આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ-૩/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલ પણ ક્યારેક આન્યા જેવી જ અને આન્યા જેવડી જ હતીને? કેટલુ સુંદર બાળપણ એ જીવી હતી?  શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફની એક માત્ર દીકરી મૃણાલ. નાનકડો પણ હર્યોભર્યો સંસાર.

પતિ-પત્ની વચ્ચે સ્નેહ સાયુજ્ય કોને કહેવાય એ તો શ્રીકાંત શ્રોફ અને ગાયત્રી શ્રોફને  જેણે જોયા હોય એ જ કહી શકે. શ્રીકાંત અને ગાયત્રી હંમેશાં માનતાં કે લગ્ન જીવનમાં સંબંધની સુંદરતા એમાં છે કે જ્યારે સાચા અર્થમાં પતિ–પત્ની એક બની રહે. પોતાની અંગત માન્યતા બીજા પર થોપવાના બદલે અન્યની માન્યતાને પ્રાધાન્ય આપે અને એ ત્યારે જ શક્ય બને જ્યારે પ્રેમમાં પોતાની જાતને અળગી કે વેગળી રાખવાના બદલે એકબીજામાં ઓગળી જવાની તૈયારી હોય. આ માત્ર કહેવાની વાત નહોતી પણ શ્રીકાંત અને ગાયત્રીએ એને જીવનમંત્ર તરીકે અપનાવી લીધી હતી.

શ્રીકાંતે ગાયત્રીને પણ ઘરમાં અને જીવનમાં એમના જેટલો જ મહત્વનો દરજ્જો આપ્યો હતો. સ્ત્રી દાક્ષિણ્યની ભાવના માત્ર કહેવા પૂરતી સીમિત રાખવાના બદલે સાચા અર્થમાં સિદ્ધ કરી હતી અને ત્યારેજ તો ગાયત્રી કલાક્ષેત્રે આગવું નામ અને સ્થાન પામી શક્યાં હતાં. આર્ટ ગેલેરીના દરેક એક્ઝિબિશનમાં ગાયત્રીનાં પેન્ટિંગ્સ હોવા જ  જોઈએ એવો હંમેંશા શ્રીકાંતનો આગ્રહ રહેતો અને એના માટે એમનો ઉમળકાભેર સાથ રહેતો. નાનકડી મૃણાલને સાચવવાથી માંડીને સ્કૂલે મોકલવાની જવાબદારી પણ એ ભારે હોંશથી ઉપાડી લેતા. નાનકડી મૃણાલને તૈયાર કરવામાં શ્રીકાંતને અનેરો આનંદ આવતો. મૃણાલની જવાબદારી મા તરીકે માત્ર ગાયત્રીની જ હોવી જોઈએ એવો ક્યારેય શ્રીકાંતે વિચાર પણ નહોતો કર્યો.

શ્રીકાંત શ્રોફ સેન્ટ ઝેવિયર્સ આર્ટ્સ કૉલેજના અત્યંત લોકપ્રિય પ્રોફેસર. આજકાલ કોને રસ છે લેક્ચર ભરવામાં? પણ જ્યારે શ્રીકાંત શ્રોફનો ક્લાસ હોય ત્યારે ભાગ્યેજ કોઈ વિદ્યાર્થી હશે કે ક્લાસની બહાર જોવા મળે. શ્રીકાંતસરના હાથમાં જે પુસ્તક આવતું એ પુસ્તકના શબ્દો જીવંત બની જતા. શ્રીકાંતસરના ઘેરા બુલંદ અવાજથી ક્લાસ રણકી ઉઠતો. ક્યારેક એ “ઝેર તો પીધા જાણી જાણી“ના સત્યકામ બની રહેતા તો ક્યારેક અચ્યુત.  ક્યારેક “ગુજરાતનો નાથના “જયસિંહનો હુંકાર અવાજમાં ભળી જતો તો ક્યારેક મંત્રીશ્વર મુંજાલની મુત્સદી. જાણે પાત્રને આત્મસાત કરવાની સિદ્ધિ એમને વરી હતી. શહેરના અગ્રગણ્ય અખબારોમાં નિત આવતી એમની કોલમ કદાચ સૌથી વધુ વંચાતી કોલમમાંની એક હતી. જીવનના મર્મને એમણે સમજી જાણ્યો હતો, પચાવી જાણ્યો હતો અને એ જ સમજણ એમની કોલમમાં છલોછલ છલકાતી. એ હંમેશાં માનતા કે અજાણતા જ ખુલ્લા રહે ગયેલા દ્વારમાંથીજ સુખ પ્રવેશી જતું હોય છે. આ દ્વાર એટલે ઘરનાં જ નહી મનનાં પણ. મન મુક્ત રાખો આપોઆપ શાંતિ આવીને ગોઠવાઈ જશે.

ગાયત્રીના કેન્વાસ પર ઉભરેલા રંગો ક્યારેક શબ્દો બનીને શ્રીકાંતની કલમે વહેતા અથવા તો ક્યારેક શ્રીકાંતના શબ્દો ગાયત્રીના કેન્વાસ પર વહેતા. આવા સાહિત્ય અને કલાનો સાત્વિક સમન્વય હોય એવા ઘરમાં ઉછરેલી મૃણાલ નાનપણથીજ બીજી અન્ય છોકરીઓ કરતા જુદી તરી આવતી. ઘરઘર રમવાની ઉંમરે પણ મૃણાલે ક્યારેય ઢીંગલી માંગી નહોતી કે નહોતું ક્યારેય કિચન કૅબિનેટ માંગ્યુ.

પપ્પાને લખતા અને વાંચતા જોઈ જોઈને એ પણ પરીકથાઓથી માંડીને એક હતો રાજાની વાર્તાઓ માંડતી થઈ હતી. પણ એ બધા કરતા એને સૌથી વધુ આકર્ષતી મમ્મી. મોટા કેન્વાસના ફલક પર રંગોની છટા વેરતી મમ્મીને એ બધુ જ ભૂલીને જોયા કરતી. ઘરની આસપાસ ઊગેલાં રંગબેરંગી ફૂલો કરતાં પણ એને મમ્મીના કેન્વાસના ફલક પર દેખાતા રંગો વધુ રળિયામણા લાગતા. આભમાં દેખાતા સપ્તરંગી મેઘધનુષ્ય કરતા મમ્મીએ પાથરેલી રંગાવલીથી એનુ મન વધુ મોહી જતું.

બીજી નાનકડી છોકરીઓ જ્યારે મમ્મીની સાડી તન પર લપેટીને મોટી દેખાવાનો ડોળ કરતી ત્યારથી મૃણાલે ગાયત્રીની જેમ ઇઝલ પર કેન્વાસ ગોઠવીને પેન્ટિંગ્સ દોરતી હોય એવી કલ્પનામાં રાચવાનુ શરૂ કરી દીધું હતું. 

નાનકડી હતી ત્યારથી જ પપ્પાની આંગળી પકડીને એ ગાયત્રીના પેન્ટિંગ એક્ઝિબિશનમાં જતી થઈ ગઈ હતી. આ એક અનોખુ વિશ્વ હતુ જ્યાં એની મમ્મી રાજરાણી હતી. મમ્મીની આસપાસ ફરતા ફોટોગ્રાફર અને પત્રકારોને જોઈને મૃણાલ આભી બની જતી. આમ જોવા જાવ તો ગાયત્રી  રૂપાળી કહી શકાય એવી કોઈ વ્યાખ્યામાં આવતી નહોતી પરંતુ એ સ્ટાઇલ આઇકૉન હતી. સરસ મઝાની કોલકત્તી રેશમી સાડી કે ક્યારેક માહેશ્વરી સાડી.. લંબગોળ ચહેરા પર ભાલે કોરા કંકુનો મોટો ચાંદલો ગાયત્રીને ખૂબ શોભા દેતો. ગાયત્રીને ક્યારેય કોઈએ પરફેક્ટ મેચિંગમાં જોઈ જ નહોતી અને તેમ છતાં ગાયત્રી જે પહેરતી એ સ્ટાઇલ બની જતી.  સાડીની અંદરની નાની અમસ્તી પ્રિન્ટ પકડીને સાડીના કોન્ટ્રાસ્ટનો એ બ્લાઉઝ લેતી અને એ બ્લાઉઝ સાથે મેચ થાય એવા નાજુક દાગીના તો હોય  જ. લગભગ કપાળ પરના કોરા કંકુ સાથે એનો બ્લાઉઝ અને ઝીણા અમસ્તા દાગીના જરૂર મેચ થતા. ક્યારેય કશું પણ ગાયત્રી પહેરતી તો જાણે એના માટે જ ડિઝાઇન થયું હોય એવુ પરફેક્શન લાગતું. રેશમી એવા કોરા વાળને એ જરા અમસ્તા ઓળીને હાથથી જ ઢીલો અંબોડો વાળી લેતી. ક્યારેક એ અંબોડો છૂટી જાય તો ફરી એ જ બેફિકરાઈથી વાળી લેવાની એની સ્ટાઇલ તો મૃણાલને એટલી ગમતી કે એના જરા અમસ્તા વધેલા વાળને પણ ગાયત્રીની જેમ ઓળવા અને બાંધવા મથતી. ક્યારેક ગાયત્રી ચૂડીદાર પર લગભગ પગની પાનીથી વ્હેંત અધ્ધર રહે એટલી લંબાઈ ધરાવતું અનારકલી જેવુ પંજાબી પહેરતી. સરસ મઝાના સિલ્કના પંજાબી પર એ એકદમ ભરચક વર્કવાળો દુપટ્ટો નાખતી અને ત્યારે એના કાળા ભમ્મર જેવા રેશમી વાળ છૂટા લહેરાતા મૂકી દેતી. ઉંમર કરતા દસ વર્ષ નાની લાગતી ગાયત્રી તો મૃણાલને બહુ ગમતી.

આ દુનિયા મૃણાલને  અજાયબ લાગતી. પપ્પા પણ કેવા બધા સાથે સરસ મઝાની રીતે વાત કરતા? પપ્પા સાથેની વાતોમાંય લગભગ મમ્મીની પ્રસંશા જ સાંભળવા મળતી. અફસોસ આજે ય તો એ વાતનો રહ્યો કે આવું તો ક્યારેય પોતાની સાથે થયુ જ નહીં.

શ્રાવણ મહિનાના તહેવારોમાં શ્રુતિ, શાલ્વી કે શૈલીને એમની મમ્મી સાથે વાર તહેવારે મંદિરે જતા જોયા હતા. મૃણાલ સમજણી થઈ ત્યારથી મમ્મી માટે તો આર્ટ ગેલેરી જ મંદિર હોય એવો ભક્તિભાવ મમ્મીની નજરોમાં જોયો હતો.

શ્રુતિની મમ્મી કહેતી “ જયા પર્વતીનુ વ્રત કરીએ ને તો રાજાના કુંવર જેવો વર મળે.”

પપ્પાનો મમ્મી તરફનો પ્રેમ જોઈને એ ગાયત્રીને હંમેશાં પૂછતી “ હેં મમ્મી તેં પણ જયા પાર્વતીનું વ્રત કર્યુ જ હશે ને?”

ગાયત્રી હસી પડતી અને પુછતી “તારે કરવું છે જયા પાર્વતીનુ વ્રત? તારે જોઈએ છે રાજાના કુંવર જેવો વર?”

પણ ના ! મૃણાલ જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ એમ એને હંમેશાં પરીકથામાં આવતા પાંખાળા ઘોડા પર સવાર રાજકુમારના બદલે એને આર્ટ ગેલેરીમાં મમ્મીના ઇન્ટરવ્યુ લેતા જર્નાલિસ્ટમાં વધુ રસ પડતો ગયો. નવોદિત કલાકારો જે અહોભાવથી ગાયત્રીના ચિત્રો સમજવા પ્રયત્ન કરતા એનાથી મૃણાલને મમ્મીમાં વધુને વધુ રસ પડવા લાગ્યો હતો અને મનોમન નક્કી કરી લીધું હતું કે એ પણ મમ્મી જેવી સફળ આર્ટિસ્ટ બનશે. એક દિવસ એનીય પાછળ ફોટોગ્રાફર અને પત્રકાર ફરતા હશે. કેમેરાની ફ્લેશ ઝબૂક ઝબૂક થતી હશે અને એ પણ મમ્મીની માફક ઇન્ટરવ્યુ આપશે જે મૃણાલના ફોટા સાથે અખબારની શોભા બનશે. દિવાસ્વપ્નમાં રાચતી મૃણાલ પોતાની જોડે એક એવી વ્યક્તિની કલ્પના કરી લેતી જે પપ્પાની જેમ જ સમજદાર હોય. પપ્પા જેમ મમ્મીનો આધાર સ્તંભ બની રહ્યા હતા એમ જ એ પણ  મૃણાલની સફળતાનો આધાર સ્તંભ બની રહેશે. એ સાવ અજાણ્યા ચહેરામાં મૃણાલ પપ્પાના વ્યક્તિત્વ જેવી વ્યક્તિની છબી જ શોધવા મથતી.

મમ્મી એનો આઇડોલ હતી. તો પપ્પામાં પણ સમસ્ત માનવ જાતની સમજણ આવીને વસી હોય એવુ અનુભવતી. દુનિયાનો કોઈ પણ પુરુષ પપ્પાથી વધુ સારો હોઈ શકે એ જ એની માન્યતાની બહાર હતુ. એનાં જીવનમાં જે આવશે એ ભલેને પાંખાળા ઘોડા પર બેસીને આવતા રાજકુંવર જેવો ન હોય પણ એણે પપ્પા જેવા તો હોવું જ જોઈશે.

-આલબમનું એ પાનું-

“૭૨ કલાક….

“આજે જ્યારે મારી આંખ જરાતરા ખુલી ત્યારે એવો આછો ગણગણાટ સાંભળ્યો કે આ ૭૨ કલાક કપરા હતા. એ પસાર થઈ જવા જરૂરી હતા જે કદાચ આ ક્ષણે પસાર થઈ ગયા હશે એવી શક્યતા હતી.

“પણ આ ૭૨ કલાક, કેમ અને શેના?

હજુ આંખ માંડ ખુલી રહી હતી પણ એની પર મણ મણનો ભાર કેમ વર્તાતો હતો? આંખ જ નહીં હ્રદય પર પણ જાણે સવા મણનો ભાર ખડકાયો હોય એવું લાગતું હતું અને હાથ? એ તો જરાય હલાવી શકાતો નહોતો…. આ શું થઈ રહ્યું છે કોઈ મને કહેશો પ્લીઝ? બોલવું હતું પણ અવાજ ક્યાંક ખોવાઈ ગયો હતો. કશુંક બોલવા ગયો પણ જાણે ગળામાંથી બુડ…બુડ અવાજ જ નીકળતો હતો? ક્ષણભર તો મને મારી અવસ્થા માટે આશંકા થઈ. મારા અંગો પરનો કાબૂ જ રહ્યો નહોતો. આવું કેમ બને? મારો તો એક અવાજ અને એ ઝીલવા અનેક તૈયાર. મારી આંખ ફરે ને કોણે શું કરવાનું છે એ સૌને સમજાઈ જાય પણ આ ક્ષણે તો મને જ સમજાતું નહોતું કે મારી સાથે શું બની રહ્યું છે. જાણે ઊંડા અંધકારમાંથી બહાર આવવાનો તરફડાટ હતો પણ એ નિષ્ફળ જતો હતો.

“Calm down Mr. Shrof .. now you are out of danger”

“ડેન્જર…ભય…શેનો ભય… હું અને ભય? છ્ટ…. આ  જોજનો દૂરની વાત. મને વળી ક્યારેય કશાનો ભય ક્યાં લાગ્યો જ હતો કે એમાંથી હું બહાર આવી રહ્યો હતો?

“Mr. Shrof ….

કોઈ મને બોલાવી રહ્યું હતું. કશુંક કહી રહ્યું હતું. આંખ થોડી વધુ ખુલી રહી હતી અને નજર સામે સાવ અજાણ્યા ચહેરા દેખાતા હતા. ચહેરા સિવાય પણ જ્યાં સુધી નજર જતી હતી ત્યાં કશુંય પરિચિત લાગ્યું નહીં. સાવ સફેદ રંગની દીવાલ..ઉપરની છત પરનો સફદ રંગનો પંખો! ના, આ તો કોઈ જુદી જગ્યાએ હું છું. મારા રૂમથી સાવ અલગ આ વાતાવરણ છે. નથી ખબર પડતી હું અહીં કેમ છું.

“વધારે વિચારવાથી મન પર ભાર અનુભવાયો. પ્રયત્નો કરવાના છોડી દીધા. જો કે એમ છોડી દેવાની પ્રકૃતિ મારી હતી જ નહીં, તેમ છતાં…

“અને આંખ બંધ રાખીને પડી રહ્યો..

“થોડી વાર પછી હાથ પર મેં એક સ્પર્શ અનુભવ્યો….હળવો…થોડો ઠંડો અને ઘણો જાણીતો સ્પર્શ…. પછી મારા કપાળ પર એ સ્પર્શનો લસરકો અડ્યો…કદાચ એ હાથ થોડો ધ્રુજતો હોય એવું લાગ્યું.

“કેમ છો? ઠીક લાગે છે ને?”

“આ તો જાણીતો અવાજ..છેલ્લા ૪૦ વર્ષથી સતત જે અવાજથી મારી સવાર પડતી એ જ અવાજ…. ઓહ તો તો એનો અર્થ કે સવાર પડી…. હાંશ ચાલો …હમણાં ચા અને છાપું બંને મળશે..”

“આ એ જ અવાજ જેણે ૪૦ વર્ષ પહેલાં મારા પ્રેમનો સ્વીકાર કરતાં કહ્યું હતું, “ હું તો તમને ક્યારની પ્રેમ કરતી હતી પણ એક તમે હતા, જેમને જરાય સમજણ પડતી નહોતી.”

“આ પ્રેમે મને મુલાયમ રેશમના કોશેટાની જેમ જાળવ્યો હતો. એણે પ્રેમ કર્યો હતો… પ્રેમથી મારા મિજાજ, મારી પ્રકૃતિને સાચવ્યા હતા. પ્રેમ તો મેં પણ કર્યો હતો એને…. અઢળક… અનહદ… કોણે કોને વધારે પ્રેમ કર્યો હતો એના લેખાજોખામાં ક્યારેય અમે ઉતર્યા નહોતા. બસ સરસ જીવન જીવ્યાં હતાં. અરે! જીવન જીવ્યાં હતાં એમ કેમ વિચારું છું… હજુય જીવી રહ્યાં છીએ..સરસ મઝાનું સુખી દાંપત્ય, સંતાનો, જે જીવન જીવી રહ્યાં છીએ એનો સંતોષ છે.

“શૂન્યમાંથી સર્જન કરવું સહેલું નહોતું પણ કર્યુ…પદ, પ્રતિષ્ઠા, બધું જ વિચાર્યું હતું એ ઈશ્વરકૃપાએ મળ્યું હતું અને એનોય સંતોષ છે.

“આ સંતોષ સૌથી મોટી વાત છે નહીં? જો કે  ફિલોસૉફી એવું કહે છે કે સંતોષ એટલે પ્રગતિનું પૂર્ણવિરામ. વાત કદાચ સાચી હોઈ શકે પણ જરા જુદી રીતે જોવાનું મને ગમે. મને એવું લાગતું કે જે કંઈ મળ્યું છે એનેય માણવા, જરા પાછું વાળીને જોવા માટે જરા અટકવું ખોટું નથી.

“ઓહ! તો હું ક્યાંક અટક્યો છું?

“લાગે છે આજે અવઢવની આંધીમાં હું અટક્યો છું. શરીર પરનાં વસ્ત્રોનો રંગ કેવો હશે એની તો ખબર નહોતી પડતી, પણ ચોક્કસ એ સાવ શ્યામ તો નહીં જ હોય. બંધ આંખે મારા અણગમતા શ્યામ રંગનાં વર્તુળ મારી આંખને ઘેરી વળે છે. કહે છે કે, આંખ બંધ કરીએ અને જે રંગોની આભા વર્તાય એ આપણાં સ્વાસ્થ્યનો સંકેત.

“જો કે હવે એ સંકેતથી કોઈ ફરક પડવાનો નથી એ આ ક્ષણે સમજાઈ રહ્યું છે.

“જીવનમાં અને જીવનનાં કેટકેટલા રંગો જોયા છે. રંગને ઓળખતો થયો ત્યારથી આ તબક્કે પહોંચ્યો એ સઘળા રંગ યાદ આવે છે. ધુળેટીનાં અબીલ-ગુલાલી રંગ,  ફાગણી બપોરે લચી રહેલા કેસૂડાનો રંગ, લાલ હિંગળોક, તપતા સૂર્યના અગનગોળા જેવા જાસુદનો રંગ. બા મંદિરે જતી ત્યારે છાબડી ભરીને એ જાસુદનાં ફૂલો લઈ જતી. ઝાડ પરથી જાસુદ ઉતારવા જતો ત્યારે ત્યાં વરસાદી રાત પછી ભરાયેલાં પાણીમાં મારાં પ્રતિબિંબની સાથે ઝીલાતા સૂર્યના આછી સોનેરી છાયાનો રંગ, બાની આંખોમાં છલકાતાં વાત્સલ્યનો રંગ.

“તરુણાવસ્થા પાર કરીને યુવાનીમાં પગ મૂકતા આંખોમાં છવાયેલો પ્રેમનો મેઘધનુષી રંગ. ત્યારે તો આંખ બંધ કરતાની સાથે પણ કેટલાં સુંદર રંગોના વર્તુળ સર્જાતાં!

“કેવા હતા એ રંગો? હા, યાદ આવ્યું. બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટમાંથી ઇસ્ટમેન કલર અને પછી ટેકનિકલરમાં તબદીલ થયેલી ફિલ્મો જેવા? કદાચ હા, અને પછી તો એ બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટની વાસ્તવિકતા ભૂલાતી ગઈ. રંગમેળવણીમાં વાત્સલ્યની સાથે એક નવો રંગ નિખર્યો. અને એ હતો અનુના પ્રેમનો ગુલાબી રંગ. અબીલગુલાલી રંગથી ગુલાબી રંગ સુધીની સફરમાં અવનવા રંગની છાયા પણ જોઈ. હંમેશાં એક ગીત મને બહુ ગમે છે,

“યે જીવન હૈ, ઇસ જીવનકા યહી હૈ, યહી હૈ રંગ રૂપ

થોડે ગમ હૈ..થોડી ખુશિયાં.. યહી હૈ છાંવ ધૂપ”

“સો રૂપિયાના પગારથી શરૂ થઈને સાત હજાર રૂપિયાના પગાર સુધી પહોંચતાં સપનાના રંગોની સાથે વાસ્તવિકતાના કેટલાય ભૂખરા રંગોની છાયા પણ ભળતી રહી. હા, પણ એમાં ક્યાંય મારા ન ગમતા કાળા રંગની છાયા તો નહોતી જ.  ત્યારે એ પણ સમજાતું કે સૂકી રેત અને ભીની રેતના રંગમાંય ફરક હોય છે.

“આ ભીની રેતના રંગ સાથે યાદ આવ્યાં મારા અને અનુનાં પગલાં. તીથલ ગયાં ત્યારે દરિયાકિનારે  સાંજ પડે ભીની રેતીમાં ચાલ્યાં એ પગલાંની છાપ મેં કેમેરામાં કેદ કરી છે. એ તસવીર જોઈ ત્યારે ભીની રેત અને કોરી રેત વચ્ચેનો ભેદ સમજાયો હતો.

“ફોટા પાડવાનો અને આલબમમાં સાચવવાનો મને ખૂબ શોખ. એ ભીની રેત પર મારાં પગલાંની સાથે ઉપસેલાં અનુના કોમળ પગલાંની છાપવાળી તસવીર તો મેં ફ્રેમમાં મઢાવી હતી.

“અરે, ખરા છો તમે તો. આવા ફોટાને તે કંઈ ફ્રેમમાં મઢાવાય!”

“તસવીર મઢેલી ફ્રેમ લઈને આવ્યો ત્યારે અનુ હસી પડી હતી.

“અનુને કેમ કરીને સમજાવું કે એ માત્ર ભીની માટીમાં પડેલી પગલાંની છાપ માત્ર નહોતી. કોરી કરકરી રેત જેવા જીવનમાં અનુના આગમનથી અનુભવેલી ભીની રેત જેવા મુલાયમ સ્પર્શની સંવેદના હતી.

“બાપાની સોલિસિટર તરીકેની સારી પ્રેક્ટિસના લીધે પૂરેપૂરી સાહ્યબી વચ્ચે ભણતર પૂરું થયું હતું. એ સમય હતો હિંદ છોડો આંદોલનનો, ૧૯૪૬ની અઝાદીની ચળવળનો અને ઉંમર હતી જોશની. એકવીસ વર્ષની ઉંમરે એમાં જોડાવાનું જોશ સૌને હતું. પ્રભાતફેરી, પિકેટિંગ અને નાના મોટા છમકલાંમાં સક્રિયપણે જોડાવું સૌને ગમતું. સાબરમતી આશ્રમે ભરાતી પ્રાર્થનાસભાઓમાં જવું એમાં શાન લાગતી.

“ત્યારે બા કહેતી કે, ભણીને પહેલાં નોકરી શોધ. નોકરી હશે તો કોક છોકરી મળશે. બાને ક્યાં ખબર હતી કે નોકરી મળે એ પહેલા જ છોકરી મળી ગઈ હતી. આઝાદીની ચળવળમાં અનેક લોકો જોડાયાં હતા, એમાં અનુ પણ ખરી. મિલની કિનારીવાળી સાડી સુરતાઉ સાડી. બે ચોટલામાં પણ એ સરસ જ દેખાતી.

“હજુ તો અનુને બા-બાપુ પાસે લઈ જઉં એ પહેલા બાપુ માંદા પડ્યા. કોઈ કારણ કે તારણ મળે એ પહેલા તો બાપુની આંખોનો ઉજાસ ચાલ્યો ગયો. અચાનક આવેલા અંધાપાના લીધે બાપુની નોકરી છૂટી. કૉલેજ પૂરી થઈ અને મારી નોકરી શરૂ થાય ત્યાં સુધીના વચગાળામાં ચાર ચોપડી ભણેલી બા પાસે જે કંઈ હતું એ ખપાવ્યું. 

“દશા બદલાતાં દિશા બદલવી પડી. માભોમ કરતાં માબાપુ તરફની જવાબદારીનું પલ્લું નમ્યું. આંદોલનના રસ્તા છોડીને આવકના રસ્તે વળ્યો. 

“અનુને મળવાની દિશા પણ બંધ થઈ. પણ અનુ જેનું નામ. એણે મારા જીવનની બધી દિશાઓ ખોલી નાખી. ગર્ભશ્રીમંત,ગાંધીરંગે રંગાયેલા છતાં પરંપરાગત, રૂઢિચુસ્ત પરિવારની અનુને ખબર હતી કે એના આંતરજ્ઞાતિય લગ્નને કોઈ કાળે મંજૂરી નહીં મળે.

“મારી ગેરહાજરીમાં જ આવીને બા-બાપુને મળી.

“પહેરેલાં કપડે આવીશ બા, રાખશોને મને?” બા-બાપુએ અનુના માથે હાથ મૂકી આશીર્વાદ દીધાં.

“એક દિવસ પૂરતું પિકેટિંગ છોડીને હાજર રહેલા ચાર મિત્રોની હાજરીમાં સાત ફેરા લીધા ત્યારે પણ મિલની કિનારીવાળી જ સુરતાઉ સાડી અનુએ પહેરી હતી. પણ હા, એ દિવસે સાડીની કિનાર અને પાલવનો રંગ લાલ હતો.

“પોંખતી વખતે બાએ બચતમાં રહેલી બે સોનાની બંગડી અનુના હાથે પહેરાવી અને બાપાનો હાથ પકડીને અનુના માથે આશીર્વાદની જેમ મૂકાવડાવ્યો ત્યારે અનુ માત્ર એટલું જ બોલી, “ આજથી તમે મારા પણ મા-બાપુ.”

“બા-બાપુની મંજૂરી લઈને અનુએ પણ નોકરી શોધી લીધી. હવે બંનેની નોકરીના લીધે ઘરમાં તાણ ઓછી થઈ. અનુ ભારે હિંમતવાળી તો ખરી હોં… જ્યારે માથે ઓઢીને આમાન્યા જાળવવાનો રિવાજ હતો ત્યારેય અનુ સાઇકલ લઈને નીકળતી.

“પોળમાંથી એ પસાર થતી ત્યારે કોકની આંખમાં આશ્ચર્ય તો કોકની આંખમાં અહોભાવ છલકાતો હું જોતો ત્યારે હું ભારે પોરસાતો.

“નોકરીની સાથે સાથે અનુ બાપાના અંધાપાની લાકડી બની. જાણે મારો સઘળો ભાર એનો જ હોય એમ સ્નેહપૂર્વક અનુએ પોતાના માથે લઈ લીધો.

“બાપા વિદાય થયા ત્યારે આઘાતથી લકવા મારી ગયેલાં બાનાં જડ તનને ટેકોય અનુ બની. જે દિવસે ચેતના વગરના ખોળિયાંમાંથી બાનો આત્મા ચાલી નીકળ્યો એ દિવસે જાણે અનુ અનાથ બનીને ગઈ હોય એવું એને લાગ્યું. કોણ કહે છે કે લોહીનો સંબંધ જ સાચો? અનુ સાચી લાગણીનાં સંબંધ જીવી હતી. 

“જો કે સમય જતાં અનુના મા-જીકાકાએ અમારાં લગ્ન સંબંધને સ્વીકારી લીધો હતો ખરો.

“અમે બેમાંથી ચાર થયાં. ઘરમાં બે દીકરીઓનાં પગલે રૂમઝૂમતાં લક્ષ્મીદેવી પણ અમારાં સંસારમાં આવ્યાં. હવે અનુ સાઇકલના બદલે સાઇકલ રિક્ષામાં નોકરીએ જતી. પોળનાં ઘરમાંથી સોસાયટીઓમાં વિકસી રહેલાં શહેર તરફ અમે પ્રયાણ કર્યુ.  એ પછી તો ગાડી આવી.

“જીવનની કોઈ પણ પ્રથમ ઘટના મારી ડાયરીનાં પાનાં પર તારીખ-વાર અને સમય સાથે ટપકાવવાનું મને ગમે એટલું જ નહીં આ બધી ઘટનાઓની સ્મૃતિની તસવીરોને મેં આલબમનાં પાનાં પર સાચવી છે.

