાઇડ એન્ડ સીક રમવાનું ખૂબ ગમતું. મમ્માએ વન ટુ ટેન નહીં વન ટુ હન્ડ્રેડ કાઉન્ટ કરવાના…અને આન્યા સંતાઈ જતી. મૃણાલ બૂમ મારતી “આન્યા” અને ભોળુકડી આન્યા “ યેસ મમ્મા” જવાબ આપી દેતી. એ આન્યા આજ સુધી મૃણાલની એક પણ બૂમ સાંભળી શકી નહોતી. અથવા કહો કે મૃણાલની બૂમ આન્યા સુધી પહોંચવા જ દેવામાં આવી નહોતી. આન્યા વગર એ કેટલુ ઝૂરી હતી?

નવજાત આન્યાની નાનકડી પોચી રૂ જેવી ગુલાબી હથેલી અને એવા જ ગુલાબી ગોટા જેવી પાનીઓ મૃણાલનાં અંગને સ્પર્શતી ત્યારે મૃણાલનું માતૃત્વ ધન્ય બની જતું. ભાખોડિયાં ભરતી આન્યાના નાજુક ઢીંચણ છોલાઈ ન જાય એના માટે ય એ કેટલી કાળજી રાખતી? આન્યા માટેનો બેબી રૂમ હોવા છતાં ક્યારેય એણે આન્યાને પોતાનાથી અલગ સુવડાવી નહોતી એ આન્યા આજે એનાથી કેટલાય વર્ષો આમ અલગ રહી? એ કેવી રીતે રહી શકી હશે?

કેટકેટલા સ્વરૂપો હતા આન્યાના જે આજે ય મૃણાલની યાદોમાં અકબંધ હતાં! મનોમન મૃણાલ કહેતી પણ ખરી કે યાદો એની હોય જેને તમે ભૂલ્યા હો. આન્યાને ભૂલવી એટલે તો જાતને ભૂલવી. કવચ કુંડળ ઉતારતા લોહીલુહાણ કર્ણ કરતાય વસમી દશા હતી જે વખતે આન્યાને જાત સાથે અળગી કરવી પડી હતી. મૃણાલનાં જીવનનો સૌથી વસમો દિવસ હતો એ જેના ઉઝરડામાંથી આજે ય એટલુ લોહી ઝમતુ રહ્યું હતું.

કોઈ એક એવી કડી રહી નહોતી જે એની આન્યાને એની મમ્મા સુધી લઈ આવે. કેટલીય વાર મૃણાલને વિચાર આવતો કે આન્યા એને યાદ કરતી હશે? આન્યા એની મમ્મા માટે શું વિચારતી હશે? આન્યાનાં મનમાં મમ્માની છબી કેવી રહી હશે? કોણ એને સત્ય હકિકત સમજાવશે કે મમ્મા માટે આન્યાથી વધીને દુનિયામાં બીજુ કશું જ નહોતું. ઘણીવાર એ પોતાની જાતને ઝંઝોડી નાખતી અને પૂછતી, કેમ આમ બન્યુ? એની એવી તો કઈ મોટી ભૂલ હતી જેની એને આજીવન સજા મળી હતી?

ઓ ભગવાન! શા માટે શા માટે આવુ એની સાથે બન્યું?  

આન્યા મૃણાલ-૧ /રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ

મૃણાલ…..એટલે કમળની દાંડી. મૃણાલ એટલે ઉદાર, ખુશખુશાલ, નસીબદાર, સક્રિય.. કેટકેટલા અર્થ મૃણાલ શબ્દના!

આપણી મૃણાલ પણ છે તો એવી જ નાજુક પ્રકૃતિની કોમળ છતાં કમળ જેવાં ફૂલને ધારણ કરવાની સ્થિરતાવાળી. મૃણાલ, એનાં નામ સાથે સંકળાયેલા એક અર્થને સાર્થક કરે એવી ઉદાર અને સક્રિય પણ ખરી જ. ધરતીના આ પટ પર જન્મ લેનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિ પોતાનું નસીબ લઈને આવે છે. મૃણાલ પણ જન્મી છે પોતાનું નસીબ લઈને, હવે એનાં ભાગ્યમાં શું લખાયેલું છે એનાથી તો એ પણ આપણી જેમ જ અજાણ છે.

કહે છે ને કે, સૌનાં જન્મના છઠ્ઠા દિવસે વિધાતા આવીને કંકુ અક્ષરે લેખ લખી જાય છે. વિધિના ચોપડાનું પાનું ખૂલતું જશે એમ મૃણાલ માટે શું લેખ લખાયા છે એ એની સાથે આપણે પણ વાંચીશુ ‘આન્યા મૃણાલ’ નવલકથાનાં પ્રત્યેક પ્રકરણે.  

આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ -૧/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલને મુંબઈની સવાર આજ સુધી ક્યારેય આટલી સુંદર , આટલી ખુશનુમા લાગી જ નહોતી. કેટલા વર્ષો આમ ગાળ્યાં? ૧૭ વર્ષ ,૭ મહિના અને સાત દિવસ . કોઈએ પુછ્યુ હોત તો મૃણાલ હજુ પણ વધુ ચોક્કસ જવાબ આપી શકી હોત. એની પાસે આ ૧૭ વર્ષ, ૭ મહિના અને બરાબર ૭  દિવસના જ નહીં પણ પ્રત્યેક મિનિટ પ્રત્યેક ક્ષણનો પણ હિસાબ હતો.

આટલો સમય એ મરી મરીને જીવી હતી .આ સમયને જીવ્યો કેવી રીતે કહી શકાય? એ ક્ષણે ક્ષણ તુટતી જતી હતી અને તેમ છતાં ફરી એક વાર ફીનિક્સ પંખીની જેમ બળી ઝળી ગયેલા સંસારની રાખમાંથી પાંખો ફફડાવીને ઉભી થવા મથતી હતી.

શું નહોતું એની પાસે? નામ હતું. મૃણાલ એક એવું નામ જેની આગવી ઓળખ હતી. કલાની દુનિયામાં મૃણાલનું નામ ઇજ્જતથી લેવાતું. મુંબઈનાં કોઈપણ વૈભવી નિવાસમાં મૃણાલનાં પેન્ટિંગ્સ, કૉલાજ કે એન્લાર્જ કરેલા પિક્ચર્સ હોવા એ કોઈપણ ઘર કે ઓફિસની શાન કહેવાતાં.  આટલા વર્ષોમાં એ એવી ઊંચાઈને આંબી શકી હતી જેની કોઈપણ કલાકારને ખેવના હોય. પણ બસ  એ એક નામ માત્ર હતુ જેની આગળ પાછળ બીજી કોઇ ઓળખ નહોતી. કોઇપણ કલ્ચરલ ઇવેન્ટ સુધી જ એની હાજરી રહેતી . એ ઇવેન્ટ પૂરો થય પછીની લેટ નાઇટ પાર્ટીમાં કોઈએ મૃણાલને જોઈ નહોતી. લેટ નાઇટ પાર્ટી તો દૂરની વાત મૃણાલને કોઈ અંગત કહેવાય એવું મિત્ર વર્તુળ કે અંગત કહી શકાય એવી અંતરંગ વ્યક્તિ પણ નહોતી જેની સાથે એ પોતાના મનની વાત હળવી કરી શકે અથવા કહો કે એને એવુ કશું જ કરવું પણ નહોતું નહીંતર મૃણાલ માટે તો મુંબઈ એના હાથ ફેલાવીને મૃણાલને સમાવી લેવા બેઠું હતું. મૃણાલને પ્રોફેશનલી ઓળખતી વ્યક્તિઓ માટે  એ કોયડા સમાન હતી. કામ પૂરતી વાત કરી લેતી મૃણાલ એનું કામ, એનાં એસાઇનમેન્ટ  પરત્વે જેટલી કમિટેડ હતી એટલી કામ પત્યાં પછી નિરસ બની જતી. કોઈપણ આર્ટ ગેલેરી પર મળેલી મૃણાલનું વ્યક્તિત્વ અલગ રહેતું. એક કલાકાર તરીકે એ ખૂબ સાલસ હતી, નમ્ર હતી. કોઈપણ જાતના આડંબર વગર મળતી મૃણાલ એક વ્યક્તિ તરીકે કોઈને પણ અભિમાની લાગે એટલી અકકડ અને અતડી બની જતી.

મૃણાલની દુનિયામાં એ માત્ર એકલી જ હતી. આવું નામ, આવી શોહરત પછી પણ એ એકલી જ હતી. એક કોશેટામાં એણે જાતને પૂરી દીધી હતી. જાતને સંકોરી લીધી હતી. મુંબઈ વર્લી સી ફેસ પરના એના અદ્યતન સ્ટુડિયો એપાર્ટમેન્ટમાં જ એની દુનિયા શરૂ થઈને સમાપ્ત થતી હતી. આ સ્ટુડિયો એપાર્ટમેન્ટ જ એનું ઘર, એનું કલાવિશ્વ હતું જ્યાં એ વસતી હતી, શ્વસતી હતી.

કામ સિવાય એણે કોઈને એની નજીક આવવાનો, એનાં સૂનાં જીવનમાં ડોકિયું કરવાનો હક આપ્યો નહોતો. એના પેન્ટિંગ્સ જેટલા જીવંત હતા એટલી જ એ શુષ્ક હતી. કૉલાજમાં જેટલા રંગો એ ભરી દેતી એટલી બેરંગ એની દુનિયા હતી.  એના ફોટોગ્રાફ્સ જેટલા બોલકા હતા એટલી જ એ ચૂપ રહેતી.

પણ આજે એની એ ચુપકીદી, એની શુષ્કતા, એનું એ બેરંગીપણુ ક્યાંય ખરી ગયું હતું. સવારે રોજની જેમ એ ઊઠી પણ ના એ આખી રાત સૂતી જ ક્યાં હતી તો એને સવારે ઊઠી કહેવાય?  ગઈકાલે આથમતી સાંજે એના ઘરનો ફોન રણક્યો હતો “મા હું આન્યા, મારે તમને મળવુ છે.” અને આથમતી સાંજ સલુણી બની ગઈ હતી. અચાનક જ એના પેન્ટિંગના કલર ઘરમાં જાણે રેલાઈ ગયા હતા. વર્લી સી ફેસ પર આથમતા સૂર્યની લાલિમા ચારેકોર ફેલાઈ ગઈ હતી. મૃણાલ જીવંત બની ગઈ. આટલા વર્ષોની થીજી ગયેલી સંવેદનઓને જાણે સંજીવનીનો સ્પર્શ મળ્યો અને એના રોમરોમ ઝંકૃત થઈ ઉઠ્યા. કદાચ આ એક જ નામ હતુ જેણે મૃણાલને જીવી જવા, જીવન સામે ટકી જવાનું મનોબળ પૂરુ પાડ્યું હતું. મૃણાલનાં અસ્તિત્વનો એક એવો અંશ હતો જેનાથી આજે આખેઆખી મૃણાલનું અસ્તિત્વ હતું.

રાજુલ કૌશિક

બોબ જેસન – (ગુજરાત સમાચારમાં પ્રસિદ્ધ વાર્તા)

બોબ જેસન એનું નામ.

 બોબ .. એટલે ડોગવુડ ફોરેસ્ટ સીનિઅર સિટીઝન હોમની એક જીવંત લાશ.

 સૌ કોઈના મનમાં વૃદ્ધાશ્રમનું હંમેશા થોડું વરવું ચિત્ર અંકિત થયેલું હોય છે. પણ ઍટલાન્ટાના ડનવુડી એરીઆના આ ડોગવુડ ફોરેસ્ટ સીનિઅર હોમની મુલાકાતે આજ સુધી અંકિત થયેલાં એ વરવા ચિત્રના બદલે જરા જુદી વાસ્તવિકતા નજરે આવે. એકદમ સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને સુઘડ લાગે એવું અહીંનુ વાતાવરણ હતું.

અહીં આવીને પોતાના જીવનનો ઉત્તરાર્ધ પસાર કરી રહેલાં અનેક વયોવૃદ્ધમાંના એક એટલે આ બોબ જેસન.

 મેઈન રોડ પરથી શરૂ થઈને એ ઈમારતના મેઈન ગેટ સુધી પહોંચવાના ડ્રાઈવ વેની બંને બાજુએ છવાયેલી લીલોતરી આંખને ઠંડક આપે એવી હતી. અને ત્યારે વિચાર આવે કે બહાર છવાયેલી આ લીલાશ, આ ભીનાશ અંદર રહેતાં લોકોને શાતા આપતી હશે ખરી?

બસ, આવા જ કુતૂહલને વશ થઈને એક દિવસ આ સીનિઅર હોમની મુલાકાત લીધી.

અજબ વાતાવરણ હોય છે આ સીનિઅર સિટીઝન ઘરની માયા છોડીને આ દુનિયામાં પોતાના મનનું સમાધાન શોધી લેતાં હોય છે.  સમવયસ્કની સાથે સમમનસ્ક લોકો અહીં એક્બીજા સાથે ભળી જઈ એકમેકના સધિયારે જીવન સંધ્યાનો સમય વ્યતિત કરી લેતાં હોય છે.

પણ સીનિઅર સિટીઝનના માળામાં ભૂલા પડેલા પંખી જેવા આ બોબ જેસનને મન અહીં કોઈ પોતાનું નહોતું. ખરેખર તો હવે એના માટે સ્વજન શબ્દ જ ખોખલો બની ગયો હતો. એની પોતાની વસાવેલી દુનિયાથીજ દૂર, ઘણે દૂર એ ધકેલાઈ ગયો હતો.

આમ જોઈએ તો અહીં વસતાં તમામ સીનિઅર સિટીઝનનો અહીં કાયમી માળો હતો. સૌએ રાજીપાથી રહેતાં શીખી લીધું હોય તેમ લાગતું હતું, સિવાય કે બોબ. દિવસનો ઘણોખરો સમય ડોગવુડ ફોરેસ્ટના બહારના પેસેજમાં જ બેસી રહી અલિપ્તતાથી બહારની અવર-જવર સાથે ઓતપ્રોત રહેતા બોબને ભાગ્યેજ કોઈએ કોઈની સાથે મળતા કે ભળતા જોયા હશે.

 લગભગ મારી રોજની મુલાકાતોથી બોબ સિવાય અનેકની સાથે વાતચીત કરવા જેવી સહજતા કેળવાતી હતી. 

પણ બોબ સાથે શરૂઆતમાં આત્મિયતાતો દૂર વાત કરવા જેટલી ઔપચારિકતા પણ કેળવવી અઘરી હતી. છતાં મનથી નક્કી કર્યું હતું કે ક્યારેક મનની કોઈ બારી ખુલ્લી હશે તો તેમાં ડોકિયું કરવા મળશે. થોડી ધીરજની જરૂર હતી.એક વસ્તુ તો ચોક્ક્કસ અહીં પણ અનુભવી શકી કે બધાયને થોડી હૂંફની -થોડી મમતાની જરૂર તો હતી જ.

વેલેન્ટીન એટલે ડોગવુડ ફોરેસ્ટની મેનેજર. અહીં રહેતા સીનિઅર સિટીઝનની તમામ જરૂરિયાતોથી માંડીને એમની સવલતોનું, શારીરિક સાથે માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખનાર એ શામળી છોકરી અતિ મૃદુ અને મળતાવડી હતી. જે આત્મિયતાથી સૌની સાથે વાત કરતી એ મને સ્પર્શી જતું, અહીં આવીને રહેલાં લોકોના મનનો ખાલીપો ભરવા એ સતત પ્રયત્નશીલ રહેતી. 

એક સમય તો ‘લગે રહો મુન્નાભાઇની’ જ્હાનવી યાદ આવી ગઈ. સાતેક વયસ્ક લોકોને પોતાના બાળકની જેમ મમતાથી રાખતી જ્હાન્વી હોય કે ડોગવુડ ફોરેસ્ટની વેલેન્ટીન, બંનેને જોઈને એવું લાગતું કે જ્યાં  પોતાના માતાપિતાને સહન કરવા તૈયાર ન હોય તેવા સમયે પારકાને પોતાના ગણવા જેવી સહિષ્ણુતા કેળવવી એ જ ઘણી ઊંચી વાત હતી.