“કાળાં પૂંઠાના આલબમનાં પાનાં પર જડાયેલી એ સ્મૃતિઓ આજે આ બંધ પોપચાંની અંદર સળવળી રહી છે.

“ઓહ, કોને કહું આ બધી વાત! અનુને? પણ અનુ તો તસવીરો કરતાં અમે સાચે જ ખૂબ આનંદપૂર્વક જીવ્યાં એ જીવનને વધુ ચાહે છે. મને ચાહે છે.

“કેટલાય આલબમ બનાવ્યાં પણ એક આલબમ એવું કે જેમાં અમારાં લગ્નની તસવીરથી શરૂ થઈને માત્ર અમારી જીવનયાત્રાની જ તસવીરો છે જેનું છેલ્લું પાનું કોરું રાખ્યું છે.

“મને ખબર નથી કે હવે અમારો સાથ ક્યાં સુધી છે. હું નહીં હોઉં ત્યારે અનુનું શું થશે એ વિચારે હૃદયમાં એક સબાકો, એક સણકો ઊઠે છે. અસહ્ય પીડા થઈ રહી છે. શૂળ જેવી વેદના…..શ્વાસ લેવાનો તરફડાટ…અને હવે તો શ્વાસ રૂંધાઈ રહ્યો છે.

“હાથ લંબાવું છું કદાચ અનુના હાથનો સ્પર્શ….

“અનુ, ઓ…..અનુ….

“નજર સામે આલબમનું એ છેલ્લું કોરું પાનું દેખાય છે. છેલ્લી તસવીર કોની હશે અને કોણ મૂકશે એની માથાકૂટ અમારી વચ્ચે ચાલતી.

“જો કે તસવીરો તો મને જ ગમે છે. અનુને તો જીવન…

“તો પછી ભલે એમ જ થાઓ. એ છેલ્લાં કોરાં પાનાં પર મારી તસવીર સ્મૃતિ બનીને સચવાઈ રહેતી…. અને હું મને તથાસ્તુ કહું છું..”

****

‘આઇ એમ હોમલેસ’ – (દિવ્યભાસ્કરનાં રંગત-સંગત પૂર્તિ વિભાગમાં પબ્લિશ )

‘આઇ એમ હોમલેસ’ – (દિવ્યભાસ્કરનાં રંગત-સંગત પૂર્તિ વિભાગમાં પબ્લિશ )

ડિંગ ડોંગ.. ડિંગ ડોંગ.. આશરે સાંજના સાત વાગ્યાના સુમારે ઘરનો ડોર બેલ રણક્યો.

જાન્યુઆરી  મહિનાની એ કારમી ઠંડીના દિવસો હતા. સાંજના સાડા ચાર વાગ્યાથી જ અંધકાર એનો અડ્ડો જમાવી દેતો. સૂસવાટા મારતા બર્ફીલા પવનમાં આવા સમયે કોણ ઘરની બહાર નીકળે?

બે ઘડી તો એમ જ થયું કે કદાચ ભણકારો થયો હશે પણ ફરી એક વાર બેલ વાગ્યો. “

હું બારણું ખોલવા જઉં તે પહેલાં કામ કરતાં કરતાં રાઇટિંગ ડેસ્ક પરથી ઊભા થઈને અનુજાએ બારણું ખોલ્યું.

“Can I talk to home owner?”

આશરે પાંસઠ વર્ષેની ઉંમર, સહેજ શ્યામળો પણ હસમુખો ચહેરો જોઈને એ ભારતીય હશે એ સમજાય એવું હતું. અંગ્રેજી બોલવા મથતા આગંતુકની બોલીમાં દક્ષિણ ભારત તરફની છાંટ હતી.

“યસ, યુ આર ટોકિંગ ટુ હોમ ઑનર..” અનુજાએ સલુકાઈથી જવાબ આપ્યો. સાથે એ ભાઈને અંદર આવી શકે એ માટે બારણાંમાંથી થોડું ખસીને જગ્યા કરી.

કદાચ નજર સામે ઊભેલી, સાવ નાજુક અને નાનકડી દેખાતી લાગતી અનુજાને જોઈને એ કોઈ કૉલેજમાં ભણતી છોકરી હશે એમ માનીને આગંતુકે એને અન્ય કોઈ વડીલ સાથે વાત કરવાના હેતુથી ફરી યાદ દેવડાવ્યું કે એને હોમ ઓનર સાથે વાત કરવી છે. વાત કરવી કે કેમ એની અવઢવ અનુભવતા એ ભાઈએ સહેજ સમય લીધો એટલામાં તો , “કોણ આવ્યું છે અનુજા?” પૂછતી હું પણ મેઇન ડોર સુધી આવી.

“આઇ એમ રાજન.” મને અને અનુજાને ગુજરાતીમાં વાત કરતાં સાંભળીને આગંતુકે પોતાની ઓળખાણ આપતાં અમારી સામે જોઈને જવાબ આપ્યો.

“આપ ગુજરાત સે હો? મૈં વૈસે તો ચેન્નાઈકા હું પર બહોત સાલો તક મેરા નોકરી બડૌદામેં થા તો મૈં ભી તોડી (થોડી) બહોત હિંદી ઔર ગુજરાતી બોલ લેતા હું. ક્યા મૈ આપ કા તોડા(થોડા) સમય લે સકતા હું?”

“હાં…હાં… આઈએ.” કહીને અનુજાએ મેઇન ડોરની ડાબી તરફના લિવિંગરૂમ તરફ આંગળી ચીંધી અને પોતે પણ એ તરફ આગળ વધી.

લિવિંગરૂમમાં ગોઠવાયા પછી રાજનભાઈએ હેન્ડ ગ્લૉવ્સ ઉતારીને બે હાથ ઘસીને હાથમાં ઉષ્મા મેળવવા પ્રયાસ કર્યો. બહાર નીકળે તો ગાત્રો ગળી જાય એવી ઠંડી હતી. આવી ઠંડીમાં આ ભાઈ કેમ આવ્યા હશે એની વિમાસણ તો થતી જ હતી. જરા વારે ઊંડો શ્વાસ લઈને રાજનભાઈએ પોતાના આવા કસમયે આવવાનું કારણ દર્શાવ્યું.

વાત જાણે એમ હતી કે અહીંથી ક્યારેક પસાર થતા હશે ત્યારે આ ભાઈએ ક્યારેક ઘરની બહાર અમને ઊભેલાં જોયાં હશે એટલે આ ઘરમાં કોઈ ઇન્ડિયન રહે છે એવી એમની ધારણા હતી.

એમણે આ કટાણાંના આગમનનો હેતુ જણાવતા કહ્યું કે, આ સમયે ઘર પાસેથી પસાર થતા હતા ત્યારે બારીના વૅનિશિંગ બ્લાઇન્ડ વચ્ચેથી રેલાતા પ્રકાશમાં ઑફિસ ડેસ્ક પર બેસીને કોઈ કામ કરી રહ્યું છે એવું એમને બહારથી લાગ્યું એટલે થોડા સંકોચ સાથે પણ આવવાની હિંમત કરી.

“મૈં રાજન ઔર મેરા એક બેટા હૈ જગથ. યહાં ઉસે ‘J’ કહેતે હૈ. જગથ ડૉક્ટર હૈ ઔર યહાં દસ સાલ સે ટાઉન પ્રાઇમરી કેર કે સાથ કામ કરતા હૈ.”

એમની વાત જેમ જેમ આગળ વધતી ગઈ એમ અમને એમના આગમનનો હેતુ સમજાયો.

રાજનભાઈનો દીકરો ટાઉન ઇલેક્શનમાં ઊભો રહ્યો હતો. એક કૅંડિડેટના પિતા તરીકે એમણે જગથને વોટ આપવા અમને વિનંતી કરી. બીજા દિવસે આવીને ઉમેદવારોના નામ અને તસવીરવાળું પેમ્ફ્લેટ આપી જશે એમ કહીને ઊભા થતા થતા ઘરની બહાર ‘J’-(જગથ)ના નામનું બોર્ડ મૂકવાની રજા માંગી.

આ પરિવારના સૌ સદસ્યો જગથને જરૂર વોટ આપશે એવી ખાતરી અનુજાએ રાજનભાઈને આપી.

બીજા દિવસે વોક વે પર આવતાજતા લોકોની નજરે પડે પણ, નડે નહીં એવી રીતે દીકરાના નામનું બોર્ડ પણ રાજનભાઈ મૂકી ગયા.

એ પછી તો ઇલેક્શન આવે ત્યાં સુધી જેટલી વાર ઘર પાસેથી પસાર થાય અને જો કોઈ બહાર હોય ત્યારે વાત કરવા ઊભા રહેતા અને દીકરાને વોટ આપવાની વિનંતી કરતા.  

આટલા સમયની અલપઝલપ મુલાકાતો દરમ્યાન રાજનભાઈની વાતો પરથી અમને સમજાયું કે જગથ એમનો એક માત્ર દીકરો છે. જગથ ભણીને અમેરિકા સેટલ થયો ત્યારથી રાજનભાઈ એની સાથે જ રહેવા આવી ગયા. પોતે ભણ્યા નહોતા પણ જગથને ડૉકટર બનાવી શકવાનો આનંદ અને ગૌરવ એમની વાતોમાં સતત છલકાતા.

ઇલેક્શન નજીક આવતું હતું.

એક સાંજે ટાઉનના ટ્રાફિક સિગ્નલ પાસે રાજનભાઈને ઊભેલા જોયા. શિયાળાની કડકડતી ઠંડી, સનનન વિંઝાતા વાયરામાં હાથમાં ફરફરતું મોટું હોર્ડિંગ પકડીને એ ઊભા હતા. હોર્ડિંગ પર જગથનો ફોટો અને વોટ ફોર ‘J’-જગથ લખેલું હતું. ત્યારે એ જોઈને તો સાચે જ એમ થયું કે દીકરા માટે આટલો સ્નેહ અને સન્માન ધરાવતા પિતા મળ્યા એ જગથ કેટલો બડભાગી!

એ પછી તો ઇલેક્શનનો દિવસ આવ્યો. અમે સૌ જગથને વોટ આપી આવ્યા. થોડા સમય પછી પરિણામ આવ્યું ત્યારે ફરી એક વાર રાજનભાઈ મળ્યાં. અત્યંત અફસોસથી એમણે જણાવ્યું કે જગથની સાથે ઊભેલા કૅંડિડેટ્સમાંથી એને સૌથી ઓછા વોટ મળ્યા હતા.

જાતિભેદને લઈને જ આમ બન્યું હશે, અમેરિકનોએ તો અમેરિકનોને જ વોટ આપ્યા હશે એમ એમનું કહેવું હતું. સાચું ખોટું રામ જાણે કે રાજનભાઈ પણ એ કહેતા હતા કે જેમ અમેરિકનોએ અમેરિકને ટેકો આપ્યો એમ એક ઇન્ડિયને કોઈ ઇન્ડિયને ટેકો ન આપ્યો. આ વાતનો રોષ એમના અવાજમાં સતત છલકાતો હતો.

જો કે અમારું મન અને માંહ્યલો તો સાક્ષી છે કે અમે  જગથને વોટ આપ્યો હતો. એ વાતની તો રાજનભાઈને પણ ખાતરી હતી એટલે અમે તો એમની ગુડ બુકમાં હતાં.

એ પછી પણ રાજનભાઈ ઘર પાસેથી પસાર થાય ત્યારે જો અમે બહાર ઊભાં હોઈએ તો ઘડીબેઘડી ઊભા રહેતા. હવે એમની વાતોમાંથી જાણે જોમ ઓસરી રહ્યું હતું.

કેલેન્ડરનાં એક પછી એક પાનાં બદલાતાં જતાં હતાં. વાર, તારીખ, મહિનાઓ બદલાતા ગયા અને વર્ષ પણ.. અને આવ્યું ૨૦૨૦નું કપરું વર્ષ. લગભગ ૨૦ માર્ચથી અમેરિકામાં બધું શટ ડાઉન થવા માંડ્યું હતું.

કોવિડ કેરનો કોરડો સમસમ કરતો વિંઝાતો હતો. કેટલાય લોકો એનો ભોગ બન્યાં એના આંકડા સમાચારોમાં જોતાં, ટી.વી પર સાંભળતાં. લૉક ડાઉનના લીધે સતત ટ્રાફિકના લીધે ધમધમતા રસ્તાઓ પર પ્રમાણમાં સૂનકાર છવાયેલો રહેતો. હા, અવારનવાર કાન અને કાળજાને વીંધી નાખતી એમ્બ્યુલન્સની સાયરન સંભળાતી. ટી.વી પર પીપીઇ કિટ પહેરીને ઇમર્જન્સી સેવાઓ આપતા ડૉક્ટર, નર્સ, પ્લાસ્ટિકના કવરમાં લપેટાયેલા મૃતદેહોના ખડકલા જોવામાં આવતા ત્યારે વિચાર આવતો કે, કોનો વાંક, કોની ભૂલ અને કોને અને કેટલાંને સજા?

વિશ્વભરમાં અણદીઠા આતંકીનાં ખપ્પરમાં કોણ જાણે કેટલાય હોમાયા હતાં એમાં ડૉક્ટરો કે નર્સ પણ ક્યાં બાકાત હતાં?   

હમણાં કેટલાક સમયથી રાજનભાઈને અમસ્તાય ચાલવા નીકળતા કે ગાડીમાં પસાર થતા જોયા નહોતા.

ખોટો વિચાર કે અઘટિત કલ્પના કરતાં મન અચકાતું હતું.

પણ…..પણ….

હમણાં જ સિટિ ડાઉન ટાઉનમાંથી પસાર થતાં હતાં ત્યાં ક્રોસરોડ પર રાજનભાઈને હાથમાં બોર્ડ લઈને ઊભેલા જોયા.

ઘરના રસ્તા પરથી પસાર થતા ત્યારે રાજનભાઈ ઘડીભર ઊભા રહેતા. પણ આજે આમ એમને રસ્તા પર ઊભેલા જોઈને ઊભા રહેવાની અમારી હિંમત નહોતી.

કારણ…

એક દિવસ જે વ્યક્તિને દીકરાને વોટ આપવાનું હોર્ડિંગ લઈને ઊભા રહેલા જોયા હતા એમના હાથમાં આજે જે બોર્ડ હતું એની પર લખેલું હતું…..

‘I am homeless…’

રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ- પ્રકરણ ૨/ રાજુલ કૌશિક

આન્યા….

આ જ તો એક નામ હતુ  જેણે માત્ર વર્તમાનમાં જ જીવતી મૃણાલને એના ભૂતકાળ સાથે જોડી રાખી હતી. નહીંતર તો મૃણાલે પોતાના જીવનનો જે ખરેખર ભવ્ય હતો એ ભૂતકાળના આખા ટુકડાને પોતાના અસ્તિત્વથી અલગ કરી નાખ્યો હોત.

આજે મૃણાલની આંખોમાં ઉંઘનુ નામો-નિશાન નહોતુ. ક્યાંથી હોય?  સત્તર વર્ષોથી ઊંઘતાં-જાગતાં એક માત્ર સ્વપ્નું જોયું હતું, આન્યાનું. એ આન્યાએ આજે એને, એની માને યાદ કરી હતી. આન્યાના  એકવીસમા જન્મ દિવસે એણે આન્યાને જન્મદિનની મુબારકબાદી આપવા ફોન કર્યો હતો ત્યારે પણ ક્યાં આન્યા સાથે વાત થઈ શકી હતી? અરે આન્યાને જે રીતે છોડીને નીકળવું પડ્યું હતું એ પછી પણ  ક્યારેય એ આન્યા સુધી પહોંચી શકી જ નહોતી. કહો કે એને પહોંચવા દેવામાં આવી જ નહોતી. 

શેઠ પરિવાર સાથે જે દિવસ, જે ક્ષણથી સંબંધ મરી પરવાર્યો હતો એ જ ક્ષણથી આજ દિવસ સુધી એની ઓળખ મૃણાલ શેઠના બદલે માત્ર મૃણાલ બની રહી હતી.

કાશ એ આન્યાને કહી શકી હોત કે એની મમ્મી એની દીકરીને કેટલી હદે પ્રેમ કરે છે. એ આન્યાને કહી શકી હોત કે આન્યા વગર એ અધૂરી છે. આ ચિત્રો, આ રંગો આન્યા વગર ફીક્કા છે. કદાચ આન્યાને એવું જ કહેવામાં આવ્યું હશે કે એની મા એની દીકરી કરતાં ય એની કૅરિઅરને વધારે મહત્વ આપે છે અને એટલે જ એ નાનકડી આન્યાને છોડીને જતી રહી છે. ક્યારેક એને ધિક્કાર થઈ આવતો પોતાની જાત પર. ક્યારેક એને ધિક્કાર થઈ આવતો એના આ પેન્ટિંગ્સ પર જેના લીધે એને એની આન્યાથી વિખૂટી પાડી દેવામાં આવી હતી. અરે ! એક વાર પણ જો કૈરવે એને પ્રેમથી આ બધુ છોડી દેવા કહ્યું હોત તો એણે છોડી દીધું હોત. પણ ના કૈરવે તો મૃણાલને પ્રેમથી કહેવાની વાત તો દૂર રહી મૃણાલના અસ્તિત્વને જ તરછોડી દીધું હતું.

એ ઘર,એ વર સાથેનો સંબંધ ક્ષત-વિક્ષત થઈ ગયો હતો. આન્યાથી પણ એને વિખૂટી પાડી દેવામાં આવી પરંતુ એ આન્યાથી ક્યારેય પોતાની જાતને  જુદી કરી શકી જ નહોતી. એનાં એક એક કણમાં આન્યા ધબકતી જ રહી. એનાં કલ્પના જગતમાં આન્યા ઉછરતી રહી.

આન્યાને છેલ્લે જોઈ એ દિવસની આન્યાનો લેમિનેટ કરેલો વિશાળ સ્કેચ આજે ય મૃણાલના બેડરૂમમાં મૃણાલ સામે હસતો રહેતો. સવારે ગુડ મોર્નિગ આન્યા અને રાત્રે ગુડ નાઇટ આન્યા કહેવા સિવાય બીજી ઘણી બધી વાતો એ આન્યાની તસ્વીર સાથે કર્યા કરતી. એ આન્યા આજે એને રૂબરુ મળવાની છે એ ઉત્તેજનાથી મૃણાલના પગ જમીન પર ઠરતા નહોતા. શરીરમાં વહેતું લોહી જાણે એની નસો ફાડીને બહાર ધસી આવવા માંગતુ હોય એટલો વેગ એ અનુભવી શકતી હતી. આન્યાના વિચારોમાં રત એની જાગતી આંખો ક્યારે સપનામાં સરી પડી એની મૃણાલને સુધ સુદ્ધાં ન રહી. સપનાની આંગળીએ એ વર્તમાનમાંથી ક્યારે ભૂતકાળ સુધી પહોંચી ગઈ?

આન્યા વગરના પ્રત્યેક દિવસ પણ આન્યામય જ બની રહ્યા હતા ને! મૃણાલની આંગળી પકડીને ચાલતા શીખેલી નાનકડી આન્યા, મમ્મા કહીને દોડી આવતી આન્યા, ક્યારેક મમ્માથી રીસાઈને ફુગ્ગા જેવા ગાલ ફુલાવીને બેસી રહેતી આન્યા, કેન્ડી માટે કકળાટ કરતી આન્યા, ક્યારેક ડૅડીના ગુસ્સાથી ડરીને સહેમી રહેલી આન્યા તો ક્યારેક ડૅડી સાથે રીસાયેલી મમ્માને મનાવતી, મમ્માની આંખમાંથી વહેતા આંસુ લૂંછતી આન્યા.

આન્યાને દૂધ બહુ વહાલું.  જરાક નવરી પડે એટલે “આઇ વૉન્ટ હોટ બોર્નવિટ્ટા” કહીને ઊભી રહી જતી. એ બોર્નવિટાને બોર્નવિટ્ટા કહેતી. આન્યા ચાલતા શીખી એનાં કરતાં બોલતાં વહેલું શીખી હતી. નવું નવું ચાલતાં શીખેલી આન્યા શરૂ શરૂમાં કેટલીય વાર પડી જતી. ભેંકડો તાણીને રડતી આન્યાના હાથમાં હોટ બોર્નવિટાનો કપ પકડાવો એટલે એનું રડવાનું, એના પડવા કે વાગવાની ફરિયાદ ક્યાંય ગાયબ.

સરસ મઝાના ક્રેપનાં ફ્રોક નીચે આન્યાને બક્રમ પહેરાવીને જોયા કરતી મૃણાલને આન્યા બેલે ડાન્સર જેવી લાગતી અને ઉમળકાભેર એને તેડી લેતી. સ્કાય બ્લ્યુ કલરમાં મૃણાલને આન્યા આસમાનની પરી લાગતી. તો બેબી પિંક કલરમાં આન્યા એને ગુલાબના ગોટા જેવી લાગતી.

આન્યા ….આન્યા….આન્યા …..ચારે બાજુથી આન્યાના નામની ગુંજ એને સભળાતી રહી. મમ્મા સાથે આન્યાને હાઇડ એન્ડ સીક રમવાનું ખૂબ ગમતું. મમ્માએ વન ટુ ટેન નહીં વન ટુ હન્ડ્રેડ કાઉન્ટ કરવાના…અને આન્યા સંતાઈ જતી. મૃણાલ બૂમ મારતી “આન્યા” અને ભોળુકડી આન્યા “ યેસ મમ્મા” જવાબ આપી દેતી. એ આન્યા આજ સુધી મૃણાલની એક પણ બૂમ સાંભળી શકી નહોતી. અથવા કહો કે મૃણાલની બૂમ આન્યા સુધી પહોંચવા જ દેવામાં આવી નહોતી. આન્યા વગર એ કેટલુ ઝૂરી હતી?

નવજાત આન્યાની નાનકડી પોચી રૂ જેવી ગુલાબી હથેલી અને એવા જ ગુલાબી ગોટા જેવી પાનીઓ મૃણાલનાં અંગને સ્પર્શતી ત્યારે મૃણાલનું માતૃત્વ ધન્ય બની જતું. ભાખોડિયાં ભરતી આન્યાના નાજુક ઢીંચણ છોલાઈ ન જાય એના માટે ય એ કેટલી કાળજી રાખતી? આન્યા માટેનો બેબી રૂમ હોવા છતાં ક્યારેય એણે આન્યાને પોતાનાથી અલગ સુવડાવી નહોતી એ આન્યા આજે એનાથી કેટલાય વર્ષો આમ અલગ રહી? એ કેવી રીતે રહી શકી હશે?

કેટકેટલા સ્વરૂપો હતા આન્યાના જે આજે ય મૃણાલની યાદોમાં અકબંધ હતાં! મનોમન મૃણાલ કહેતી પણ ખરી કે યાદો એની હોય જેને તમે ભૂલ્યા હો. આન્યાને ભૂલવી એટલે તો જાતને ભૂલવી. કવચ કુંડળ ઉતારતા લોહીલુહાણ કર્ણ કરતાય વસમી દશા હતી જે વખતે આન્યાને જાત સાથે અળગી કરવી પડી હતી. મૃણાલનાં જીવનનો સૌથી વસમો દિવસ હતો એ જેના ઉઝરડામાંથી આજે ય એટલુ લોહી ઝમતુ રહ્યું હતું.

કોઈ એક એવી કડી રહી નહોતી જે એની આન્યાને એની મમ્મા સુધી લઈ આવે. કેટલીય વાર મૃણાલને વિચાર આવતો કે આન્યા એને યાદ કરતી હશે? આન્યા એની મમ્મા માટે શું વિચારતી હશે? આન્યાનાં મનમાં મમ્માની છબી કેવી રહી હશે? કોણ એને સત્ય હકિકત સમજાવશે કે મમ્મા માટે આન્યાથી વધીને દુનિયામાં બીજુ કશું જ નહોતું. ઘણીવાર એ પોતાની જાતને ઝંઝોડી નાખતી અને પૂછતી, કેમ આમ બન્યુ? એની એવી તો કઈ મોટી ભૂલ હતી જેની એને આજીવન સજા મળી હતી?

ઓ ભગવાન! શા માટે શા માટે આવુ એની સાથે બન્યું?  

આન્યા મૃણાલ-૧ /રાજુલ કૌશિક

આન્યા મૃણાલ

મૃણાલ…..એટલે કમળની દાંડી. મૃણાલ એટલે ઉદાર, ખુશખુશાલ, નસીબદાર, સક્રિય.. કેટકેટલા અર્થ મૃણાલ શબ્દના!

આપણી મૃણાલ પણ છે તો એવી જ નાજુક પ્રકૃતિની કોમળ છતાં કમળ જેવાં ફૂલને ધારણ કરવાની સ્થિરતાવાળી. મૃણાલ, એનાં નામ સાથે સંકળાયેલા એક અર્થને સાર્થક કરે એવી ઉદાર અને સક્રિય પણ ખરી જ. ધરતીના આ પટ પર જન્મ લેનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિ પોતાનું નસીબ લઈને આવે છે. મૃણાલ પણ જન્મી છે પોતાનું નસીબ લઈને, હવે એનાં ભાગ્યમાં શું લખાયેલું છે એનાથી તો એ પણ આપણી જેમ જ અજાણ છે.

કહે છે ને કે, સૌનાં જન્મના છઠ્ઠા દિવસે વિધાતા આવીને કંકુ અક્ષરે લેખ લખી જાય છે. વિધિના ચોપડાનું પાનું ખૂલતું જશે એમ મૃણાલ માટે શું લેખ લખાયા છે એ એની સાથે આપણે પણ વાંચીશુ ‘આન્યા મૃણાલ’ નવલકથાનાં પ્રત્યેક પ્રકરણે.  

આન્યા મૃણાલ -પ્રકરણ -૧/ રાજુલ કૌશિક

મૃણાલને મુંબઈની સવાર આજ સુધી ક્યારેય આટલી સુંદર , આટલી ખુશનુમા લાગી જ નહોતી. કેટલા વર્ષો આમ ગાળ્યાં? ૧૭ વર્ષ ,૭ મહિના અને સાત દિવસ . કોઈએ પુછ્યુ હોત તો મૃણાલ હજુ પણ વધુ ચોક્કસ જવાબ આપી શકી હોત. એની પાસે આ ૧૭ વર્ષ, ૭ મહિના અને બરાબર ૭  દિવસના જ નહીં પણ પ્રત્યેક મિનિટ પ્રત્યેક ક્ષણનો પણ હિસાબ હતો.

આટલો સમય એ મરી મરીને જીવી હતી .આ સમયને જીવ્યો કેવી રીતે કહી શકાય? એ ક્ષણે ક્ષણ તુટતી જતી હતી અને તેમ છતાં ફરી એક વાર ફીનિક્સ પંખીની જેમ બળી ઝળી ગયેલા સંસારની રાખમાંથી પાંખો ફફડાવીને ઉભી થવા મથતી હતી.

શું નહોતું એની પાસે? નામ હતું. મૃણાલ એક એવું નામ જેની આગવી ઓળખ હતી. કલાની દુનિયામાં મૃણાલનું નામ ઇજ્જતથી લેવાતું. મુંબઈનાં કોઈપણ વૈભવી નિવાસમાં મૃણાલનાં પેન્ટિંગ્સ, કૉલાજ કે એન્લાર્જ કરેલા પિક્ચર્સ હોવા એ કોઈપણ ઘર કે ઓફિસની શાન કહેવાતાં.  આટલા વર્ષોમાં એ એવી ઊંચાઈને આંબી શકી હતી જેની કોઈપણ કલાકારને ખેવના હોય. પણ બસ  એ એક નામ માત્ર હતુ જેની આગળ પાછળ બીજી કોઇ ઓળખ નહોતી. કોઇપણ કલ્ચરલ ઇવેન્ટ સુધી જ એની હાજરી રહેતી . એ ઇવેન્ટ પૂરો થય પછીની લેટ નાઇટ પાર્ટીમાં કોઈએ મૃણાલને જોઈ નહોતી. લેટ નાઇટ પાર્ટી તો દૂરની વાત મૃણાલને કોઈ અંગત કહેવાય એવું મિત્ર વર્તુળ કે અંગત કહી શકાય એવી અંતરંગ વ્યક્તિ પણ નહોતી જેની સાથે એ પોતાના મનની વાત હળવી કરી શકે અથવા કહો કે એને એવુ કશું જ કરવું પણ નહોતું નહીંતર મૃણાલ માટે તો મુંબઈ એના હાથ ફેલાવીને મૃણાલને સમાવી લેવા બેઠું હતું. મૃણાલને પ્રોફેશનલી ઓળખતી વ્યક્તિઓ માટે  એ કોયડા સમાન હતી. કામ પૂરતી વાત કરી લેતી મૃણાલ એનું કામ, એનાં એસાઇનમેન્ટ  પરત્વે જેટલી કમિટેડ હતી એટલી કામ પત્યાં પછી નિરસ બની જતી. કોઈપણ આર્ટ ગેલેરી પર મળેલી મૃણાલનું વ્યક્તિત્વ અલગ રહેતું. એક કલાકાર તરીકે એ ખૂબ સાલસ હતી, નમ્ર હતી. કોઈપણ જાતના આડંબર વગર મળતી મૃણાલ એક વ્યક્તિ તરીકે કોઈને પણ અભિમાની લાગે એટલી અકકડ અને અતડી બની જતી.

મૃણાલની દુનિયામાં એ માત્ર એકલી જ હતી. આવું નામ, આવી શોહરત પછી પણ એ એકલી જ હતી. એક કોશેટામાં એણે જાતને પૂરી દીધી હતી. જાતને સંકોરી લીધી હતી. મુંબઈ વર્લી સી ફેસ પરના એના અદ્યતન સ્ટુડિયો એપાર્ટમેન્ટમાં જ એની દુનિયા શરૂ થઈને સમાપ્ત થતી હતી. આ સ્ટુડિયો એપાર્ટમેન્ટ જ એનું ઘર, એનું કલાવિશ્વ હતું જ્યાં એ વસતી હતી, શ્વસતી હતી.

કામ સિવાય એણે કોઈને એની નજીક આવવાનો, એનાં સૂનાં જીવનમાં ડોકિયું કરવાનો હક આપ્યો નહોતો. એના પેન્ટિંગ્સ જેટલા જીવંત હતા એટલી જ એ શુષ્ક હતી. કૉલાજમાં જેટલા રંગો એ ભરી દેતી એટલી બેરંગ એની દુનિયા હતી.  એના ફોટોગ્રાફ્સ જેટલા બોલકા હતા એટલી જ એ ચૂપ રહેતી.

પણ આજે એની એ ચુપકીદી, એની શુષ્કતા, એનું એ બેરંગીપણુ ક્યાંય ખરી ગયું હતું. સવારે રોજની જેમ એ ઊઠી પણ ના એ આખી રાત સૂતી જ ક્યાં હતી તો એને સવારે ઊઠી કહેવાય?  ગઈકાલે આથમતી સાંજે એના ઘરનો ફોન રણક્યો હતો “મા હું આન્યા, મારે તમને મળવુ છે.” અને આથમતી સાંજ સલુણી બની ગઈ હતી. અચાનક જ એના પેન્ટિંગના કલર ઘરમાં જાણે રેલાઈ ગયા હતા. વર્લી સી ફેસ પર આથમતા સૂર્યની લાલિમા ચારેકોર ફેલાઈ ગઈ હતી. મૃણાલ જીવંત બની ગઈ. આટલા વર્ષોની થીજી ગયેલી સંવેદનઓને જાણે સંજીવનીનો સ્પર્શ મળ્યો અને એના રોમરોમ ઝંકૃત થઈ ઉઠ્યા. કદાચ આ એક જ નામ હતુ જેણે મૃણાલને જીવી જવા, જીવન સામે ટકી જવાનું મનોબળ પૂરુ પાડ્યું હતું. મૃણાલનાં અસ્તિત્વનો એક એવો અંશ હતો જેનાથી આજે આખેઆખી મૃણાલનું અસ્તિત્વ હતું.

રાજુલ કૌશિક

બોબ જેસન – (ગુજરાત સમાચારમાં પ્રસિદ્ધ વાર્તા)

બોબ જેસન એનું નામ.

 બોબ .. એટલે ડોગવુડ ફોરેસ્ટ સીનિઅર સિટીઝન હોમની એક જીવંત લાશ.

 સૌ કોઈના મનમાં વૃદ્ધાશ્રમનું હંમેશા થોડું વરવું ચિત્ર અંકિત થયેલું હોય છે. પણ ઍટલાન્ટાના ડનવુડી એરીઆના આ ડોગવુડ ફોરેસ્ટ સીનિઅર હોમની મુલાકાતે આજ સુધી અંકિત થયેલાં એ વરવા ચિત્રના બદલે જરા જુદી વાસ્તવિકતા નજરે આવે. એકદમ સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને સુઘડ લાગે એવું અહીંનુ વાતાવરણ હતું.

અહીં આવીને પોતાના જીવનનો ઉત્તરાર્ધ પસાર કરી રહેલાં અનેક વયોવૃદ્ધમાંના એક એટલે આ બોબ જેસન.

 મેઈન રોડ પરથી શરૂ થઈને એ ઈમારતના મેઈન ગેટ સુધી પહોંચવાના ડ્રાઈવ વેની બંને બાજુએ છવાયેલી લીલોતરી આંખને ઠંડક આપે એવી હતી. અને ત્યારે વિચાર આવે કે બહાર છવાયેલી આ લીલાશ, આ ભીનાશ અંદર રહેતાં લોકોને શાતા આપતી હશે ખરી?

બસ, આવા જ કુતૂહલને વશ થઈને એક દિવસ આ સીનિઅર હોમની મુલાકાત લીધી.

અજબ વાતાવરણ હોય છે આ સીનિઅર સિટીઝન ઘરની માયા છોડીને આ દુનિયામાં પોતાના મનનું સમાધાન શોધી લેતાં હોય છે.  સમવયસ્કની સાથે સમમનસ્ક લોકો અહીં એક્બીજા સાથે ભળી જઈ એકમેકના સધિયારે જીવન સંધ્યાનો સમય વ્યતિત કરી લેતાં હોય છે.

પણ સીનિઅર સિટીઝનના માળામાં ભૂલા પડેલા પંખી જેવા આ બોબ જેસનને મન અહીં કોઈ પોતાનું નહોતું. ખરેખર તો હવે એના માટે સ્વજન શબ્દ જ ખોખલો બની ગયો હતો. એની પોતાની વસાવેલી દુનિયાથીજ દૂર, ઘણે દૂર એ ધકેલાઈ ગયો હતો.

આમ જોઈએ તો અહીં વસતાં તમામ સીનિઅર સિટીઝનનો અહીં કાયમી માળો હતો. સૌએ રાજીપાથી રહેતાં શીખી લીધું હોય તેમ લાગતું હતું, સિવાય કે બોબ. દિવસનો ઘણોખરો સમય ડોગવુડ ફોરેસ્ટના બહારના પેસેજમાં જ બેસી રહી અલિપ્તતાથી બહારની અવર-જવર સાથે ઓતપ્રોત રહેતા બોબને ભાગ્યેજ કોઈએ કોઈની સાથે મળતા કે ભળતા જોયા હશે.

 લગભગ મારી રોજની મુલાકાતોથી બોબ સિવાય અનેકની સાથે વાતચીત કરવા જેવી સહજતા કેળવાતી હતી. 

પણ બોબ સાથે શરૂઆતમાં આત્મિયતાતો દૂર વાત કરવા જેટલી ઔપચારિકતા પણ કેળવવી અઘરી હતી. છતાં મનથી નક્કી કર્યું હતું કે ક્યારેક મનની કોઈ બારી ખુલ્લી હશે તો તેમાં ડોકિયું કરવા મળશે. થોડી ધીરજની જરૂર હતી.એક વસ્તુ તો ચોક્ક્કસ અહીં પણ અનુભવી શકી કે બધાયને થોડી હૂંફની -થોડી મમતાની જરૂર તો હતી જ.

વેલેન્ટીન એટલે ડોગવુડ ફોરેસ્ટની મેનેજર. અહીં રહેતા સીનિઅર સિટીઝનની તમામ જરૂરિયાતોથી માંડીને એમની સવલતોનું, શારીરિક સાથે માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખનાર એ શામળી છોકરી અતિ મૃદુ અને મળતાવડી હતી. જે આત્મિયતાથી સૌની સાથે વાત કરતી એ મને સ્પર્શી જતું, અહીં આવીને રહેલાં લોકોના મનનો ખાલીપો ભરવા એ સતત પ્રયત્નશીલ રહેતી. 

એક સમય તો ‘લગે રહો મુન્નાભાઇની’ જ્હાનવી યાદ આવી ગઈ. સાતેક વયસ્ક લોકોને પોતાના બાળકની જેમ મમતાથી રાખતી જ્હાન્વી હોય કે ડોગવુડ ફોરેસ્ટની વેલેન્ટીન, બંનેને જોઈને એવું લાગતું કે જ્યાં  પોતાના માતાપિતાને સહન કરવા તૈયાર ન હોય તેવા સમયે પારકાને પોતાના ગણવા જેવી સહિષ્ણુતા કેળવવી એ જ ઘણી ઊંચી વાત હતી.

“હેલ્લો, ગુડ મૉર્નિંગ” જેવા ઔપચારિક શબ્દોથી બોબ સાથે શરૂ થયેલા વાતચીતના વ્યહવારમાં એટલું સમજાયું કે સમજવામાં કઠીન લાગતો બોબ કઠોર તો નહોતો જ. ધીમે ધીમે એના મનના કોચલામાં ભરી રાખેલી કેટલીક વાતો બહાર આવવા માંડી.

સાવ ૩૫ વર્ષની ઉંમરે સિવિલ વૉરમાં અગ્રીમ સ્થાને રહીને લડનાર બોબ પરિવારમાંથી  બહાર ફેંકાઈ ગયો હતો.  કારણ?  સિવિલ વૉર દરમ્યાન બોબના પગે ગોળી વાગી અને તત્કાલિક સારવાર ન મળતા એ ઘા પગમાં ગૅંગ્રીન થઈને વ્યાપી ગયો. જીવન બચાવવા એક અંગ કાઢીને ફેંકી દેવુ પડે એની કેટલી કપરી કિંમત ચૂકવવી પડશે એની તો બોબને કલ્પના પણ ક્યાંથી હોય?

 આર્મી હોસ્પિટલમાંથી રજા લઈને ઘરે ગયેલા બોબને એ દિવસે થયુ કે એનો એક પગ કાપીને જિંદગી બચાવવાના બદલે ડૉક્ટરોએ એને મોતના હવાલે કરી દીધો હોત તો એ શારીરિક જ નહી પણ માનસિક યાતનામાંથી પણ બચી જાત. વૉરમાંથી એક પગ ગુમાવીને આવેલો, વ્હીલચેર સ્થિત બોબ એની પત્ની અને પરિપક્વ થયેલા બાળકોને ખપતો નહોતો. બોબ માટે શારીરિક ઘા કરતાં આ ઘા ઘણો કારમો હતો. અને એ અહીં ડોગવુડ સીનિઅર હોમમાં આવીને વસ્યો.

જિંદગીની શરૂઆતની આર્મીની કમાણી અને પાછળથી ગવર્મેન્ટ્ની મહેરબાની પર નભતા ૮૫ વર્ષના બોબને હવે બહારની દુનિયા સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. એ ભલા, એમની વ્હીલચેર ભલી અને અભેદ મૌનનું પેલુ કવચ ભલુ. મધર્સ ડે-ફાધર્સ ડે કે થેન્ક્સ ગિવીંગ ડે પર મળવા આવતાં સંતાનો સાથે બહાર જતા બાકીના કોઈ  સીનિઅયર સિટીઝને ક્યારેય બોબને મળવાં આવતાં કોઈને જોયા નથી કે નથી જોયા બોબને આ દુનિયામાંથી બહાર નીકળતા. ઘર કહો કે સંસાર એમના રૂમથી શરૂ થઈને આ પરિસર સુધીની વ્હીલચેર સુધીની સફરમાં આ બધુ સમાઈ જતુ હતું.

ડોગવુડ સીનિઅર હોમના ઉષ્માભર્યા વાતાવરણમાં ક્યારેક તો આ બોબ જેવી હિમશીલા ઓગળશે એવી પ્રાર્થના સિવાય એના માટે બીજું કશું જ ક્યાં સૂઝે એમ હતું?

પ્રતિભા પરિચય- સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ-

સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ-

અતિ કોમળ ચહેરો જ નહીં પણ જેમનો અવાજ અને પ્રકૃતિ અતિ કોમળ છે એવા સરયૂબહેનબહેન મહેતા-પરીખ તેમનાં પહેલાં પુસ્તક ’નિતરતી સાંજ’ના પરિચયમાં લખે છે કે, “કલા, કવિતા અને સંગીત જીવનમાં શ્વાસ લેવા સમાન છે. નાનપણથી પરિવારે આપેલો મબલખ રસાસ્વાદ અને એમના જીવનસાથી શ્રી દિલીપભાઈનો આધ્યાત્મિક અને કલાસંગીતથી ગુંજતો સહવાસ, એમને સાહિત્ય સાથે સરળતાથી જોડી રાખે છે.”

મૂળે ભાવનગરમાં સંગીત, સાહિત્ય અને દેશભક્તિના વાતાવરણમાં સરયૂબહેનબહેનનું અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓથી રસમય રીતે બાળપણ પસાર થયું. સરયૂબહેનબહેન કોલેજકાળમાં સફળ વિદ્યાર્થી્ની તરીકે ઉભર્યા.  યુથ ફેસ્ટિવલની સાથે એન.સી.સીમાં બેસ્ટ કેડેટ તરીકે ૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૬૭ દિલ્હીની પરેડમાં ભાગ લીધો. વડોદરામાં બૉટનીમાં અભ્યાસ કર્યા પછી, ભાવનગરમાં સેન્ટ્રલ ગવર્મેન્ટની સ્કોલરશીપ સાથે પી.એચ.ડી શરૂ કર્યું.

અમેરિકાથી આવેલ દિલીપભાઈ સાથે માત્ર બે દિવસનો સાવ ટૂંકો પરિચય છતાં સરયૂબહેનબહેનને દિલીપભાઈના હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીત, ચિત્રકલા, આધ્યાત્મિક અભ્યાસ તેમજ વિચારોમાં સંવાદિતાની અનુભૂતિ થઈ અને બંનેએ લગ્નગ્રંથીથી જોડાવાનો નિર્ણય લીધો. કહે છે ને કે, Marriages are made in heaven. But it’s our responsibility to make them work.

બસ સરયૂબહેનબહેન અને દિલીપભાઈએ આ ઈશ્વર નિર્મિત સંબંધને વધાવી લીધો અને અતિ સુંદર સંવાદિતાથી માણી રહ્યાં છે. સરયૂબહેનબહેન બ્રાહ્મણ અને દિલીપભાઈ વૈષ્ણવ હોવાથી પિતાનો વિરોધ હતો છતાં માત્ર જ્ઞાતિ બાધની વાત અયોગ્ય લાગતાં બંનેએ લગ્ન કરી લીધાં અને અમેરિકા આવી સ્થાયી થયાં.

અમેરિકામાં શરૂઆતના દિવસોમાં ઘણા સંઘર્ષ વચ્ચે પસાર થયાં  છતાં આત્મશક્તિ અને ઉભયના ઐક્યના લીધે ખરા અર્થમાં હમસફર બની રહ્યા. સરયૂબહેનબહેન જીવનના દરેક અનુભવને ફરિયાદ વગર સ્વીકારે છે. તેમની દુઃખની વ્યાખ્યા જરા જુદી છે…કહે છે કે, “જીવનમાં મુશ્કેલી-દુઃખ કોને માનવું? જ્યારે ઘર છોડી નાની હોડીમાં મધરાતે ભાગવું પડે કે, એવી કોઈ પરિસ્થિતિ- દુઃખ કહેવાય. બીજી બધી સામાન્ય તકલીફોને બહુ મહત્વ ન આપવું.” આટલી લાંબી જીંદગીમાં સરયૂબહેનબહેનને સુખ, શાંતિ અને સ્નેહભાવનો પ્રભાસ સતત રહ્યો છે અને એ જ ભાવ એમના ચહેરા પર છલકાતો જોવા મળે છે.

પતિની નોકરી અંગે પ્રિન્સટન ન્યુજર્સી, કેલિફોર્નિયા, ઓર્લાન્ડો-ફ્લોરિડા અને ટેક્સાસમાં રહેવાની તક મળવાથી સરયૂબહેનને દરેક ધર્મ અને અલગ દેશોમાંથી આવતી સહેલીઓનો સાથ મળ્યો. બાળકો કિશોર ઉંમરના હતા ત્યારે સરયૂબહેનબહેને ફરી કોલેજમાં જઈ મેડિકલ ટેક્નોલોજીસ્ટનું લાઈસન્સ મેળવી કેમિસ્ટ્રી લેબમાં નોકરી કરી.

સરયૂબહેનબહેનનાં માતા, ભાગીરથી મહેતા કવયિત્રી હતાં. એમની યાદમાં શિશુવિહાર, ભાવનગરમાં ૧૯૯૪થી ‘જાહન્વી સ્મૃતિ’ કવયિત્રી સંમેલન યોજાય છે. શ્વસુર, કૄષ્ણકાંત, મામા કવિ નાથાલાલ દવે અને માતાની કવિતાઓ સાંભળી હતી છતાં, વિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થી સરયૂબહેનનાં મનમાં લખવાનો વિચાર સુદ્ધાં નહતો ઉદ્ભવ્યો.

પરંતુ ટેક્સાસ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કંપનીની નોકરીને કારણે હ્યુસ્ટનમાં રહેવાં આવ્યાં પછી સરયૂબહેનબહેનનાં જીવનમાં બે નવા દ્વાર ખુલ્યા.

પહેલું સાહિત્ય જગતમાં પગરણ…

હ્યુસ્ટન સ્થાયી થતાં અહીંની“સાહિત્ય સરિતા ઓફ હ્યુસ્ટન”માં જોડાયાં. નવા કવિ મિત્રોના આગ્રહ લીધે લખવાનાં શ્રીગણેશ મંડાયાં. પરદેશમાં અનેક વર્ષો રહ્યાં પછી પણ સરયૂબહેનબહેન ગુજરાતી અને અંગ્રેજીમાં કાવ્યો અને સત્યકથાઓ આધારિત વાર્તાઓ લખે છે.  સરયૂબહેનબહેને અંગ્રેજીમાં બે નવલકથાઓ લખી છે. તેમના કાવ્યો, “પ્રીત ગુંજન” અને “ટેરવે ઊગ્યું આકાશ” (ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી)માં પ્રકાશિત થયા છે. વાર્તાઓ “અખંડ આનંદ” અને અન્ય સામાયિકોઓમાં પ્રકાશિત થઈ છે.

સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા સરયૂબહેનબહેનની વાર્તાઓમાં જીવનનાં કડવા સત્યો પ્રગટે છે કારણકે મૂળે એ વાર્તાઓ તેમના સેવા કાર્ય દ્વારા થયેલા અનુભવો પર આધારિત છે. અમુક સત્યકથાઓ લખવાનો હેતુ એ છે કે, જેમાંથી આ દેશમાં લગ્ન કરીને આવ્યા પછી ઘરેલુ ત્રાસમાં ઘેરાયેલી વ્યક્તિને માર્ગદર્શન મળે.

બીજું દ્વાર હતું સેવાકાર્યનું.  

સરયૂબહેનબહેન લિટરસી કાઉન્સિલમાં અંગ્રેજી ભણાવવાનું સેવાકાર્ય કરવાની ટ્રેનિંગ લઈને એ સંસ્થા સાથે જોડાયા. આ દસ વર્ષના સેવાકાર્યમાં ઘણા વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવા ઉપરાંત બીજા સેવાકાર્યો કરતાં રહ્યાં છે.

આ સેવાકાર્ય દરમ્યાન સરયૂબહેનબહેને એવા અનેક અનુભવો થયા જે આજે પણ યાદ કરતાં એમની આંખો ભીની થઈ જાય છે.

દેશમાંથી લગ્ન કરીને આવતી યુવતી જ્યારે અમેરિકામાં ગૃહ ત્રાસમાં સપડાય છે ત્યારે ભાષા અને કાયદાના અજ્ઞાનને લીધે લાચાર અવસ્થા અનુભવે છે. સરયૂબહેનએ હ્યુસ્ટનમાં Asian Against Domestic Abuse સાથે જોડાઈ અનેક બહેનોને માનસિક તેમજ આર્થિક મદદ કરી અને હજુ કરી રહ્યાં છે.

કોઈ પણ ત્રસ્ત સ્ત્રીનો ફોન આવે તે દિવસથી શરૂ કરી, તે સ્ત્રી સંપૂર્ણ રીતે સ્થિર થાય તે પછી પણ, લાગણીભર્યો સાથ આપવો એ સરયૂબહેનનું સૌથી મહત્વનું કર્મ  છે.  મદદની જરૂર હોય તો, ‘અચકાયા વગર, ગમે ત્યારે ફોન કરવો’ તેવું સરયૂબહેનનું આમંત્રણ હોય છે. ફોન આવતા રહે છે અને સરયૂબહેન એમની સમસ્યા ઉકેલવામાં મદદ કરતાં રહે છે.

પતિ કે સાસરિયા તરફથી ત્રાસ અનુભવતી યુવતીઓને સરયૂબહેન એમની સંસ્થાની મદદથી  હક અને સન્માનપૂર્વક જીવન જીવવાની તક ઊભી કરી આપે છે. માનસિક અને આર્થિક સહાય મળતાં એ ત્રસ્ત યુવતીઓનું ભાવિ સુખમય બને એવા સતત પ્રયાસો આજે પણ કરે છે. અમેરિકાના કાયદા-કાનૂનથી અજાણ હોય, ભાષાની સમસ્યા નડતી હોય એવી યુવતીઓ માટે દુભાષિયા બનીને Domestic violence victims સંસ્થાના નેજા હેઠળ શેલ્ટર હોમમાં આશ્રય આપીને સ્થિરતા આપવાનો પ્રયાસ કરે છે. અમેરિકા આવ્યાં પછી ઘરમાં માનસિક કે શારીરિક રીતે પીડિત મહિલાઓને શેલ્ટર હોમમાં ગુપ્ત અને સલામતીથી રહી શકે, કાયદાકીય ગૂંચ ઉકલે એના માટે વકીલ મળી રહે એવી ગોઠવણ કરી આપે છે.

૨૦૦૯થી સરયૂબહેનએ, (asylum) આશ્રય શોધતા દુઃખી વ્યક્તિને મદદ કરવાની શરૂ કરી. નેપાળ, પાકિસ્તાન વગેરે જગ્યાએથી નાસી આવેલા લોકોને લઈને વકીલ સરયૂબહેન પાસે આવતા અને એમની હિંદીભાષી કરૂણ કહાણી સરયૂબહેન વકીલને અંગ્રેજીમાં સમજાવતા. અમેરિકામાં રહેવાના હક્ક માટે કોર્ટ કેસની તૈયારી વગેરેમાં સરયૂબહેન સેવાકાર્ય આપતા રહ્યા છે.

વર્તમાનમાં નિવૃત્ત જીવન પસાર કરતાં સરયૂબહેને ગુજરાતી મુક્તક, કાવ્યો અને નવી પેઢીને ખ્યાલમાં રાખી, અંગ્રેજીમાં લખવાનું શરૂ કર્યું. કાર્યશીલ સ્વભાવ અને ‘કાલ કરે સો આજ કર…’ વૃતિથી લખવાનું ચાલુ રહ્યું. સરયૂબહેન પરીખના કાવ્યો આધ્યાત્મિક અને ગહન વિચારો સાથે  સ્નેહરસ ભર્યા હોય છે. સરયૂબહેનબહેન અને દિલીપભાઈનાં લગ્નજીવનનાં સાયુજ્યમાં પણ સુંદર સમન્વય રહ્યો છે.  સરયૂબહેનબહેનની કલમથી કવિતા પ્રગટે અને દિલીપભાઈના હસ્તે સુંદર ચિત્રો સર્જાય! તેમનાં ઘરમાં શાસ્ત્રીય સંગીત હંમેશા ગુંજતું હોય છે. આવા સંગીતમય વાતાવરણમાં બંને નિવૃત્તિમાં નિજાનંદી પ્રવૃત્તિમાં વ્યસ્ત છે. દિલીપભાઈ ઉમદા ચિત્રકાર છે. દિલીપભાઈએ દોરેલાં ચિત્રો મૂકીને જ સરયૂબહેનબહેન તેમની રચના કે લેખનું સમાપન કરે છે.

સરયૂબહેને ૨૦૧૧માં ‘પહેલું બાળક’ સમું પુસ્તક, “નીતરતી સાંજ Essence of Eve” જાતે તૈયાર કર્યું જેના સર્જનમાં કમ્પ્યુટર વિશે ઘણું શીખવા મળ્યું, એ એમની વિશેષ સિદ્ધિ રહી.

આ પુસ્તકમાં પ્રસ્તુત સરયૂબહેનનો કાવ્યમય પરિચય અને પુસ્તકોની આછી ઝલક……

વતન ભાવનગર, મીઠો વાસ,                                                 
        ‘ગંગોત્રી’ મુજ મૈયર આવાસ
           હરિભાઈ પ્રમાણિક પિતા,
           કવયિત્રી ભાગીરથી માતા,
           પદ્મશ્રી મુનિભાઈ ભ્રાતા.                                       
        કલાકાર દિલીપ જીવનસાથી,                                                 
        બાળકો બે પ્રભુની  કૃપાથી.                                       
       અમેરિકામાં વર્ષોના  વાસી,                                             
         આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના પિપાસી,                                          
         સંગીત સાહિત્યના મીમાંસી

                   
1. ‘નીતરતી સાંજ Essence of eve.’ ગુજરાતી/અંગ્રેજીમાં કાવ્યો, વાર્તા, દિલીપ પરીખના ચિત્રો.2011       
2. ‘આંસુમાં સ્મિત Smile in Tears.’ ગુજરાતી/અંગ્રેજીમાં કાવ્યો, સત્યકથાઓ.  2013

                                            Novels in English.
         3. ‘Moist Petals.’ a fictional memoir, a poetic novel in English. 2015
         4. ‘Flutter of Wings.’ Poetic novel in English 2017

                                       
                          ૫. ‘મંત્ર’ કાવ્યસંગ્રહ.     ૬. ‘MANTRA’ poems in English and Gujarati.2019                                                   

Mrs. Saryu Parikh, 13221 Mesa Verde Dr. Austin, Texas 78737
Phone – 512-712-5170.  cell#512-501-9389 
email : saryuparikh@yahoo.com   
Blog : https://saryu.wordpress.com    
Amazon.com : Saryu Parikh : Books

     ——–

એષા- ખુલ્લી કિતાબ સમાપના સમયે થોડી વાત..

એષા-ખુલ્લી કિતાબ નવલકથાથી વિશેષ જીવનકથા છે જેમાં એષા અને એષાના જીવનમાં બનેલી સત્ય ઘટનાઓનું સાતત્ય જળવાય એવી રીતે આપ સૌની સમક્ષ મૂકી.

એષાને, એના જીવનચક્રને, એષાના સંબંધોને એક ખુલ્લી કિતાબની જેમ આપ સૌની સમક્ષ મૂક્યાં ત્યારે આપ સૌએ  એષાને એક પાત્ર તરીકે નહીં પણ અંતરંગ વ્યક્તિની જેમ આવકારી.

એષાની કથા અને વ્યથાને લઈને આપ સૌએ જે વ્યથા અનુભવી એ આપ સૌ  એષા-ખુલ્લી કિતાબના પ્રત્યેક પ્રકરણના અંતે વ્યકત કરી.

એષાની જીવનકથા એવી છે કે જેમાં ‘કભી ખુશી કભી ગમ’ નહીં પણ, એને એક જ સાથે, એક સમયે જ ખુશીની સાથે વેદનાની પળો જીરવવાની આવી છે. એષા જીરવીને ટકી ગઈ.

હું જે એષાને ઓળખું છું એ એષાની વાતને જ્યારે તમારી સમક્ષ મૂકી ત્યારે કોઈ વાચકને પોતાનો કૉલેજકાળ યાદ આવ્યો. એષાની વાત એટલી વાસ્તવિકતાની નજીક હતી કે ઘણાંને એ સમયનાં મોટાભાગનાં ઘરનું વાતાવરણ યાદ આવ્યું. ૭૦ના દાયકા સમયે દીકરા-દીકરીઓએ માતા-પિતાના નિર્ણયો સ્વીકારી જ લેવા પડતાં એ યાદ આવ્યું. શક્ય છે કોઈ વાચકને પોતાની મરજી વિરુદ્ધ લગ્ન કરવા પડ્યાં હશે એમને એષામાં પોતાની છબી દેખાઈ હશે.

સૌને એષા ગમી. ‘જ્યારે જે મળ્યું છે એને સ્વીકારી લેવાની એષાની માનસિકતા ગમી. હા, સાથે સાથે માત્ર એક યુવતીએ કે એક સ્ત્રીએ જ કેમ પોતાના જીવનમાં બાંધછોડ કરવી પડે એ અંગે પ્રશ્નો પણ થયા. કોઈએ વળી ઘર-પરિવારમાં શત ધર્મયુક્તા, ગુણયુક્ત પત્નીના અભિપ્રાયોનો  સ્વીકાર થવો જ જોઈએ એવો મત પ્રગટ કર્યો. વાત તો સાચી જ છે ને? ઘરમાં પતિ અને પત્નીનું વલણ અને ચલણ એક સમાન હોવું તો જોઈએ જ ને!

ડૉક્ટર રોહિતનાં વ્યક્તિત્વનાં બે ભિન્ન પાસાં ઉજાગર થયાં ત્યારે પણ એનાં વિવિધ પ્રત્યાઘાતો જોવા મળ્યાં. મધ્યાંતરે પહોંચેલી કથાનો અંત કેવો હશે એની પણ સૌને ઉત્સુકતા રહી. એના લીધે એવું સમજી શકી કે સહૃદયી વાચક કથા સાથે મન અને ભાવથી  જોડાય તો છે જ.

રોહિતના મલ્ટીપલ માયલોમાનાં સમાચારે રોહિત અને એષા માટે સૌને સહાનુભૂતિ ઊભી થતી ગઈ. ડૉક્ટર સંદિપની ક્લિનિકથી શરૂ થઈને રોહિતના સારાં રિપોર્ટથી સૌને આશા બંધાતી હતી તો માઠાં રિપોર્ટથી આશાનો એ પુલ કડડભૂસ થતો લાગ્યો ત્યારે એષાની તૂટતી હિંમત અને રોહિતનો તરફડાટ સૌ સુધી પહોંચ્યાં. સાચે જ એવું લાગ્યું કે વાચકો એષાના સુખે સુખી થયા અને દુઃખે દુઃખી પણ…

કોઈએ આ તમામ ઘટનાઓ એમની આંખ સામે થતી અનુભવી. હસતી રમતી એષાના જીવનના પડાવ કેવા હશે એ વિશે ચિંતિત થયાં.

વહેતી વાર્તાની સાથે સંવેદનશીલ વાચકો વહ્યા. કથાનાં વહેણ સાથે વહેતા રહીને સૌએ મને સહકાર આપ્યો એ માટે ‘એષા -ખુલ્લી કિતાબ’ કથાના સમાપન સમયે આપ સૌ વાચકોનો આભાર.

ફરી મળીશું કોઈ નવી વાત લઈને.

રાજુલ કૌશિક

ગુરુપૂર્ણિમા

ગુરૂ બ્રહ્મા, ગુરૂ વિષ્ણુ, ગુરુ દેવો મહેશ્વર

ગુરૂ સાક્ષાત પરબ્રહ્મ, તસ્મૈ શ્રી ગુરુવે નમઃ

ગુરુનો એક સાદો સીધો અર્થ શિક્ષક. બીજા અન્ય સમાનાર્થી શબ્દ છે બૃહસ્પતિ., જેને આચારનું જ્ઞાન છે એ આચાર્ય, વિદ્યા આપે એ વિદ્યાગુરુ.. ધર્મનું શિક્ષણ આપે એ ધર્મગુરુ, શાસ્ત્રનું જ્ઞાન આપે એ શાસ્ત્રવેતા આ સમગ્રનો સરવાળો એટલે સાચો ગુરુ . સાચો શિક્ષક. શિક્ષા કરે એ નહીં પણ શિક્ષા આપે એ સાચો શિક્ષક. સાચો ગુરુ.