“હેલ્લો, ગુડ મૉર્નિંગ” જેવા ઔપચારિક શબ્દોથી બોબ સાથે શરૂ થયેલા વાતચીતના વ્યહવારમાં એટલું સમજાયું કે સમજવામાં કઠીન લાગતો બોબ કઠોર તો નહોતો જ. ધીમે ધીમે એના મનના કોચલામાં ભરી રાખેલી કેટલીક વાતો બહાર આવવા માંડી.

સાવ ૩૫ વર્ષની ઉંમરે સિવિલ વૉરમાં અગ્રીમ સ્થાને રહીને લડનાર બોબ પરિવારમાંથી  બહાર ફેંકાઈ ગયો હતો.  કારણ?  સિવિલ વૉર દરમ્યાન બોબના પગે ગોળી વાગી અને તત્કાલિક સારવાર ન મળતા એ ઘા પગમાં ગૅંગ્રીન થઈને વ્યાપી ગયો. જીવન બચાવવા એક અંગ કાઢીને ફેંકી દેવુ પડે એની કેટલી કપરી કિંમત ચૂકવવી પડશે એની તો બોબને કલ્પના પણ ક્યાંથી હોય?

 આર્મી હોસ્પિટલમાંથી રજા લઈને ઘરે ગયેલા બોબને એ દિવસે થયુ કે એનો એક પગ કાપીને જિંદગી બચાવવાના બદલે ડૉક્ટરોએ એને મોતના હવાલે કરી દીધો હોત તો એ શારીરિક જ નહી પણ માનસિક યાતનામાંથી પણ બચી જાત. વૉરમાંથી એક પગ ગુમાવીને આવેલો, વ્હીલચેર સ્થિત બોબ એની પત્ની અને પરિપક્વ થયેલા બાળકોને ખપતો નહોતો. બોબ માટે શારીરિક ઘા કરતાં આ ઘા ઘણો કારમો હતો. અને એ અહીં ડોગવુડ સીનિઅર હોમમાં આવીને વસ્યો.

જિંદગીની શરૂઆતની આર્મીની કમાણી અને પાછળથી ગવર્મેન્ટ્ની મહેરબાની પર નભતા ૮૫ વર્ષના બોબને હવે બહારની દુનિયા સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. એ ભલા, એમની વ્હીલચેર ભલી અને અભેદ મૌનનું પેલુ કવચ ભલુ. મધર્સ ડે-ફાધર્સ ડે કે થેન્ક્સ ગિવીંગ ડે પર મળવા આવતાં સંતાનો સાથે બહાર જતા બાકીના કોઈ  સીનિઅયર સિટીઝને ક્યારેય બોબને મળવાં આવતાં કોઈને જોયા નથી કે નથી જોયા બોબને આ દુનિયામાંથી બહાર નીકળતા. ઘર કહો કે સંસાર એમના રૂમથી શરૂ થઈને આ પરિસર સુધીની વ્હીલચેર સુધીની સફરમાં આ બધુ સમાઈ જતુ હતું.

ડોગવુડ સીનિઅર હોમના ઉષ્માભર્યા વાતાવરણમાં ક્યારેક તો આ બોબ જેવી હિમશીલા ઓગળશે એવી પ્રાર્થના સિવાય એના માટે બીજું કશું જ ક્યાં સૂઝે એમ હતું?

પ્રતિભા પરિચય- સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ-

સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ-

અતિ કોમળ ચહેરો જ નહીં પણ જેમનો અવાજ અને પ્રકૃતિ અતિ કોમળ છે એવા સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ તેમનાં પહેલાં પુસ્તક ’નિતરતી સાંજ’ના પરિચયમાં લખે છે કે, “કલા, કવિતા અને સંગીત જીવનમાં શ્વાસ લેવા સમાન છે. નાનપણથી પરિવારે આપેલો મબલખ રસાસ્વાદ અને એમના જીવનસાથી શ્રી દિલીપભાઈનો આધ્યાત્મિક અને કલાસંગીતથી ગુંજતો સહવાસ, એમને સાહિત્ય સાથે સરળતાથી જોડી રાખે છે.”

મૂળે ભાવનગરમાં સંગીત, સાહિત્ય અને દેશભક્તિના વાતાવરણમાં સરયૂબહેનબહેનનું અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓથી રસમય રીતે બાળપણ પસાર થયું. સરયૂબહેનબહેન કોલેજકાળમાં સફળ વિદ્યાર્થી્ની તરીકે ઉભર્યા.  યુથ ફેસ્ટિવલની સાથે એન.સી.સીમાં બેસ્ટ કેડેટ તરીકે ૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૬૭ દિલ્હીની પરેડમાં ભાગ લીધો. વડોદરામાં બૉટનીમાં અભ્યાસ કર્યા પછી, ભાવનગરમાં સેન્ટ્રલ ગવર્મેન્ટની સ્કોલરશીપ સાથે પી.એચ.ડી શરૂ કર્યું.

અમેરિકાથી આવેલ દિલીપભાઈ સાથે માત્ર બે દિવસનો સાવ ટૂંકો પરિચય છતાં સરયૂબહેનબહેનને દિલીપભાઈના હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીત, ચિત્રકલા, આધ્યાત્મિક અભ્યાસ તેમજ વિચારોમાં સંવાદિતાની અનુભૂતિ થઈ અને બંનેએ લગ્નગ્રંથીથી જોડાવાનો નિર્ણય લીધો. કહે છે ને કે, Marriages are made in heaven. But it’s our responsibility to make them work.

બસ સરયૂબહેનબહેન અને દિલીપભાઈએ આ ઈશ્વર નિર્મિત સંબંધને વધાવી લીધો અને અતિ સુંદર સંવાદિતાથી માણી રહ્યાં છે. સરયૂબહેનબહેન બ્રાહ્મણ અને દિલીપભાઈ વૈષ્ણવ હોવાથી પિતાનો વિરોધ હતો છતાં માત્ર જ્ઞાતિ બાધની વાત અયોગ્ય લાગતાં બંનેએ લગ્ન કરી લીધાં અને અમેરિકા આવી સ્થાયી થયાં.

અમેરિકામાં શરૂઆતના દિવસોમાં ઘણા સંઘર્ષ વચ્ચે પસાર થયાં  છતાં આત્મશક્તિ અને ઉભયના ઐક્યના લીધે ખરા અર્થમાં હમસફર બની રહ્યા. સરયૂબહેનબહેન જીવનના દરેક અનુભવને ફરિયાદ વગર સ્વીકારે છે. તેમની દુઃખની વ્યાખ્યા જરા જુદી છે…કહે છે કે, “જીવનમાં મુશ્કેલી-દુઃખ કોને માનવું? જ્યારે ઘર છોડી નાની હોડીમાં મધરાતે ભાગવું પડે કે, એવી કોઈ પરિસ્થિતિ- દુઃખ કહેવાય. બીજી બધી સામાન્ય તકલીફોને બહુ મહત્વ ન આપવું.” આટલી લાંબી જીંદગીમાં સરયૂબહેનબહેનને સુખ, શાંતિ અને સ્નેહભાવનો પ્રભાસ સતત રહ્યો છે અને એ જ ભાવ એમના ચહેરા પર છલકાતો જોવા મળે છે.

પતિની નોકરી અંગે પ્રિન્સટન ન્યુજર્સી, કેલિફોર્નિયા, ઓર્લાન્ડો-ફ્લોરિડા અને ટેક્સાસમાં રહેવાની તક મળવાથી સરયૂબહેનને દરેક ધર્મ અને અલગ દેશોમાંથી આવતી સહેલીઓનો સાથ મળ્યો. બાળકો કિશોર ઉંમરના હતા ત્યારે સરયૂબહેનબહેને ફરી કોલેજમાં જઈ મેડિકલ ટેક્નોલોજીસ્ટનું લાઈસન્સ મેળવી કેમિસ્ટ્રી લેબમાં નોકરી કરી.

સરયૂબહેનબહેનનાં માતા, ભાગીરથી મહેતા કવયિત્રી હતાં. એમની યાદમાં શિશુવિહાર, ભાવનગરમાં ૧૯૯૪થી ‘જાહન્વી સ્મૃતિ’ કવયિત્રી સંમેલન યોજાય છે. શ્વસુર, કૄષ્ણકાંત, મામા કવિ નાથાલાલ દવે અને માતાની કવિતાઓ સાંભળી હતી છતાં, વિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થી સરયૂબહેનનાં મનમાં લખવાનો વિચાર સુદ્ધાં નહતો ઉદ્ભવ્યો.

પરંતુ ટેક્સાસ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કંપનીની નોકરીને કારણે હ્યુસ્ટનમાં રહેવાં આવ્યાં પછી સરયૂબહેનબહેનનાં જીવનમાં બે નવા દ્વાર ખુલ્યા.

પહેલું સાહિત્ય જગતમાં પગરણ…

હ્યુસ્ટન સ્થાયી થતાં અહીંની“સાહિત્ય સરિતા ઓફ હ્યુસ્ટન”માં જોડાયાં. નવા કવિ મિત્રોના આગ્રહ લીધે લખવાનાં શ્રીગણેશ મંડાયાં. પરદેશમાં અનેક વર્ષો રહ્યાં પછી પણ સરયૂબહેનબહેન ગુજરાતી અને અંગ્રેજીમાં કાવ્યો અને સત્યકથાઓ આધારિત વાર્તાઓ લખે છે.  સરયૂબહેનબહેને અંગ્રેજીમાં બે નવલકથાઓ લખી છે. તેમના કાવ્યો, “પ્રીત ગુંજન” અને “ટેરવે ઊગ્યું આકાશ” (ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી)માં પ્રકાશિત થયા છે. વાર્તાઓ “અખંડ આનંદ” અને અન્ય સામાયિકોઓમાં પ્રકાશિત થઈ છે.

સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા સરયૂબહેનબહેનની વાર્તાઓમાં જીવનનાં કડવા સત્યો પ્રગટે છે કારણકે મૂળે એ વાર્તાઓ તેમના સેવા કાર્ય દ્વારા થયેલા અનુભવો પર આધારિત છે. અમુક સત્યકથાઓ લખવાનો હેતુ એ છે કે, જેમાંથી આ દેશમાં લગ્ન કરીને આવ્યા પછી ઘરેલુ ત્રાસમાં ઘેરાયેલી વ્યક્તિને માર્ગદર્શન મળે.

બીજું દ્વાર હતું સેવાકાર્યનું.  

સરયૂબહેનબહેન લિટરસી કાઉન્સિલમાં અંગ્રેજી ભણાવવાનું સેવાકાર્ય કરવાની ટ્રેનિંગ લઈને એ સંસ્થા સાથે જોડાયા. આ દસ વર્ષના સેવાકાર્યમાં ઘણા વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવા ઉપરાંત બીજા સેવાકાર્યો કરતાં રહ્યાં છે.

આ સેવાકાર્ય દરમ્યાન સરયૂબહેનબહેને એવા અનેક અનુભવો થયા જે આજે પણ યાદ કરતાં એમની આંખો ભીની થઈ જાય છે.

દેશમાંથી લગ્ન કરીને આવતી યુવતી જ્યારે અમેરિકામાં ગૃહ ત્રાસમાં સપડાય છે ત્યારે ભાષા અને કાયદાના અજ્ઞાનને લીધે લાચાર અવસ્થા અનુભવે છે. સરયૂબહેનએ હ્યુસ્ટનમાં Asian Against Domestic Abuse સાથે જોડાઈ અનેક બહેનોને માનસિક તેમજ આર્થિક મદદ કરી અને હજુ કરી રહ્યાં છે.

કોઈ પણ ત્રસ્ત સ્ત્રીનો ફોન આવે તે દિવસથી શરૂ કરી, તે સ્ત્રી સંપૂર્ણ રીતે સ્થિર થાય તે પછી પણ, લાગણીભર્યો સાથ આપવો એ સરયૂબહેનનું સૌથી મહત્વનું કર્મ  છે.  મદદની જરૂર હોય તો, ‘અચકાયા વગર, ગમે ત્યારે ફોન કરવો’ તેવું સરયૂબહેનનું આમંત્રણ હોય છે. ફોન આવતા રહે છે અને સરયૂબહેન એમની સમસ્યા ઉકેલવામાં મદદ કરતાં રહે છે.

પતિ કે સાસરિયા તરફથી ત્રાસ અનુભવતી યુવતીઓને સરયૂબહેન એમની સંસ્થાની મદદથી  હક અને સન્માનપૂર્વક જીવન જીવવાની તક ઊભી કરી આપે છે. માનસિક અને આર્થિક સહાય મળતાં એ ત્રસ્ત યુવતીઓનું ભાવિ સુખમય બને એવા સતત પ્રયાસો આજે પણ કરે છે. અમેરિકાના કાયદા-કાનૂનથી અજાણ હોય, ભાષાની સમસ્યા નડતી હોય એવી યુવતીઓ માટે દુભાષિયા બનીને Domestic violence victims સંસ્થાના નેજા હેઠળ શેલ્ટર હોમમાં આશ્રય આપીને સ્થિરતા આપવાનો પ્રયાસ કરે છે. અમેરિકા આવ્યાં પછી ઘરમાં માનસિક કે શારીરિક રીતે પીડિત મહિલાઓને શેલ્ટર હોમમાં ગુપ્ત અને સલામતીથી રહી શકે, કાયદાકીય ગૂંચ ઉકલે એના માટે વકીલ મળી રહે એવી ગોઠવણ કરી આપે છે.

૨૦૦૯થી સરયૂબહેનએ, (asylum) આશ્રય શોધતા દુઃખી વ્યક્તિને મદદ કરવાની શરૂ કરી. નેપાળ, પાકિસ્તાન વગેરે જગ્યાએથી નાસી આવેલા લોકોને લઈને વકીલ સરયૂબહેન પાસે આવતા અને એમની હિંદીભાષી કરૂણ કહાણી સરયૂબહેન વકીલને અંગ્રેજીમાં સમજાવતા. અમેરિકામાં રહેવાના હક્ક માટે કોર્ટ કેસની તૈયારી વગેરેમાં સરયૂબહેન સેવાકાર્ય આપતા રહ્યા છે.

વર્તમાનમાં નિવૃત્ત જીવન પસાર કરતાં સરયૂબહેને ગુજરાતી મુક્તક, કાવ્યો અને નવી પેઢીને ખ્યાલમાં રાખી, અંગ્રેજીમાં લખવાનું શરૂ કર્યું. કાર્યશીલ સ્વભાવ અને ‘કાલ કરે સો આજ કર…’ વૃતિથી લખવાનું ચાલુ રહ્યું. સરયૂબહેન પરીખના કાવ્યો આધ્યાત્મિક અને ગહન વિચારો સાથે  સ્નેહરસ ભર્યા હોય છે. સરયૂબહેનબહેન અને દિલીપભાઈનાં લગ્નજીવનનાં સાયુજ્યમાં પણ સુંદર સમન્વય રહ્યો છે.  સરયૂબહેનબહેનની કલમથી કવિતા પ્રગટે અને દિલીપભાઈના હસ્તે સુંદર ચિત્રો સર્જાય! તેમનાં ઘરમાં શાસ્ત્રીય સંગીત હંમેશા ગુંજતું હોય છે. આવા સંગીતમય વાતાવરણમાં બંને નિવૃત્તિમાં નિજાનંદી પ્રવૃત્તિમાં વ્યસ્ત છે. દિલીપભાઈ ઉમદા ચિત્રકાર છે. દિલીપભાઈએ દોરેલાં ચિત્રો મૂકીને જ સરયૂબહેનબહેન તેમની રચના કે લેખનું સમાપન કરે છે.