બ્રહ્મની ઓળખ કરાવે એ ગુરુ. ગુરુ એટલે સાક્ષાત પરબ્રહ્મ.

આજના વર્તમાન સમયમાં ગૂગલને પૂછવાથી તમામ પ્રશ્નોના જવાબ મળી રહેશે પણ જ્ઞાન તો ગુરુ જ આપશે.

ગુરુપૂર્ણિમાનો દિવસ એટલે ગુરુ અને શિષ્યના પાવન સંબંધોને ઉજવવાનો દિવસ. ગુરુથી શ્રેષ્ઠ અન્ય કોઈ ન હોઈ શકે.

કહે છે ને કે,”અજ્ઞાન તિમિરાંધાનામ, જ્ઞાનામ્ જનાંમ્ શલાક્યા, નેત્ર ઉન્મિલીતમ્ યેન, તસ્મૈ શ્રી ગુરુવે નમઃ“

અજ્ઞાનરુપી અંધકારમાં જ્ઞાનની જ્યોતથી પ્રકાશ તરફ લઈ જાય એ ગુરુ. પરમશક્તિનો પરિચય કરાવે એ ગુરુ.

ગુરુ એક સ્વરૂપે ક્યાં છે? જન્મથી માંડીને જન્માંત સુધી જે શિક્ષા આપે, જે દિક્ષા આપે એ ગુરુ. જન્મથી માંડીને સમજણનાં પગથિયે પ્રથમ પગલું માંડીએ ત્યાંથી આપણાં શિક્ષણની શરૂઆત થાય. કોઈ પણ જ્ઞાનપીઠના પગથિયાં ચઢ્યાં વિનાં શ્રી ગણેશ થાય સૌ પ્રથમ ગુરુ માતા–પિતાથી. વિદ્યાશાખામાં ભણતર મેળવવીએ એ પહેલાં ગણતરનાં પાઠે શીખવે માતા–પિતા. જગતને જોતાં,સમજતાં શીખવે માતા–પિતા.

અને ત્યાર બાદ આવે એવા ગુરુ જે પ્રથમ ચરણથી પરમ સુધી લઈ જાય.

ગુરુ વિશે આજ સુધી ઘણું કહેવાયું છે જેમાં મને સૌથી સ્પર્શતી વાત અહીં મૂકું છું.

આપણાં મનમાં સાત્વિક વિચારનું સર્જન કરે એ ગુરુ બ્રહ્મા, સાત્વિક વિચારો ટકી રહે એ વિશેષ તકેદારી લે ગુરુ વિષ્ણુ. મનની વિકૃતિઓનો નાશ કરે ગુરુ શિવ.

હવે આ ત્રણે દેવનું મૂર્ત સ્વરૂપ એટલે ગુરુ. જન્મ પછી આ જગતમાં જે જ્ઞાનની જ્યોતથી આપણા મન, હૃદય અને ચિત્તને પ્રકાશિત કરે એ ગુરુ. પરમની ઓળખ કરાવનાર, પરમ સુધી જવાનો માર્ગ દર્શાવનાર એક શક્તિ એટલે ગુરુ.

અને એટલે જ તો કબીરજીએ ગુરુને ગોવિંદથી વિશેષ માન્યા છે.

ગુરુ ગોવિંદ દોનો ખડે કિસકો લાગુ પાય

બલિહારી ગુરુદેવકી જો ગોવિંદ દિયો બતાય…….

કોઈ પણ કાર્યનો શુભારંભ ગણેશવંદનાથી કરીએ એમ સમજણ, જ્ઞાન કે વિદ્યા પ્રાપ્તિ આરંભે ગુરુવંદનાથી સજ્જ થઈએ છીએ.

જાણીએ છીએ કે તુલસીકૃત રામાયણનો આરંભ તુલસીદાસજીએ ગુરુ વંદનાથી કર્યો છે. રામાયણની પ્રથમ ચોપાઈમાં ગુરુ ચરણરજની મહત્તા ગવાઈ છે.

‘બંદઉ ગુરુપદ પદુ પરમ પરાગા.

સુરુચિ સુવાસ સરસ અનુરાગા

અમી અમુરી મય ચુરનચારુ,

શમન સકલ ભવરૂજ પરિવારુ

ગુરુ પદ રજ મૃદુ મંજુલ અંજન

નયન અમિય દૂગ દોષ વિભંજન

અમી અમુરી મય ચુરનચારુ, શમન સકલ ભવરૂજ પરિવારુ.અર્થાત, ગુરુના ચરણની રજ ચારે પુરુષાર્થોને સિદ્ધ કરવામાં સહાય કરે છે. ગુરુ ચરણરજ શિષ્યને સ્પર્શે ત્યાંથી જ એનાં જીવનનું, સંસ્કારોનું ઘડતર શરૂ થાય.

આજે પણ ગીતાબોધ આપનાર, જગતગુરુ શ્રી કૃષ્ણના પણ ગુરુ સાંદિપની, રામના ચારિત્ર્ય વિશે વિચારીએ તો વશિષ્ઠ, પ્રખર ધનુર્ધારી અર્જુનને યાદ કરીએ તો દ્રોણાચાર્ય, વિવેકાનંદની સાથે રામકૃષ્ણ પરમહંસ, ચંદ્રગુપ્તની યાદ સાથે ચાણક્ય આપણી નજર સમક્ષ જાણે લગોલગ આવીને ઊભા રહે છે ને? સદીઓ વિત્યા છતાં આજે પણ એ ગુરુ કે એ શિષ્યોની છબી જરાય ઝાંખી નથી થઈ.

આજની આ ગુરુપૂર્ણિમાના દિવસે જીવનારંભથી જન્માંત સુધી શિક્ષિત કરનાર તમામ ગુરુ– ગુરુવર્યને વંદન.

એષા-ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૬ /રાજુલ કૌશિક

રિવા પણ જાણતી હતી કે ”જન્મ છે એનું મરણ છે”. એ વાત જેટલી સાહજીકતાથી બોલાય એટલી સ્વીકારી શકાતી નથી. એ જ્યારે જીરવવાની થાય ત્યારે કેટલી વિષમ પરિસ્થિતિ ઉભી થાય એ હવે વારંવાર એષાની વાતમાં ડોકાતું હતું. આમ મૃત્યુનો વિકરાળ અજગર રોહિતનાં જીવનનો ભરડો લેવા તત્પર હતો એ સૌને સમજાઈ ગયું હતું.

એષા અને રોહિતની આંખો જ્યારે મળતી ત્યારે વણબોલાયેલા શબ્દો પણ એકબીજા સાંભળી–સમજી લેતા. મનમાં ઘણા શબ્દો ઉઠતા ઘણું એકબીજાને કહેવાનું હતું પણ શબ્દો હોઠ સુધી આવી ને ઠેલાઈ જતા હતા. મનના ખૂણે એક વાસ્તવિકતા જડાઈ ગઈ હતી અને હવે તો ડૉકટરો પણ કહેતા, “ઈશ્વર ઇચ્છા બલિયસી.”

અને હવે તો ઈશ્વરની ઇચ્છા પણ સાફ દેખાઈ આવતી હતી. ઋચાનાં લગ્ન પહેલાંના સમયની ઘટના ફરી એકવાર બની.  હવે જે શક્યતા ઊભી થવાની હતી એ શક્યતાએ માથું ઉચક્યું હતું. આ વખતે સૌથી પહેલાં જે રિપોર્ટ આવ્યા એના પરથી અંત ઘડી પાસે આવી રહી છે એ સાવ સ્પષ્ટ દેખાઈ આવતું હતું.

ઘણી એવી પળો આવતી કે જ્યારે એષાને એવા વિચારો આવતા કે,

“નથી આવતી ઘડી કે ઘટનાને એ રોકી શકવાની કે આડે હાથ દઈ શકવાની તો પછી રોહિતના રિપોર્ટ શા માટે એણે જોવા જોઈએ?”

વળી પાછો મનને વિચારોનો ધક્કો વાગતો કે, “આ તો શાહમૃગવૃત્તિ થઈ. રેતીમાં માથું ખોસી દેવાથી તોફાન આવતું અટકી જવાનું નથી. આ એક જાતની ભાગેડુવૃત્તિ થઈ. એષા, આમ  આંખ આડા કાન  કરવાની વાત તું વિચારે છે ! અરે જા એષા, હવે જે બનવાનું છે એની સામે તો તારે ખરી હિંમત ટકાવી રાખવાની છે.”

એક સમય હતો જ્યારે ટ્રીટમેન્ટના લીધે આછી પાતળી આશાના તાર પર સૌ ઝૂલ્યા કરતાં, પણ હવે તો દૂર સુધી નજર કરવાનીય રહી નહોતી. જે હતું એ સાવ સામે ઉઘાડી આંખે કે બંધ આંખે પણ જોઈ શકાતું હતું.

કાર્તિક, ઋચા, ધ્રુમિલ અને જાનકી અહીં જ એષાની પાસે, એષાની સાથે રહેવા આવી ગયાં હતાં. ધ્રુમિલે બરોડા અપ–ડાઉન શરૂં કરી દીધું હતું.

સાવ ધીમા છતાંય એની આહટ સાંભળી શકાય એવાં પગલે એક ઘેરી છાયા નજીક આવતી રોહિત અનુભવી શકતો. અંદરની વેદના વધતી જતી હતી એમ રોહિત શાંત, વધુ શાંત બનતો ગયો.

રોહિતના છેલ્લા ત્રણ દિવસ તો લગભગ બેભાન અવસ્થામાં જ પસાર થયા. બાકીના પાંચેના મનમાં એક સરખા વિચારો…. “રોહિત આંખો ખોલશે કે પછી હંમેશ માટે બંધ…..?”

કોણ કોને સમજાવે? અંતે તો સૌએ સાથે જ, સૌએ જાતે જ સમજવાનું હતું. ઋચા– કાર્તિક, ધ્રુમિલ–જાનકીની હાજરીથી એષાને ઘડીભર આ ઘા સહન કરવાની શકિતને પીઠબળ મળતું, તો ઘડીમાં મુઠ્ઠીમાંથી વેરાઈ જતી રેતની જેમતેમ એકઠું કરેલું જોમ ઓસરી જતું.

મન માનતું નહોતું અને છતાંય નજરે જે દેખાતું એને ખોટું ઠેરવી શકાય તેમ નહોતું. પહેલી વાર રિપોર્ટ કરાવ્યા ત્યારે તો પૂછી લીધું હતુ કે “રિપોર્ટ’ તો બરાબર છે ને?” પણ હવે તો એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત નહોતો થતો.

એક પછી એક આવતાં મોજાં પગ જ ભીનાં કરતાં હતાં એવું નહોતું, પગ નીચેથી જમીન પણ સરકાવતાં જતાં હતાં.

હવે કશુંજ કરવાનું બાકી રહેતું નહોતું. જ્યારે પહેલી કેમો પછી રોહીત બેભાન અવસ્થામાં સરી ગયા હતા ત્યારે હ્રદયમાં પ્રાર્થનાઓએ સ્થાન લીધું હતું. હાથ હેઠા પડયા ત્યારે પ્રાર્થના માટે હાથ જોડાયા હતા એ જ પરિસ્થિતિ ફરી આવી હતી પણ પ્રાર્થનાનું સ્વરુપ બદલાયું હતું.

એષા ખરા હ્રદયથી–ખરા મનથી પ્રભુને પ્રાર્થના કરતી,  “હે, પ્રભુ સહાય કરજે–યોગ્ય કરજે. જે થવા બેઠું જ છે તેમાં રોહિતને વધુ સમય યાતના ભોગવવી ના પડે તે જોજે”.

અને એ જ થયું. નજરની સામે ક્યારે જીવન સરકી ગયું તે ખબર પણ ના પડી. જેને ક્યારેય બાંધી શકાય નહીં. તે ”આત્મા” ચાલી ગયો.

ન કોઈ રોકકળ,ન કોઈ શોક–સંતાપ અત્યંત સમજપૂર્વક એષાએ પોતાની જાતને સંભાળી લીધી. ઋચા–ધ્રુમિલ–જાનકીને સંભાળી લીધાં .કાર્તિક તો આ આખીય પરિસ્થિતિમાં પરિવારજનની માફક જ નહિ પણ એક ડૉકટર તરીકે પણ સતત એષાની સાથે જ રહ્યો હતો.

લોકાચારને પણ એષાએ ખાસ મહત્વ આપ્યું નહોતું. સ્વસ્થતાથી પોતાનું મન જે માને એ રીતે રોહિતની પાછળ જે કરવા યોગ્ય સમજયું તે કર્યું. અહીં પણ ફરી પાછો રોહિતના પરિવારનો વાંધો વચ્ચે આવ્યો. એષાએ જે કર્યુ તે ન દેખાયુ પણ એષાએ જે કરવાની ના પાડી તે નજરે ચઢ્યું. આ વખતે તો એષાનો પોતાનો પરિવાર એની સાથે હતો. ધ્રુમિલ અને ઋચા, કાર્તિક અને જાનકી સાથે હતા. એ લોકોએ તો જ્યારથી એષાને ઓળખી હતી –જાણી હતી એમાં ક્યાંય કોઈ બાંધછોડનો અવકાશ દેખાતો નહતો.

એષાએ એની કટોકટીના સમયે ક્યારેક મંદીરે જવાનો ક્રમ રાખ્યો હતો. મન એથી ઘણું શાંત રહેતું હતું. નાનાં શહેરની એ જ તો મઝા હતી . નાની અમસ્તી ઓળખાણ પણ આત્મીયતામાં બદલાતા વાર ન લાગે તો અહીં એષા અને રોહિતની એક અલગ ઓળખ હતી. દર્દીઓને ક્યારેય માત્ર દર્દી તરીકે ટ્રીટ નહોતા કર્યા પણ સાચા અર્થમાં એમના ફેમિલી ડૉક્ટર બની રહ્યા હતા એટલે આ શહેરમાં એક સન્માનીય વ્યક્તિ તરીકેનો એમનો મોભો હતો.

માત્ર કમાવાની નેમ પણ ક્યાં રાખી હતી એ બંને જણે ? જરૂર પડે સેવાઓ આપવા તત્પર રહેતાં. માનવમંદિરમાં જ્યારે જ્યારે મેડિકલ કેમ્પ થતા ત્યારે ત્યારે એષા અને રોહિતે સેવાઓ આપી હતી એટલું જ નહીં પણ પોતાની હોસ્પિટલ પણ આવા કેમ્પ સમયે ખુલ્લી મુકી દીધી હતી. ક્યારેક ડાયબીટિઝના કેમ્પ તો ક્યારેક ટોટલ બોડી ચેકઅપના ફ્રી કેમ્પના સમયે એષા પેથોલોજિસ્ટ તરીકે પૂરેપૂરો સમય અને સેવા આપતી.

આટલા સમયથી મંદિરની પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલી એષાને મંદિરના સંતોએ પણ ભાવથી સાચવી લીધી હતી. અહીં માત્ર ઠાલી વાતો નહોતી , મનને સમાધાન થાય એવા તમામ જવાબો હતા.

જે બની ગયું તે દુઃખદ તો હતું જ પણ જીવનમાં જ્યારે જે પરિસ્થિતિ ઉભી થાય તે દરેક આપણા હાથમાં હોતી નથી એવી સમજ પણ એષાને અહીં જ મળતી. ધીમે ધીમે સમય અને સંજોગો સામેની શરણાગતિભર્યા વલણના લીધે ઘણી ઝડપથી એષાએ વાસ્તવિકતાનો સ્વીકાર કરી લીધો. જીવન ગોઠવાતું ગયું. ઋચા, ધ્રુમિલને પણ સામેથી એષાએ રોજના કામે ચઢવાં સમજાવી લીધાં.

“મમ્મી, હવે હું બરોડા રહેવાનો જ નથી. આણંદ અને બરોડા ક્યાં દુર છે? અપ–ડાઉન કરવાવાળા કેટલાય લોકો છે એવી રીતે હું પણ અપ– ડાઉન જ કરીશ અને જાનકી પણ તમારી પાસે હશે તો તમે સાવ એકલા નહી પડી જાવ.”

ધ્રુમિલ કેમ કરીને એષાને એકલી મૂકવા તૈયાર જ નહોતો.

“હું એકલી છું જ ક્યાં? એષા એને હળવેકથી સમજાવતી. આ આખુ આણંદ મારું જ તો છે. તે જોયું ક્યારે ક્યાં મહેમાનો સચવાઈ ગયા તે ખબરે પડી?

એષાની વાત પણ સાચી હતી. લગભગ ૧૩ દિવસ સુધીની મહેમાનોની અવરજવરને મંદિરના સંતોએ, ડિવોટીઓએ સાચવી લીધા હતા એનો ભાર એષા કે એના ઘર સુધી પહોંચવા પણ દીધો નહોતો.

“હવે મને કોઈ બાંધશો નહી અને મારાથી બંધાયેલા પણ રહેશો નહીં. હવે હું અને મારી પ્રવૃત્તિઓ વિસ્તરવા માંગીએ છીએ. તમે મારી સાથે હશો તો તમે મને સાચવ્યા જ કરશો. મારે હવે મારો સમય માત્ર મારા પર કેન્દ્રીત નથી કરવો. જરૂર પડે તો તમે અહીં આવો કે હું તમારી પાસે ક્યાં નથી આવી શકતી?”

એષાએ ધ્રુમિલ અને જાનકીને સમજાવી લીધા. ઋચા તો બાજુમાં જ રહેતી હતી ને?

એકલી રહેતી એષાનો ખાલીપો ભરાતો ગયો. એકલા જીવવાનું કદીક અધરું તો લાગે છે પણ કોઈ પ્રવૃતિમાં તે બાધક નથી બનતું. સ્પેશિઅલ નીડ એવા બાળકોના પ્રોજેક્ટ માટે એષાએ અમેરિકાની પણ મુલાકાત લીધી.

આણંદમાં અનેક મહિલાઓને રુટિન ચેકઅપથી માંડીને મેમોગ્રામ કે એવા જ કોઈ સ્પેશિઅલ કેમ્પનો લાભ મળે એની તકેદારી એષા રાખે છે. જરૂર પડે ત્યાં પોતાની કારમાં લઈ જવાની જોગવાઈ કરે છે.

”એકલા આવ્યા છીએ એકલા જ જવાનું છે.” એ જીવનમંત્ર આજે એષાએ એટલી હદે આત્મસાત કર્યો છે કે એકલી હોવા છતાં ક્યારેય એકલવાયી નથી. એકલતા એને ક્યારે સાલતી નથી. એ હવે પોતાના માટે નહીં અન્ય માટે પ્રવૃત્ત છે.

સંપૂર્ણ.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

“દો સિતારોં કા મિલન”-ગુજરાત દર્પણમાં પ્રસિદ્ધ વાર્તા-(ન્યૂ જર્સી .યુ એસ.એ)

“ખુશ રહેજે, દીકરી.”  પિતાએ નેહાનું માથું ચૂમતા કહ્યું.

“સૌના સુખમાં તારું સુખ હો જો.” કંકુથાપા દઈને વિદાય લેતી હતી ત્યારે મારા માથે હાથ મૂકી મમ્મીએ આશીર્વાદ આપ્યા. મમ્મી પણ પરણીને આવી ત્યારથી આજ સુધી એમ જ કરતી આવી હતી. ઘરમાં સૌને રાજી રાખીને રાજી રહેતી.

“અખંડ સૌભાગ્યવતી ભવ. પતિને પરમેશ્વર માનીને એની આમાન્યા જાળવજે દીકરી.” દાદીએ નેહાના ઓવારણાં લેતાં કહ્યું. દાદી આજ સુધી એમ જ કરતાં આવ્યાં હતાં. દાદાની નાની નાની વાત, નાની નાની ઇચ્છાઓને ફરમાન માનીને માથે ચઢાવતાં.

ક્યારેક હું કહેતી, “તમે દાદાની ઇચ્છા નહીં, દાદાને માથે ચઢાવો છો હોં.” ત્યારે દાદા એમના બોખલાં મ્હોંએ હસી પડતા અને દાદી ચીઢાતાં.

“ચૂપ બેસ ચિબાવલી. સાસરે જાય ત્યારે આવી રીતે જેમ તેમ બોલતી નહીં. તારી આ નવ ગજ લાંબી જીભને મ્હોંમાં અને મનની વાતને મનમાં રાખજે. કમ ખાના ઔર ગમ ખાના, આ બે વાત યાદ રાખજે.

“સાપ ગમે એટલો વાંકોચૂકો ચાલેને પણ દર આવે ત્યાં સીધો થઈ જાય. છોકરીઓનું પણ એવું જ. લગ્ન ના થાય ત્યાં સુધી ગમે તેટલી ઉથલપાથલ કરવી હોય એ કરી લે પણ સાસરે તો સીધી દોર થઈને રહે તો જ એમાં એનું શાણપણ.”

દાદી સાવ જૂનવાણી વિચારના હતાં અને પોતે જે માને, એ ભારપૂર્વક કહેવામાં જરાય મોળા નહોતાં પડતાં.

મેં મમ્મી,પપ્પા અને દાદીની શીખ ગાંઠે બાંધવા પ્રયાસ તો કર્યો જ હતો. સૌના સુખમાં મારું સુખ શોધવા મથતી. ખુશ રહેવા પણ મથતી, બસ આ એક દાદીએ કહ્યું એમ પતિને પરમેશ્વર માનવા મન તૈયાર નહોતું થતું.

*******

કોણ જાણે કેમ પણ સાકેત સૌને પસંદ આવ્યો હતો એટલો મને ક્યાં પસંદ આવ્યો હતો? પસંદ ન આવવાનું કારણ સાકેત નહીં હું હતી. આ અરેન્જ મેરેજની વાતની જ મને સખત ચીઢ હતી. છ્ટ, કોઈ જોવા આવે, બે–ચાર સવાલ એ કરે, બે–ચાર સવાલ હું કરું. અને બસ જીવનભર સાથે રહેવાનો નિર્ણય કરી લેવાનો? જો કે સાકેતે મને એક સવાલ પણ પૂછ્યો નહોતો.

મમ્મી, પપ્પાની ઇચ્છાને માન આપીને સાકેતને મળવા માટે હા પાડી. આમ પણ દાદી કહે છે એમ ક્યાંક તો ખીલે બંધાવાનું જ હતું ને? સાકેત નામના ખીલા સાથે બંધાવા તૈયાર થઈ.

મારે તો હજુ મારી રીતે થોડું જીવી લેવું હતું. કેટલીય જગ્યાએ મારી રીતે ફરવું હતું. ટ્રેકિંગ, હાઇકિંગ કરવું હતું. લગ્ન કરવાની ક્યાં સહેજે ઉતાવળ હતી?

“લગનની ઉંમર વહી જાય એનું શું? બોલ્યા, મારે આમ કરવું છે ને તેમ કરવું છે.”

મારી મરજીમાં પપ્પાની તો સંમતિ હતી, પણ દાદીએ એમનેય ઠપકાર્યા.

સાકેત મળવા આવ્યા. શાંત, સ્વસ્થ અને સૌમ્ય પ્રકૃતિ. મારા જેવી અલ્લડ છોકરી માટે આવો  છોકરો જ બરાબર છે એમ દાદી પપ્પાને કહેતાં હતાં. બે પરિવાર વચ્ચે ઔપચારિક વાતો પછી અમારી અંગત મુલાકાતમાં સાકેતે એટલું જ કહ્યું, “મને તો તું પહેલેથી જ ગમતી હતી. તારે મારા વિશે કંઈ જાણવું હોય તો ……” એ અધ્યાહાર રાખેલા વાક્ય સામે ચીઢ ચઢી હતી. આ તો કેવી વાત!

“મારે પણ કંઈ નથી જાણવું.” મ્હોં ફૂલાવીને કહી દીધું. આમ પણ મને જાણવામાં ક્યાં રસ હતો, મારે તો મમ્મી–પપ્પાની પસંદને કન્ફર્મ કરવાની હતી ને ?

“ઓકે…પરફેક્ટ. વગર જાણ્યે કશી નવી શરૂઆતનીય એક થ્રીલ હોય નહીં? વચ્ચે મળવાની ઇચ્છા હોય તો મળીશું. નહીં તો મળીએ લગનના માંડવે.” હસીને જવાબ આપીને એ ઊભા થઈ ગયા.

“આ તો કેવો માણસ?” હું મનોમન ચીઢાઈ. કશું બોલ્યા વગર ઊભી થઈ ગઈ.

ચીઢ.. ચીઢ.. ચીઢ..

જાણે સપ્તપદીના ફેરા સાકેત સાથે નહીં, આ ચીઢ શબ્દ સાથે લીધા હોય એમ હું સાસરે આવી. સાકેત થોડા ઓછા બોલા પણ વધુ સમજદાર હતા. અને હું એકદમ જીદ્દી, દાદી કહેતાં એમ તડ ને ફડ કરવાવાળી.

ભલે લગ્ન કે સાકેત મનથી મંજૂર નહોતા પણ અંદરથી એવી જરા અપેક્ષા તો હતી જ કે, લગ્ન પછી ‘સફર’ ફિલ્મમાં ફિરોઝખાન જે રીતે શર્મિલા ટાગોરને પોતાના બે હાથમાં ફૂલની જેમ ઊંચકીને જેવા લાડથી ‘જો તુમ કો હો પસંદ વહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો અગર રાત કહો રાત કહેંગે.” એવું કશુંક સાકેત કરશે. સાકેતે તો કહ્યું હતું ને કે હું એમને પહેલેથી ગમતી હતી. પણ એવું કશું બન્યું નહીં. સાકેતની ધીર–ગંભીર પર્સનાલિટી જોઈને એ અપેક્ષા પર પાણી ફરી વળ્યું. આ વખતે ચીઢ એની નહીં મારી પર ચઢી.

“તું વળી કઈ સાકેત પર મરી મરી જાય છે કે એ તારાં નખરાં ઊઠાવે?”

લગ્નનાં પાંચ–સાત દિવસ પછી સાકેતે પૂછ્યું. “હનીમૂન માટે ક્યાં જવાની ઇચ્છા છે?”

હેં, આ વળી નવી ઉપાધી. ઘરમાં તો સૌની સાથે રહેવામાં સમય વહેંચાઈ જતો, પણ આ તો એમના એકલાની સાથે ચોવીસ કલાક! બાપરે, કેવી રીતે પસાર કરીશ એ દસ–બાર દિવસો?

સાસરે આવીને એક અજાણી સફરની શરૂઆત થઈ હતી, પણ એમાં ઘરની વ્યક્તિઓ સામેલ હતી. આ તો વળી સાવ એકલા એમની સાથે સફરમાં જવાની વાત હતી. મેં જવાબ આપવાનું ટાળ્યું.

બે દિવસ પસાર થઈ ગયા.

“ખરા છે આ તો ! બસ એક વાર પૂછી લીધું હનીમૂન પર ક્યાં જવું છે. મેં જવાબ ન આપ્યો એટલે ફરી ન પૂછાય?” ચીઢમાં થોડો ઉમેરો થયો.

એક સાંજે સાકેતે ઑફિસેથી આવીને દિલ્હીથી લેહ–લડાખ ટ્રીપના ફુલ બુકિંગનો પ્લાન મારા હાથમાં પકડાવ્યો.

“હે ભગવાન, આમને ક્યાંથી ખબર કે મારે લેહ–લદ્દાખ જવું છે, અને કોઈ મોટી ફાઇવ સ્ટાર પૉશ હોટલની ભીડભાડના બદલે પહાડોની નજીક એવી નાનકડી લૉગ કૅબિન જેવી જગ્યાએ રહેવું છે?”

મને ગમે એવો, મારે જે રીતે લેહ–લદ્દાખ ફરવું હતું એવો પરફેક્ટ પ્લાન હતો. આમ તો મારી જગ્યાએ બીજું કોઈ હોય તો સાકેત જેવા પતિ પર ઓવારી જાય. પણ હજુ હું મારી જીદ પર અડેલી હતી. આ બધે તો મારે એકલા ફરવું હતું, ટ્રેકિંગ, બાઇકિંગ, રિવર રાફ્ટિંગ કરવું હતું.

મારા કપાળે ઉપસેલા સળ જોઈને એણે સહેજ સ્મિત ફરકાવ્યું.

“મને ખબર છે, મેડમને એકલા ફરવાના શોખ હતાં, પણ હનીમૂન પર એકલા તો ના જવાય ને? પણ ચિંતા ના કરતી, દિલ્હી સુધી જ આપણે સાથે છીએ. હું ત્યાં મારા કામથી રોકાઈશ અને તું તારી રીતે લેહ માણજે. ઓકે?

“ઓ માય ગોડ! કઈ માટીનો બનેલો છે આ માણસ, કેટલી શાંતિથી વાત કરે છે?” મારા મનમાં ચીઢનો ખડકલો વધતો ચાલ્યો.

અને સાચે જ એ દિલ્હી સુધીની ફ્લાઇટમાં સાથે હતા. લેહ મારે એકલીએ જવાનું હતું.

હાંશ!” નિરાંતનો એક શ્વાસ લીધો.

લેહ એરપોર્ટ પર ઊતરી ત્યાં સરદારજી મારા નામનું બોર્ડ લઈને ઊભા હતા. ટેક્સીમાં એરપોર્ટથી લૉગ કેબિન સુધી પહોંચ્યાં ત્યાં સુધીમાં સરદારજી રસ્તામાં આવતી જગ્યાઓથી મને પરિચિત કરાવતા રહ્યા.

છૂટી છવાઈ કૅબિનોની ચોમેર દેખાતા બર્ફિલા પહાડો જાણે, મારી કલ્પના તાદૃશ્ય થતી હતી. ઑફિસમાં ચેક –ઇન કરીને કૅબિનની ચાવી લઈને કૅબિનનું બારણું ખોલ્યું.

આછા કેસરી પડદામાંથી ચળાઈને આવતા સૂર્યપ્રકાશથી ઉજાસિત રૂમ. એક કૉર્નર પર ગોઠવેલી ફૂલદાનીમાં ગોઠવેલાં કેસરી અને સફેદ ફૂલોનાં રંગથી માંડીને બધું જ મારી પસંદગીનું, મને ગમતું. ચહેરો જ નહીં મન પણ ખીલી ઊઠ્યું.

અને અચાનક સાકેત યાદ આવી ગયા. ક્યાંથી એમને આ બધી ખબર? આજે પહેલી વાર સાકેત પર ચીઢ ન ચઢી.

બીજા દિવસની સવારે જાણે અલ્લાદીનના ચિરાગમાંથી પ્રગટેલા જીન જેવા, ‘જી મેરે આકા’ કહેતા સરદારજી હાજર. … જાણે મારા મનમાં દોરેલી બ્લૂ પ્રિન્ટ કોઈને હાથ લાગી હોય, અને એ મુજબ પરફેક્ટ પ્લાનિંગ થયું હોય એમ ટેક્સી સીધી જઈને ઊભી રહી, શાંતિ સ્તૂપ. અને પછી તો એક પછી એક, દરેક એ જગ્યાઓ જ્યાં હું જે રીતે જવા ઇચ્છતી હતી એવી ગોઠવણ એ હતી.

આમ તો આવી રીતે પ્લાનિંગ સાથે મારે ફરવું નહોતું. બસ, મન થાય ત્યાં, મન થાય ત્યારે જવું હતું. પણ ધીમે ધીમે આ ગોઠવણ મને ગમવા લાગી. સાંજે મને બજાર પાસે ઉતારીને સરદારજી ચાલ્યા જતા અને રાત ઢળે એ પહેલાં મને લેવા આવી જતા.

ધીમે ધીમે બજારની ભીડ વચ્ચે મને ક્યાંક સાકેતની હાજરી અનુભવાતી. તો વળી લેકના ડીપ બ્લ્યૂ ટ્રાન્સ્પેરન્ટ પાણીમાં તો ક્યાંક બર્ફિલા પત્થરોની આડશમાં સાકેતની અલપઝલપ છાયા વર્તાતી.

કેમ? આવું કેમ થાય છે એની સમજણ નહોતી પડતી પણ હવે સાકેત નામની આસપાસ રચેલા ચીઢના જાળામાંથી હું જાણે બહાર આવવા માંગતી હતી. એક નાદાન, જીદ્દી છોકરીનાં મનમાં સાકેત માટે કૂણી લાગણીઓનો ફણગો ફૂટતો હતો. હવે ક્યાંય જઈને ઊભી રહું તો મારી સાથે, મારી જોડાજોડ સાકેત હોય એવી મનમાં પ્રબળ ઇચ્છા થતી.

“જો તુમકો હો પસંદ વોહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો રાત કહો રાત કહેંગે..” એવું કહેવા જેવી નાદાનિયત કે નાટકિયાપણું સાકેતમાં જરાય નહોતું, પણ એ કરવાની સજ્જતા જરૂર હતી.

ટ્રીપના છેલ્લા ત્રણ દિવસ બાકી હતા. ઉનાળાની ગરમીમાં ઓગળતા બરફની જેમ મારી અંદરની ચીઢ,  જીદ અને જડતા ઓગળીને પ્રવાહી બની, કશુંક અજાણ્યું તત્વ મારામાં વહી રહ્યું હતું. હવે તો બસ સાકેતને અહીં બોલાવી લેવા છે એવી અદમ્ય ઝંખના સાથે સવારે ઊઠીને ફોન જોડ્યો..

ફોનની રિંગ ટોન સંભળાઈ..“જો તુમકો હો પસંદ વોહી બાત કરેંગે, તુમ દિન કો રાત કહો રાત કહેંગે..”

હેં ! આ તો આદમી છે કે અંતર્યામી? કે પછી બ્રેઇન રીડર? મારા માટે એ આવું કંઈક કરે એ મારી ઇચ્છાનો પડઘો એમના ફોનમાં?

રિંગ વાગતી રહી અને અંતે બંધ થઈ ગઈ. સાકેતે ફોન ન ઉપાડ્યો.  બપોરે, સાંજે, અરે રાત્રે ઊંઘતાં પહેલાં…..ફોન કરતી રહી. અને એ જ રિંગ ટોન, પણ ફોન ન ઉપડ્યો.

આજે આખો દિવસ ફરતી રહી પણ જાણે આમથી તેમ રસહીન રઝળપાટ જેવું. રાત્રે તો સરદારજી કૅબિન પર ડ્રોપ કરીને જતા હતા ત્યારે કહી દીધું, “અંકલજી, કલ આપ મત આના. અબ તો કહીં જાના નહીં હૈ. તીન દિન તો બસ ઐસે હી નિકાલ લુંગી.”

“ક્યું બિટિયા, થક ગઈ હો ક્યા, યા યહાં કી સર્દ હવાકા મૌસમ રાસ નહીં આયા?”

“ઐસા કુછ નહી હૈ અંકલજી. બસ કહીં નહીં જાના.”

“ઘર કી યાદ આ રહી હૈ?” જરા મમતાથી સરદારજીએ પૂછ્યું.

બીજા કોઈએ પૂછ્યું હોત તો કદાચ મારી મૂળ પ્રકૃતિ પ્રમાણે મને ચીઢ ચઢી હોત, પણ આ ક્ષણે એવું લાગ્યું કે હું બદલાઈ રહી છું. એવું લાગ્યું કે દૂર રહીને સાકેત મારી ખૂબ નજીક આવી ગયા છે. મારી અંદર વસી ગયા છે. લેકના ટ્રાન્સપેરન્ટ પાણીમાં ઝીલાઈને જાણે વિસ્તરી રહેલા શ્વેત પહાડના પ્રતિબિંબની જેમ એ મારામાં વિસ્તરી રહ્યા છે. શીતળ લહેરથી મારું મન ઠરી રહ્યું હતું.

એ રાત્રે ઊંઘવા મથતી રહી. ઊંઘ દિલ્હીમાં બેઠેલા સાકેત જેટલી દૂર જ રહી. જો કે હું એમને આવી રીતે યાદ કરું છું એની તો કલ્પના પણ નહીં હોય ને? આખી રાત માંડ પસાર થઈ. સવારે રાબેતા મુજબ નવના સુમારે કૅબિન ડૉર પર હળવા ટકોરા થયા.

“હે ભગવાન, સરદારજી ભૂલી ગયા કે શું?  કાલે ના પાડી હતી પણ આજે આવી ગયા.”

ઉજાગરાભરી આંખે બગાસું ખાતાં ખાતાં બારણું ખોલ્યું, મ્હોં ઉઘાડું રહી ગયું અને બગાસું અધવચ્ચે અટકી ગયું.

મારી આશ્ચર્યજનક મુદ્રાનો ભંગ કરતી ચપટી વાગી.

“કેમ મેડમ, છેલ્લા ત્રણ દિવસ જ બાકી રહ્યા છે. હજુ તો પેગોંગ લેક ફુલ ડે એક્સકર્શન, ખારદુંગ–લા ટોપ બાકી છે અને તમે પાણીમાં બેસી ગયાં? સરદારજીને આવવાની ના પાડી દીધી.”

આવેગના અદમ્ય ઉછાળા સાથે હું સાકેતને વળગી પડી. મારી આંખમાં આંસુના પૂર ઊમટ્યા.

“અરે, અરે…મેડમ, અહીં હું તમને રડાવવા નથી આવ્યો. તમારી ખબર લેવા આવ્યો છું. બધું બરાબર તો છે ને, એ જાણવા આવ્યો છું.  “

“સાકેત, I missed you. સૉરી સાકેત, મેં તમને બહુ દુભવ્યા. મારી જીદ, મારી ચીઢને લઈને તમને કોઈ કારણ વગર ખોટા ઇગ્નૉર કર્યા.”

એક આંગળીથી મારી ચિબુક ઊંચી કરતા, આંખોમાં સીધી નજર તાકતા સાકેત બોલ્યા, “મને તો તમે જેવા છો એવા જ ગમો છો મેડમ. નાકનું ટીચકું ચઢેલું હોય, ગાલ ફૂંગરાયેલા હોય, આંખમાં તીખારો હોય, અવાજમાં ધાર હોય……”

“બસ કરો સાકેત, આ તમે, તમેની પિપૂડી બંધ કરો.”

અને ફરી હું એમને વળગી પડી. સાકેતે બાહુપાશના સજ્જડ બંધનમાં મને જકડી લીધી.

રેડિયો પર ગીત વાગતું હતું, “ દો સિતારોં કા જમી પર હૈ મિલન આજ કી રાત…..આજ કી રાત.”

રાજુલ કૌશિક

 

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૫

રોહિતનાં કથળતાં જતાં સ્વાસ્થને સાચવવા શરૂ થઈ,  એક નવી ટ્રીટમેન્ટ, એમ જ કહોને કે એક નવી અજમાયેશ જ તો વળી.

આ નવી રશિયન રસીની અસર દર ૮ કલાકે જોવાની હતી લોહીનાં કેન્સર કણોની સામે આ રસી એન્ટિબોડી પેદા કરવાના હતા. રોહિતને થતા દર્દને નિવારવા અપાતી દવાઓમાં રસીને સક્રિય કરવા નોંધપાત્ર ઘટાડો કર્યો હતો છતાંય પીડા તો થતી હતી. અને તે પીડાને રોહિત વેઠતો હતો. તેની નબળાઈ તો ઘટવાનુ નામ જ લેતી નહોંતી. આખા આણંદમાં શિવાનંદજીની ભવિષ્ય વાણીએ અજબ શ્રધ્ધાનું વાતાવરણ ઊભું કર્યુ હતુ, લોકો અખંડ જાપ અને ભજન કરતા હતા. ડૉ.રોહિત આણંદનું ગૌરવ અને આગવું વ્યક્તિત્વ તો હતા.

લોકોનાં વિશ્વાસ અને માનને જોતા ધ્રુમિલ અને ઋચા પણ ગદગદ થઈ જતાં. ક્યારેક અઠવાડિયા પસાર થઈ જતાં અને કોઈ ધારી અસર દેખાતી નહોંતી તેથી સૌનો ઉચાટ વધી રહ્યો હતો. એષા માટે તો જાણે આ એક જંગ જ હતો. લેબોરેટરીની દરેક સ્લાઇડોમાં દેખાતા કેન્સર કણો ક્યારે ઘટે તેની ચિંતા હતી.

આજે સવારે ઊઠી જ રોહિતે કમ્મરમાં સખત દુખાવાની ફરિયાદ કરી. દવાના જોરે દર્દ દબાવવાને બદલે એષાએ તેને માલિશ અને મસાજથી રાહત આપવાની ઝુંબેશ ઉપાડી. છેક મોડી સાંજે તેણે ભાન ગુમાવ્યુ ત્યારે કાર્તિકે ઋચાને કહ્યું, “રસીની અસર જણાતી નથી. હમણાં સૌ અહીં જ રહેવું જોઈએ એવું મને લાગે છે.”

એષા ઉતાવળા અને ઉચાટભર્યા અવાજે બોલી ઊઠી, “ તમે લોકો નકામા ના ગભરાવો.”

પણ એનાથી સત્ય નજરઅંદાજ કરી શકાય એમ નહોતું એ તો એષા પણ જાણતી હતી,સમજતી હતી.

રોહિતને ફરીથી એક બૂસ્ટર ડોઝ આપવામાં આવ્યો. શક્ય છે એ બૂસ્ટર ડોઝની અસર થાય. આશા અને અજમાયેશ છોડવી નહોતી.

રોહિત આ દરેક ગતિવીધીને સમજતો હતો. ચમત્કારોમાં તો એ માનતો નહોતો પણ શિવાનંદજીની વાતોથી તેના મનમાં પરમ તત્વ તરફ શ્રદ્ધા જાગી હતી. અંદરથી એને અજબ જેવી શાંતિનો અનુભવ થતો હતો, ફક્ત એષા વિશે વિચારતા તેની આંખો ભરાઈ જતી.

એનાં આંસુ જોઈને સૌ ઢીલા પડી જતાં. રોહિતને હવે પોતાના દર્દ કરતા એષાના ભાવિની ચિંતા કોરી ખાતી.

રાતના સમયે મહદ અંશે એષા તેની સાથે જ રહેતી. ઉંઘની દવા તેને બહુ દર્દ હોય તો જ અપાતી. એષા અને રોહિત ઘણી વખત ભૂતકાળ યાદ કરતાં.

જાણે-અજાણે એષાને કરેલા અન્યાયની વાત રોહિત કરતો તો એષા એને રોકી લેતી અને કહેતી,

“ જે રાત ગઈ તેની વળી વાત શું?”

રોહિત કહેતો, “ જો હવે મને સમય મળશે તો મેં કરેલ સર્વ ઊપેક્ષાનાં દંડની સજા હું મને આપીશ.”

એષા ઘણી વખત એના એ વલણો ને હસી કાઢતી અને રોહિત પર હાવી થતાં નિરાશાનાં વાદળોને વિખેરી નાખવા મથતી.

સતત નિરાશાજનક મળતા બ્લડવર્કના રિપૉર્ટ જોતાં રહેતાં એષા અને કાર્તિક  ઘણાં સમય પછી રેડ બ્લ્ડસેલ કાઉન્ટ વધેલા જોઈને રાજી થયાં.

રોહિતને પણ તે દિવસે ઘણુ સારુ લાગતું હતું.આશિતે હોર્મોન્સ ઘટાડવા શરુ કર્યા અને બધી હિમેટોલૉજિકલ સ્લાઇડ્સ ડૉ, સંદિપ શાહને મોકલી આપી. ૨૮મા દિવસે વ્હાઇટ બ્લડસેલ્સ કાઉન્ટ ઓછા થયા. આટલી વાતથી એષાના મનમાં ફરી એક વાર આશાનો સંચાર થયો. ડૂબતો તરણું ઝાલે એમ એણે આ ટ્રીટમેન્ટ ચાલુ રાખવા કાર્તિક સાથે વાત કરી.

એષા તે દિવસે ખુશ હતી. પ્રભુ આંગણે જઈને ખરા મનથી પ્રભુને પ્રણામ કરી તે બોલી પ્રભુ!, “તમારા આશીર્વાદ થકી આ દિવસ જોવા મળ્યો.”

શિવાનંદજીએ આવીને કહ્યું, “રોહિતભાઈ તમે જે સદકાર્યો કર્યા હતા તે પુણ્ય ફરી વળ્યા..હવે પથારી છોડી લોક કલ્યાણનાં કામ શરુ કરો.”

જેમ જેમ સમાચાર ફેલાતા ગયા તેમ સૌ રોહિત પર પ્રભુની મહેરબાનીને વધાવતા ગયા.

એષાને હવે થાક લાગતો હતો પણ, રોહિત હવે એષાને પળ માટે પણ આંખથી દૂર થવા નહોંતો દેતો..એષાએ પોતાના જીવને ધર્મ અને હકારાત્મક માર્ગે વાળવા મથતી હતી જ્યારે રોહિત તેની સાથે જ એકાકાર થઈ રહ્યો હતો. રોહિત સાથેના સહજીવનના આરંભે એષા જે ઝંખતી હતી એ સખ્ય અને ઐક્ય આજે એ પામી રહી હતી.

સમય સરતો જતો હતો. મહિનાઓ, વર્ષો પસાર થઈ રહ્યાં હતાં. કાર્તિક અને રૂચાનાં પરિવારમાં બે અને ધ્રુમિલ અને જાનકીના પરિવારમાં એક સંતાનનો ઉમેરો થયો હતો.

સૌ એષાની હામને સલામી આપતાં. રોહિત તો સૌને કહેતો કે, “એષાએ કદી માન્યુ જ નહોંતુ કે કેન્સર એટલે કેન્સલ. અને આજે મને જે બોનસ મળ્યુ છે તે તેના દ્ર્ઢ વિશ્વાસને કારણે જ.”

બરોબર ૧૩ વર્ષે ફરી કેન્સર સેલે ફરી માથું ઊંચક્યું . ઉધઈએ કોરેલાં અને વધુ પોલા બનેલા લાકડાની જેમ કેન્સર સેલથી ખોખલું બનેલું રોહિતનું શરીર વધુ ખખડ્યું હતું. કોઈ થેરેપીની હવે અસરકારક થવાની નથી તેવી ખબર એષા અને રોહિતને હતી. બોનસમાં મળેલામ આ વર્ષો બંનેએ સુખ અને સંતોષપૂર્વક પસાર કર્યા હતાં. બંને તેમને મળેલી જિંદગીથી સંતુષ્ટ હતાં

બીજા ઉથલે સ્વસ્થતાથી વિના અજંપે છુટા પડવાનું હતું , એ સમજી અને સ્વીકારી લીધું હતું.

આલેખનઃવિજય શાહ

..                                                                                    

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૪

રિવાના પ્રશ્નનો જવાબ આપતા એષા બોલી. “હા રશિયન રસી આવી તો ગઈ છે. કાર્તિક, આશિત અને રોહિત તેની અસર, આડ-અસર અંગે સમજવા મથે છે. રોહિત તો સ્થિતપ્રજ્ઞતાથી વર્તે છે. આશિતનું માનવું છે કે, આ રસી હજી ટ્રાયલ લેવલ પર છે અને તેને જોઈએ તેટલી સફળતા મળી નથી. તું હંમેશાં કહે છે ને કે, દરિયામાં ઊઠતું પ્રત્યેક મોજું પાછું વળે ત્યારે આપણાં પગ નીચેની થોડી રેતી એની સાથે સરકાવતું જાય છે. અને બસ હું મક્કમતાથી મારા પગ જડાવીને બેઠી છું.”

”બરોબર, આવી જ રીતે તારી શ્રદ્ધાને ટકાવી રાખજે.”

”રિવા વિજ્ઞાન ભણી છું ને તેથી એક વાત બહુ સ્પષ્ટતાથી માનુ છું કે જ્યાં સુધી મૃત્યુ આવ્યું નથી ત્યાં સુધી મને ઝઝૂમવાની તક છે. અને બીજી વાત પેલા તૂટેલી તલવારથી જંગ જીતેલા રાજકુમારની વાર્તા આજે પણ મને યાદ છે.”

રિવાએ એષાનાં દ્રઢ મનોબળને સંકોરતા કહ્યું “એષા, તારી વાત સાચી છે વાર્તાઓ જિંદગીની નિશાળમાંથીજ જન્મી હોય છે. અને એવા અનેક  યુદ્ધ છે જે પહેલાં તો મનમાં, જાત સાથે જ લઢી લેવાના હોય છે અને જીતવાના પણ હોય છે.”

એષા કહે “સાંભળ હું જે વિચારી રહી છું તેવો એક સુંદર દાખલો આજે ઓન્કોલોજીની જરનલમાં કાર્તિકે વાંચ્યો અને મારા માટે તેણે મોકલ્યો. અમેરિકાની પ્રસિદ્ધ કેન્સર હોસ્પિટલનાં નિયામકે અને આખી હોસ્પિટલનાં સ્ટાફે કેરનનું એક વીરને છાજે તેવુ બહુમાન કર્યુ અને તેનાં કેન્સર પરના વિજયને ધામધુમથી વધાવ્યો. તેઓ કહેતા કે અમે મહદ અંશે નિષ્ફળ એટલા માટે પણ જતા હતા કે જે દર્દી જ્યારે હોસ્પિટલમાં આવે ત્યારે બહુ ઓછી હકારાત્મક ઊર્જા લઈને આવતા, પરંતુ કેરન અને કેરનની મમ્મી- સીસીલીયા બંને એ કદી અમારા ઉપરનો તેમનો વિશ્વાસ છોડ્યો જ નહોંતો . તેઓ સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા અને નિયમિતતાથી ટ્રીટમેન્ટ કરાવતા હતા. તેની નર્સ તો માની જ શકી નહોંતી કે કેરનને દવા અને દુઆ બંનેથી વિજય મળ્યો છે.”

રિવાએ સરસ સમાચાર છે કહીને ફોન મુક્યો અને નિત્યકર્મમાં લાગી.

આચાર્ય શિવાનંદજી હોસ્પિટલ ઉપર આશીર્વચન માટે આવવાના છે તે સમાચાર ઋચાએ આપ્યા અને તેથી એષા હોસ્પિટલ ઉપર પહોંચી. આશિત અને કાર્તિકે રોહિત સાથે ચર્ચા કરી લીધી હતી. આશિત રોહિતને રસી આપ્યા પછીની સંભવિત આડ-અસર અને તકલીફો વિશે સમજાવી ચૂક્યો હતો અને તેને ધ્યાનમાં લઈ તે ચિંતિત પણ હતો. સફળતાની કોઈ જ ગેરંટી પણ ક્યાં હતી અને જે સ્ટેજમાં તેનું દર્દ પહોંચી ગયું હતું તે સ્ટેજ ઉપર આ રશિયન રસીનાં પરિણામો વિવાદાસ્પદ હતા.

કાર્તિક  એષાને કહેતો, “મમ્મી, તમે સમજી શકો છો કે આ પ્રયોગ છે, એક અખતરો છે. એક તરફ આગ છે તો બીજી તરફ દરિયો. ટ્રીટમેન્ટ કરાવીએ અથવા ન કરાવીએ, ભય બંને તરફ એક સરખો છે.”

આ વાતો ચાલતી હતીને શિવાનંદજી પધાર્યા. રોહિતે વંદન કર્યા અને તેમણે રોહિતનાં કપાળ ઉપર હાથ ફેરવ્યો. બધા વંદન કરીને શિવાનંદજીનાં આશીર્વચનો સાંભળવા બેઠા. એમણે પણ એ રાજકુમારની વાત કહી. એષા તે સાંભળીને મલકી. શિવાનંદજી શાંત અને ધીર અવાજે કહી રહ્યા હતા, “એક યુધ્ધમાં એક સૈનિક પોતાને ભાંગેલી તલવારથી યુધ્ધ નહીં  જીતાય એવો વિચાર કરી તલવાર રણભૂમિ ઉપર નાખીને જતો રહ્યો. હવે તે રાજ્યનો રાજકુમાર લઢતો લઢતો પાછળ પડતો હતો અને દુશ્મનનાં વારથી તેની તલવાર તેના હાથમાંથી છૂટી ગઈ. સહેજ પોતાની જાતને સંભાળીને તેણે આજુબાજુ નજર કરી અને પેલા હતપ્રભ સિપાઇએ ફેંકી દીધેલી તૂટેલી તલવાર તેને મળી ગઈ અને ફરીથી વેગે તે લઢ્યો અને તે યુધ્ધ જીત્યો. બીજે દિવસે તેણે એ સિપાઈને બોલાવી બહુમાન કર્યુ. સિપાઈને તો એમ કે તેને ઠપકો મળશે પણ શિરપાવ મળ્યો. કારણ? કારણ કે એ તૂટેલી તલવાર ત્યાં નાખીને જતો રહ્યો અને એ જ તૂટેલી તલવારથી યુદ્ધમાં વિજય થયો. યુદ્ધ માત્ર તલવારથી જ નથી લડાતા કે વિજય માત્ર તલવારથી જ નથી મળતો. વિજય તો એ તલવારથી લડી શકવાની હામ અને જાત પરનો વિશ્વાસ અપાવે છે.”

આટલું બોલીને શિવાનંદજી અટક્યા. સહેજ ઊંડો શ્વાસ લઈને ફરી વાતનો તાર સાધી લીધો.

મૃદુ અવાજે રોહિત તરફ ફરીને કહ્યું, “તમે બહુ જ નસીબદાર છો. ઘણા રોગીઓનાં રોગ તમે દૂર કર્યા છે અને હજી માનવ સેવાનાં ઘણા યજ્ઞો તમારે કરવાના બાકી છે.  મનમાંથી અજંપો કાઢી નાખો. એષાબેન સાથે હજી ત્રીજી પેઢી તમે જોવાનાં છો.”

તેમણે એક ચબરખી લીધી અને તેમાં લખ્યું

“બુદ્ધિ કેરા સીમાડા જ્યાં અટકી ગયા,

સંતો તેને પારનાં સીમાડાને  શ્રદ્ધા કહી ગયા.”

આશિત અને કાર્તિક તો છક્ક જ થઇ ગયા. હકારાત્મક ઊર્જાનો જાણે સૂરજ ઝળહળી ગયો.

એષાને આશીર્વાદ આપતા તેઓ બોલ્યા, “બેન! મનથી મજબૂત રહેજે.”

એષા અને રોહિતને હવે રશીયન રસીની ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થાય એની રાહ જોવાની હતી.

આલેખનઃવિજય શાહ

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧૩

બીજે દિવસે સવારે ચા નાસ્તાનાં ટેબલ ઉપર મીરાંએ વાત કરી ” ધ્રુમિલ માટે એક સારી વાત આવી છે. છોકરી અને ફેમિલી મારા જાણીતા છે. એષા તારી જો મરજી હોય તો હું ધ્રુમિલને વાત કરી જોઉં અને એની તૈયારી હોય તો બંનેની મુલાકાત પણ ગોઠવી શકાય એટલો મારો હક એ છોકરી પર પણ છે.”

”ધરમનાં કામમાં વળી ઢીલ શી અને તું વચ્ચે છું એટલે મારે કોઈ લાંબી તપાસ કરવાની પણ ક્યાં જરુર છે? જો ધ્રુમિલને પસંદ પડે તો અમને કોઈ વાંધો નથી.

અને મીરાંએ મિડીયેટરનું કામ બરાબર સંભાળી લીધું. ધ્રુમિલ અને સ્નેહાને મેળવી આપ્યા. એષા–રોહિત સાથે મુલાકાત પણ કરાવી દીધી.આમ તો દુનિયા ખૂબ નાની છે અને શોધવા બેસીએ તો ઓળખાણના છેડા ક્યાંક તો જોડાતા જ હોય. એવી રીતે ક્યાંકને ક્યાંક તો આ બંને પરિવારોને જોડતી કડી મળી ગઈ. લાંબી તપાસ કે વધુ રાહ જોવાની જરુર નહોતી. બધુંજ ખૂબ સરળતાથી ગોઠવાઈ ગયું.

વળી ફરી એક વાર એષા અને રોહિતનાં દિવસો થોડા વ્યસ્તતામાં પસાર થવાં લાગ્યાં ઋચાનાં લગ્ન પતે ઝાઝો સમય થયો નહતો એટલે ખાસ નવેસરથી કશું કરવાનું હતું જ નહીં. કંકોતરી માટેનું લિસ્ટ તો તૈયાર જ હતું, બસ થોડીઘણી ખરીદી અને જાન જોડીને વડોદરા જવાનું હતું એટલે મન પણ કોઈ ભાર નહોતો.

સરસ રીતે પ્રસંગ ઉકલી ગયો. હવે એશાને ધ્રુમિલની રહી સહી ચિંતા પણ રહી નહિ. સ્નેહાકી સૌમ્ય અને મળતાવડી હતી. બંનેના વિવાહનું નક્કી કર્યું ત્યારથી લગભગ દર રવિવારે ધ્રુમિલ સાથે આણંદ પણ આવતી હતી. અને એષાને તો વળી સૌ પોતાના લાગતા, ત્યાં સ્નેહાને સ્વીકારવામાં ક્યાંવાર લાગવાની હતી!

લગ્ન પછી પણ એ બંનેનો દર રવિવારે આણંદ આવવાનો અનુક્રમ ચાલુ જ રહ્યો. જ્યારે બંને એષા અને રોહિત પાસે આવીને રહેતા ત્યારે મન અને ઘરનું વાતાવરણ ખૂબ પ્રસન્ન લાગતું.  આટલા લાંબા સમય પછી એષાને મોટાઇ અને મોટીબેનની સંયુક્ત પરિવારની ભાવના.  સમજાતી હતી. ઘરમાં સૌ મંગળ લાગતું હતું.

બે એક અઠવાડિયા પછી રિવા સાથે ફોન ઉપર વાત કરતા એષા બોલી “ઈશ્વર એક હાથે આપે છે તો સામે બીજા હાથે પાછું કેમ માંગી લે છે?” 

ઋચા– ધ્રુમિલનું વિચાર્યુ હતું એના કરતા પણ સરસ રીતે ગોઠવાઈ ગયું. એ બંનેની હવે મને કોઈ ચિંતા નથી તો હવે રોહિત માટેની ચિંતા કોરી ખાય છે.”

ધ્રુમિલનાં લગ્ન પછી વળી પાછી રોહિતની તબિયત નરમગરમ રહેવા લાગી હતી એટલે સ્વાભાવિક એષાનાં મનના તળમાં થતી ચિંતા, વિચારોની ઊથલપાથલ હવે એની વાતોમાં વ્યક્ત થવા લાગી હતી. ધ્રુમિલ અને સ્નેહા સાથે ફોન પર વાત કરતી ત્યારે સ્વસ્થ રહેવા પ્રયત્ન કરતી એષા રિવા પાસે સ્વસ્થ રહી શકતી નહતી.

“બહારથી સ્વસ્થ રહેવાનો પ્રયત્ન કરુ છું પણ કોઈક વાર તો એમાં પણ નિષ્ફળ જતી હોઉં એમ મને લાગે છે.  જાણે ધ્રુમિલ અને રુચાની લગ્નની જવાબદારી પૂરી કરવાનું નક્કી કર્યું હોય એમ  અહીં સુધી તો રોહિતની તબિયતે સાથ આપ્યો પણ હવે તબિયત કથળતી જાય છે, શરીર લથડતું જાય છે.”

રિવા એષાની વેદના સમજી શકતી હતી. નજર સામેજ આપણે આપણી વ્યક્તિને જીવનમાંથી વિદાય લેતી જોવી એ કેટલું કપરું છે એ વિચારી શકતી હતી. એ ઠાલું આશ્વાસન પણ એષાને આપી શકે તેમ નહોતી. નોન મેડિકલ પર્સન હોય તો બરાબર છે પણ અહીં તો રોજબરોજના રિપોર્ટ એષાની હાજરીમાં જ થતા. કોઈ વસ્તુ એષાની નજરની કે જાણ બહાર નહોતી.

ઊધઈએ કોતરી કાઢેલા લાકડાની ફ્રેમ અંદરથી કેટલી પોલી થવા માંડી છે એની એષાને બરાબર જાણ હતી. વારંવાર થતાં બ્લડ ટેસ્ટ, બાયોપ્સીનું રિઝલ્ટ એષાના જ હાથમાં આવતું હતું.  મેડિકલ ફીલ્ડમાં કામ કરતા હતાં એટલે બંને જણ પરિસ્થિતિની ગંભીરતા સમજી શકતાં હતાં. ચિંતા વધતી જતી હતી. વાસ્તવિકતાની દુનિયામાં ડહાપણ કે સમજદારીની વાતો કેટલી પોકળ છે એ રિવા પણ જાણતી હતી એટલે બીજું તો કશુંજ એને કહેવાનું, બોલવાનું હતું નહીં અને છતાંય મૂક સધિયારો આપતી હોય એમ એ એષાની સામે જોઈને એની બધી વાતો સાંભળતી હતી.