સરયૂબહેને ૨૦૧૧માં ‘પહેલું બાળક’ સમું પુસ્તક, “નીતરતી સાંજ Essence of Eve” જાતે તૈયાર કર્યું જેના સર્જનમાં કમ્પ્યુટર વિશે ઘણું શીખવા મળ્યું, એ એમની વિશેષ સિદ્ધિ રહી.

આ પુસ્તકમાં પ્રસ્તુત સરયૂબહેનનો કાવ્યમય પરિચય અને પુસ્તકોની આછી ઝલક……

વતન ભાવનગર, મીઠો વાસ,                                                 
        ‘ગંગોત્રી’ મુજ મૈયર આવાસ
           હરિભાઈ પ્રમાણિક પિતા,
           કવયિત્રી ભાગીરથી માતા,
           પદ્મશ્રી મુનિભાઈ ભ્રાતા.                                       
        કલાકાર દિલીપ જીવનસાથી,                                                 
        બાળકો બે પ્રભુની  કૃપાથી.                                       
       અમેરિકામાં વર્ષોના  વાસી,                                             
         આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના પિપાસી,                                          
         સંગીત સાહિત્યના મીમાંસી

                   
1. ‘નીતરતી સાંજ Essence of eve.’ ગુજરાતી/અંગ્રેજીમાં કાવ્યો, વાર્તા, દિલીપ પરીખના ચિત્રો.2011       
2. ‘આંસુમાં સ્મિત Smile in Tears.’ ગુજરાતી/અંગ્રેજીમાં કાવ્યો, સત્યકથાઓ.  2013

                                            Novels in English.
         3. ‘Moist Petals.’ a fictional memoir, a poetic novel in English. 2015
         4. ‘Flutter of Wings.’ Poetic novel in English 2017

                                       
                          ૫. ‘મંત્ર’ કાવ્યસંગ્રહ.     ૬. ‘MANTRA’ poems in English and Gujarati.2019                                                   

Mrs. Saryu Parikh, 13221 Mesa Verde Dr. Austin, Texas 78737
Phone – 512-712-5170.  cell#512-501-9389 
email : saryuparikh@yahoo.com   
Blog : https://saryu.wordpress.com    
Amazon.com : Saryu Parikh : Books

     ——–

એષા- ખુલ્લી કિતાબ સમાપના સમયે થોડી વાત..

એષા-ખુલ્લી કિતાબ નવલકથાથી વિશેષ જીવનકથા છે જેમાં એષા અને એષાના જીવનમાં બનેલી સત્ય ઘટનાઓનું સાતત્ય જળવાય એવી રીતે આપ સૌની સમક્ષ મૂકી.

એષાને, એના જીવનચક્રને, એષાના સંબંધોને એક ખુલ્લી કિતાબની જેમ આપ સૌની સમક્ષ મૂક્યાં ત્યારે આપ સૌએ  એષાને એક પાત્ર તરીકે નહીં પણ અંતરંગ વ્યક્તિની જેમ આવકારી.

એષાની કથા અને વ્યથાને લઈને આપ સૌએ જે વ્યથા અનુભવી એ આપ સૌ  એષા-ખુલ્લી કિતાબના પ્રત્યેક પ્રકરણના અંતે વ્યકત કરી.

એષાની જીવનકથા એવી છે કે જેમાં ‘કભી ખુશી કભી ગમ’ નહીં પણ, એને એક જ સાથે, એક સમયે જ ખુશીની સાથે વેદનાની પળો જીરવવાની આવી છે. એષા જીરવીને ટકી ગઈ.

હું જે એષાને ઓળખું છું એ એષાની વાતને જ્યારે તમારી સમક્ષ મૂકી ત્યારે કોઈ વાચકને પોતાનો કૉલેજકાળ યાદ આવ્યો. એષાની વાત એટલી વાસ્તવિકતાની નજીક હતી કે ઘણાંને એ સમયનાં મોટાભાગનાં ઘરનું વાતાવરણ યાદ આવ્યું. ૭૦ના દાયકા સમયે દીકરા-દીકરીઓએ માતા-પિતાના નિર્ણયો સ્વીકારી જ લેવા પડતાં એ યાદ આવ્યું. શક્ય છે કોઈ વાચકને પોતાની મરજી વિરુદ્ધ લગ્ન કરવા પડ્યાં હશે એમને એષામાં પોતાની છબી દેખાઈ હશે.

સૌને એષા ગમી. ‘જ્યારે જે મળ્યું છે એને સ્વીકારી લેવાની એષાની માનસિકતા ગમી. હા, સાથે સાથે માત્ર એક યુવતીએ કે એક સ્ત્રીએ જ કેમ પોતાના જીવનમાં બાંધછોડ કરવી પડે એ અંગે પ્રશ્નો પણ થયા. કોઈએ વળી ઘર-પરિવારમાં શત ધર્મયુક્તા, ગુણયુક્ત પત્નીના અભિપ્રાયોનો  સ્વીકાર થવો જ જોઈએ એવો મત પ્રગટ કર્યો. વાત તો સાચી જ છે ને? ઘરમાં પતિ અને પત્નીનું વલણ અને ચલણ એક સમાન હોવું તો જોઈએ જ ને!

ડૉક્ટર રોહિતનાં વ્યક્તિત્વનાં બે ભિન્ન પાસાં ઉજાગર થયાં ત્યારે પણ એનાં વિવિધ પ્રત્યાઘાતો જોવા મળ્યાં. મધ્યાંતરે પહોંચેલી કથાનો અંત કેવો હશે એની પણ સૌને ઉત્સુકતા રહી. એના લીધે એવું સમજી શકી કે સહૃદયી વાચક કથા સાથે મન અને ભાવથી  જોડાય તો છે જ.

રોહિતના મલ્ટીપલ માયલોમાનાં સમાચારે રોહિત અને એષા માટે સૌને સહાનુભૂતિ ઊભી થતી ગઈ. ડૉક્ટર સંદિપની ક્લિનિકથી શરૂ થઈને રોહિતના સારાં રિપોર્ટથી સૌને આશા બંધાતી હતી તો માઠાં રિપોર્ટથી આશાનો એ પુલ કડડભૂસ થતો લાગ્યો ત્યારે એષાની તૂટતી હિંમત અને રોહિતનો તરફડાટ સૌ સુધી પહોંચ્યાં. સાચે જ એવું લાગ્યું કે વાચકો એષાના સુખે સુખી થયા અને દુઃખે દુઃખી પણ…

કોઈએ આ તમામ ઘટનાઓ એમની આંખ સામે થતી અનુભવી. હસતી રમતી એષાના જીવનના પડાવ કેવા હશે એ વિશે ચિંતિત થયાં.

વહેતી વાર્તાની સાથે સંવેદનશીલ વાચકો વહ્યા. કથાનાં વહેણ સાથે વહેતા રહીને સૌએ મને સહકાર આપ્યો એ માટે ‘એષા -ખુલ્લી કિતાબ’ કથાના સમાપન સમયે આપ સૌ વાચકોનો આભાર.

ફરી મળીશું કોઈ નવી વાત લઈને.

રાજુલ કૌશિક

ગુરુપૂર્ણિમા

ગુરૂ બ્રહ્મા, ગુરૂ વિષ્ણુ, ગુરુ દેવો મહેશ્વર

ગુરૂ સાક્ષાત પરબ્રહ્મ, તસ્મૈ શ્રી ગુરુવે નમઃ

ગુરુનો એક સાદો સીધો અર્થ શિક્ષક. બીજા અન્ય સમાનાર્થી શબ્દ છે બૃહસ્પતિ., જેને આચારનું જ્ઞાન છે એ આચાર્ય, વિદ્યા આપે એ વિદ્યાગુરુ.. ધર્મનું શિક્ષણ આપે એ ધર્મગુરુ, શાસ્ત્રનું જ્ઞાન આપે એ શાસ્ત્રવેતા આ સમગ્રનો સરવાળો એટલે સાચો ગુરુ . સાચો શિક્ષક. શિક્ષા કરે એ નહીં પણ શિક્ષા આપે એ સાચો શિક્ષક. સાચો ગુરુ.

બ્રહ્મની ઓળખ કરાવે એ ગુરુ. ગુરુ એટલે સાક્ષાત પરબ્રહ્મ.

આજના વર્તમાન સમયમાં ગૂગલને પૂછવાથી તમામ પ્રશ્નોના જવાબ મળી રહેશે પણ જ્ઞાન તો ગુરુ જ આપશે.

ગુરુપૂર્ણિમાનો દિવસ એટલે ગુરુ અને શિષ્યના પાવન સંબંધોને ઉજવવાનો દિવસ. ગુરુથી શ્રેષ્ઠ અન્ય કોઈ ન હોઈ શકે.

કહે છે ને કે,”અજ્ઞાન તિમિરાંધાનામ, જ્ઞાનામ્ જનાંમ્ શલાક્યા, નેત્ર ઉન્મિલીતમ્ યેન, તસ્મૈ શ્રી ગુરુવે નમઃ“

અજ્ઞાનરુપી અંધકારમાં જ્ઞાનની જ્યોતથી પ્રકાશ તરફ લઈ જાય એ ગુરુ. પરમશક્તિનો પરિચય કરાવે એ ગુરુ.

ગુરુ એક સ્વરૂપે ક્યાં છે? જન્મથી માંડીને જન્માંત સુધી જે શિક્ષા આપે, જે દિક્ષા આપે એ ગુરુ. જન્મથી માંડીને સમજણનાં પગથિયે પ્રથમ પગલું માંડીએ ત્યાંથી આપણાં શિક્ષણની શરૂઆત થાય. કોઈ પણ જ્ઞાનપીઠના પગથિયાં ચઢ્યાં વિનાં શ્રી ગણેશ થાય સૌ પ્રથમ ગુરુ માતા–પિતાથી. વિદ્યાશાખામાં ભણતર મેળવવીએ એ પહેલાં ગણતરનાં પાઠે શીખવે માતા–પિતા. જગતને જોતાં,સમજતાં શીખવે માતા–પિતા.

અને ત્યાર બાદ આવે એવા ગુરુ જે પ્રથમ ચરણથી પરમ સુધી લઈ જાય.

ગુરુ વિશે આજ સુધી ઘણું કહેવાયું છે જેમાં મને સૌથી સ્પર્શતી વાત અહીં મૂકું છું.

આપણાં મનમાં સાત્વિક વિચારનું સર્જન કરે એ ગુરુ બ્રહ્મા, સાત્વિક વિચારો ટકી રહે એ વિશેષ તકેદારી લે ગુરુ વિષ્ણુ. મનની વિકૃતિઓનો નાશ કરે ગુરુ શિવ.

હવે આ ત્રણે દેવનું મૂર્ત સ્વરૂપ એટલે ગુરુ. જન્મ પછી આ જગતમાં જે જ્ઞાનની જ્યોતથી આપણા મન, હૃદય અને ચિત્તને પ્રકાશિત કરે એ ગુરુ. પરમની ઓળખ કરાવનાર, પરમ સુધી જવાનો માર્ગ દર્શાવનાર એક શક્તિ એટલે ગુરુ.

અને એટલે જ તો કબીરજીએ ગુરુને ગોવિંદથી વિશેષ માન્યા છે.

ગુરુ ગોવિંદ દોનો ખડે કિસકો લાગુ પાય

બલિહારી ગુરુદેવકી જો ગોવિંદ દિયો બતાય…….

કોઈ પણ કાર્યનો શુભારંભ ગણેશવંદનાથી કરીએ એમ સમજણ, જ્ઞાન કે વિદ્યા પ્રાપ્તિ આરંભે ગુરુવંદનાથી સજ્જ થઈએ છીએ.

જાણીએ છીએ કે તુલસીકૃત રામાયણનો આરંભ તુલસીદાસજીએ ગુરુ વંદનાથી કર્યો છે. રામાયણની પ્રથમ ચોપાઈમાં ગુરુ ચરણરજની મહત્તા ગવાઈ છે.

‘બંદઉ ગુરુપદ પદુ પરમ પરાગા.

સુરુચિ સુવાસ સરસ અનુરાગા

અમી અમુરી મય ચુરનચારુ,

શમન સકલ ભવરૂજ પરિવારુ

ગુરુ પદ રજ મૃદુ મંજુલ અંજન

નયન અમિય દૂગ દોષ વિભંજન

અમી અમુરી મય ચુરનચારુ, શમન સકલ ભવરૂજ પરિવારુ.અર્થાત, ગુરુના ચરણની રજ ચારે પુરુષાર્થોને સિદ્ધ કરવામાં સહાય કરે છે. ગુરુ ચરણરજ શિષ્યને સ્પર્શે ત્યાંથી જ એનાં જીવનનું, સંસ્કારોનું ઘડતર શરૂ થાય.

આજે પણ ગીતાબોધ આપનાર, જગતગુરુ શ્રી કૃષ્ણના પણ ગુરુ સાંદિપની, રામના ચારિત્ર્ય વિશે વિચારીએ તો વશિષ્ઠ, પ્રખર ધનુર્ધારી અર્જુનને યાદ કરીએ તો દ્રોણાચાર્ય, વિવેકાનંદની સાથે રામકૃષ્ણ પરમહંસ, ચંદ્રગુપ્તની યાદ સાથે ચાણક્ય આપણી નજર સમક્ષ જાણે લગોલગ આવીને ઊભા રહે છે ને? સદીઓ વિત્યા છતાં આજે પણ એ ગુરુ કે એ શિષ્યોની છબી જરાય ઝાંખી નથી થઈ.

આજની આ ગુરુપૂર્ણિમાના દિવસે જીવનારંભથી જન્માંત સુધી શિક્ષિત કરનાર તમામ ગુરુ– ગુરુવર્યને વંદન.

એષા-ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૬ /રાજુલ કૌશિક

રિવા પણ જાણતી હતી કે ”જન્મ છે એનું મરણ છે”. એ વાત જેટલી સાહજીકતાથી બોલાય એટલી સ્વીકારી શકાતી નથી. એ જ્યારે જીરવવાની થાય ત્યારે કેટલી વિષમ પરિસ્થિતિ ઉભી થાય એ હવે વારંવાર એષાની વાતમાં ડોકાતું હતું. આમ મૃત્યુનો વિકરાળ અજગર રોહિતનાં જીવનનો ભરડો લેવા તત્પર હતો એ સૌને સમજાઈ ગયું હતું.

એષા અને રોહિતની આંખો જ્યારે મળતી ત્યારે વણબોલાયેલા શબ્દો પણ એકબીજા સાંભળી–સમજી લેતા. મનમાં ઘણા શબ્દો ઉઠતા ઘણું એકબીજાને કહેવાનું હતું પણ શબ્દો હોઠ સુધી આવી ને ઠેલાઈ જતા હતા. મનના ખૂણે એક વાસ્તવિકતા જડાઈ ગઈ હતી અને હવે તો ડૉકટરો પણ કહેતા, “ઈશ્વર ઇચ્છા બલિયસી.”

અને હવે તો ઈશ્વરની ઇચ્છા પણ સાફ દેખાઈ આવતી હતી. ઋચાનાં લગ્ન પહેલાંના સમયની ઘટના ફરી એકવાર બની.  હવે જે શક્યતા ઊભી થવાની હતી એ શક્યતાએ માથું ઉચક્યું હતું. આ વખતે સૌથી પહેલાં જે રિપોર્ટ આવ્યા એના પરથી અંત ઘડી પાસે આવી રહી છે એ સાવ સ્પષ્ટ દેખાઈ આવતું હતું.

ઘણી એવી પળો આવતી કે જ્યારે એષાને એવા વિચારો આવતા કે,

“નથી આવતી ઘડી કે ઘટનાને એ રોકી શકવાની કે આડે હાથ દઈ શકવાની તો પછી રોહિતના રિપોર્ટ શા માટે એણે જોવા જોઈએ?”

વળી પાછો મનને વિચારોનો ધક્કો વાગતો કે, “આ તો શાહમૃગવૃત્તિ થઈ. રેતીમાં માથું ખોસી દેવાથી તોફાન આવતું અટકી જવાનું નથી. આ એક જાતની ભાગેડુવૃત્તિ થઈ. એષા, આમ  આંખ આડા કાન  કરવાની વાત તું વિચારે છે ! અરે જા એષા, હવે જે બનવાનું છે એની સામે તો તારે ખરી હિંમત ટકાવી રાખવાની છે.”

એક સમય હતો જ્યારે ટ્રીટમેન્ટના લીધે આછી પાતળી આશાના તાર પર સૌ ઝૂલ્યા કરતાં, પણ હવે તો દૂર સુધી નજર કરવાનીય રહી નહોતી. જે હતું એ સાવ સામે ઉઘાડી આંખે કે બંધ આંખે પણ જોઈ શકાતું હતું.

કાર્તિક, ઋચા, ધ્રુમિલ અને જાનકી અહીં જ એષાની પાસે, એષાની સાથે રહેવા આવી ગયાં હતાં. ધ્રુમિલે બરોડા અપ–ડાઉન શરૂં કરી દીધું હતું.

સાવ ધીમા છતાંય એની આહટ સાંભળી શકાય એવાં પગલે એક ઘેરી છાયા નજીક આવતી રોહિત અનુભવી શકતો. અંદરની વેદના વધતી જતી હતી એમ રોહિત શાંત, વધુ શાંત બનતો ગયો.

રોહિતના છેલ્લા ત્રણ દિવસ તો લગભગ બેભાન અવસ્થામાં જ પસાર થયા. બાકીના પાંચેના મનમાં એક સરખા વિચારો…. “રોહિત આંખો ખોલશે કે પછી હંમેશ માટે બંધ…..?”

કોણ કોને સમજાવે? અંતે તો સૌએ સાથે જ, સૌએ જાતે જ સમજવાનું હતું. ઋચા– કાર્તિક, ધ્રુમિલ–જાનકીની હાજરીથી એષાને ઘડીભર આ ઘા સહન કરવાની શકિતને પીઠબળ મળતું, તો ઘડીમાં મુઠ્ઠીમાંથી વેરાઈ જતી રેતની જેમતેમ એકઠું કરેલું જોમ ઓસરી જતું.

મન માનતું નહોતું અને છતાંય નજરે જે દેખાતું એને ખોટું ઠેરવી શકાય તેમ નહોતું. પહેલી વાર રિપોર્ટ કરાવ્યા ત્યારે તો પૂછી લીધું હતુ કે “રિપોર્ટ’ તો બરાબર છે ને?” પણ હવે તો એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત નહોતો થતો.

એક પછી એક આવતાં મોજાં પગ જ ભીનાં કરતાં હતાં એવું નહોતું, પગ નીચેથી જમીન પણ સરકાવતાં જતાં હતાં.

હવે કશુંજ કરવાનું બાકી રહેતું નહોતું. જ્યારે પહેલી કેમો પછી રોહીત બેભાન અવસ્થામાં સરી ગયા હતા ત્યારે હ્રદયમાં પ્રાર્થનાઓએ સ્થાન લીધું હતું. હાથ હેઠા પડયા ત્યારે પ્રાર્થના માટે હાથ જોડાયા હતા એ જ પરિસ્થિતિ ફરી આવી હતી પણ પ્રાર્થનાનું સ્વરુપ બદલાયું હતું.

એષા ખરા હ્રદયથી–ખરા મનથી પ્રભુને પ્રાર્થના કરતી,  “હે, પ્રભુ સહાય કરજે–યોગ્ય કરજે. જે થવા બેઠું જ છે તેમાં રોહિતને વધુ સમય યાતના ભોગવવી ના પડે તે જોજે”.

અને એ જ થયું. નજરની સામે ક્યારે જીવન સરકી ગયું તે ખબર પણ ના પડી. જેને ક્યારેય બાંધી શકાય નહીં. તે ”આત્મા” ચાલી ગયો.

ન કોઈ રોકકળ,ન કોઈ શોક–સંતાપ અત્યંત સમજપૂર્વક એષાએ પોતાની જાતને સંભાળી લીધી. ઋચા–ધ્રુમિલ–જાનકીને સંભાળી લીધાં .કાર્તિક તો આ આખીય પરિસ્થિતિમાં પરિવારજનની માફક જ નહિ પણ એક ડૉકટર તરીકે પણ સતત એષાની સાથે જ રહ્યો હતો.

લોકાચારને પણ એષાએ ખાસ મહત્વ આપ્યું નહોતું. સ્વસ્થતાથી પોતાનું મન જે માને એ રીતે રોહિતની પાછળ જે કરવા યોગ્ય સમજયું તે કર્યું. અહીં પણ ફરી પાછો રોહિતના પરિવારનો વાંધો વચ્ચે આવ્યો. એષાએ જે કર્યુ તે ન દેખાયુ પણ એષાએ જે કરવાની ના પાડી તે નજરે ચઢ્યું. આ વખતે તો એષાનો પોતાનો પરિવાર એની સાથે હતો. ધ્રુમિલ અને ઋચા, કાર્તિક અને જાનકી સાથે હતા. એ લોકોએ તો જ્યારથી એષાને ઓળખી હતી –જાણી હતી એમાં ક્યાંય કોઈ બાંધછોડનો અવકાશ દેખાતો નહતો.

એષાએ એની કટોકટીના સમયે ક્યારેક મંદીરે જવાનો ક્રમ રાખ્યો હતો. મન એથી ઘણું શાંત રહેતું હતું. નાનાં શહેરની એ જ તો મઝા હતી . નાની અમસ્તી ઓળખાણ પણ આત્મીયતામાં બદલાતા વાર ન લાગે તો અહીં એષા અને રોહિતની એક અલગ ઓળખ હતી. દર્દીઓને ક્યારેય માત્ર દર્દી તરીકે ટ્રીટ નહોતા કર્યા પણ સાચા અર્થમાં એમના ફેમિલી ડૉક્ટર બની રહ્યા હતા એટલે આ શહેરમાં એક સન્માનીય વ્યક્તિ તરીકેનો એમનો મોભો હતો.

માત્ર કમાવાની નેમ પણ ક્યાં રાખી હતી એ બંને જણે ? જરૂર પડે સેવાઓ આપવા તત્પર રહેતાં. માનવમંદિરમાં જ્યારે જ્યારે મેડિકલ કેમ્પ થતા ત્યારે ત્યારે એષા અને રોહિતે સેવાઓ આપી હતી એટલું જ નહીં પણ પોતાની હોસ્પિટલ પણ આવા કેમ્પ સમયે ખુલ્લી મુકી દીધી હતી. ક્યારેક ડાયબીટિઝના કેમ્પ તો ક્યારેક ટોટલ બોડી ચેકઅપના ફ્રી કેમ્પના સમયે એષા પેથોલોજિસ્ટ તરીકે પૂરેપૂરો સમય અને સેવા આપતી.

આટલા સમયથી મંદિરની પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલી એષાને મંદિરના સંતોએ પણ ભાવથી સાચવી લીધી હતી. અહીં માત્ર ઠાલી વાતો નહોતી , મનને સમાધાન થાય એવા તમામ જવાબો હતા.

જે બની ગયું તે દુઃખદ તો હતું જ પણ જીવનમાં જ્યારે જે પરિસ્થિતિ ઉભી થાય તે દરેક આપણા હાથમાં હોતી નથી એવી સમજ પણ એષાને અહીં જ મળતી. ધીમે ધીમે સમય અને સંજોગો સામેની શરણાગતિભર્યા વલણના લીધે ઘણી ઝડપથી એષાએ વાસ્તવિકતાનો સ્વીકાર કરી લીધો. જીવન ગોઠવાતું ગયું. ઋચા, ધ્રુમિલને પણ સામેથી એષાએ રોજના કામે ચઢવાં સમજાવી લીધાં.

“મમ્મી, હવે હું બરોડા રહેવાનો જ નથી. આણંદ અને બરોડા ક્યાં દુર છે? અપ–ડાઉન કરવાવાળા કેટલાય લોકો છે એવી રીતે હું પણ અપ– ડાઉન જ કરીશ અને જાનકી પણ તમારી પાસે હશે તો તમે સાવ એકલા નહી પડી જાવ.”

ધ્રુમિલ કેમ કરીને એષાને એકલી મૂકવા તૈયાર જ નહોતો.

“હું એકલી છું જ ક્યાં? એષા એને હળવેકથી સમજાવતી. આ આખુ આણંદ મારું જ તો છે. તે જોયું ક્યારે ક્યાં મહેમાનો સચવાઈ ગયા તે ખબરે પડી?

એષાની વાત પણ સાચી હતી. લગભગ ૧૩ દિવસ સુધીની મહેમાનોની અવરજવરને મંદિરના સંતોએ, ડિવોટીઓએ સાચવી લીધા હતા એનો ભાર એષા કે એના ઘર સુધી પહોંચવા પણ દીધો નહોતો.

“હવે મને કોઈ બાંધશો નહી અને મારાથી બંધાયેલા પણ રહેશો નહીં. હવે હું અને મારી પ્રવૃત્તિઓ વિસ્તરવા માંગીએ છીએ. તમે મારી સાથે હશો તો તમે મને સાચવ્યા જ કરશો. મારે હવે મારો સમય માત્ર મારા પર કેન્દ્રીત નથી કરવો. જરૂર પડે તો તમે અહીં આવો કે હું તમારી પાસે ક્યાં નથી આવી શકતી?”

એષાએ ધ્રુમિલ અને જાનકીને સમજાવી લીધા. ઋચા તો બાજુમાં જ રહેતી હતી ને?

એકલી રહેતી એષાનો ખાલીપો ભરાતો ગયો. એકલા જીવવાનું કદીક અધરું તો લાગે છે પણ કોઈ પ્રવૃતિમાં તે બાધક નથી બનતું. સ્પેશિઅલ નીડ એવા બાળકોના પ્રોજેક્ટ માટે એષાએ અમેરિકાની પણ મુલાકાત લીધી.

આણંદમાં અનેક મહિલાઓને રુટિન ચેકઅપથી માંડીને મેમોગ્રામ કે એવા જ કોઈ સ્પેશિઅલ કેમ્પનો લાભ મળે એની તકેદારી એષા રાખે છે. જરૂર પડે ત્યાં પોતાની કારમાં લઈ જવાની જોગવાઈ કરે છે.

”એકલા આવ્યા છીએ એકલા જ જવાનું છે.” એ જીવનમંત્ર આજે એષાએ એટલી હદે આત્મસાત કર્યો છે કે એકલી હોવા છતાં ક્યારેય એકલવાયી નથી. એકલતા એને ક્યારે સાલતી નથી. એ હવે પોતાના માટે નહીં અન્ય માટે પ્રવૃત્ત છે.

સંપૂર્ણ.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

“દો સિતારોં કા મિલન”-ગુજરાત દર્પણમાં પ્રસિદ્ધ વાર્તા-(ન્યૂ જર્સી .યુ એસ.એ)

“ખુશ રહેજે, દીકરી.”  પિતાએ નેહાનું માથું ચૂમતા કહ્યું.

“સૌના સુખમાં તારું સુખ હો જો.” કંકુથાપા દઈને વિદાય લેતી હતી ત્યારે મારા માથે હાથ મૂકી મમ્મીએ આશીર્વાદ આપ્યા. મમ્મી પણ પરણીને આવી ત્યારથી આજ સુધી એમ જ કરતી આવી હતી. ઘરમાં સૌને રાજી રાખીને રાજી રહેતી.

“અખંડ સૌભાગ્યવતી ભવ. પતિને પરમેશ્વર માનીને એની આમાન્યા જાળવજે દીકરી.” દાદીએ નેહાના ઓવારણાં લેતાં કહ્યું. દાદી આજ સુધી એમ જ કરતાં આવ્યાં હતાં. દાદાની નાની નાની વાત, નાની નાની ઇચ્છાઓને ફરમાન માનીને માથે ચઢાવતાં.

ક્યારેક હું કહેતી, “તમે દાદાની ઇચ્છા નહીં, દાદાને માથે ચઢાવો છો હોં.” ત્યારે દાદા એમના બોખલાં મ્હોંએ હસી પડતા અને દાદી ચીઢાતાં.

“ચૂપ બેસ ચિબાવલી. સાસરે જાય ત્યારે આવી રીતે જેમ તેમ બોલતી નહીં. તારી આ નવ ગજ લાંબી જીભને મ્હોંમાં અને મનની વાતને મનમાં રાખજે. કમ ખાના ઔર ગમ ખાના, આ બે વાત યાદ રાખજે.

“સાપ ગમે એટલો વાંકોચૂકો ચાલેને પણ દર આવે ત્યાં સીધો થઈ જાય. છોકરીઓનું પણ એવું જ. લગ્ન ના થાય ત્યાં સુધી ગમે તેટલી ઉથલપાથલ કરવી હોય એ કરી લે પણ સાસરે તો સીધી દોર થઈને રહે તો જ એમાં એનું શાણપણ.”

દાદી સાવ જૂનવાણી વિચારના હતાં અને પોતે જે માને, એ ભારપૂર્વક કહેવામાં જરાય મોળા નહોતાં પડતાં.

મેં મમ્મી,પપ્પા અને દાદીની શીખ ગાંઠે બાંધવા પ્રયાસ તો કર્યો જ હતો. સૌના સુખમાં મારું સુખ શોધવા મથતી. ખુશ રહેવા પણ મથતી, બસ આ એક દાદીએ કહ્યું એમ પતિને પરમેશ્વર માનવા મન તૈયાર નહોતું થતું.

*******

કોણ જાણે કેમ પણ સાકેત સૌને પસંદ આવ્યો હતો એટલો મને ક્યાં પસંદ આવ્યો હતો? પસંદ ન આવવાનું કારણ સાકેત નહીં હું હતી. આ અરેન્જ મેરેજની વાતની જ મને સખત ચીઢ હતી. છ્ટ, કોઈ જોવા આવે, બે–ચાર સવાલ એ કરે, બે–ચાર સવાલ હું કરું. અને બસ જીવનભર સાથે રહેવાનો નિર્ણય કરી લેવાનો? જો કે સાકેતે મને એક સવાલ પણ પૂછ્યો નહોતો.

મમ્મી, પપ્પાની ઇચ્છાને માન આપીને સાકેતને મળવા માટે હા પાડી. આમ પણ દાદી કહે છે એમ ક્યાંક તો ખીલે બંધાવાનું જ હતું ને? સાકેત નામના ખીલા સાથે બંધાવા તૈયાર થઈ.

મારે તો હજુ મારી રીતે થોડું જીવી લેવું હતું. કેટલીય જગ્યાએ મારી રીતે ફરવું હતું. ટ્રેકિંગ, હાઇકિંગ કરવું હતું. લગ્ન કરવાની ક્યાં સહેજે ઉતાવળ હતી?

“લગનની ઉંમર વહી જાય એનું શું? બોલ્યા, મારે આમ કરવું છે ને તેમ કરવું છે.”

મારી મરજીમાં પપ્પાની તો સંમતિ હતી, પણ દાદીએ એમનેય ઠપકાર્યા.

સાકેત મળવા આવ્યા. શાંત, સ્વસ્થ અને સૌમ્ય પ્રકૃતિ. મારા જેવી અલ્લડ છોકરી માટે આવો  છોકરો જ બરાબર છે એમ દાદી પપ્પાને કહેતાં હતાં. બે પરિવાર વચ્ચે ઔપચારિક વાતો પછી અમારી અંગત મુલાકાતમાં સાકેતે એટલું જ કહ્યું, “મને તો તું પહેલેથી જ ગમતી હતી. તારે મારા વિશે કંઈ જાણવું હોય તો ……” એ અધ્યાહાર રાખેલા વાક્ય સામે ચીઢ ચઢી હતી. આ તો કેવી વાત!

“મારે પણ કંઈ નથી જાણવું.” મ્હોં ફૂલાવીને કહી દીધું. આમ પણ મને જાણવામાં ક્યાં રસ હતો, મારે તો મમ્મી–પપ્પાની પસંદને કન્ફર્મ કરવાની હતી ને ?