“તને યાદ છે એષા? કાયમ તું કહેતી હોય છે કે દરિયા કિનારે ઊભા હોઈએ ત્યારે એક મોજું આવે એ તમારા પગ ભીના કરીને પાછું વળી જાય છે. એનું એ મોજુ ફરી પાછુ આવતું નથી. તારે પણ તારા પગ મજબૂત રાખીને ઊભા રહેવાનું છે. મોજું આવીને તારા પગ ભીના કરી જાય તેનો વાંધો નહીં પણ એ મોજું તને ખેંચી ના જાય એટલી મક્કમતા તો તારે જ કેળવવી પડશે ને અને મને વિશ્વાસ છે કે આવતાં મોજાઓ વચ્ચે પણ તું તારી જાતને સ્થિર રાખી જ શકીશ.”

“રિવા, જાણું છું કે, મારે  મારી સ્વસ્થતા જાળવ્યા વગર છૂટકો નથી. પ્રયત્ન કરું છું છતાં નજર સામે કાચની શીશીમાંથી સરી જતી સુંવાળી રેતની જેમ સરી જતો સમય અને સ્વાસ્થ્ય જોઈને પેલાં પગ ભીના કરીને પાછાં વળી જતાં મોજાંઓની જેમ પાણી જ સ્વસ્થતા ઓસરી જાય છે.”

રિવાએ એષાના વિચારોની ગતિ રોકવાનો પ્રયત્ન કરતા પૂછ્યું,

 “તું કહેતી હતી એ નવી રશિયન રસી આવી કે નહીં?”

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

-સર્વતોમુખી પ્રતિભાવાન -નિશા બુટાણી

નિશા બુટાણી

નિશા એટલે રાત્રી. સૌના જીવનમાં દરેક ઘેરી રાત્રી પછી બીજા દિવસનું પ્રભાત દિવસભરનો ઉજાસ લઈને આવે. પણ આપણે વાત કરવી છે એવી નિશાની જે કોઈનાં જીવનનાં ઘેરાયેલા નિરાશાના અંધકારમાં ઉજાસનું કિરણ લઈ આવે છે.

વાત છે જૂનાગઢ જીલ્લાના નાનકડા શાપુર ગામમાં જન્મેલાં અને હાલ સ્વિટ્ઝરલેન્ડના વતની પણ ગ્લોબલી સૌ સુધી પહોંચેલાં નિશા બુટાણીની. પિતાના ઘરમાં સાદગી અને તે સમયના નિતી નિયમોને આધિન એવા સંયમિત વાતાવરણમાં ઉછરેલાં નિશાબહેન આજે પણ એવા સાદગીભર્યા જીવનના આગ્રહી છે.

‘Simple living high thinking’ માત્ર વાતોમાં જ નહીં વર્તનમાં પણ અપનાવ્યું છે.

માત્ર ૨૧ વર્ષની ઉંમરે નિશાબહેનનાં લગ્ન મૂળ ભારતીય પણ થાઇલેન્ડમાં સ્થાયી થયેલા કિશોરભાઈ બુટાણી સાથે થયાં. પિતાના ઘરનાં ચુસ્ત વાતાવરણમાંથી સીધા જ અતિ મુક્ત અને સંપૂર્ણ અલગ એવા માહોલમાં નિશાબહેનના માથે ઘરથી માંડીને બહારનું સંભાળવાની જવાબદારી આવી. સાવ શરમાળ એવા નિશાબહેન અલગ જ વ્યક્તિત્વ સાથે નિખર્યા.

થાઇલેન્ડ પહોંચીને બીજા જ દિવસે જ્યાં થાઇ સિવાય કોઈ ભાષાનું ચલણ ન હોય ત્યાં બહારનું કામ સંભાળવાનું શરૂ થયું એટલે થાઇ શીખ્યા. અહીંથી શરૂ થયું  એમનું ટ્રાન્સ્ફોર્મેશન. ટ્રાન્સ્ફોર્મેશન એટલે કે સર્વાંગી પરિવર્તન. આ ટ્રાન્સ્ફોર્મેશનથી પોતે જે શીખ્યા, જે અનુભવ્યું એના પરથી અન્યમાં સર્વાંગી પરિવર્તન લાવવા એ સતત કાર્યરત રહ્યાં.

સમય જતાં થાઇલેન્ડથી સિંગાપોર અને અંતે સ્વિત્ઝર્લેન્ડ સ્થાયી થયાં પછી નિશાબહેને ૨૦ થી વધુ દેશો અને વિવિધ સંસ્કૃતિના લોકો સાથ કામ કર્યું. હા, સાથે પત્ની, માતા અને ગૃહિણી તરીકેની જબાવદારી પણ સફળતાથી નિભાવી છે.

મિનિસ્ટરી ઑફ સિંગાપોરની કમ્યૂનિટિ ક્લબની લીડરશિપથી શરૂ કરીને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની મલ્ટિનેશનલ કંપનીમાં હ્યુમન રિસોર્સિસ, કસ્ટમર રીલેશન ડાયરેક્ટર અને બે વર્ષ માટે મેનેજિંગ ડાયરેક્ટર તરીકે પદવી તેમણે સંભાળી.

વર્તમાન સમયમાં ઇન્ડિયન ટ્રેઇનર અસોસિએશનના સર્ટીફાઇડ ટ્રેઇનર, ઇન્ટરનેશનલ ટ્રાસ્ફોર્મેશનલ કોચ એવા નિશાબહેન પાવર ઇન યુ, ગોલ સેટિંગ, કમ્યૂનિકેશન સ્કિલ, ટાઇમ મેનેજમેન્ટ, પર્સનાલિટી ડેવલપમેન્ટ, સ્વૉટ ઍનાલિસિસ, માઇન્ડ મેપિંગ, ટીમ વર્ક, કૉલેજ ટુ કૉર્પોરેટ, કસ્ટમર્સ ડીલાઇટ, લાઇફ ચેજિંગ હેબિટ્સ જેવા વિષયોથી માનસિક સજ્જતા કેવી રીતે કેળવી શકાય એ ટ્રેઇનિંગ આપી રહ્યાં છે.

આ છે નિશાબહેનના કૌશલ્યની વાત. કૌશલ્ય પછી વાત કરવી છે નિશાબહેનના કમિટમેન્ટ્સની. આ એવા કમિટમેન્ટ્સ છે જે એમણે સમાજ માટે સ્વેચ્છાએ નિશ્ચિત કર્યા છે. 

નિશાબહેન કહે છે કે B (Birth) અને D (Death) વચ્ચે રહેલો છે C એટલેકે ( Choice.)

એટલે કે જન્મ અને મરણ વચ્ચેનું જીવન તમારી ચૉઇસ મુજબ, તમારી પસંદગી મુજબ જીવી શકાય.

નિશાબહેનની પસંદગી હતી સમાજ માટે કંઈક કરવાની, સમાજને કંઈક પાછું વાળવાની. પરંતુ આ સઘળું સાવ સહેલું નહોતું. થાઇલેન્ડથી સિંગાપોર સ્થાયી થયાં પછી નિશાબહેને ૨૦૦૧ ઇન્ડો / સિંગાપોરમાં પાર્લામેન્ટમાં  જોડાયાં અહીંના રૂલ રેગુલેશનથી માંડીને  ઘણું શીખવા મળ્યું જેનાથી એ વધુ વિકસ્યાં.વળી પાછાં એમનાં પતિ શ્રી કિશોરભાઈને બિઝનેસ માટે ઇન્ડિયા જવાની ઑફર મળી જે સાચે જ ખૂબ વિચાર માંગી લે એવી હતી. તે સમયે પતિના વયસ્ક માતાપિતાનો વિચાર કરીને સિંગાપોરથી સઘળું સમેટીને, સિંગાપોરનો પી આર. પાછો આપવાનો નિર્ણય લઈને ભારત પાછાં આવીને ૨૦૦૬માં રોબૉટેક કંપની શરૂ કરી.

વળી પાછાં સ્વીટ્ઝર્લેન્ડની કંપનીએ કિશોરભાઈને બોલાવ્યા. પહેલાં કિશોરભાઈ અને ત્યારબાદ ૨૦૧૫માં છોકરાઓ સાથે નિશાબહેન પાછા આવ્યાં.

આ સમસ્ત પરિવર્તન સાથે એક વિચાર જે બીજ બનીને રોપાયો હતો એ હવે દ્રઢ બનીને એમના મનમાં વિકસવા માંડ્યો હતો. શ્રી કિશોરભાઈનો પણ એમાં સાથ હતો કે હવે જે કામ થાય એ કમાણી માટે નહીં પણ ખરેખર અન્યને સહાયરૂપ થવાય એવું કામ કરવું. અહીં નિશાબહેનનું કૌશલ્ય કામે લાગ્યું.

નિશાબહેનનો ઘણાં વર્ષોનો અનુભવ હતો. નાના ગામમાંથી વિશાળ દુનિયામાં પગ મૂક્યા પછી જ્યાં જે કામ કર્યું એ અનુભવના આધારે એમણે વિચાર્યું કે સમય અને સંજોગોને લઈને હું બદલાઈ શકતી હોઉં તો અન્યને પણ બદલી શકાય. એ વિચારને લઈને એમણે કંપનીના અમ્પ્લૉઇ, વિદ્યાર્થીઓ, વ્યહવારથી માંડીને વ્યવસાય સંભાળતી વનિતાઓ જેવા વિવિધ ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓ માટે અનેકવિધ વિષયોને સાંકળીને વર્કશૉપના આયોજન કર્યાં. આ તમામ વર્કશૉપના આયોજનમાંથી મળેલાં ધનને એમણે સમાજના જરૂરિયાતમંદ લોકોને સહાય થતી સંસ્થાઓને આપવા માંડ્યાં.

સૌથી મઝાની વાત તો એ હતી કે સમાજને સહાયરૂપ થવાના કાર્યના શ્રીગણેશ સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની પોતાની ઑફિસથી કર્યા. એક ગરવી ગુજરાતણને જ આવે એવો એ વિચાર હતો. ઑફિસના ૫૦ જેટલા લોકો માટે ભજીયાપાર્ટી કરી. પોતે ભજીયા બનાવ્યાં અને પતિ તેમજ સંતાનોએ સૌને સર્વ કર્યા. આ પાર્ટી થકી એકત્રિત થયેલા આશરે ૭૦,૦૦૦/થી વધુ રૂપિયા મેંદરડાની એજ એન.જી.ઓ માટે આપ્યાં. આ પ્રાથમિક શરૂઆત પછી નિશાબહેને આજ સુધીમાં પાછું વળીને જોયું નથી. સતત અને અવિરત એ આગળ વધતાં રહ્યાં છે.

નિશાબહેન લગભગ ૨૦૧૧થી અલગ અલગ સંસ્થાઓ સાથે જોડાઈને મંદબુદ્ધિના બાળકોથી માંડીને મહામારીમાં પીડાતી વ્યક્તિ હોય કે પરિવારની સહાય માટે એ સક્રિયપણે આયોજન કરે છે.

સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની મલ્ટીનેશનલ કંપનીમાં હ્યુમન રિસોર્સિસ, કસ્ટમર રીલેશન ડાયરેક્ટર અને બે વર્ષ માટે મેનેજિંગ ડાયરેક્ટર તરીકે પદવી સંભાળ્યા પછી એમણે એચ આર ડાયરેક્ટર તરીકે રિઝાઇન કર્યુ – લગભગ ૧૧ વર્ષના કાર્યકાળ દરમ્યાન નિશાબહેનને જે બહોળો અનુભવ મળ્યો એમાં એમણે જોયું કે યુવાવર્ગ પાસે શક્તિ છે પણ કોઈ નિશ્ચિત ગોલ નથી ત્યાં એમનો સમય અને શક્તિ બંને વેડફાય છે. સમય તો સૌને એક સરખો જ મળે છે પણ આ સમયનો સદઉપયોગ ક્યાં અને કેવી રીતે કરવો એની જાણ નથી. આ વાતને અગ્રીમતા આપીને એ અંગની વર્કશૉપ શરૂ કરી.

અભ્યાસકાળ સંપૂર્ણ થાય પછી આવે કારકિર્દીનો તબક્કો. એચ.આર.તરીકે કાર્ય કરવાથી નિશાબહેનનાં મનમાં એક સ્પષ્ટ ખ્યાલ હતો કે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ નોકરી માટે અરજી કરે ત્યારે એજ્યૂકેશનની સાથે ઍટિટ્યૂડ, ડીગ્રીની સાથે ડિપ્લોમસી પણ કેટલી જરૂરી છે. આ સંદર્ભે રેઝુમી બનાવવાથી માંડીને શું પહેરવું કે કેવી રીતે બોલવું એ અંગે વર્કશૉપ કરી. સ્ટિરિયો ટાઇપ ઇન્ટર્વ્યૂ હોય તો પણ વ્યક્તિનાં પ્રેઝન્ટેશનથી એની પ્રતિભા છતી થાય એ શીખવાડ્યું. ભણતરની સાથે ગણતર કેટલું જરૂરી છે એની વર્કશૉપ લીધી.

આ તમામ વર્કશૉપમાં નિશાબહેને પુસ્તકિયાં જ્ઞાન કરતાં પ્રેક્ટિકલ નૉલેજ, વાંચનની સાથે વ્યહવારિક જ્ઞાન કેટલું મહત્વનું છે એ શીખવાડ્યું.

જેમ નિશાબહેન નાના કે સંકુચિત સમાજમાંથી વિશાળ વિશ્વમાં પ્રવેશ્યાં અને સફળ થયાં એમ અન્ય યુવતીઓ કે મહિલાઓને સરળતાથી સ્વમાંથી સર્વ સુધી કેવી રીતે વિસ્તરી શકાય એની વર્કશૉપના આયોજન કર્યાં. સામાન્ય પરિવારમાંથી આવતી યુવતિઓ અને મહિલાઓને નિશાબહેન સાથે પોતિકાપણું અનુભવાય એના માટે નિશાબહેન હંમેશા સાડીમાં સજ્જ થતાં. ગુજરાતમાં હોય ત્યારે ગુજરાતી અને રાજકોટ, જૂનાગઢ કે સૌરાષ્ટ્રના ગામમાં હોય ત્યારે તળપદી ભાષામાં વાત કરીએ તો સૌ સહેલાઈથી એમની સાથે સંકળાઈ જાય છે એવું એ ચોક્કસપણે માને છે.

તો સાથે જ્યાં જે જરૂરી છે એવી અદબ કે શિષ્ટાચારને પણ એટલું જ મહત્વ આપતાં નિશાબહેન ઇસરો જેવી ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં જાય ત્યારે ઉચ્ચ પદવીધારી વ્યક્તિઓ સાથે સહજ બની શકાય એમ અંગ્રેજીમાં સેમિનાર લેવાની ઔપચારિકતા જાળવે છે.

નિશાબહેનના આ તમામ કાર્યની સાથે એમની સૌથી મહત્વની સિદ્ધિની વાત હવે આવે છે.

૨૦૨૦થી શરૂ થયેલા કોવિડના કપરા કાળમાં એમણે જે આર્થિક, સામાજિક સહાય તો કરી જ પણ એનાથી વિશેષ મહત્વની વાત છે માંદગીમાં માનસિકસ્થિરતાની.

ભલભલાં હારીથાકી જાય એવા આ સમયમાં નિશાબહેને વર્ચ્યૂલી, વિ્ડીયો કૉન્ફરસ કે ઝૂમ મીટિંગ કરીને અનેક વ્યક્તિઓને હતાશામાં, આત્મઘાતી વિચારોમાંથી ઉગારી છે.

કોવિડનો ભય ઓછો થતાં નિશાબહેને હાલમાં ભારતની મુલાકાત લીધી ત્યારે સાવ ટૂંકા સમયમાં પણ ૧૫ વર્કશૉપ કરી જેમાં એવી અનેક વ્યક્તિઓને માનસિક ટેકો આપીને સ્થિરતા આપવામાં સફળ રહ્યાં છે.

માણસ માત્ર પરથી જેનો ભરોસો ઊઠી ગયો હોય અને પશુઓના ડૉક્ટર થવા સુધીનો નિર્ણય કરી ચૂકેલી, સાવ નાનપણમાં શારીરિક શોષણથી પીડાતી અને આત્મહત્યા કરવા તૈયાર થયેલી યુવતિને આત્મઘાતી વિચાર અને વલણમાંથી માત્ર એક જ વારની મુલાકાત દરમ્યાન બહાર આણી છે.  આ તો માત્ર એક જ વાત છે, નિશાબહેનની આવી અનેક વાતો છે જેના  વિશે વાત કરવી હોય તો શબ્દો અને પાનાં ઓછાં પડે.

અંગ્રેજીમાં એક શબ્દ છે વર્સેટાઇલ… જેના અનેક અર્થ છે.

એક વિષય કે વ્યવસાયમાંથી બીજા તરફ સહેલાઈથી જનાર, વિવિધ વિષયોમાં પ્રવિણતા ધરાવનાર, અનેક વિષયોમાં ગતિમાન, અનેકવિધ આવડતવાળું, સર્વતોમુખી પ્રતિભાવાન. દક્ષ-બાહોશ.

નિશાબહેનનું વ્યક્તિત્વ એટલે આ તમામ અર્થનો સરવાળો.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

******

એષા ખુલ્લી કિતાબ-૧૨

તે દિવસે રોહિતે આજવા નિમેટા જવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી. તેને સારુ લાગતુ હતુ. એષા થોડીક ખચકાઈ પણ પછી ધ્રુમિલને જણાવી દીધું કે તેઓ એમ્બ્યુલન્સ લઇને સાંજે આવશે અને મીરાંમાસીને ત્યાં જમશે. રોહિત તેના વિચારોમાં બહુ જ સ્વસ્થ અને સચોટ હતો અને તે માનતો થયો હતો કે એષાની માનવસેવાની વાતોને યોગ્ય રૂપ આપવા બધી પળોજણોથી દૂર થઈને ખુલ્લા મને વાત કરવી જરુરી હતી. આણંદથી નીકળી એમ્બ્યુલન્સ વડોદરા પહોંચી અને આજ્વા નીમેટાનાં રસ્તે આગળ વધતી હતી ત્યારે એષાને કહ્યુ,

“એષા! મેં તને ખુબ દુભવી છે નહીં?”

“રોહિત! આ શું કહો છો?”

”એષા જો આજે હું બોલીશ અને તુ સાંભળીશ. મને કોઈ પણ વાતે નહીં રોકે કે નહીં ટોકે. ઓકે?”

“રોહિત!…”

“એષા, આજ સુધી હું ઝાઝું બોલ્યો નથી. એ જ મારી પ્રકૃતિ હશે પણ આજે જો હું મારા મનની વાત નહીં કરું તો મને લાગે છે કે મારા મનમાં કાયમનો અફસોસ લઈને જઈશ.  આજવાના કિનારે ઢળતી સાંજે આજે મને સાંભળવાની તને સજા ફરમાવું છું.” એષાને બોલતી અટકાવીને રોહિતે પોતાના અવાજમાં જાણે જીદ ઉમેરી.

રોહિતે આ પ્રકારની લાગણી ક્યારેક જ બતાવી હશે. એષાને મનમાં આશંકા સાથે તો થઈ પણ રોહિતની ઇચ્છા મુજબ તેમની પ્રિય જગ્યાએ ઝાડનાં ટેકે ડ્રાઇવર પાસે પથારી પથરાવી અને ડ્રાઇવરને કહ્યુ નજીકમાં રહેજે સૂર્યાસ્ત પછી નીકળીશુ.

ડ્રાઇવરના ગયા પછી વાતાવરણને હળવું બનાવવા રોહિત બોલ્યો. ” હવે મારા બોલવાની અને તને મૌન રહેવાની સજાનો આરંભ થાય છે. હસવું કે રડવું એની તને છૂટ છે.”

“રડવાની કોઈ વાત મારે સાંભળવી નથી રોહિત અને સજા તમે મને આપશો? ”

“વાત તો સાચી છે એષા, સજા તો મને ઉપરવાળાએ ફરમાવી દીધી છે. હવે તો હું અંડર ટ્રાયલ કેદી પણ નથી રહ્યો. માત્ર સજાનો અમલ થવાની નિશ્ચિત તારીખ નથી આપી, બસ એટલું જ..ખેર…મેં એક કવિતા હમણા વાંચી તે તને પહેલા કહુ અને પછી મારી વાત.”

એષા તો રોહિતનાં શબ્દોને સાંભળીને વિચારમાં પડી ગઈ. એણે રોહિતે ધરેલી ચબરખી ખોલી અને વાંચવાં માંડ્યું.

જુઓ,મૃત્યુ આવ્યું, લઈ ગયું દુઃખ સર્વ તનનાં

અને આ આત્માને લઈ ગયું શ્રી હરિના શરણમાં.

જીવન નદી જયારે, ભળે પુનિત બ્રહ્મ જળમાં.

તો સ્વજન શાને સારે અશ્રુ આવી પૂણ્ય પળમાં.!

ગિરીશ દેસાઈના મુક્તકે મને બહુજ શક્તિ આપી છે. મને જે દિવસે પહેલો રિપોર્ટ મળ્યો ત્યારથી ખબર હતી કે હવે મારી પાસે ગણ્યાં ગાંઠ્યા દિવસો છે. મારે માથે જેમનું જેમનું દેવુ છે તે પાછુ વાળવા માટે પૂરતા દિવસો નથી. છતાં શક્ય હોય તેટલા પ્રયત્નો હું કરુ છું. એષા સૌથી મોટું મારા ઉપર તારુ દેવુ છે. તેં મારા સંસારને આપણો ગણ્યો. મેં એ આપણાપણાને મારા અહંને કારણે તારું અને મારું એમ વાડા કર્યા. મારા એ અહંને કારણે મેં તને ખૂબ જ દુઃખ આપ્યુ છે પણ હવે જ્યારે મૃત્યુની ઘડી નજદીક આવી છે ત્યારે પણ એ મારા અહંને નહીં ગાળુ તો આટલો મોટો ભાર લઈને હું સુખથી કેવી રીતે મરીશ?”

એષા નિઃશબ્દ થઈને સાંભળતી રહી . તેને સમજાતુ નહોંતુ કે રોહિતને આજે શું થઈ ગયું છે? ઢળતા સૂરજને જોઈ તેણે ફરીથી બોલવાનું શરુ કર્યુ.

“હવે જેટલા સૂર્યાસ્ત મારે જોવાનાં છે તેના કરતા ઘણા વધુ સૂર્યોદય તને પ્રભુએ આપેલા છે તેથી મારી પાછળ શોક ન કરીશ, લોકલાજે પણ નહીં.  છોકરાંઓને  સુદ્ધાંને શોક કરવા દઈશ નહીં કારણ કે મને ભગવાને તેમને ત્યાં બોલાવતા પહેલા આ દેહનાં દંડ અહીં દઈને શુદ્ધતા બક્ષી છે. જે સ્વરૂપ જન્મ સમયે હતુ તે સ્વરૂપે મને બોલાવે છે.આમ વિચારવાથી મારા દેહનાં દંડો હળવા થાય છે. લાખો કેન્સર કોષો ધીમે ધીમે મને ખાય છે અને તમે સૌ મને તે રીતે ખવાતો જોવા નથી માંગતા તેથી મારા જીવન માટેનો અદભુત જંગ ખેલો છો. હા કદાચ તેનાથી મને થોડુંક આયુષ્ય મળશે પણ હવે તેની મને બહુ ખેવના નથી. કારણ કે મત્યુનાં હાથમાંથી છીનવીને જિંદગીએ જેટલા શ્વાસો મને આપ્યા હતા તે ઘટવા માંડ્યા છે.

જેમ જન્મ સમયે મારી મા મારી સાથે હતી તેમ મૃત્યુ સમયે મારી પ્રિય સખી એષા હશે.”

રોહિતની આંખો આંસુઓ સારતી હતી. એષા પણ ભીંજાતી હતી..એષાએ ક્યારેય જેનો વિચાર સુદ્ધાં કર્યો નહોતો એવી વાત આજે રોહિતે કરી હતી..

રોહિત થોડો શાંત થઈને બોલ્યો,

“એષા તારે તો રડવાનું જ નથી. કારણ કે તેં તો મને તારું સર્વે સર્વા આપ્યું છે અને હજી આપે છે. મુરખતો હું હતો કે જે ખાલી લેવાનું જ સમજ્યો હતો.. આપવાનું તો જાણે જાણતો જ નહોંતો અને તેની તો આટલી ભયાનક સજા પ્રભુએ કરી છે.”

એષા અત્યારે રોહિતને રડવા દેવાનાં મતમાં નહોંતી પણ તેની વાતોમાં જે ઊંડુ દુઃખ હતું તે નીકળી જાય તે માટે તે મૌન રહી.

રોહિત આગળ બોલ્યો “ઋચા અને ધ્રુમિલ તેમની જિંદગીમાં વ્યસ્ત થઈ જશે અને તારે હજી એકલુ જીવવાનું છે. તેમના સહારાને તારો આધાર બનાવવા કરતાં તારી રીતે રહેજે.”

એષા હવે બોલી,  “રોહિત! પોચકા ના મૂકો અને એમ કેમ માનો છો કે તમને હું કેન્સર સામેની આ લડતમાં હારવા દઈશ?”

રોહિતને પાણી આપતા તે ફરી બોલી.” કેન્સર ઉપર વિજ્ઞાન સતત એક ય બીજા પ્રકારે વિજયી બન્યું છે બસ તેમ જ હું પણ તેને ખાળીશ.”

રોહિતને એશાની સ્વસ્થતા અને નિડરતા ગમી. 

“એષા! હું માનું છું કે મારુ આયુષ્ય ખુટ્યુ હશે તો આપણો સાથ ખંડીત થશે. પરંતુ તારી માફી માંગીને હું ભારમુક્ત થયો હોય એવું અનુભવી રહ્યો છું, “

“ના તેમ કરી મનથી તમે યમરાજાને કહી દીધું કે હું તૈયાર છું તુ મને ગમે ત્યારે લઇ જઇ શકે છે.” એષા અકળાઈને બોલી ઊઠી.

રોહિત ડૂબતા સૂરજને જોઈ રહ્યો…એષા મનોમન રડતી રહી. આજે માફી માંગીને રોહિતે તેના ઉપર ગુસ્સે થવાનો હક્ક છીનવી લીધો….

એ દિવસ નજીક આવી રહ્યો છે તે વાતનો અણસાર પણ તેને રોહિત પાસેથી જોઈતો નહોંતો. તે શક્ય હોય એટલા ધમપછાડા કરીને, દવાથી માંડીને દુવાના સહારે રોહિતને મત્યુનાં મુખમાંથી પાછી લાવવા કટીબધ્ધ હતી. તેથી તેણે કહ્યું, “રોહિત તમને કશુ થશે કે નહીં તેની વાતો જવાદો ટાઈફોઈડનો દર્દી જેમ ઊભો થઇ જાય તેમ તમે ઊભા થઇ જશો. મારી સાથે માનવમંદીરનાં યજ્ઞમાં તમારે મને સાથ આપવાનો છે તે તમને ખબર છેને?

રોહિતે એક નિઃસાસો નાખતા કહ્યું મલ્ટીપલ માયલોમા એ ટાઈફોઈડ નથી એષા..

આલેખનઃ વિજય શાહ

એષા ખુલ્લી કિતાબ -પ્રકરણ ૧૧ રાજુલ કૌશિક

કેલેન્ડરનાં પાનાં એક પછી એક ફરતાં જતાં હતાં. કેમો-થેરેપીની એક પછી એક ટ્રીટમેન્ટ સમયાંતરે ચાલતી હતી. જો કે હવે રોહિત પ્રમાણમાં પહેલા કરતા વધુ સ્વસ્થ દેખાતા હતા. લગ્નના દિવસો પણ નજીક આવતા હતા તેમ બધુ જ ભૂલીને પ્રસંગ ઉકેલવાના નિર્ણયમાં ઈશ્વર કૃપાએ સ્વાસ્થ્યનો પણ સારો સથવારો રહ્યો.

લગ્ન મંડપની ”ચોરીમાં વિધિ માટે બેઠેલા એષા અને રોહિત માટે ખરેખર ધન્ય ક્ષણ હતી. ઢોલીના ઢોલના તાલે મામાઓ ઋચાને માયરામાં લઈને આવ્યા અને જે પળે ઋચાનો હાથ કાર્તિકના હાથમાં મૂક્યો, ગઠબંધન થયાં, ઋચા કાર્તિકને પરણીને ઊઠી ત્યારે એષાના હ્રદયના બંધ છૂટી ગયા. આટઆટલા સમયથી સ્વસ્થ દેખાતી એષા આજે કેમ કરીને પોતાની જાતને જાળવી શકતી નહોતી. સૌ સમજતા હતા કે ઋચાની વિદાય એ એક માત્ર કારણ નહોતું. આજ સુધીની મનને રોકી રાખતી મનને બાંધી રાખતી આ દિવસોની વ્યસ્તતા પૂરી થતા હવે શું?

ઋચાના લગ્નના બહાને તો એષા અને રોહિત બંને એકબીજાને ટકાવી રાખવાનો પ્રયાસ કરતાં હતાં. હવે ખરો સમય હતો રોહિતને સાચવવાનો. ઋચાની વિદાય પછી ખાલી પડેલું ઘર જાણે સાવ શાંત પડી ગયું હતું. લગ્નનાં લીધે થોડીઘણી પણ કામની વ્યસ્તતા, પરિવારજનોની આવનજાવનના લીધે જે ચહલપહલ હતી તે સાવ સમી ગઈ હતી. શ્વાસ લેવામાં પણ મૂંઝારો થાય એટલી હદે ઘરમાં ભાર વર્તાતો હતો.

એષાએ વળી પાછું મન મક્કમ કર્યું. જાણે કશુંજ બન્યું નથી અથવા કશું બનવાનું પણ નથી એવી સાહજિકતા વર્તનમાં લાવવાનો પ્રયાસ કરવા માંડયો. મહદ અંશે સરળતા પણ મળી. ધીમે ધીમે થોડો થોડો સમય હોસ્પિટલ જવાનું શરુ કર્યું. આ પણ એક જવાબદારી તો હતી જ અને વળી એની આડ હેઠળ થોડું રોજીદુ જીવન સામાન્ય બનશે એવી આશા પણ હતી. રોહિત સમજી શકતો હતો એષાની આ મથામણ અને એમાંથી બહાર આવવાના વલખાં.