“ઓકે…પરફેક્ટ. વગર જાણ્યે કશી નવી શરૂઆતનીય એક થ્રીલ હોય નહીં? વચ્ચે મળવાની ઇચ્છા હોય તો મળીશું. નહીં તો મળીએ લગનના માંડવે.” હસીને જવાબ આપીને એ ઊભા થઈ ગયા.

“આ તો કેવો માણસ?” હું મનોમન ચીઢાઈ. કશું બોલ્યા વગર ઊભી થઈ ગઈ.

ચીઢ.. ચીઢ.. ચીઢ..

જાણે સપ્તપદીના ફેરા સાકેત સાથે નહીં, આ ચીઢ શબ્દ સાથે લીધા હોય એમ હું સાસરે આવી. સાકેત થોડા ઓછા બોલા પણ વધુ સમજદાર હતા. અને હું એકદમ જીદ્દી, દાદી કહેતાં એમ તડ ને ફડ કરવાવાળી.

ભલે લગ્ન કે સાકેત મનથી મંજૂર નહોતા પણ અંદરથી એવી જરા અપેક્ષા તો હતી જ કે, લગ્ન પછી ‘સફર’ ફિલ્મમાં ફિરોઝખાન જે રીતે શર્મિલા ટાગોરને પોતાના બે હાથમાં ફૂલની જેમ ઊંચકીને જેવા લાડથી ‘જો તુમ કો હો પસંદ વહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો અગર રાત કહો રાત કહેંગે.” એવું કશુંક સાકેત કરશે. સાકેતે તો કહ્યું હતું ને કે હું એમને પહેલેથી ગમતી હતી. પણ એવું કશું બન્યું નહીં. સાકેતની ધીર–ગંભીર પર્સનાલિટી જોઈને એ અપેક્ષા પર પાણી ફરી વળ્યું. આ વખતે ચીઢ એની નહીં મારી પર ચઢી.

“તું વળી કઈ સાકેત પર મરી મરી જાય છે કે એ તારાં નખરાં ઊઠાવે?”

લગ્નનાં પાંચ–સાત દિવસ પછી સાકેતે પૂછ્યું. “હનીમૂન માટે ક્યાં જવાની ઇચ્છા છે?”

હેં, આ વળી નવી ઉપાધી. ઘરમાં તો સૌની સાથે રહેવામાં સમય વહેંચાઈ જતો, પણ આ તો એમના એકલાની સાથે ચોવીસ કલાક! બાપરે, કેવી રીતે પસાર કરીશ એ દસ–બાર દિવસો?

સાસરે આવીને એક અજાણી સફરની શરૂઆત થઈ હતી, પણ એમાં ઘરની વ્યક્તિઓ સામેલ હતી. આ તો વળી સાવ એકલા એમની સાથે સફરમાં જવાની વાત હતી. મેં જવાબ આપવાનું ટાળ્યું.

બે દિવસ પસાર થઈ ગયા.

“ખરા છે આ તો ! બસ એક વાર પૂછી લીધું હનીમૂન પર ક્યાં જવું છે. મેં જવાબ ન આપ્યો એટલે ફરી ન પૂછાય?” ચીઢમાં થોડો ઉમેરો થયો.

એક સાંજે સાકેતે ઑફિસેથી આવીને દિલ્હીથી લેહ–લડાખ ટ્રીપના ફુલ બુકિંગનો પ્લાન મારા હાથમાં પકડાવ્યો.

“હે ભગવાન, આમને ક્યાંથી ખબર કે મારે લેહ–લદ્દાખ જવું છે, અને કોઈ મોટી ફાઇવ સ્ટાર પૉશ હોટલની ભીડભાડના બદલે પહાડોની નજીક એવી નાનકડી લૉગ કૅબિન જેવી જગ્યાએ રહેવું છે?”

મને ગમે એવો, મારે જે રીતે લેહ–લદ્દાખ ફરવું હતું એવો પરફેક્ટ પ્લાન હતો. આમ તો મારી જગ્યાએ બીજું કોઈ હોય તો સાકેત જેવા પતિ પર ઓવારી જાય. પણ હજુ હું મારી જીદ પર અડેલી હતી. આ બધે તો મારે એકલા ફરવું હતું, ટ્રેકિંગ, બાઇકિંગ, રિવર રાફ્ટિંગ કરવું હતું.

મારા કપાળે ઉપસેલા સળ જોઈને એણે સહેજ સ્મિત ફરકાવ્યું.

“મને ખબર છે, મેડમને એકલા ફરવાના શોખ હતાં, પણ હનીમૂન પર એકલા તો ના જવાય ને? પણ ચિંતા ના કરતી, દિલ્હી સુધી જ આપણે સાથે છીએ. હું ત્યાં મારા કામથી રોકાઈશ અને તું તારી રીતે લેહ માણજે. ઓકે?

“ઓ માય ગોડ! કઈ માટીનો બનેલો છે આ માણસ, કેટલી શાંતિથી વાત કરે છે?” મારા મનમાં ચીઢનો ખડકલો વધતો ચાલ્યો.

અને સાચે જ એ દિલ્હી સુધીની ફ્લાઇટમાં સાથે હતા. લેહ મારે એકલીએ જવાનું હતું.

હાંશ!” નિરાંતનો એક શ્વાસ લીધો.

લેહ એરપોર્ટ પર ઊતરી ત્યાં સરદારજી મારા નામનું બોર્ડ લઈને ઊભા હતા. ટેક્સીમાં એરપોર્ટથી લૉગ કેબિન સુધી પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં સરદારજી રસ્તામાં આવતી જગ્યાઓથી મને પરિચિત કરાવતા રહ્યા.

છૂટી છવાઈ કૅબિનોની ચોમેર દેખાતા બર્ફિલા પહાડો જાણે, મારી કલ્પના તાદૃશ્ય થતી હતી. ઑફિસમાં ચેક –ઇન કરીને કૅબિનની ચાવી લઈને કૅબિનનું બારણું ખોલ્યું.

આછા કેસરી પડદામાંથી ચળાઈને આવતા સૂર્યપ્રકાશથી ઉજાસિત રૂમ. એક કૉર્નર પર ગોઠવેલી ફૂલદાનીમાં ગોઠવેલાં કેસરી અને સફેદ ફૂલોનાં રંગથી માંડીને બધું જ મારી પસંદગીનું, મને ગમતું. ચહેરો જ નહીં મન પણ ખીલી ઊઠ્યું.

અને અચાનક સાકેત યાદ આવી ગયા. ક્યાંથી એમને આ બધી ખબર? આજે પહેલી વાર સાકેત પર ચીઢ ન ચઢી.

બીજા દિવસની સવારે જાણે અલ્લાદીનના ચિરાગમાંથી પ્રગટેલા જીન જેવા, ‘જી મેરે આકા’ કહેતા સરદારજી હાજર. … જાણે મારા મનમાં દોરેલી બ્લૂ પ્રિન્ટ કોઈને હાથ લાગી હોય, અને એ મુજબ પરફેક્ટ પ્લાનિંગ થયું હોય એમ ટેક્સી સીધી જઈને ઊભી રહી, શાંતિ સ્તૂપ. અને પછી તો એક પછી એક, દરેક એ જગ્યાઓ જ્યાં હું જે રીતે જવા ઇચ્છતી હતી એવી ગોઠવણ એ હતી.

આમ તો આવી રીતે પ્લાનિંગ સાથે મારે ફરવું નહોતું. બસ, મન થાય ત્યાં, મન થાય ત્યારે જવું હતું. પણ ધીમે ધીમે આ ગોઠવણ મને ગમવા લાગી. સાંજે મને બજાર પાસે ઉતારીને સરદારજી ચાલ્યા જતા અને રાત ઢળે એ પહેલાં મને લેવા આવી જતા.

ધીમે ધીમે બજારની ભીડ વચ્ચે મને ક્યાંક સાકેતની હાજરી અનુભવાતી. તો વળી લેકના ડીપ બ્લ્યૂ ટ્રાન્સ્પેરન્ટ પાણીમાં તો ક્યાંક બર્ફિલા પત્થરોની આડશમાં સાકેતની અલપઝલપ છાયા વર્તાતી.

કેમ? આવું કેમ થાય છે એની સમજણ નહોતી પડતી પણ હવે સાકેત નામની આસપાસ રચેલા ચીઢના જાળામાંથી હું જાણે બહાર આવવા માંગતી હતી. એક નાદાન, જીદ્દી છોકરીનાં મનમાં સાકેત માટે કૂણી લાગણીઓનો ફણગો ફૂટતો હતો. હવે ક્યાંય જઈને ઊભી રહું તો મારી સાથે, મારી જોડાજોડ સાકેત હોય એવી મનમાં પ્રબળ ઇચ્છા થતી.

“જો તુમકો હો પસંદ વોહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો રાત કહો રાત કહેંગે..” એવું કહેવા જેવી નાદાનિયત કે નાટકિયાપણું સાકેતમાં જરાય નહોતું, પણ એ કરવાની સજ્જતા જરૂર હતી.

ટ્રીપના છેલ્લા ત્રણ દિવસ બાકી હતા. ઉનાળાની ગરમીમાં ઓગળતા બરફની જેમ મારી અંદરની ચીઢ,  જીદ અને જડતા ઓગળીને પ્રવાહી બની, કશુંક અજાણ્યું તત્વ મારામાં વહી રહ્યું હતું. હવે તો બસ સાકેતને અહીં બોલાવી લેવા છે એવી અદમ્ય ઝંખના સાથે સવારે ઊઠીને ફોન જોડ્યો..

ફોનની રિંગ ટોન સંભળાઈ..“જો તુમકો હો પસંદ વોહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો રાત કહો રાત કહેંગે..”

હેં ! આ તો આદમી છે કે અંતર્યામી? કે પછી બ્રેઇન રીડર? મારા માટે એ આવું કંઈક કરે એ મારી ઇચ્છાનો પડઘો એમના ફોનમાં?

રિંગ વાગતી રહી અને અંતે બંધ થઈ ગઈ. સાકેતે ફોન ન ઉપાડ્યો.  બપોરે, સાંજે, અરે રાત્રે ઊંઘતાં પહેલાં…..ફોન કરતી રહી. અને એ જ રિંગ ટોન, પણ ફોન ન ઉપડ્યો.

આજે આખો દિવસ ફરતી રહી પણ જાણે આમથી તેમ રસહીન રઝળપાટ જેવું. રાત્રે તો સરદારજી કૅબિન પર ડ્રોપ કરીને જતા હતા ત્યારે કહી દીધું, “અંકલજી, કલ આપ મત આના. અબ તો કહીં જાના નહીં હૈ. તીન દિન તો બસ ઐસે હી નિકાલ લુંગી.”

“ક્યું બિટિયા, થક ગઈ હો ક્યા, યા યહાં કી સર્દ હવાકા મૌસમ રાસ નહીં આયા?”

“ઐસા કુછ નહી હૈ અંકલજી. બસ કહીં નહીં જાના.”

“ઘર કી યાદ આ રહી હૈ?” જરા મમતાથી સરદારજીએ પૂછ્યું.

બીજા કોઈએ પૂછ્યું હોત તો કદાચ મારી મૂળ પ્રકૃતિ પ્રમાણે મને ચીઢ ચઢી હોત, પણ આ ક્ષણે એવું લાગ્યું કે હું બદલાઈ રહી છું. એવું લાગ્યું કે દૂર રહીને સાકેત મારી ખૂબ નજીક આવી ગયા છે. મારી અંદર વસી ગયા છે. લેકના ટ્રાન્સપેરન્ટ પાણીમાં ઝીલાઈને જાણે વિસ્તરી રહેલા શ્વેત પહાડના પ્રતિબિંબની જેમ એ મારામાં વિસ્તરી રહ્યા છે. શીતળ લહેરથી મારું મન ઠરી રહ્યું હતું.

એ રાત્રે ઊંઘવા મથતી રહી. ઊંઘ દિલ્હીમાં બેઠેલા સાકેત જેટલી દૂર જ રહી. જો કે હું એમને આવી રીતે યાદ કરું છું એની તો કલ્પના પણ નહીં હોય ને? આખી રાત માંડ પસાર થઈ. સવારે રાબેતા મુજબ નવના સુમારે કૅબિન ડૉર પર હળવા ટકોરા થયા.

“હે ભગવાન, સરદારજી ભૂલી ગયા કે શું?  કાલે ના પાડી હતી પણ આજે આવી ગયા.”

ઉજાગરાભરી આંખે બગાસું ખાતાં ખાતાં બારણું ખોલ્યું, મ્હોં ઉઘાડું રહી ગયું અને બગાસું અધવચ્ચે અટકી ગયું.

મારી આશ્ચર્યજનક મુદ્રાનો ભંગ કરતી ચપટી વાગી.

“કેમ મેડમ, છેલ્લા ત્રણ દિવસ જ બાકી રહ્યા છે. હજુ તો પેગોંગ લેક ફુલ ડે એક્સકર્શન, ખારદુંગ–લા ટોપ બાકી છે અને તમે પાણીમાં બેસી ગયાં? સરદારજીને આવવાની ના પાડી દીધી.”

આવેગના અદમ્ય ઉછાળા સાથે હું સાકેતને વળગી પડી. મારી આંખમાં આંસુના પૂર ઊમટ્યા.

“અરે, અરે…મેડમ, અહીં હું તમને રડાવવા નથી આવ્યો. તમારી ખબર લેવા આવ્યો છું. બધું બરાબર તો છે ને, એ જાણવા આવ્યો છું.  “

“સાકેત, I missed you. સૉરી સાકેત, મેં તમને બહુ દુભવ્યા. મારી જીદ, મારી ચીઢને લઈને તમને કોઈ કારણ વગર ખોટા ઇગ્નૉર કર્યા.”

એક આંગળીથી મારી ચિબુક ઊંચી કરતા, આંખોમાં સીધી નજર તાકતા સાકેત બોલ્યા, “મને તો તમે જેવા છો એવા જ ગમો છો મેડમ. નાકનું ટીચકું ચઢેલું હોય, ગાલ ફૂંગરાયેલા હોય, આંખમાં તીખારો હોય, અવાજમાં ધાર હોય……”

“બસ કરો સાકેત, આ તમે, તમેની પિપૂડી બંધ કરો.”

અને ફરી હું એમને વળગી પડી. સાકેતે બાહુપાશના સજ્જડ બંધનમાં મને જકડી લીધી.

રેડિયો પર ગીત વાગતું હતું, “ દો સિતારોં કા જમી પર હૈ મિલન આજ કી રાત…..આજ કી રાત.”

રાજુલ કૌશિક

 

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૫

રોહિતનાં કથળતાં જતાં સ્વાસ્થને સાચવવા શરૂ થઈ,  એક નવી ટ્રીટમેન્ટ, એમ જ કહોને કે એક નવી અજમાયેશ જ તો વળી.

આ નવી રશિયન રસીની અસર દર ૮ કલાકે જોવાની હતી લોહીનાં કેન્સર કણોની સામે આ રસી એન્ટિબોડી પેદા કરવાના હતા. રોહિતને થતા દર્દને નિવારવા અપાતી દવાઓમાં રસીને સક્રિય કરવા નોંધપાત્ર ઘટાડો કર્યો હતો છતાંય પીડા તો થતી હતી. અને તે પીડાને રોહિત વેઠતો હતો. તેની નબળાઈ તો ઘટવાનુ નામ જ લેતી નહોંતી. આખા આણંદમાં શિવાનંદજીની ભવિષ્ય વાણીએ અજબ શ્રધ્ધાનું વાતાવરણ ઊભું કર્યુ હતુ, લોકો અખંડ જાપ અને ભજન કરતા હતા. ડૉ.રોહિત આણંદનું ગૌરવ અને આગવું વ્યક્તિત્વ તો હતા.

લોકોનાં વિશ્વાસ અને માનને જોતા ધ્રુમિલ અને ઋચા પણ ગદગદ થઈ જતાં. ક્યારેક અઠવાડિયા પસાર થઈ જતાં અને કોઈ ધારી અસર દેખાતી નહોંતી તેથી સૌનો ઉચાટ વધી રહ્યો હતો. એષા માટે તો જાણે આ એક જંગ જ હતો. લેબોરેટરીની દરેક સ્લાઇડોમાં દેખાતા કેન્સર કણો ક્યારે ઘટે તેની ચિંતા હતી.

આજે સવારે ઊઠી જ રોહિતે કમ્મરમાં સખત દુખાવાની ફરિયાદ કરી. દવાના જોરે દર્દ દબાવવાને બદલે એષાએ તેને માલિશ અને મસાજથી રાહત આપવાની ઝુંબેશ ઉપાડી. છેક મોડી સાંજે તેણે ભાન ગુમાવ્યુ ત્યારે કાર્તિકે ઋચાને કહ્યું, “રસીની અસર જણાતી નથી. હમણાં સૌ અહીં જ રહેવું જોઈએ એવું મને લાગે છે.”

એષા ઉતાવળા અને ઉચાટભર્યા અવાજે બોલી ઊઠી, “ તમે લોકો નકામા ના ગભરાવો.”

પણ એનાથી સત્ય નજરઅંદાજ કરી શકાય એમ નહોતું એ તો એષા પણ જાણતી હતી,સમજતી હતી.

રોહિતને ફરીથી એક બૂસ્ટર ડોઝ આપવામાં આવ્યો. શક્ય છે એ બૂસ્ટર ડોઝની અસર થાય. આશા અને અજમાયેશ છોડવી નહોતી.

રોહિત આ દરેક ગતિવીધીને સમજતો હતો. ચમત્કારોમાં તો એ માનતો નહોતો પણ શિવાનંદજીની વાતોથી તેના મનમાં પરમ તત્વ તરફ શ્રદ્ધા જાગી હતી. અંદરથી એને અજબ જેવી શાંતિનો અનુભવ થતો હતો, ફક્ત એષા વિશે વિચારતા તેની આંખો ભરાઈ જતી.

એનાં આંસુ જોઈને સૌ ઢીલા પડી જતાં. રોહિતને હવે પોતાના દર્દ કરતા એષાના ભાવિની ચિંતા કોરી ખાતી.

રાતના સમયે મહદ અંશે એષા તેની સાથે જ રહેતી. ઉંઘની દવા તેને બહુ દર્દ હોય તો જ અપાતી. એષા અને રોહિત ઘણી વખત ભૂતકાળ યાદ કરતાં.

જાણે-અજાણે એષાને કરેલા અન્યાયની વાત રોહિત કરતો તો એષા એને રોકી લેતી અને કહેતી,

“ જે રાત ગઈ તેની વળી વાત શું?”

રોહિત કહેતો, “ જો હવે મને સમય મળશે તો મેં કરેલ સર્વ ઊપેક્ષાનાં દંડની સજા હું મને આપીશ.”

એષા ઘણી વખત એના એ વલણો ને હસી કાઢતી અને રોહિત પર હાવી થતાં નિરાશાનાં વાદળોને વિખેરી નાખવા મથતી.

સતત નિરાશાજનક મળતા બ્લડવર્કના રિપૉર્ટ જોતાં રહેતાં એષા અને કાર્તિક  ઘણાં સમય પછી રેડ બ્લ્ડસેલ કાઉન્ટ વધેલા જોઈને રાજી થયાં.

રોહિતને પણ તે દિવસે ઘણુ સારુ લાગતું હતું.આશિતે હોર્મોન્સ ઘટાડવા શરુ કર્યા અને બધી હિમેટોલૉજિકલ સ્લાઇડ્સ ડૉ, સંદિપ શાહને મોકલી આપી. ૨૮મા દિવસે વ્હાઇટ બ્લડસેલ્સ કાઉન્ટ ઓછા થયા. આટલી વાતથી એષાના મનમાં ફરી એક વાર આશાનો સંચાર થયો. ડૂબતો તરણું ઝાલે એમ એણે આ ટ્રીટમેન્ટ ચાલુ રાખવા કાર્તિક સાથે વાત કરી.

એષા તે દિવસે ખુશ હતી. પ્રભુ આંગણે જઈને ખરા મનથી પ્રભુને પ્રણામ કરી તે બોલી પ્રભુ!, “તમારા આશીર્વાદ થકી આ દિવસ જોવા મળ્યો.”

શિવાનંદજીએ આવીને કહ્યું, “રોહિતભાઈ તમે જે સદકાર્યો કર્યા હતા તે પુણ્ય ફરી વળ્યા..હવે પથારી છોડી લોક કલ્યાણનાં કામ શરુ કરો.”

જેમ જેમ સમાચાર ફેલાતા ગયા તેમ સૌ રોહિત પર પ્રભુની મહેરબાનીને વધાવતા ગયા.

એષાને હવે થાક લાગતો હતો પણ, રોહિત હવે એષાને પળ માટે પણ આંખથી દૂર થવા નહોંતો દેતો..એષાએ પોતાના જીવને ધર્મ અને હકારાત્મક માર્ગે વાળવા મથતી હતી જ્યારે રોહિત તેની સાથે જ એકાકાર થઈ રહ્યો હતો. રોહિત સાથેના સહજીવનના આરંભે એષા જે ઝંખતી હતી એ સખ્ય અને ઐક્ય આજે એ પામી રહી હતી.

સમય સરતો જતો હતો. મહિનાઓ, વર્ષો પસાર થઈ રહ્યાં હતાં. કાર્તિક અને રૂચાનાં પરિવારમાં બે અને ધ્રુમિલ અને જાનકીના પરિવારમાં એક સંતાનનો ઉમેરો થયો હતો.

સૌ એષાની હામને સલામી આપતાં. રોહિત તો સૌને કહેતો કે, “એષાએ કદી માન્યુ જ નહોંતુ કે કેન્સર એટલે કેન્સલ. અને આજે મને જે બોનસ મળ્યુ છે તે તેના દ્ર્ઢ વિશ્વાસને કારણે જ.”

બરોબર ૧૩ વર્ષે ફરી કેન્સર સેલે ફરી માથું ઊંચક્યું . ઉધઈએ કોરેલાં અને વધુ પોલા બનેલા લાકડાની જેમ કેન્સર સેલથી ખોખલું બનેલું રોહિતનું શરીર વધુ ખખડ્યું હતું. કોઈ થેરેપીની હવે અસરકારક થવાની નથી તેવી ખબર એષા અને રોહિતને હતી. બોનસમાં મળેલામ આ વર્ષો બંનેએ સુખ અને સંતોષપૂર્વક પસાર કર્યા હતાં. બંને તેમને મળેલી જિંદગીથી સંતુષ્ટ હતાં

બીજા ઉથલે સ્વસ્થતાથી વિના અજંપે છુટા પડવાનું હતું , એ સમજી અને સ્વીકારી લીધું હતું.

આલેખનઃવિજય શાહ

..                                                                                    

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૪

રિવાના પ્રશ્નનો જવાબ આપતા એષા બોલી. “હા રશિયન રસી આવી તો ગઈ છે. કાર્તિક, આશિત અને રોહિત તેની અસર, આડ-અસર અંગે સમજવા મથે છે. રોહિત તો સ્થિતપ્રજ્ઞતાથી વર્તે છે. આશિતનું માનવું છે કે, આ રસી હજી ટ્રાયલ લેવલ પર છે અને તેને જોઈએ તેટલી સફળતા મળી નથી. તું હંમેશાં કહે છે ને કે, દરિયામાં ઊઠતું પ્રત્યેક મોજું પાછું વળે ત્યારે આપણાં પગ નીચેની થોડી રેતી એની સાથે સરકાવતું જાય છે. અને બસ હું મક્કમતાથી મારા પગ જડાવીને બેઠી છું.”

”બરોબર, આવી જ રીતે તારી શ્રદ્ધાને ટકાવી રાખજે.”

”રિવા વિજ્ઞાન ભણી છું ને તેથી એક વાત બહુ સ્પષ્ટતાથી માનુ છું કે જ્યાં સુધી મૃત્યુ આવ્યું નથી ત્યાં સુધી મને ઝઝૂમવાની તક છે. અને બીજી વાત પેલા તૂટેલી તલવારથી જંગ જીતેલા રાજકુમારની વાર્તા આજે પણ મને યાદ છે.”

રિવાએ એષાનાં દ્રઢ મનોબળને સંકોરતા કહ્યું “એષા, તારી વાત સાચી છે વાર્તાઓ જિંદગીની નિશાળમાંથીજ જન્મી હોય છે. અને એવા અનેક  યુદ્ધ છે જે પહેલાં તો મનમાં, જાત સાથે જ લઢી લેવાના હોય છે અને જીતવાના પણ હોય છે.”

એષા કહે “સાંભળ હું જે વિચારી રહી છું તેવો એક સુંદર દાખલો આજે ઓન્કોલોજીની જરનલમાં કાર્તિકે વાંચ્યો અને મારા માટે તેણે મોકલ્યો. અમેરિકાની પ્રસિદ્ધ કેન્સર હોસ્પિટલનાં નિયામકે અને આખી હોસ્પિટલનાં સ્ટાફે કેરનનું એક વીરને છાજે તેવુ બહુમાન કર્યુ અને તેનાં કેન્સર પરના વિજયને ધામધુમથી વધાવ્યો. તેઓ કહેતા કે અમે મહદ અંશે નિષ્ફળ એટલા માટે પણ જતા હતા કે જે દર્દી જ્યારે હોસ્પિટલમાં આવે ત્યારે બહુ ઓછી હકારાત્મક ઊર્જા લઈને આવતા, પરંતુ કેરન અને કેરનની મમ્મી- સીસીલીયા બંને એ કદી અમારા ઉપરનો તેમનો વિશ્વાસ છોડ્યો જ નહોંતો . તેઓ સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા અને નિયમિતતાથી ટ્રીટમેન્ટ કરાવતા હતા. તેની નર્સ તો માની જ શકી નહોંતી કે કેરનને દવા અને દુઆ બંનેથી વિજય મળ્યો છે.”

રિવાએ સરસ સમાચાર છે કહીને ફોન મુક્યો અને નિત્યકર્મમાં લાગી.

આચાર્ય શિવાનંદજી હોસ્પિટલ ઉપર આશીર્વચન માટે આવવાના છે તે સમાચાર ઋચાએ આપ્યા અને તેથી એષા હોસ્પિટલ ઉપર પહોંચી. આશિત અને કાર્તિકે રોહિત સાથે ચર્ચા કરી લીધી હતી. આશિત રોહિતને રસી આપ્યા પછીની સંભવિત આડ-અસર અને તકલીફો વિશે સમજાવી ચૂક્યો હતો અને તેને ધ્યાનમાં લઈ તે ચિંતિત પણ હતો. સફળતાની કોઈ જ ગેરંટી પણ ક્યાં હતી અને જે સ્ટેજમાં તેનું દર્દ પહોંચી ગયું હતું તે સ્ટેજ ઉપર આ રશિયન રસીનાં પરિણામો વિવાદાસ્પદ હતા.

કાર્તિક  એષાને કહેતો, “મમ્મી, તમે સમજી શકો છો કે આ પ્રયોગ છે, એક અખતરો છે. એક તરફ આગ છે તો બીજી તરફ દરિયો. ટ્રીટમેન્ટ કરાવીએ અથવા ન કરાવીએ, ભય બંને તરફ એક સરખો છે.”

આ વાતો ચાલતી હતીને શિવાનંદજી પધાર્યા. રોહિતે વંદન કર્યા અને તેમણે રોહિતનાં કપાળ ઉપર હાથ ફેરવ્યો. બધા વંદન કરીને શિવાનંદજીનાં આશીર્વચનો સાંભળવા બેઠા. એમણે પણ એ રાજકુમારની વાત કહી. એષા તે સાંભળીને મલકી. શિવાનંદજી શાંત અને ધીર અવાજે કહી રહ્યા હતા, “એક યુધ્ધમાં એક સૈનિક પોતાને ભાંગેલી તલવારથી યુધ્ધ નહીં  જીતાય એવો વિચાર કરી તલવાર રણભૂમિ ઉપર નાખીને જતો રહ્યો. હવે તે રાજ્યનો રાજકુમાર લઢતો લઢતો પાછળ પડતો હતો અને દુશ્મનનાં વારથી તેની તલવાર તેના હાથમાંથી છૂટી ગઈ. સહેજ પોતાની જાતને સંભાળીને તેણે આજુબાજુ નજર કરી અને પેલા હતપ્રભ સિપાઇએ ફેંકી દીધેલી તૂટેલી તલવાર તેને મળી ગઈ અને ફરીથી વેગે તે લઢ્યો અને તે યુધ્ધ જીત્યો. બીજે દિવસે તેણે એ સિપાઈને બોલાવી બહુમાન કર્યુ. સિપાઈને તો એમ કે તેને ઠપકો મળશે પણ શિરપાવ મળ્યો. કારણ? કારણ કે એ તૂટેલી તલવાર ત્યાં નાખીને જતો રહ્યો અને એ જ તૂટેલી તલવારથી યુદ્ધમાં વિજય થયો. યુદ્ધ માત્ર તલવારથી જ નથી લડાતા કે વિજય માત્ર તલવારથી જ નથી મળતો. વિજય તો એ તલવારથી લડી શકવાની હામ અને જાત પરનો વિશ્વાસ અપાવે છે.”

આટલું બોલીને શિવાનંદજી અટક્યા. સહેજ ઊંડો શ્વાસ લઈને ફરી વાતનો તાર સાધી લીધો.

મૃદુ અવાજે રોહિત તરફ ફરીને કહ્યું, “તમે બહુ જ નસીબદાર છો. ઘણા રોગીઓનાં રોગ તમે દૂર કર્યા છે અને હજી માનવ સેવાનાં ઘણા યજ્ઞો તમારે કરવાના બાકી છે.  મનમાંથી અજંપો કાઢી નાખો. એષાબેન સાથે હજી ત્રીજી પેઢી તમે જોવાનાં છો.”

તેમણે એક ચબરખી લીધી અને તેમાં લખ્યું

“બુદ્ધિ કેરા સીમાડા જ્યાં અટકી ગયા,

સંતો તેને પારનાં સીમાડાને  શ્રદ્ધા કહી ગયા.”

આશિત અને કાર્તિક તો છક્ક જ થઇ ગયા. હકારાત્મક ઊર્જાનો જાણે સૂરજ ઝળહળી ગયો.

એષાને આશીર્વાદ આપતા તેઓ બોલ્યા, “બેન! મનથી મજબૂત રહેજે.”

એષા અને રોહિતને હવે રશીયન રસીની ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થાય એની રાહ જોવાની હતી.

આલેખનઃવિજય શાહ

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૩

બીજે દિવસે સવારે ચા નાસ્તાનાં ટેબલ ઉપર મીરાંએ વાત કરી ” ધ્રુમિલ માટે એક સારી વાત આવી છે. છોકરી અને ફેમિલી મારા જાણીતા છે. એષા તારી જો મરજી હોય તો હું ધ્રુમિલને વાત કરી જોઉં અને એની તૈયારી હોય તો બંનેની મુલાકાત પણ ગોઠવી શકાય એટલો મારો હક એ છોકરી પર પણ છે.”

”ધરમનાં કામમાં વળી ઢીલ શી અને તું વચ્ચે છું એટલે મારે કોઈ લાંબી તપાસ કરવાની પણ ક્યાં જરુર છે? જો ધ્રુમિલને પસંદ પડે તો અમને કોઈ વાંધો નથી.

અને મીરાંએ મિડીયેટરનું કામ બરાબર સંભાળી લીધું. ધ્રુમિલ અને સ્નેહાને મેળવી આપ્યા. એષા–રોહિત સાથે મુલાકાત પણ કરાવી દીધી.આમ તો દુનિયા ખૂબ નાની છે અને શોધવા બેસીએ તો ઓળખાણના છેડા ક્યાંક તો જોડાતા જ હોય. એવી રીતે ક્યાંકને ક્યાંક તો આ બંને પરિવારોને જોડતી કડી મળી ગઈ. લાંબી તપાસ કે વધુ રાહ જોવાની જરુર નહોતી. બધુંજ ખૂબ સરળતાથી ગોઠવાઈ ગયું.