થોડી સ્વસ્થતા પ્રાપ્ત થતાં એણે પણ હોસ્પિટલ જવું એવો મનોમન નિર્ણય કર્યો પણ એનું શરીર જોઈએ એટલે સાથ આપતું નહીં.  ધ્રુમિલે લંડન જવાનું માંડી જ વાળ્યું હતું એનો મોટો  સધિયારો તો હતો.

ધ્રુમિલે ભારત પાછા આવ્યા પછી અને સેટ થવા માટે નવેસરથી એકડો ઘૂંટવાનો હતો. આટલા વર્ષ ભારતથી દૂર રહ્યા પછી અહીં એક ઓળખ ઊભી કરવાની હતી. જો કે અત્યારે તો એના માટે પોતાના ભવિષ્ય કરતા ડૅડીના વર્તમાન સંજોગો વધુ મહત્વના હતા.

પણ ભારતથી દૂર રહ્યાના વર્ષોએ જ એના માટે નવી દુનિયા ખોલી નાખી. ફોરેન રિટર્ન એ એક મોટી અને મહત્વની ઓળખ સાબિત થઈ. પરદેશનું ભણતર અને જેટલું કર્યું  હતું એ થોડાં કામનો અનુભવ પણ ઘણો બધો કામ લાગ્યો. આણંદ તો નહીં પણ બરોડામાં જોબ મળી ગઈ.

“એમ પણ ઠીક છે ધ્રુમિલ.  ભલે સાવ સાથે રહેવાના બદલે ભલે તું  જરાક દૂર હોઈશ પણ હાથ લંબાવતા તને પકડી શકીશ એટલો તો નજીક છું ને?” એષા પાસે સમયને અનુકૂળ થઈને આગળ વધવાની જે પ્રકૃતિ હતી એ ફરી એક વાર સચેત થઈ.

એનો પણ વિકાસ રુંધાય એવું એષા અને રોહિત ઇચ્છતા નહોતા એટલે આણંદ રહેવાનો આગ્રહ તો કયારેય હતો જ નહી અને ઋચા પણ તો અહીં હતી જ ને?

એષાએ ધ્રુમિલના જવાની તૈયારીઓ કરવા માંડી.

”સરસ મઝાનું ઘર મળી ગયું છે. નાનું પણ બધીજ સગવડોવાળું અને સોસાયટી પણ અલકાપૂરી એટલે એ પણ મારા માસીની મીરાંના ઘરની પણ સાવ નજીક. મીરાં ધ્રુમિલનું ધ્યાન રાખશે”. 

એષા અને ધ્રુમિલ બરોડા જઈ આવ્યા અને ઘરનું નક્કી કરી આવ્યા. એનો અહેવાલ આપતા એષા રોહિતને એની આ આવનજાવનમાં પરોક્ષ રીતે સામેલ કરે જતી હતી.

”Yes, ડૅડી તમે આવશોને તો તમને પણ ગમશે જ” ધ્રુમિલે એષાની વાતને ટેકો આપ્યો.

ડેડી ક્યારેક રવિવારે હું આવું એના બદલે તમે અને મમ્મી ત્યાં આવશે તો તમને પણ ચેઇન્જ રહેશે. મીરાં માસી અને માસા પણ કેટલા ખુશ થઈ જશે ખબર છે ને તમને?”

ધ્રુમિલે રોહિતના ક્ષીણ થતી શક્તિના લીધે નબળા પડી ગયેલા હાથને પોતાના સબળ હાથમાં લઈને પસવાર્યો. જાણે કહેતો ના હોય કે હવે તમારી બધી ચિંતા મારી છે.

રોહિત પણ આનંદથી આ બધી વાતોમાં સાથ આપતો.  એને પણ ધ્રુમિલની નિમણૂકના નિર્ણયથી થોડો સંતોષ અને શાંતિ થઈ હતી. ધ્રુમિલનું કામ અને ભવિષ્ય પોતાના લીધે રૂંધાશે નહીં અને જરૂર પડે એષાની પડખે ઊભો રહી શકશે.

હવે રોહિતને પોતાના કરતા એષાની વધુ ચિંતા થતી. આજ સુધી સ્વને કેન્દ્રમાં રાખીને જીવનારા રોહિતના વિચારોનું કેન્દ્ર હવે એષા બની હતી. એષાથી શરૂ થઈને એષા પર જ આવીને અટકતા એના વિચારોમાં એ ક્યારેક એષાને પોતાની પડખે ઊભેલી જોતો તો ક્યારેક પોતાની જાતને ખસેડી લઈને એકલી એષાને જોતો.

જ્યારે જ્યારે પોતાની આસપાસ એષાને જોતો ત્યારે અંદરથી એને બળ મળતું. હિંમત ટકી રહેતી. પણ એના વગરની એકલી એષાનો વિચાર એને હદથી બહાર પરેશાન કરી દેતો. એષાના મનની મક્કમતા પર પૂરેપૂરો ભરોસો હતો છતાં સાવ આમ અચાનક ધૂંધળાં થતાં જતાં ભાવિની પેલે પાર એષાની એકલતાનો વિચાર એને પીડા આપતો.

સારો દિવસ જોઈને એષા અને ધ્રુમિલે જરુરી સામાન પણ બરોડાના ઘરમાં ગોઠવી દીધો. પહેલી તારીખથી ધ્રુમિલને નવી જોબમાં જોઇન થવાનું હતું. એષા અને ધ્રુમિલ બરોડા જતાં ત્યારે ઋચા આવીને રોહિત પાસે રહેતી એટલે એની તો એષાને એટલી ચિંતાં રહેતી નહીં.

વળી પાછો ધ્રુમિલના બરોડા ગયા પછી ઘરમાં ખાલીપો વર્તાવા લાગ્યો. વાતોડિયા ધ્રુમિલની હાજરીથી ઘરમાં એષા અને રોહિતને વાતારણ જીવંત લાગતું. લંડનની વાતો પણ ક્યારેય એની ખૂટતી નહીં.

હવે વળી પાછા એષા અને રોહિત એકલતા અનુભવવા લાગ્યા. રોહિતે હોસ્પિટલનું કામ સંભાળવા એક આસિસ્ટન્ટ ડૉક્ટરની નિમણૂક તો કરી જ હતી અને કાર્તિક પણ સમય મળે ધ્યાન આપતો હતો. એષા બને ત્યાં સુધી હોસ્પિટલ જતી અને ક્યારેક રોહિત પણ સાથે જતા.

પરંતુ કેમો-થેરેપી પછી અને અંદર પ્રસરતા જતા રોગે રોહિતને થોડો ઢીલો તો પાડી દીધો હતો. એટલે એષાએ પણ ધીમે ધીમે હોસ્પિટલ જવાનુ ઓછુ કરવા માંડ્યુ.

કેમો-થેરેપી શરૂ કર્યા પછી પણ સામે ન દેખાતા મૃત્યુના ઓળા જાણે મન અને શરીર પર હાવી થવા માંડ્યાં હતાં.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ -પ્રકરણ ૧૦ -રાજુલ કૌશિક

ડૉ સંદીપ સાથેની મુલાકાત પછી તો રોહિતની પરિસ્થિતિ વધુ સ્પષ્ટ બની. વળી પાછો ટ્રીટમેન્ટનો દોર ચાલુ થયો. બીજા જ દિવસે કેમો-થેરેપીની શરૂઆત કરવી એમ નક્કી થયું. જેણે આજ સુધી અસંખ્ય સર્જરી કરીને કેટલાય પેશન્ટોને સાજાનરવા ઘરે પહોંચતા કર્યા હોય એવા જનરલ સર્જન રોહિતની આ તબક્કે સર્જરી કરી શકાય એવો તો કોઈ અવકાશ જ નહોતો. કેમો-થેરેપી સિવાય કોઈ આરો નહોતો. કેમો-થેરેપીની યાતના અને આડ અસરોથી રોહિત અને એશા બંને ચિંતિત હતા. પણ છૂટકો ક્યાં હતો?

બીજા દિવસે કેમો-થેરેપીની શરૂઆત થઈ .એક દિવસ આરામ કરી પાછા આણંદ ગયા. હવે આણંદ અમદાવાદ વચ્ચેની આવજા નિશ્ચિત થઈ ચુકી હતી. સમયાંતરે કેમો-થેરેપી ચાલુ રહેવાની હતી. પરંતુ ફરી પાછો એક ઉથલો, વળી પાછો એક હુમલો, નવી કટોકટી.

પહેલી કેમો પતી અને ચાર દિવસ પછી રિઍક્શન આવ્યું. રોહિત બેભાન અવસ્થામાં સરી પડ્યા. થયું કે હવે બાજી હાથમાંથી જ ગઈ . જ્યારે પરિસ્થિતિ સામે લડવા હાથ હેઠા પડે ત્યારે આપોઆપ પ્રાર્થના માટે હાથ જોડાઈ જાય. વિજ્ઞાનની વાસ્તવિકતા અને ઈશ્વર પરની શ્રધ્ધા એ બે નદીના સામસામા કીનારા છે. પણ ક્યારેક આ વાસ્તવિકતા અને શ્રધ્ધાના બે છેડાને જોડતો ભગવાન પરના ભરોસાનો સેતુ જાણે–અજાણે મનમાં બંધાઈ રહ્યો હતો. આ ભરોસાના તાંતણે તો જીવાદોરીની જાળ ગૂંથાવા માંડી હતી. જ્ઞાન–વિજ્ઞાનના છેડા ટૂંકા પડે ત્યાં આસ્થાનું ઓક્સિજન કામ આવ્યું. ભગવાન પરના ભરોસાનો જવાબ મળ્યો. એષા અને ઋચાની મૂક પ્રાર્થના પ્રભુએ સાંભળી. રોહિત કટોકટીમાંથી બહાર આવ્યા.

સામાન્ય વ્યકિતને પણ ચમત્કાર લાગે તેવી ઘટના હતી.

આવી પરિસ્થિતિમાં હવે વડીલોનો આગ્રહ હતો કે દીકરીનાં ઘડીયા લગ્ન લઈ લેવા જોઈએ. કોઈ પ્રકારની રાહ જોવામાં હવે સાર નહોતો. એષા મનમાં વિચારોના વંટોળમાં અટવાયેલી હતી. મનથી કોઈ તૈયારી કરી શકતી નહોતી. ફક્ત એષા અને ઋચા એ જ મક્કમ થવાનું હતું. બાકી તો પછી સૌ સાથ આપવા તૈયાર હતા.

ધ્રુમિલને હજુ આવી આકરી પરિસ્થિતિની એટલી જાણ કરી નહોતી. લંડનથી એને પણ તાત્કાલિક પાછો બોલાવી લેવો એવો નિર્ણય એષાએ લઈ લીધો. ધ્રુમિલે તો રોહિતને હંમેશા કામ જ કરતા જોયા હતા. તેમની આ પરિસ્થિતિ જોઈને તો આવતા વેંત ધ્રુમિલ સ્તબ્ધ થઈ ગયો. પણ ઝાઝી આળ –પંપાળ કે ઠાલા આશ્વાસનોનો અવકાશ જ નહોતો. ત્રણે જણ એક વિચારથી ઝઝૂમી રહ્યાં હતાં. તબિયતની કાળજી પહેલા ,પછી બીજુ બધું.

ફરી એષાનો વિશ્વાસ જીત્યો. રોહિતની તબિયત સારી થતી ગઈ. દવાઓ તો ચાલુ હતી. અશક્તિ ઘણી લાગે છતાં જીવન સામાન્ય થતું જતું હતું. ઘણીવાર તો પરિસ્થિતિને પણ સૌ હળવાશથી લેવા પ્રયત્ન કરતા હતા. અને એમાં સૌથી વધુ સફળતા રોહિતને મળતી . કોઈક ડૉઝમાં એક સાથે ૮૦ ગોળીઓ લેવાનું બનતું. અડધા ગ્લાસ પાણીમાં ઓગાળી એષા આપે ત્યારે તે ઋચા અને ધ્રુમિલને બતાવીને કહેતા “ડેક્ઝોનાનો થિક શેક પીવુ છુ. ” એષા જ નહી સૌ જાણતા હતા કે શબ્દો બોલાતા હતા પણ અંતર તો એમનુંય કાંપતુ હતુ.

હવેનો સમય તો વળી એથી વધુ કઠીન હતો. આણંદ અમદાવાદ વચ્ચે કેમો-થેરેપીની સારવાર માટે આ તબિયતે આવજા થોડી મુશ્કેલ તો હતી. એટલે રોહિતની જ હોસ્પિટલમાં એષાએ જ બાકીની કેમો-થેરેપીની ટ્રીટમેન્ટ આપવી એવુ ડૉક્ટરોનું સૂચન હતુ અને સલાહ પણ.  હવે આ કંઈ ૮૦ ગોળીઓ ઓગાળી ડેક્ઝોનાના ડૉઝ આપવા જેટલી સરળ વાત નહોતી.

સગા–સંબંધીઓ સ્તબ્ધ હતા, સંતાનો સેહમી ગયા હતા. એક માત્ર જો સ્વસ્થ હોય તો તે હતી એષા. એણે રોહિતે પૂરેપૂરી મક્કમતાથી સાથ આપવાનું નક્કી કર્યુ હતું. મનથી અને તનથી. અંદરથી અને અંતરથી રોહિતને એષા પર અતૂટ વિશ્વાસ હતો.  એષા કેમો-થેરેપી આપે એ નિર્ણય માટે રોહિતે મૂક સંમતિ આપી દીધી. આમે ક્યાં એણે ક્યારે વાણી કે વર્તનમાં પોતાની લાગણીઓ પ્રદર્શિત કરવામાં અગ્રેસરતા રાખી હતી કે હવે આ નખાઈ ગયેલા તન અને નબળા મનથી દર્શાવે?

“એષા એક બાજુ ઋચાના લગ્ન લીધા છે અને બીજી બાજુ આ ટેન્શન, તું કેમ કરીને પહોંચી વળીશ?  ક્યારેક એષા અને રોહિત એકલાં પડતાં ત્યારે રોહિત મનની વાત એષા પાસે ઠલવતો. મનના ઊંડાણથી હંમેશા એને લાગતું કે એ ક્યારેય એષાની સાથે ઊભો રહી શકયો જ નથી. જ્યારે એનો હાથ થામીને વિરસદ આવી ત્યારે પણ અને આજે પણ.

કોણ જાણે એષા કઈ માટીની બનેલી હતી? દૂરથી દેખાતા ભયના ભણકારા માત્ર કાન નહીં હ્રદય પર પણ સંભળાતા હતા. જાણે એક મોટા પડઘમમાં પૂરીને ઉપરથી દાંડી ટીપાય અને અંદર કાન,મન,હ્રદય બધુંજ ફાટી જાય એવી સ્થિતિ હતી અને છતાંય એષા પરિસ્થિતિને સંભાળી લેવાની પૂરેપૂરી કોશિશ કરતી હતી.

”હું આજે જ વિક્રમભાઈ અને દક્ષાબેનને મળી આવી છું. કાર્તિક પણ ત્યાં જ હતો. લગ્ન જેટલી ઝડપથી લેવાય એમાં એમને કોઈ વાંધો નથી” એષા હળવેકથી રોહિતનો હાથ પસવારતા કહેતી જતી હતી.

“વિક્રમભાઇએ કહ્યું છે કોઈ ચિંતા આપણા માથે રાખવની નથી. પાર્ટી પ્લોટ, ડેકોરેટર સુદ્ધાં એ લોકો જ નક્કી કરી લેશે.  કાર્તિક અને ઋચા કંકોતરીના નમૂના ઘરે લઈ આવી આપણને બતાવી દેશે. તમને ગમે એ કંકોતરી ફાઇનલ કરી લઈએ એટલે એ છપાવવા પણ આપી દેશે. આ કોઈ કામ માટે ધ્રુમિલને પણ જવાની જરુર નથી એવું કહેવડાવી દીધું છે. એ અહીં જ રહેશે તમારી પાસે”.

એષા ઉત્સાહથી બધું રોહિતને કહે જતી હતી પરંતુ એ પોતે જાણતી હતી કે ઘણી વાર બહારના અને અંદરના વર્તનમાં આભ–જમીનનો ફેર હતો.

ધ્રુમિલે પણ લંડન જવાનું માંડી વાળ્યું હતું. અહીં જ ડૅડી પાસે રહેવાનું નક્કી હતું. ડૅડી સારા થાય ઋચાના લગ્ન પતી જાય પછી અહીં જ સેટ થવું છે એવો નિર્ણય રોહિતની શારીરિક સ્થિતિ જોતાની સાથે એણે લઈ લીધો હતો.

એષા અને રોહિતની અમદાવાદની આવન–જાવનના બદલે હવે અમદાવાદથી બધાની આણંદ આવનજાવન ચાલુ થઈ ગઈ હતી. લગ્ન અંગે હોય કે રોહિતની તબિયત અંગે, સૌ એષાની કઈ જવાબદારી કેવી રીતે ઉપાડી લઈ શકે તે વિચારીને સાથ આપતા હતા.

બીજી કેમો-થેરેપીનો સમય નજીક આવતો હતો તેમ તેમ સૌના મન પર ભાર –ઉચાટ વધતો હતો. એક તો પ્રથમ થેરેપી વખતે રોહિતને રિએક્શન આવ્યું અને બેહોશીમાં સરી ગયા હતા. એ અને હવે અહીં એષાએ જ બધુ સંભાળવાનુ હતુ તે. રખેને ફરી કોઈ પ્રોબ્લેમ ઉભો થયો તો? જો કે હોસ્પિટલ રોહિતની હતી અને સાથે બીજા એના ડૉક્ટર મિત્રો પણ રહેવાના હતા એટલે થોડુ સાંત્વન પણ રહેતું સાથે એષાની સ્વસ્થતા જોઈ આશ્ચર્ય પણ થતુ.

એક જો નવાઈ ના લાગતી હોય તો તે રિવાને. બરાબર ઓળખતી હતી એ એષાને.

એક દિવસ જ્યારે એષા એ પૅથૉલૉજી જોઈન કર્યુ હતું ત્યારે  રિવાને એષાની હોસ્પિટલ જવાનું હતું.

ત્યાંથી પછી બંને જણ દર વખતની જેમ મુવી જોવા જવાનાં હતાં. સસ્પેન્સ ફિલ્મ “ઇત્તફાક “ રિલિઝ થઈ હતી અને રાજેશ ખન્ના એષાનો ફેવરિટ એટલે જોવા માટે તો આજની કાલ પણ ના થાય. રિવા જ્યારે હોસ્પિટલ પહોંચી ત્યારે એષા ચિલ્ડ્રન વૉર્ડમાં હતી. બાર–ચૌદ વર્ષના છોકરાનાં પગમાંથી બોનમેરો લઈ ટેસ્ટ કરવાનો હતો. ભય હોય કે દર્દ ગમે તે કારણે એ છોકરો કારમી ચીસો પાડીને આખી હોસ્પિટલ ગજવતો હતો. બે જણાએ એના હાથ અને પગ પકડી રાખ્યા હતાં.

છતાંય એ સખત ધમપછાડા કરતો હતો. ઝાલ્યો ઝલાય એમ નહોતો. એવામાં સેમ્પલ કેવી રીતે લેવું એ સમસ્યા હતી . એષાએ બીજા બે વૉર્ડ બોયને એ છોકરાને પકડી રાખવા બોલાવ્યા. સતત રડારોળ અને છોકરાની માના આંખમાં આંસુ જોઈને રિવા તો ડઘાઈ ગઈ અને ભાગી આવી ત્યાંથી ઘેર પાછી . જહન્ન્નમાં ગયુ મુવી અને વહેતી મૂકી એષાને .

આ આખી વાતથી અજાણ એષા સારો એવો સમય રિવાની રાહ જોઈને સમય થતા એ પણ ઘેર પાછી આવી. આવતાં વેંત પહેલા તો રિવાના ઘેર પહોંચી એનો ઉધડો લેવા.

“સમજે છે શું એના મનમાં ? નક્કી કરીને મને રાહ જોવડાવીને બેસાડી રાખી અને બેન પધાર્યા જ નહી?” આજે તો વાત છે રિવાની.

પણ જ્યારે રિવાનું મ્હોં ચઢેલુ જોયુ અને આખી ઘટના વખતે એની ઉપસ્થિતિની જાણ થઈ ત્યારે એષા ખડખડાટ હસી પડી. રિવાને ઓર ગુસ્સો આવ્યો.  “હસે છે શું ? એક તો પેલા છોકરાનો જીવ નીકળી જાય એટલુ રડતો હતો અને અહીં તુ હસે છે?”

“તો શું થઈ ગયું ?” એષાને વળી વધુ હસુ આવતુ હતુ. “જે કઈ કરતી હતી તે એના સારા માટે ને?”

કોઈના ય સારા માટે જો એષા કઈ પણ કરી શકતી હોય તો રોહિત માટે કેમ નહીં?

રોહિતની જે પરિસ્થિતિ હતી એમાં સુધારો થવાની શક્યતા તો હતી જ નહીં પણ વધુ બગડે નહી અથવા ઝડપથી વધે નહી તે માટેના પ્રયત્નો કરવાના હતા. અને આ પ્રયત્નોમાં રોહિતને જેટલી તકલીફ ઓછી પડે એ જ હવે જોવાનુ હતુ. એષાએ પોતાની જાતને એ માટે સજ્જ કરી લીધી હતી.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૯- વિજય શાહ.

ડૉક્ટર સંદિપ શાહની ક્લિનિકના વેઇટિંગ રૂમમાં એષાએ રોહિતની બીમારીનો જે ચિતાર રજૂ કર્યો એ સાંભળીને રિવા ડઘાઈ ગઈ. કેવી રીતે અને કયા શબ્દોમાં એ એષાને સાંત્વન આપે!  છતાં જે જરૂરી હતું એ રિવાએ કર્યું. ચહેરા પરથી આઘાત અને વિચારોમાંથી કુશંકાની કાંચળી ઉતારીને એષાની સામે મક્કમતાથી જોયું.

“એષા, એટલો વિશ્વાસ રાખજે કે આ જંગમાં તું એકલી નથી. ઈશ્વર પર શ્રદ્ધા રાખજે. ડૉક્ટર સંદિપ શાહના હાથની જશરેખા ખાસ્સી લાંબી છે. સહુ સારા વાના થશે.”

એષા મૌન સંમતિ આપતી હોય એમ ડોકું હલાવ્યું. પણ બંને ક્યાં જાણતાં હતાં કે આ સાંત્વન સાવ ઉપરછલ્લું કે પોકળ ઠરશે?

વેઇટિંગ રૂમના બીજા છેડે એક રૂમમાં બેડ પર સૂતેલા રોહિતના સાવ ફિક્કા પડી ગયેલા ચહેરાથી કરણને એના શરીરની નબળાઈનો અણસાર આવતો હતો. માંડ બોલી શકતા રોહિતને જોઈને વાત કરવાની કરણની હિંમત પણ થતી નહોતી.

રોહિત અને કરણની ગણીને રોકડી એકાદ બે મુલાકાતના લીધે એટલી આત્મીયતા ઊભી થઈ નહોતી. આ સમયે હાથ થામીને મૂક આશ્વાસન આપવા સિવાય કરણ બીજું કંઈ કરી શકે એમ પણ નહોતો. રોહિતની આંખોમાં તરવરતી ચિંતા કરણને ડરાવી રહી હતી.

રોહિત ડૉક્ટર હતો એટલે એની બીમારીની ગંભીરતા એણે સમજી લીધી હતી અને કદાચ મનથી સ્વીકારી લીધી હતી. જાણતો હતો કે ગમે એટલી ઊંચાઈએ ઊડતી સમડી સપાટામાં નીચે ઊતરીને પોતાનો ભક્ષ્ય એના તીક્ષ્ણ ચાંચમાં જકડી લે એવી રીતે મૃત્યુ ગમે ત્યારે આવીને એના જીવનને કોઈ પણ ક્ષણે જકડી લેશે. એ જાણતો હતો કે કેન્સર એટલે કેન્સલ છતાં જીવાદોરી થોડી લંબાવવી જરૂરી હતી અને એટલે જ કોઈ પણ ટ્રીટમેન્ટ માટે એ તૈયાર હતો.

ડૉક્ટરની ક્લિનિક પર આવતાં પહેલાં રિવાએ આશિત સાથે વાત કરી હતી. આશિત પણ આવી ગયો હતો. આ ક્ષણે એ ડૉક્ટર સંદિપ શાહની ઑફિસમાં હતો. બંને રોહિતના રિપોર્ટ સ્ટડી કરી રહયા હતા. કેસ પેપરમાંથી નજર ઊઠાવતા જ બંનેની આંખોમાં દેખાતી શૂન્યતા નકારાત્મક પરિણામ તરફ ઈશારો કરી રહી હતી.

“આશિત, હું સમજુ છું ત્યાં સુધી રોહિતને આ રિપોર્ટ પરથી ભવિષ્યનો અણસાર તો આવી જ ગયો હશે.  હવે એષા, રિવા કે કરણને કેવી રીતે એની જાણ કરવી એ તારી પર છે.” સંદિપ શાહના અવાજમાં ડૉક્ટરની ફરજ કરતાં મૈત્રીભાવ વધુ લાગ્યો.

અલ્પ સમયમાં આ આટલું ઝડપથી કેમ અને કેવી રીતે બની ગયું હશે! આશિતના શરીરમાંથી ભયનું લખલખું પસાર થઈ ગયું.  

રિપોર્ટ લઈને તે વેઇટિંગ રૂમમાં એષા અને રિવા પાસે આવ્યો.  કપરી કટોકટી ભરેલી ક્ષણ હતી. કદાચ એષા રિપોર્ટની ભાષા સમજી શકતી હતી તેથી એને ખોટું આશ્વાસન આપવાનોય કોઈ અર્થ નહોતો. આશિતે રિવાને કહ્યું,  “હું રોહિત પાસે જઉ છું જરા સ્વસ્થ થઈને તેના રુમમાં આવો.”

એષા ફક્ત એકજ વાત કહેતી હતી રોહિતને આ રોગ કેમ? રિવા તેની વેદના સમજતી હતી.

“એષા, આજે મેડિકલ સાયન્સ ક્યાંથી ક્યાં પહોંચ્યું છે એની તો મારાં કરતાં તને વધારે ખબર છે. ફાઇન સર્જરીથી માંડીને ટ્રીટમેન્ટ એટલી એડવાન્સ થઈ છે એ મારે તને કહેવાની જરૂર નથી, રાઇટ ? સાથે પેશન્ટના પૉઝિટિવ વલણથી ટ્રીટમેન્ટ પર કેવી સરસ અસર થાય છે એ પણ તું જાણે છે. બસ, આગળપાછળ શું, કેમ એવા સવાલો કરવાના બદલે હવે શું કરવું છે એ દિશાનો વિચાર કર.”

એષાનો હાથ પકડીને રિવા રોહિતના રૂમ તરફ એને દોરી ગઈ. પણ આજ સુધીની એષા અને આજની એષામાં એ આભ જમીનનું અંતર જોઈ શકી. સાવ બેફિકરાઈથી દરેક સંજોગોને પહોંચી વળવાની જોશવાળી એષાનું જોશ જાણે સાવ ઓસરી ગયું હતું. 

રોહિતના રૂમમાં ચારેય જણ બેઠા હતા. બહારથી સ્વસ્થ દેખાવાનો ડોળ કરતાં એ સૌ અંદરથી કેટલા ખળભળી ઊઠ્યા હતા એનો અણસાર રોહિતને આવતો હતો. એણે પણ સ્વસ્થ રહેવાનો દેખાવ તો કર્યો જ.

થોડી વારે ડૉક્ટર સંદિપ આવ્યા. રિવા અને કરણ રૂમની બહાર જવા ઊઠ્યાં. એષાએ રિવાનો હાથ મજબૂતીથી પકડીને એને રોકી લીધી. રિવાએ નજરથી કરણને રોકી લીધો.

એડવાન્સ સ્ટેજ પર પહોંચેલા મલ્ટીપલ માયલોમાની ટ્રીટમેન્ટમાં  કેમો-થેરાપી શરૂ કરાવાનો નિર્ણય લેવાયો. ડૉક્ટર સંદિપ સિવાય સૌ ચૂપ હતાં. એક ઊંડી આશાના તંતુને પકડીને એમને સાંભળી રહ્યાં.

રિવા અને કરણને મલ્ટીપલ માયલોમા વિશે એટલી જાણકારી નહોતી. પણ એષા જાણતી હતી કે, મલ્ટીપલ માયલોમા એટલે કેન્સર. અને એટલે જ આ વાત કેટલી ઘાતક છે એ સમજતી હતી.

દવા કે  કેમો-થેરેપીથી કદાચ…..કદાચ, છ આઠ મહિનાનું આયુષ્ય લંબાઈ શકે. પણ એમ તો એમ, એટલું તો એટલું લંબાશે તો ખરું ને!  

મૃત્યુ સામે જંગ મંડાયો, જીવન ક્યાં સુધી ટકશે એની નિશ્ચિતતા નહોતી.  

એષાની સામે રિવા ઢીલી પડવા માંગતી નહોતી. રોહિત, એષા બંનેના ભાવિ જીવનની કલ્પના માત્રથી રિવા ધ્રુજી જતી હતી.

ડૉક્ટર સંદિપની વાતો પરથી હવે એને એટલું સમજાયું હતું કે, મલ્ટીપલ માયલોમામાં  શરીરની પ્રતિકાર શક્તિ કરતા સફેદ કણો અને શરીરને જરુરી પોષણ આપતા રક્તકણોને શરીરમાં પેદા થતા કેન્સરનાં કણો ખાઈ જાય તેને કારણે રોગ સામે લઢવાની પ્રતિકાર શક્તિ ઘટતી જાય. નવા કણો બનવાની ગતિ કરતા આ ખવાવાની ગતિ વધી જાય એટલે ધીમું પણ મોત નક્કી અને નક્કી જ.