વળી ફરી એક વાર એષા અને રોહિતનાં દિવસો થોડા વ્યસ્તતામાં પસાર થવાં લાગ્યાં ઋચાનાં લગ્ન પતે ઝાઝો સમય થયો નહતો એટલે ખાસ નવેસરથી કશું કરવાનું હતું જ નહીં. કંકોતરી માટેનું લિસ્ટ તો તૈયાર જ હતું, બસ થોડીઘણી ખરીદી અને જાન જોડીને વડોદરા જવાનું હતું એટલે મન પણ કોઈ ભાર નહોતો.

સરસ રીતે પ્રસંગ ઉકલી ગયો. હવે એશાને ધ્રુમિલની રહી સહી ચિંતા પણ રહી નહિ. સ્નેહાકી સૌમ્ય અને મળતાવડી હતી. બંનેના વિવાહનું નક્કી કર્યું ત્યારથી લગભગ દર રવિવારે ધ્રુમિલ સાથે આણંદ પણ આવતી હતી. અને એષાને તો વળી સૌ પોતાના લાગતા, ત્યાં સ્નેહાને સ્વીકારવામાં ક્યાંવાર લાગવાની હતી!

લગ્ન પછી પણ એ બંનેનો દર રવિવારે આણંદ આવવાનો અનુક્રમ ચાલુ જ રહ્યો. જ્યારે બંને એષા અને રોહિત પાસે આવીને રહેતા ત્યારે મન અને ઘરનું વાતાવરણ ખૂબ પ્રસન્ન લાગતું.  આટલા લાંબા સમય પછી એષાને મોટાઇ અને મોટીબેનની સંયુક્ત પરિવારની ભાવના.  સમજાતી હતી. ઘરમાં સૌ મંગળ લાગતું હતું.

બે એક અઠવાડિયા પછી રિવા સાથે ફોન ઉપર વાત કરતા એષા બોલી “ઈશ્વર એક હાથે આપે છે તો સામે બીજા હાથે પાછું કેમ માંગી લે છે?” 

ઋચા– ધ્રુમિલનું વિચાર્યુ હતું એના કરતા પણ સરસ રીતે ગોઠવાઈ ગયું. એ બંનેની હવે મને કોઈ ચિંતા નથી તો હવે રોહિત માટેની ચિંતા કોરી ખાય છે.”

ધ્રુમિલનાં લગ્ન પછી વળી પાછી રોહિતની તબિયત નરમગરમ રહેવા લાગી હતી એટલે સ્વાભાવિક એષાનાં મનના તળમાં થતી ચિંતા, વિચારોની ઊથલપાથલ હવે એની વાતોમાં વ્યક્ત થવા લાગી હતી. ધ્રુમિલ અને સ્નેહા સાથે ફોન પર વાત કરતી ત્યારે સ્વસ્થ રહેવા પ્રયત્ન કરતી એષા રિવા પાસે સ્વસ્થ રહી શકતી નહતી.

“બહારથી સ્વસ્થ રહેવાનો પ્રયત્ન કરુ છું પણ કોઈક વાર તો એમાં પણ નિષ્ફળ જતી હોઉં એમ મને લાગે છે.  જાણે ધ્રુમિલ અને રુચાની લગ્નની જવાબદારી પૂરી કરવાનું નક્કી કર્યું હોય એમ  અહીં સુધી તો રોહિતની તબિયતે સાથ આપ્યો પણ હવે તબિયત કથળતી જાય છે, શરીર લથડતું જાય છે.”

રિવા એષાની વેદના સમજી શકતી હતી. નજર સામેજ આપણે આપણી વ્યક્તિને જીવનમાંથી વિદાય લેતી જોવી એ કેટલું કપરું છે એ વિચારી શકતી હતી. એ ઠાલું આશ્વાસન પણ એષાને આપી શકે તેમ નહોતી. નોન મેડિકલ પર્સન હોય તો બરાબર છે પણ અહીં તો રોજબરોજના રિપોર્ટ એષાની હાજરીમાં જ થતા. કોઈ વસ્તુ એષાની નજરની કે જાણ બહાર નહોતી.

ઊધઈએ કોતરી કાઢેલા લાકડાની ફ્રેમ અંદરથી કેટલી પોલી થવા માંડી છે એની એષાને બરાબર જાણ હતી. વારંવાર થતાં બ્લડ ટેસ્ટ, બાયોપ્સીનું રિઝલ્ટ એષાના જ હાથમાં આવતું હતું.  મેડિકલ ફીલ્ડમાં કામ કરતા હતાં એટલે બંને જણ પરિસ્થિતિની ગંભીરતા સમજી શકતાં હતાં. ચિંતા વધતી જતી હતી. વાસ્તવિકતાની દુનિયામાં ડહાપણ કે સમજદારીની વાતો કેટલી પોકળ છે એ રિવા પણ જાણતી હતી એટલે બીજું તો કશુંજ એને કહેવાનું, બોલવાનું હતું નહીં અને છતાંય મૂક સધિયારો આપતી હોય એમ એ એષાની સામે જોઈને એની બધી વાતો સાંભળતી હતી.

“તને યાદ છે એષા? કાયમ તું કહેતી હોય છે કે દરિયા કિનારે ઊભા હોઈએ ત્યારે એક મોજું આવે એ તમારા પગ ભીના કરીને પાછું વળી જાય છે. એનું એ મોજુ ફરી પાછુ આવતું નથી. તારે પણ તારા પગ મજબૂત રાખીને ઊભા રહેવાનું છે. મોજું આવીને તારા પગ ભીના કરી જાય તેનો વાંધો નહીં પણ એ મોજું તને ખેંચી ના જાય એટલી મક્કમતા તો તારે જ કેળવવી પડશે ને અને મને વિશ્વાસ છે કે આવતાં મોજાઓ વચ્ચે પણ તું તારી જાતને સ્થિર રાખી જ શકીશ.”

“રિવા, જાણું છું કે, મારે  મારી સ્વસ્થતા જાળવ્યા વગર છૂટકો નથી. પ્રયત્ન કરું છું છતાં નજર સામે કાચની શીશીમાંથી સરી જતી સુંવાળી રેતની જેમ સરી જતો સમય અને સ્વાસ્થ્ય જોઈને પેલાં પગ ભીના કરીને પાછાં વળી જતાં મોજાંઓની જેમ પાણી જ સ્વસ્થતા ઓસરી જાય છે.”

રિવાએ એષાના વિચારોની ગતિ રોકવાનો પ્રયત્ન કરતા પૂછ્યું,

 “તું કહેતી હતી એ નવી રશિયન રસી આવી કે નહીં?”

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

-સર્વતોમુખી પ્રતિભાવાન -નિશા બુટાણી

નિશા બુટાણી

નિશા એટલે રાત્રી. સૌના જીવનમાં દરેક ઘેરી રાત્રી પછી બીજા દિવસનું પ્રભાત દિવસભરનો ઉજાસ લઈને આવે. પણ આપણે વાત કરવી છે એવી નિશાની જે કોઈનાં જીવનનાં ઘેરાયેલા નિરાશાના અંધકારમાં ઉજાસનું કિરણ લઈ આવે છે.

વાત છે જૂનાગઢ જીલ્લાના નાનકડા શાપુર ગામમાં જન્મેલાં અને હાલ સ્વિટ્ઝરલેન્ડના વતની પણ ગ્લોબલી સૌ સુધી પહોંચેલાં નિશા બુટાણીની. પિતાના ઘરમાં સાદગી અને તે સમયના નિતી નિયમોને આધિન એવા સંયમિત વાતાવરણમાં ઉછરેલાં નિશાબહેન આજે પણ એવા સાદગીભર્યા જીવનના આગ્રહી છે.

‘Simple living high thinking’ માત્ર વાતોમાં જ નહીં વર્તનમાં પણ અપનાવ્યું છે.

માત્ર ૨૧ વર્ષની ઉંમરે નિશાબહેનનાં લગ્ન મૂળ ભારતીય પણ થાઇલેન્ડમાં સ્થાયી થયેલા કિશોરભાઈ બુટાણી સાથે થયાં. પિતાના ઘરનાં ચુસ્ત વાતાવરણમાંથી સીધા જ અતિ મુક્ત અને સંપૂર્ણ અલગ એવા માહોલમાં નિશાબહેનના માથે ઘરથી માંડીને બહારનું સંભાળવાની જવાબદારી આવી. સાવ શરમાળ એવા નિશાબહેન અલગ જ વ્યક્તિત્વ સાથે નિખર્યા.

થાઇલેન્ડ પહોંચીને બીજા જ દિવસે જ્યાં થાઇ સિવાય કોઈ ભાષાનું ચલણ ન હોય ત્યાં બહારનું કામ સંભાળવાનું શરૂ થયું એટલે થાઇ શીખ્યા. અહીંથી શરૂ થયું  એમનું ટ્રાન્સ્ફોર્મેશન. ટ્રાન્સ્ફોર્મેશન એટલે કે સર્વાંગી પરિવર્તન. આ ટ્રાન્સ્ફોર્મેશનથી પોતે જે શીખ્યા, જે અનુભવ્યું એના પરથી અન્યમાં સર્વાંગી પરિવર્તન લાવવા એ સતત કાર્યરત રહ્યાં.

સમય જતાં થાઇલેન્ડથી સિંગાપોર અને અંતે સ્વિત્ઝર્લેન્ડ સ્થાયી થયાં પછી નિશાબહેને ૨૦ થી વધુ દેશો અને વિવિધ સંસ્કૃતિના લોકો સાથ કામ કર્યું. હા, સાથે પત્ની, માતા અને ગૃહિણી તરીકેની જબાવદારી પણ સફળતાથી નિભાવી છે.

મિનિસ્ટરી ઑફ સિંગાપોરની કમ્યૂનિટિ ક્લબની લીડરશિપથી શરૂ કરીને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની મલ્ટિનેશનલ કંપનીમાં હ્યુમન રિસોર્સિસ, કસ્ટમર રીલેશન ડાયરેક્ટર અને બે વર્ષ માટે મેનેજિંગ ડાયરેક્ટર તરીકે પદવી તેમણે સંભાળી.

વર્તમાન સમયમાં ઇન્ડિયન ટ્રેઇનર અસોસિએશનના સર્ટીફાઇડ ટ્રેઇનર, ઇન્ટરનેશનલ ટ્રાસ્ફોર્મેશનલ કોચ એવા નિશાબહેન પાવર ઇન યુ, ગોલ સેટિંગ, કમ્યૂનિકેશન સ્કિલ, ટાઇમ મેનેજમેન્ટ, પર્સનાલિટી ડેવલપમેન્ટ, સ્વૉટ ઍનાલિસિસ, માઇન્ડ મેપિંગ, ટીમ વર્ક, કૉલેજ ટુ કૉર્પોરેટ, કસ્ટમર્સ ડીલાઇટ, લાઇફ ચેજિંગ હેબિટ્સ જેવા વિષયોથી માનસિક સજ્જતા કેવી રીતે કેળવી શકાય એ ટ્રેઇનિંગ આપી રહ્યાં છે.

આ છે નિશાબહેનના કૌશલ્યની વાત. કૌશલ્ય પછી વાત કરવી છે નિશાબહેનના કમિટમેન્ટ્સની. આ એવા કમિટમેન્ટ્સ છે જે એમણે સમાજ માટે સ્વેચ્છાએ નિશ્ચિત કર્યા છે. 

નિશાબહેન કહે છે કે B (Birth) અને D (Death) વચ્ચે રહેલો છે C એટલેકે ( Choice.)

એટલે કે જન્મ અને મરણ વચ્ચેનું જીવન તમારી ચૉઇસ મુજબ, તમારી પસંદગી મુજબ જીવી શકાય.

નિશાબહેનની પસંદગી હતી સમાજ માટે કંઈક કરવાની, સમાજને કંઈક પાછું વાળવાની. પરંતુ આ સઘળું સાવ સહેલું નહોતું. થાઇલેન્ડથી સિંગાપોર સ્થાયી થયાં પછી નિશાબહેને ૨૦૦૧ ઇન્ડો / સિંગાપોરમાં પાર્લામેન્ટમાં  જોડાયાં અહીંના રૂલ રેગુલેશનથી માંડીને  ઘણું શીખવા મળ્યું જેનાથી એ વધુ વિકસ્યાં.વળી પાછાં એમનાં પતિ શ્રી કિશોરભાઈને બિઝનેસ માટે ઇન્ડિયા જવાની ઑફર મળી જે સાચે જ ખૂબ વિચાર માંગી લે એવી હતી. તે સમયે પતિના વયસ્ક માતાપિતાનો વિચાર કરીને સિંગાપોરથી સઘળું સમેટીને, સિંગાપોરનો પી આર. પાછો આપવાનો નિર્ણય લઈને ભારત પાછાં આવીને ૨૦૦૬માં રોબૉટેક કંપની શરૂ કરી.

વળી પાછાં સ્વીટ્ઝર્લેન્ડની કંપનીએ કિશોરભાઈને બોલાવ્યા. પહેલાં કિશોરભાઈ અને ત્યારબાદ ૨૦૧૫માં છોકરાઓ સાથે નિશાબહેન પાછા આવ્યાં.

આ સમસ્ત પરિવર્તન સાથે એક વિચાર જે બીજ બનીને રોપાયો હતો એ હવે દ્રઢ બનીને એમના મનમાં વિકસવા માંડ્યો હતો. શ્રી કિશોરભાઈનો પણ એમાં સાથ હતો કે હવે જે કામ થાય એ કમાણી માટે નહીં પણ ખરેખર અન્યને સહાયરૂપ થવાય એવું કામ કરવું. અહીં નિશાબહેનનું કૌશલ્ય કામે લાગ્યું.

નિશાબહેનનો ઘણાં વર્ષોનો અનુભવ હતો. નાના ગામમાંથી વિશાળ દુનિયામાં પગ મૂક્યા પછી જ્યાં જે કામ કર્યું એ અનુભવના આધારે એમણે વિચાર્યું કે સમય અને સંજોગોને લઈને હું બદલાઈ શકતી હોઉં તો અન્યને પણ બદલી શકાય. એ વિચારને લઈને એમણે કંપનીના અમ્પ્લૉઇ, વિદ્યાર્થીઓ, વ્યહવારથી માંડીને વ્યવસાય સંભાળતી વનિતાઓ જેવા વિવિધ ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓ માટે અનેકવિધ વિષયોને સાંકળીને વર્કશૉપના આયોજન કર્યાં. આ તમામ વર્કશૉપના આયોજનમાંથી મળેલાં ધનને એમણે સમાજના જરૂરિયાતમંદ લોકોને સહાય થતી સંસ્થાઓને આપવા માંડ્યાં.

સૌથી મઝાની વાત તો એ હતી કે સમાજને સહાયરૂપ થવાના કાર્યના શ્રીગણેશ સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની પોતાની ઑફિસથી કર્યા. એક ગરવી ગુજરાતણને જ આવે એવો એ વિચાર હતો. ઑફિસના ૫૦ જેટલા લોકો માટે ભજીયાપાર્ટી કરી. પોતે ભજીયા બનાવ્યાં અને પતિ તેમજ સંતાનોએ સૌને સર્વ કર્યા. આ પાર્ટી થકી એકત્રિત થયેલા આશરે ૭૦,૦૦૦/થી વધુ રૂપિયા મેંદરડાની એજ એન.જી.ઓ માટે આપ્યાં. આ પ્રાથમિક શરૂઆત પછી નિશાબહેને આજ સુધીમાં પાછું વળીને જોયું નથી. સતત અને અવિરત એ આગળ વધતાં રહ્યાં છે.

નિશાબહેન લગભગ ૨૦૧૧થી અલગ અલગ સંસ્થાઓ સાથે જોડાઈને મંદબુદ્ધિના બાળકોથી માંડીને મહામારીમાં પીડાતી વ્યક્તિ હોય કે પરિવારની સહાય માટે એ સક્રિયપણે આયોજન કરે છે.

સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની મલ્ટીનેશનલ કંપનીમાં હ્યુમન રિસોર્સિસ, કસ્ટમર રીલેશન ડાયરેક્ટર અને બે વર્ષ માટે મેનેજિંગ ડાયરેક્ટર તરીકે પદવી સંભાળ્યા પછી એમણે એચ આર ડાયરેક્ટર તરીકે રિઝાઇન કર્યુ – લગભગ ૧૧ વર્ષના કાર્યકાળ દરમ્યાન નિશાબહેનને જે બહોળો અનુભવ મળ્યો એમાં એમણે જોયું કે યુવાવર્ગ પાસે શક્તિ છે પણ કોઈ નિશ્ચિત ગોલ નથી ત્યાં એમનો સમય અને શક્તિ બંને વેડફાય છે. સમય તો સૌને એક સરખો જ મળે છે પણ આ સમયનો સદઉપયોગ ક્યાં અને કેવી રીતે કરવો એની જાણ નથી. આ વાતને અગ્રીમતા આપીને એ અંગની વર્કશૉપ શરૂ કરી.

અભ્યાસકાળ સંપૂર્ણ થાય પછી આવે કારકિર્દીનો તબક્કો. એચ.આર.તરીકે કાર્ય કરવાથી નિશાબહેનનાં મનમાં એક સ્પષ્ટ ખ્યાલ હતો કે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ નોકરી માટે અરજી કરે ત્યારે એજ્યૂકેશનની સાથે ઍટિટ્યૂડ, ડીગ્રીની સાથે ડિપ્લોમસી પણ કેટલી જરૂરી છે. આ સંદર્ભે રેઝુમી બનાવવાથી માંડીને શું પહેરવું કે કેવી રીતે બોલવું એ અંગે વર્કશૉપ કરી. સ્ટિરિયો ટાઇપ ઇન્ટર્વ્યૂ હોય તો પણ વ્યક્તિનાં પ્રેઝન્ટેશનથી એની પ્રતિભા છતી થાય એ શીખવાડ્યું. ભણતરની સાથે ગણતર કેટલું જરૂરી છે એની વર્કશૉપ લીધી.

આ તમામ વર્કશૉપમાં નિશાબહેને પુસ્તકિયાં જ્ઞાન કરતાં પ્રેક્ટિકલ નૉલેજ, વાંચનની સાથે વ્યહવારિક જ્ઞાન કેટલું મહત્વનું છે એ શીખવાડ્યું.

જેમ નિશાબહેન નાના કે સંકુચિત સમાજમાંથી વિશાળ વિશ્વમાં પ્રવેશ્યાં અને સફળ થયાં એમ અન્ય યુવતીઓ કે મહિલાઓને સરળતાથી સ્વમાંથી સર્વ સુધી કેવી રીતે વિસ્તરી શકાય એની વર્કશૉપના આયોજન કર્યાં. સામાન્ય પરિવારમાંથી આવતી યુવતિઓ અને મહિલાઓને નિશાબહેન સાથે પોતિકાપણું અનુભવાય એના માટે નિશાબહેન હંમેશા સાડીમાં સજ્જ થતાં. ગુજરાતમાં હોય ત્યારે ગુજરાતી અને રાજકોટ, જૂનાગઢ કે સૌરાષ્ટ્રના ગામમાં હોય ત્યારે તળપદી ભાષામાં વાત કરીએ તો સૌ સહેલાઈથી એમની સાથે સંકળાઈ જાય છે એવું એ ચોક્કસપણે માને છે.

તો સાથે જ્યાં જે જરૂરી છે એવી અદબ કે શિષ્ટાચારને પણ એટલું જ મહત્વ આપતાં નિશાબહેન ઇસરો જેવી ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં જાય ત્યારે ઉચ્ચ પદવીધારી વ્યક્તિઓ સાથે સહજ બની શકાય એમ અંગ્રેજીમાં સેમિનાર લેવાની ઔપચારિકતા જાળવે છે.

નિશાબહેનના આ તમામ કાર્યની સાથે એમની સૌથી મહત્વની સિદ્ધિની વાત હવે આવે છે.

૨૦૨૦થી શરૂ થયેલા કોવિડના કપરા કાળમાં એમણે જે આર્થિક, સામાજિક સહાય તો કરી જ પણ એનાથી વિશેષ મહત્વની વાત છે માંદગીમાં માનસિકસ્થિરતાની.

ભલભલાં હારીથાકી જાય એવા આ સમયમાં નિશાબહેને વર્ચ્યૂલી, વિ્ડીયો કૉન્ફરસ કે ઝૂમ મીટિંગ કરીને અનેક વ્યક્તિઓને હતાશામાં, આત્મઘાતી વિચારોમાંથી ઉગારી છે.

કોવિડનો ભય ઓછો થતાં નિશાબહેને હાલમાં ભારતની મુલાકાત લીધી ત્યારે સાવ ટૂંકા સમયમાં પણ ૧૫ વર્કશૉપ કરી જેમાં એવી અનેક વ્યક્તિઓને માનસિક ટેકો આપીને સ્થિરતા આપવામાં સફળ રહ્યાં છે.

માણસ માત્ર પરથી જેનો ભરોસો ઊઠી ગયો હોય અને પશુઓના ડૉક્ટર થવા સુધીનો નિર્ણય કરી ચૂકેલી, સાવ નાનપણમાં શારીરિક શોષણથી પીડાતી અને આત્મહત્યા કરવા તૈયાર થયેલી યુવતિને આત્મઘાતી વિચાર અને વલણમાંથી માત્ર એક જ વારની મુલાકાત દરમ્યાન બહાર આણી છે.  આ તો માત્ર એક જ વાત છે, નિશાબહેનની આવી અનેક વાતો છે જેના  વિશે વાત કરવી હોય તો શબ્દો અને પાનાં ઓછાં પડે.

અંગ્રેજીમાં એક શબ્દ છે વર્સેટાઇલ… જેના અનેક અર્થ છે.

એક વિષય કે વ્યવસાયમાંથી બીજા તરફ સહેલાઈથી જનાર, વિવિધ વિષયોમાં પ્રવિણતા ધરાવનાર, અનેક વિષયોમાં ગતિમાન, અનેકવિધ આવડતવાળું, સર્વતોમુખી પ્રતિભાવાન. દક્ષ-બાહોશ.

નિશાબહેનનું વ્યક્તિત્વ એટલે આ તમામ અર્થનો સરવાળો.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

******

એષા ખુલ્લી કિતાબ-૧૨

તે દિવસે રોહિતે આજવા નિમેટા જવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી. તેને સારુ લાગતુ હતુ. એષા થોડીક ખચકાઈ પણ પછી ધ્રુમિલને જણાવી દીધું કે તેઓ એમ્બ્યુલન્સ લઇને સાંજે આવશે અને મીરાંમાસીને ત્યાં જમશે. રોહિત તેના વિચારોમાં બહુ જ સ્વસ્થ અને સચોટ હતો અને તે માનતો થયો હતો કે એષાની માનવસેવાની વાતોને યોગ્ય રૂપ આપવા બધી પળોજણોથી દૂર થઈને ખુલ્લા મને વાત કરવી જરુરી હતી. આણંદથી નીકળી એમ્બ્યુલન્સ વડોદરા પહોંચી અને આજ્વા નીમેટાનાં રસ્તે આગળ વધતી હતી ત્યારે એષાને કહ્યુ,

“એષા! મેં તને ખુબ દુભવી છે નહીં?”

“રોહિત! આ શું કહો છો?”

”એષા જો આજે હું બોલીશ અને તુ સાંભળીશ. મને કોઈ પણ વાતે નહીં રોકે કે નહીં ટોકે. ઓકે?”

“રોહિત!…”

“એષા, આજ સુધી હું ઝાઝું બોલ્યો નથી. એ જ મારી પ્રકૃતિ હશે પણ આજે જો હું મારા મનની વાત નહીં કરું તો મને લાગે છે કે મારા મનમાં કાયમનો અફસોસ લઈને જઈશ.  આજવાના કિનારે ઢળતી સાંજે આજે મને સાંભળવાની તને સજા ફરમાવું છું.” એષાને બોલતી અટકાવીને રોહિતે પોતાના અવાજમાં જાણે જીદ ઉમેરી.

રોહિતે આ પ્રકારની લાગણી ક્યારેક જ બતાવી હશે. એષાને મનમાં આશંકા સાથે તો થઈ પણ રોહિતની ઇચ્છા મુજબ તેમની પ્રિય જગ્યાએ ઝાડનાં ટેકે ડ્રાઇવર પાસે પથારી પથરાવી અને ડ્રાઇવરને કહ્યુ નજીકમાં રહેજે સૂર્યાસ્ત પછી નીકળીશુ.

ડ્રાઇવરના ગયા પછી વાતાવરણને હળવું બનાવવા રોહિત બોલ્યો. ” હવે મારા બોલવાની અને તને મૌન રહેવાની સજાનો આરંભ થાય છે. હસવું કે રડવું એની તને છૂટ છે.”

“રડવાની કોઈ વાત મારે સાંભળવી નથી રોહિત અને સજા તમે મને આપશો? ”

“વાત તો સાચી છે એષા, સજા તો મને ઉપરવાળાએ ફરમાવી દીધી છે. હવે તો હું અંડર ટ્રાયલ કેદી પણ નથી રહ્યો. માત્ર સજાનો અમલ થવાની નિશ્ચિત તારીખ નથી આપી, બસ એટલું જ..ખેર…મેં એક કવિતા હમણા વાંચી તે તને પહેલા કહુ અને પછી મારી વાત.”

એષા તો રોહિતનાં શબ્દોને સાંભળીને વિચારમાં પડી ગઈ. એણે રોહિતે ધરેલી ચબરખી ખોલી અને વાંચવાં માંડ્યું.

જુઓ,મૃત્યુ આવ્યું, લઈ ગયું દુઃખ સર્વ તનનાં

અને આ આત્માને લઈ ગયું શ્રી હરિના શરણમાં.

જીવન નદી જયારે, ભળે પુનિત બ્રહ્મ જળમાં.

તો સ્વજન શાને સારે અશ્રુ આવી પૂણ્ય પળમાં.!

ગિરીશ દેસાઈના મુક્તકે મને બહુજ શક્તિ આપી છે. મને જે દિવસે પહેલો રિપોર્ટ મળ્યો ત્યારથી ખબર હતી કે હવે મારી પાસે ગણ્યાં ગાંઠ્યા દિવસો છે. મારે માથે જેમનું જેમનું દેવુ છે તે પાછુ વાળવા માટે પૂરતા દિવસો નથી. છતાં શક્ય હોય તેટલા પ્રયત્નો હું કરુ છું. એષા સૌથી મોટું મારા ઉપર તારુ દેવુ છે. તેં મારા સંસારને આપણો ગણ્યો. મેં એ આપણાપણાને મારા અહંને કારણે તારું અને મારું એમ વાડા કર્યા. મારા એ અહંને કારણે મેં તને ખૂબ જ દુઃખ આપ્યુ છે પણ હવે જ્યારે મૃત્યુની ઘડી નજદીક આવી છે ત્યારે પણ એ મારા અહંને નહીં ગાળુ તો આટલો મોટો ભાર લઈને હું સુખથી કેવી રીતે મરીશ?”

એષા નિઃશબ્દ થઈને સાંભળતી રહી . તેને સમજાતુ નહોંતુ કે રોહિતને આજે શું થઈ ગયું છે? ઢળતા સૂરજને જોઈ તેણે ફરીથી બોલવાનું શરુ કર્યુ.

“હવે જેટલા સૂર્યાસ્ત મારે જોવાનાં છે તેના કરતા ઘણા વધુ સૂર્યોદય તને પ્રભુએ આપેલા છે તેથી મારી પાછળ શોક ન કરીશ, લોકલાજે પણ નહીં.  છોકરાંઓને  સુદ્ધાંને શોક કરવા દઈશ નહીં કારણ કે મને ભગવાને તેમને ત્યાં બોલાવતા પહેલા આ દેહનાં દંડ અહીં દઈને શુદ્ધતા બક્ષી છે. જે સ્વરૂપ જન્મ સમયે હતુ તે સ્વરૂપે મને બોલાવે છે.આમ વિચારવાથી મારા દેહનાં દંડો હળવા થાય છે. લાખો કેન્સર કોષો ધીમે ધીમે મને ખાય છે અને તમે સૌ મને તે રીતે ખવાતો જોવા નથી માંગતા તેથી મારા જીવન માટેનો અદભુત જંગ ખેલો છો. હા કદાચ તેનાથી મને થોડુંક આયુષ્ય મળશે પણ હવે તેની મને બહુ ખેવના નથી. કારણ કે મત્યુનાં હાથમાંથી છીનવીને જિંદગીએ જેટલા શ્વાસો મને આપ્યા હતા તે ઘટવા માંડ્યા છે.

જેમ જન્મ સમયે મારી મા મારી સાથે હતી તેમ મૃત્યુ સમયે મારી પ્રિય સખી એષા હશે.”

રોહિતની આંખો આંસુઓ સારતી હતી. એષા પણ ભીંજાતી હતી..એષાએ ક્યારેય જેનો વિચાર સુદ્ધાં કર્યો નહોતો એવી વાત આજે રોહિતે કરી હતી..

રોહિત થોડો શાંત થઈને બોલ્યો,

“એષા તારે તો રડવાનું જ નથી. કારણ કે તેં તો મને તારું સર્વે સર્વા આપ્યું છે અને હજી આપે છે. મુરખતો હું હતો કે જે ખાલી લેવાનું જ સમજ્યો હતો.. આપવાનું તો જાણે જાણતો જ નહોંતો અને તેની તો આટલી ભયાનક સજા પ્રભુએ કરી છે.”

એષા અત્યારે રોહિતને રડવા દેવાનાં મતમાં નહોંતી પણ તેની વાતોમાં જે ઊંડુ દુઃખ હતું તે નીકળી જાય તે માટે તે મૌન રહી.

રોહિત આગળ બોલ્યો “ઋચા અને ધ્રુમિલ તેમની જિંદગીમાં વ્યસ્ત થઈ જશે અને તારે હજી એકલુ જીવવાનું છે. તેમના સહારાને તારો આધાર બનાવવા કરતાં તારી રીતે રહેજે.”

એષા હવે બોલી,  “રોહિત! પોચકા ના મૂકો અને એમ કેમ માનો છો કે તમને હું કેન્સર સામેની આ લડતમાં હારવા દઈશ?”

રોહિતને પાણી આપતા તે ફરી બોલી.” કેન્સર ઉપર વિજ્ઞાન સતત એક ય બીજા પ્રકારે વિજયી બન્યું છે બસ તેમ જ હું પણ તેને ખાળીશ.”

રોહિતને એશાની સ્વસ્થતા અને નિડરતા ગમી. 

“એષા! હું માનું છું કે મારુ આયુષ્ય ખુટ્યુ હશે તો આપણો સાથ ખંડીત થશે. પરંતુ તારી માફી માંગીને હું ભારમુક્ત થયો હોય એવું અનુભવી રહ્યો છું, “

“ના તેમ કરી મનથી તમે યમરાજાને કહી દીધું કે હું તૈયાર છું તુ મને ગમે ત્યારે લઇ જઇ શકે છે.” એષા અકળાઈને બોલી ઊઠી.

રોહિત ડૂબતા સૂરજને જોઈ રહ્યો…એષા મનોમન રડતી રહી. આજે માફી માંગીને રોહિતે તેના ઉપર ગુસ્સે થવાનો હક્ક છીનવી લીધો….

એ દિવસ નજીક આવી રહ્યો છે તે વાતનો અણસાર પણ તેને રોહિત પાસેથી જોઈતો નહોંતો. તે શક્ય હોય એટલા ધમપછાડા કરીને, દવાથી માંડીને દુવાના સહારે રોહિતને મત્યુનાં મુખમાંથી પાછી લાવવા કટીબધ્ધ હતી. તેથી તેણે કહ્યું