રિવા એષાની પીડા હવે સંપૂર્ણ રીતે સમજી શકી. મૃત્યુ ઝેરી નાગનાં ફૂંફાડાની જેમ સામે દેખાઈ રહ્યું છે ને બચાવવાનાં રસ્તા અપૂરતા છે. એક તો આવો રોગ લાખ દર્દીમાં ભાગ્યેજ બે કે ચાર જણાને થાય છે.  નવાઈની વાત હતી કે રોહિતને તે ક્યાંથી થયો. તેના હાડકાં બરડ થઈને બટકી જવાની શક્યતા ઊભી થવાની, કારણ કે કેલ્શિયમ હાડકા દ્વારા શોષાવાને બદલે કેન્સરનાં કોષોમાં શોષાય. હાડકાં પોલાં કે ગળતાં જવાની દર્ક પ્રક્રિયામાં ફક્ત દુઃખ અને દુઃખ જ રહેવાનું. જો કે આ દુઃખને હોર્મોનથી દબાવી શકાય પણ તે હોર્મોન પણ અમુક સમય પછી પેલા કેન્સરનાં કોષોને લીધે સમય જતા અસરહીન થવાના.

રોહિતના જીવનમાંથી હવે એક એક દિવસની બાદબાકી થતી જવાની હતી. જે છ કે આઠ મહિનાનો સમય શેષ હતો એમાં ઋતાને એના નવજીવનમાં પગ માંડતી જોવાની હતી. એ પછી કે એની સાથે જ જો શક્ય હોય તો ઋતાની વિદાય પછીનાં ઘરનો સૂનકાર પુત્રવધૂના પગલાંની આહટથી ભરાતો જોવો હતો.

અરે, હજુ તો એષાની સાથે નિવૃત્તિની પળો માણવી હતી……

ઘણાં સંઘર્ષ પછી માંડ સમથળ ભૂમિ પર એષા અને રોહિત આવીને ઊભા હતાં. હવે હાથમાં હાથ અને જીવનભરનો સાથ માણવાનાં નિરાંતવા દિવસો શરૂ થયા હતા. ઝાકળભીનાં લીલાછમ ઘાસમાં નિશ્ચિંત મને હળવાશભર્યા ખુલ્લા પગે ચાલવાની મોજ માણી શકાય એવી સવારો શરૂ થઈ હતી. અને એ સમથળ ઝાકળભીની ભૂમિમાં અચાનક આ મલ્ટીપલ માયલોમા નામના થોરના કાંટા………  ??

આલેખન

વિજય શાહ

‘ચાર્લી’

“એ દિવસે કેટલાં વર્ષે ચાર્લી મને મળ્યો!  આમ તો એ મારો પેશન્ટ. વાર્ષિક ચેક અપ માટે આવવાના નિયમ મુજબ વર્ષ પૂરું થાય એટલે મારી ઑફિસે આવી જતો.  ફિઝિકલ  ચેક અપ જેમકે હાઇટ, વેઇટ, બ્લડ પ્રેશર વગેરે તો મારી આસિસ્ટંટ લઈને ચાર્ટમાં નોંધ કરી લે. ત્યારબાદ મારી સાથે એની મુલાકાત થાય. સાઠ વર્ષની ઉંમરે પહોંચેલા ચાર્લીની હંમેશા પ્રસન્ન રહેવાની પ્રકૃતિ મને ખૂબ ગમતી. વિટામિન કે  કેલ્સિયમ સિવાય કોઈ બીજી દવાઓની એને જરૂર પડી નહોતી. એ પોતાની શારીરિક સ્વસ્થતા બાબતે ખૂબ ચીવટવાળો હતો. નિયમિત કસરત અને  હેલ્ધી ફૂડ હેબિટ, એ એનો પ્લસ પોઇન્ટ હતો. દરેક પ્રકારના વ્યસનથી એ દૂર રહેતો.”

વેટરન ડૅ ની રજાના દિવસે બે-ચાર મિત્રો ડૉક્ટર નિખિલના ઘેર એકઠા થયા હતા. સાંજનો સમય હતો. હાથમાં વાઇનનો ગ્લાસ રમાડતા ડૉક્ટર નિખિલે વાત શરૂ કરી. વાઇનનો એક ઘૂંટડો લઈને સામે પ્લેટમાં મૂકેલા સમોસામાંથી એક સમોસું ઊઠાવ્યું.

ડૉક્ટર નિખિલની આદત હતી. વાતની શરૂઆત કરે, અને વચ્ચે જરા પૉઝ લે. સાંભળનારને પોતાની વાત સાંભળવાની કેટલી ઉત્સુકતા છે, એ જોઈને પછી આગળ વાત વધારે.

અત્યારે પણ સમોસાને ન્યાય આપતા આપતા સામે બેઠેલા મિત્રો સામે એક નજર નાખી. લાગ્યું કે સૌને આગળ સાંભળવાની ઉત્કંઠા છે, એટલે આગળ વાતની ફરી શરૂઆત કરી.

ડૉક્ટર નિખિલ જનરલ ફિઝિશન. સરળ અને હસમુખા સ્વભાવના લીધે એમના  પેશન્ટ પણ નિરાંતે અને મોકળા મનથી એમની સાથે વાતચીત કરી શકતા.  છેલ્લાં દસ વર્ષથી ચાર્લી એમની પાસે ફિઝિકલ ચેકઅપ માટે આવતો ત્યારે ડૉક્ટર સાથે નિરાંતે વાતો કરતો.

બંને વચ્ચે વાતનો સૌથી મોટો સેતુ બંધાવાનું કારણ બંનેની દીકરીઓ. ચાર્લી જ્યારથી ડૉક્ટર નિખિલ પાસે આવતો થયો, ત્યારે ડૉક્ટરની દીકરી અને ચાર્લીની દીકરી બંને પાંચ વર્ષની ઉંમરે પહોંચેલાં. એટલે દીકરીઓનાં અભ્યાસ, પ્રગતિ, ગમા-અણગમાથી માંડીને બીજી ઘણી બધી વાતો થતી.  ડૉક્ટર નિખિલને એક જ દીકરી પણ ચાર્લીના ત્યાં દીકરી પછી દીકરાનો જન્મ થયો, ત્યારથી દીકરી સ્ટેલાની સાથે જ્હોનની વાતો પણ એમાં ઉમેરાઈ.

આ સિલસિલો લગભગ બીજા પંદર વર્ષ, ડૉક્ટરની આશ્કા, ચાર્લીની સ્ટેલા વીસ વર્ષનાં અને જ્હોન પંદર વર્ષનો થયો ત્યાં સુધી ચાલ્યો.

સ્ટેલા અને જ્હોન અન્ય શહેરમાં ભણવાં ચાલ્યાં ગયાં, અને ચાર્લી ફ્લોરિડા મૂવ થઈ ગયો.

ડૉક્ટર નિખિલના પેશન્ટ લિસ્ટમાંથી ચાર્લીનું નામ નીકળી ગયું.

“યાદ છે?  હમણાં સપ્ટેમ્બરમાં ડૉક્ટર્સ કૉન્ફરન્સમાં હું ફ્લોરિડા ગયો હતો?.” ડૉક્ટર નિખિલે સૌને પોતાની વાત સાથે સાંકળ્યા.

“હા, બરાબર યાદ છે. કોવિડનું જોર થોડું ઓછું થયું હતું અને તારે જવાનું થયું હતું.”  સૌ વતી ડૉક્ટર અતુલે જવાબ આપ્યો.

“રાઇટ, એ વખતે  ગયા વગર છૂટકો નહોતો. અને  ત્યારે કૉવિડનું જોર ઘણું ઓછું થયું હતું. બુસ્ટર ડૉઝ પણ લેવાઈ ગયો હતો. તેમ છતાં પૂરેપૂરા પ્રિકૉશન સાથે એ ચાર દિવસની કૉન્ફરન્સમાં ભાગ લીધો હતો.”

ચાર્લીથી શરૂ કરીને ફ્લોરિડા અને કોવિડ સુધી પહોંચેલા ડૉક્ટર નિખિલ હવે ક્યાંથી ક્યાં વાત લઈ જશે એની અવઢવમાં સૌ એમની સામે તાકીને જોઈ રહ્યા.

“આમ તો કૉન્ફરન્સ માટે મિયામી બીચની આખેઆખી ફાઉન્ટેનબ્લુ હોટેલ બુક હતી. સવારથી શરૂ કરીને સેમિનાર, પ્રેઝન્ટેશનથી માંડીને ઈવનિંગ પાર્ટીમાં જ દિવસ પૂરો થઈ જતો. હોટેલની બહાર પણ નીકળવાનું બનતું નહીં. પણ યાદ છે તમને, આપણાં સિનિઅર ડૉક્ટર રોબર્ટ? રિટાયર્ડ થઈને એ ફ્લોરિડા સેટલ થઈ ગયા છે. એમને મળવાની મારી ઇચ્છા હતી અને પ્લાન પણ. એટલે ત્રીજા દિવસે સાંજની પાર્ટીમાં જોડાવાના બદલે હું એમને મળવા નીકળ્યો. ફ્લોરિડા જતા પહેલાં જ એમને મળવાનો સમય માંગી લીધો હતો.

“એમની કમ્યૂનિટિ પર પહોંચવા બુક કરાવેલી કૅબ આવી. કોવિડના લીધે માસ્ક મૅન્ડટરી હતા. મારી જેમ કૅબ ડ્રાઇવરે પણ માસ્ક પહેરેલો હતો. પહેલાં તો બહુ ધ્યાન ન ગયું પણ, જરા વાત કરતા એનો અવાજ જાણીતો લાગ્યો. હવે ડ્રાઇવરની સામેના રિઅર વ્યુ મિરરમાં નજર પડી તો માસ્કની ઉપર દેખાતી આંખો અને ચહેરો થોડા ઓળખાયા.”

“Is’nt you Charly? “ મારાથી એ  કૅબ ડ્રાઇવરને પૂછાઈ ગયું.

“Yes Doc. You are very much right. I am same Charly, your patient . એ મને હંમેશા ડૉક કહેતો.

“એને જોઈને આશ્ચર્ય જ નહીં આઘાત લાગ્યો મને. ક્યાં પહેલાનો પરફેક્ટ કસાયેલા બૉડીવાળો ચાર્લી અને ક્યાં આ ખખડી ગયેલો ચાર્લી! પણ એકદમ એને પૂછવાનું ટાળ્યું.

“How is your daughter Aash? ચાર્લીની આશ્કા બોલતા ફાવતું નહીં એ હંમેશા એશ કહેતો. ચાર્લીએ વાતની શરૂઆત કરી. એનો અર્થ એ કે તનદુરસ્તીમાં ફરક પડ્યો હતો. મનદુરસ્તીમાં ફરક નહોતો પડ્યો. પહેલાં જેવી આત્મીયતાથી એણે પૂછ્યું.

“She is fine, just got married.

“Great , congratulation

“And what about your daughter, Stella?

“લગભગ પાંચ વર્ષ પછી મળેલા ચાર્લીના ચહેરા જ નહીં અવાજમાં પહેલાં જેવું જોમ ના વર્તાયું.”

ડૉક્ટર નિખિલ જરા શ્વાસ લેવા અટક્યા અને સૌ સામે એક નજર માંડી. ચારે ડૉક્ટર મિત્રોના ચહેરા પર આગળ ચાર્લીનું શું છે એ જાણવાની આતુરતા જોઈ વાતનો તંતુ સાધી લીધો.

“ચાર્લી એશના સમાચાર સાંભળીને ખુશ તો થયો પણ તરત જ એની ખુશી ઉદાસીમાં પલટાઈ ગઈ. એ મને પૂછતો હતો કે તો તો હવે હું ગ્રાન્ડફાધર પણ બનવાનો ને?

“ક્યારે એ તો ખબર નહીં પણ, એ નસીબ મને મળશે તો ખરું. મેં જવાબ આપીને સ્ટેલા વિશે પૂછ્યું.

“યસ, ડૉક, સ્ટેલાના લગ્ન થઈ ગયાં હતાં.

“હતાં, અર્થાત?

“લગ્ન થઈ ગયાં, બાળક આવવાનું હતું પણ, એક દિવસ ડ્રાઇવિંગ કરતાં, ટેક્સ મેસેજ કરવા ગઈ. ધ્યાન ચૂકી ગઈ અને બહુ ખરાબ અકસ્માત થયો. સ્ટેલા બચી તો ગઈ પણ બાળક ઇન્ટરનલ ઇન્જરીનાં લીધે ન બચ્યું. એ અક્સ્માતે માત્ર એક બાળક જ નહીં, હંમેશ માટે માતા બનવાની શક્યતાય ગુમાવી બેઠી. અને પતિનો સાથ પણ.

“ચાર્લીના જવાબ સાંભળીને મને મૂઢ માર વાગ્યો હોય એવી વેદના થઈ. આશ્વાસનના બે શબ્દો કહેવા જેવો વિવેક હું ચૂકી ગયો. થોડી નહીં, ઘણી વાર સુધી અમે બંને ચૂપ રહયા.

“અને જ્હોન? એના શું સમાચાર ? માંડ હું પૂછી શક્યો.

“He committed suicide.

“આ વળી બીજો આંચકો.

“કેમ, કેવી રીતે? અચકાઈને મેં પૂછ્યું.

“મઝાનો સુખી સંસાર હતો જ્હોન અને કેથીનો. બંને વચ્ચે શું થયું એની ખબર ના પડી, પણ એક દિવસ એ ઘરે પાછો આવ્યો ત્યારે ફ્રીજ પર કેથીની ચિઠ્ઠી હતી કે, હંમેશ માટે એ ઘર અને જ્હોનને છોડીને જઈ રહી છે. જ્હોનનો મારી પર ફોન આવ્યો. અને આ સમાચાર આપીને, વધું કશું પૂછું એ પહેલાં એણે ફોન મૂકી દીધો.

“પંદર મિનિટ પછી સમાચાર આવ્યા કે એણે ડ્રાઈવ વે માં પાર્ક કરેલી ગાડીમાં બેસીને પોતાના લમણાંમાં ગોળી મારીને સ્યૂસાઈડ કરી લીધો છે. હવે કેમ સ્યૂસાઈડ કર્યો એનું કારણ ના પૂછતા ડૉક. કેમકે હવે એનો જવાબ આપનાર નથી રહ્યો અને જેણે કારણ આપ્યું એ ક્યાં છે એની મને ખબર નથી.

“ચાર્લીની વાત પૂરી કરીને ડૉક્ટર નિખિલ અટક્યા. વાત શરૂ કરી હતી ત્યારે સૌના ગ્લાસમાં જેટલો વાઇન હતો, વાત પૂરી થઈ ત્યારે પણ સૌના ગ્લાસમાં વાઇન એટલો જ હતો.

એ સાંજે વચ્ચે મૂકેલી સમોસાની પ્લેટના સમોસા પણ એમ જ અકબંધ રહ્યાં.           

રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ પ્રકરણ – ૮ રાજુલ કૌશિક

એષા અને રોહિતને એક સાથે આવેલા જોઈને રાજી થયેલી રિવાનો આનંદ સામે ઊભેલા રોહિતને જોઈને ક્ષણ માત્રમાં ઓસરી ગયો.  રોહિતની બાહ્ય શારીરિક અવસ્થા જ ઘણું કહી જતી હતી અને પછી તો હિમેટોલોજીસ્ટ ડૉકટર સંદિપ શાહની ક્લિનિકમાં એષા પાસેથી જે સાંભળ્યું એ તો જાણે અસહ્ય વજ્રાઘાત હતો.

હજુ હમણાં જ તો ઋચાના વિવાહના સમાચાર મળ્યા હતા. એષાએ જ્યારે ફોન પર ઋચાના વિવાહની વાત કરી ત્યારે એના પ્રત્યેક શબ્દોમાં, અવાજના રણકામાં છલોછલ આનંદની છોળ રિવાએ અનુભવી હતી.

ઈશ્વર એષાને કેમ નિરાંતનો શ્વાસ લેવાના વરદાનમાંથી બાકાત રાખી હશે?  રિવાના મનમાં આક્રોશ ઊઠતો હતો.

મુંબઈથી અમદાવાદ અને વિરસદ, વળી વિરસદથી શરૂ કરીને આણંદ સુધીની દડમજલ, સંસારથી માંડીને સંતાનોની જવાબદારી, હોસ્પિટલથી માંડીને હૉસ્પિટૅલિટી, બધું જ એષાએ પાર પાડ્યું હતું.

ક્યારેક એષા અને રિવા નિરાંતે મળતાં ત્યારે વચગાળાની વાતોમાં કેટલો સમય પસાર થઈ જતો! ક્યારેક જીવનના ઉખડખાબડ રસ્તાને સમથળ કરીને આગળ વધતી એષાને રિવા પૂછતી,  “ઈશ્વર જ્યારે ખોબો ભરીને નિરાંતની પળો આપવા બેઠા હતા ત્યારે તું ચારણી લઈને ઊભી હતી? માંડ થોડી નિરાંત મળે અને એક નવો બવંડર તારી સામે આવીને ઊભો રહે છે!”

એષા હસી પડતી, “ ખબર છે ને તને, ભગવાન પણ ભીંત જોઈને ભાર મૂકે છે?”

ઋચાના વિવાહ પછી નિરાંતનો શ્વાસ લઈને બેઠેલી એષાના જીવનમાં એક સાવ અજાણ્યો બવંડર ચકરાવા લેવા માંડ્યો હતો. ભીંત જ નહીં ભીતર પણ હચમચી જાય એવા બવંડરે એષાને નહીં  રોહિતને ઝપટમાં લીધો હતો. હસ્તમેળાપ સમયે રોહિતનો હાથ થામીને સાત પગલાં ચાલેલી એષાને આ ક્ષણે સમજાતું હતું કે એ હસ્તમેળાપ, એ ગઠબંધન માત્ર લગ્નવેદી પૂરતુ જ નહોતું. રોહિતનો હાથ અને સાથ સાચવવાની જવાબદારી જીવનભરની હતી.

બે છેડાની અનુભૂતિ જેવા આનંદ અને આઘાતના સમાચારનું એક સાથે આગમન થયું હતું.

******

ઝાઝા લોકો હોય તો જ પ્રસંગ ઉજવ્યો કહેવાય?  ઉત્તરાયણના બે દિવસ પછી કમૂરતાં ઉતરતાં માત્ર ઋચા અને કાર્તિકના પરિવારે ઘરમેળે ગોળ-ધાણાની રંગેચંગે વિધિ સંપન્ન કરી. બંને પક્ષે પ્રથમ પ્રસંગ હતો એટલે ઉત્સાહ ખૂબ હતો. સગાંસ્નેહી તેમજ મિત્ર વર્તુળમાં સમાચાર આપવાનો સિલસિલો શરૂ થયો.

અઠવાડિયું માંડ પૂરું થયું હશે ને એક દિવસ સાધારણ શરદીને લઈને નાક સાફ કરતાં સફેદ રુમાલ પર લાગેલું લોહી રોહિતે જોયું.  શરદી થઈ હતી અને જરા જોરથી નાક સાફ કરતાં આવું બન્યું હશે તેમ તે વખતે રોહિતે વિચારી લીધું. વળી એકાદ દિવસ પછી એ જ ઘટના બની. આમ તો બીજી કોઈ તકલીફ તો હતી નહીં,  પરંતુ પોતે ડૉકટર હોવાથી કશુંજ અવગણવું નહી તેમ માની ENT ડૉક્ટર મિત્ર સાથે વાત કરવી એવું રોહિતે વિચારી લીધું.

રોહિતને ક્યારેક સાયનસની તકલીફ રહેતી હતી પણ એના લીધે નાકમાંથી ક્યારેય લોહી નીકળ્યું હોય એવું બન્યું નહોતું.  ENT ડૉક્ટરે  X-RAY કરાવી લેવાનો અભિપ્રાય આપ્યો.

રેડિઅલોજિસ્ટ ડૉકટર પણ રોહિતના ખાસ મિત્ર. X-RAY રિપોર્ટ જોઈને શંકા થઈ અને ત્યાર પછી જુદા જુદા blood test રિપૉર્ટ પણ ચિંતાજનક આવ્યા. આ બે-ત્રણ દિવસ દરમ્યાન રોહિત પણ થોડા ચિંતામાં-વિચારમાં હોય તેવું એષાએ લાગ્યું પણ કંઈ સંતોષકારક જવાબ ના મળ્યો.

*********

એષા થોડા દિવસ પહેલાં જ બનેલી ઘટનાની રિવા સાથે વાત કરતી હતી.

”હું પણ હોસ્પિટલમાં જ કામ કરતી હતી. ક્લિનિક્લ લેબોરેટરી ઉપરાંત સર્જરીમાં પણ રોહિતને ક્યારેક આસિસ્ટ કરતી હતી છતાંય મને બિલકુલ ખ્યાલ ના આવ્યો કે કોઈ ગંભીર બાબતના ઓળા અમારા જીવન પર ઘેરાવા માંડ્યા છે.”

રિવા સવાલ કર્યા વગર સાંભળતી રહી. એષા એક શ્વાસે બોલતી રહી અને શ્વાસ રોકીને રિવા એને સાંભળતી રહી. દરિયામાં આવેલી ભરતીનાં પાણી કિનારે ફીણ ફીણ થઈને પાછાં ફરી ગયાં. એષા પણ ભાવિની અનિશ્ચિંતતાના કિનારા પર ફીણ ફીણ થઈ ગઈ.

“આમ પણ રોહિતને ચાર સવાલ કરો ત્યાં માંડ એક જવાબ મળે. એ વખતે પણ કેટલી વાર પૂછ્યા પછી એક દિવસ રોહિતે હોસ્પિટલની એની ઑફિસમાં મને બેસાડીને કહ્યું,

”એષા હું જે કંઈ કહું તે સ્વસ્થ મનથી સાંભળજે અને સ્વીકારજે.

“અને ડ્રોઅર ખોલીને એમાંથી રોહિતે તેના blood test રિપૉર્ટ મારાં હાથમાં મૂક્યા.  મારી આંખ સામે જે ચિત્ર હતું એની તો કલ્પના માત્રથી હું થથરી ગઈ હતી. રિપૉર્ટ પરથી જે ફલિત થતું હતું  એ રોગની ગંભીરતાનાં પરિણામે મને હચમચાવી મૂકી.

“ રિવા, એ વખતે એ પળ મારા માટે વજ્ર સમાન બની ગઈ. મન બધિરતાના આરે આવી ઊભું હતું  કોઈ વિચારો આગળ વધતા નહોતા અને છતાંય મનમાં વિચારોનું દ્વંદ્વયુદ્ધ મંડાયું હતું.

નિયમિત ખોરાક, વ્યસનરહિત જીવન છતાં મલ્ટીપલ માયલોમા? પેથોલોજીસ્ટ તરીકે હું  જાણતી હતી મલ્ટીપલ માયલોમા એટલે એક જાતનું હાડકાનું કેન્સર. મન માનવા તૈયાર નહોતું. આઘાત ઓસરતો નહોતો છતાં સ્વભાવવશ પૂછાઈ ગયું, રિપૉર્ટ તમારા જ છે ને?

“મન અને હ્રદય જાણે તુમુલ યુધ્ધે ચઢયા હતા. નજરે દેખ્યા અહેવાલને નજરઅંદાજ કરવા મન માનતું નહોતું અને જે વંચાતું હતું એ જોઈને ભવિષ્યમાં સામે આવનારા કટોકટીના સમયને નકારી શકાય એમ નહોતો..

“પરંતુ અમદાવાદ કેન્સર હોસ્પિટલના બાયોપ્સી રિપૉર્ટે રહી સહી શંકાને પણ હકીકતમાં પલટી નાખી. દર્દીના રિપૉર્ટ એના હાથમાં મૂકીએ ત્યારેય મન થોડું તો મક્કમ કરવું જ પડે છે, જ્યારે અહીં તો પોતાના જ ઘર પર પડેલી વીજળીએ બધું વેરણછેરણ કરી નાખ્યું હતું તેને કેમ કરીને સમેટવું ? મન –હ્રદય પર જે ભાર વધતો જતો હતો તેને કેમ કરી ને જીરવવો ? બધી ચેતનાઓ થીજી ગઈ હતી. વિચારોની ધાર પણ કુંઠિત થઈ ગઈ હતી.”

રિવાને ફરી એક વાર ઈશ્વરને પૂછવાનું મન થયું કે કેમ એ એષાને સ્થિરતા આપતો નહી હોય? શા માટે એક જગ્યાએ, એક પરિસ્થિતિમાં ,એક સંજોગમાં એ સ્થિર થાય તે પહેલા જ એને મૂળસોતી ઉખાડી નાખે છે?

“બધું જ બરોબર ગોઠવાઈ ગયુ હતુ . બધુ જ બરોબર ચાલતું હતું . હું અને રોહિત પણ ખુશ હતા આ જીવનથી. ઋચાના લગ્નપ્રસંગને અત્યંત પ્રસન્નતાથી ઉજવવાની તમામ તૈયારીઓમાં લાગવાનાં હતાં. અને આમ,  બસ આમ અચાનક કોઈ સંકેત વગર આફત આવીને ઊભી.

“ખેર ! હવે તો બેવડી શક્તિથી સામનો કરવાનો હતો. ઓન્કૉલોજિસ્ટને બતાવ્યું . બને તેટલો ઝડપી ટ્રીટમેન્ટનો દોર શરૂ થઈ ગયો. જાણે થોડા સમયમાં દુનિયા બદલાઈ ગઈ. ઋચાના જીવનનો યાદગાર પ્રસંગ જાણે- અજાણે બાજુમાં જ રહી ગયો. 

“ના, બાજુમાં રહી નહોતો ગયો. હવે એને શક્ય એટલી ઝડપથી ટૂંકા સમયગાળામાં આટોપી લેવાનો હતો. આનંદના અવસર પર આઘાતની છાયા સુદ્ધાં ન દેખાય એમ એને ઉતાવળે ઉજવી લેવાનો હતો. એક આંખમાં આનંદ હતો તો બીજી આંખમાં સતત ડોકાતી ચિંતા.

”પરંતુ હું, રોહિત, રૂચા અને ધ્રુમિલ અમે સૌ કોઈ દિવ્યશક્તિથી જોડાયાં હોય એમ દરેક સુખદુઃખની ક્ષણ સાચવી લેતાં હતાં. ઋચાને રાજી રાખવા બાકીના અમે ત્રણે પણ રાજી રહેવા પ્રયત્ન કરતા હતા અને મહદ અંશે સફળ પણ રહેતા હતા.”

એષા આટલું બોલીને જરા અમસ્તી અટકી.

ડૉક્ટર સંદિપ શાહની ક્લિનિકના વેઇટિંગરૂમમાં એષા અને રિવા વચ્ચે ચોસલું પડે એવી શાંતિ છવાઈ.

હવે  એષાની આંખ અને ચહેરા પર જાણે સ્થિરતાના,જડતાના ભાવ આવી ગયા હતા. રિવા એનો હાથ પસવારતા મૂક સધિયારો આપતી હતી .એ જાણતી હતી કે અત્યારે એષાના મન અને હૃદય પર જે ભાર છે એ હળવો થઈ જવો જરૂરી છે જેથી એષા સામે આવેલી કટોકટીનો નવેસરથી સામનો કરવા કટીબધ્ધ થઈ શકશે. 

ડૉક્ટરો કહેતા કે હવે તો કેન્સર પણ મટી જાય છે અને રોહિત કે એષા પણ ક્યાં આ વાત નહોતા જાણતાં? પણ એ કેન્સર કયા સ્ટેજ પર છે અથવા તો જાળાની જેમ બાઝેલી કેન્સરની ગાંઠ કયા અંગ પર છે, એના પરથી એ મટવાની શક્યતા નિશ્ચિત થતી હોય છે એ વાતથી પણ ક્યાં એ બંને અજાણ હતાં? અને માટે જ તો આજે અહીં અમદાવાદ સુધી ખેંચાયા હતા. આશાનો તંતુ છોડવો નહોતો.

અસ્તુ

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ( ૭) – રાજુલ કૌશિક

આજે પણ રિવાને એ સાંજ યાદ છે. અણધાર્યા અતિથિ જેવી એષા ઢળતી સાંજે આવીને ઊભી રહી. પણ નવાઈની વાત એ હતી કે સાથે રોહિત પણ હતો. આણંદ પોતાની હોસ્પિટલ કર્યા પછી રોહિતને ભાગ્યે જ બહાર નીકળવાનો સમય રહેતો.

******

આમ પણ રોહિતને સામાજિક કે કૌટુંબિક પ્રસંગોમાં હાજરી આપવાનું અનુકૂળ નહોતું આવતું. અને હવે તો પોતાની હોસ્પિટલની જવાદારી એટલી તો વધી ગઈ હતી કે નિકટના કે અગત્યના પ્રસંગ વગર તો રોહિતને ભાગ્યેજ અમદાવાદ આવવાનું થતું.

હા, રિવા અને કરણના કે એષાની નાની બહેન અને ભાઈના લગ્ન પ્રસંગે પણ રોહિતે આવશ્યક, સમય પૂરતી હાજરી આપી હતી.

એષાનો પરિવાર હજુ પણ સંયુક્ત હતો. એષાના મોટાઇ-મોટીબહેન કે કાકા-કાકી સૌની સ્નેહગાંઠ યથાવત હતી. એક વડલાને જેમ શાખાઓ ફૂટે , એ શાખાઓ એકમેકમાં વીંટળાઈને અને વધુ ઘેઘૂર, વધુ મજબૂત બને એમ એષાના પિતરાઈ ભાઈ-બહેનો વચ્ચે એકસૂત્રતા જળવાઈ રહી હતી.

પણ હવે જે ઘટના બની એનાથી તો વળી સોને પે સુહાગા જેવો ઘાટ ઘડાયો.

એષા અને રોહિતની વ્યસ્તતા જાણતાં એષાનાં કાકા-કાકી એક વાર આણંદ જઈ પહોંચ્યા.  હોસ્પિટલમાં એષા અને રોહિત અતિ વ્યસ્ત રહેતાં હતાં. ‘શ્રી જી હોસ્પિટલની શાખ બંધાઈ રહી હતી. જનરલ સર્જન તરીકે રોહિતની ખ્યાતિ વધી રહી હતી. આણંદ, વલ્લભ વિદ્યાનગર અને આણંદની આસપાસના નાના મોટા શહેરોમાંથી ‘ શ્રી જી હોસ્પિટલ’ સુધી દર્દીઓ આવતા.

કાકા-કાકીને આનંદ થયો પણ  જે બેચાર દિવસ બાબુકાકા અને સરોજકાકી આણંદ રહ્યાં ત્યારે એક વાત સમજાઈ કે આ એવો પણ સમય હતો જે ઋચા અને ધ્રુમિલના ઉછેર માટે પણ એટલો જ મહત્વનો હતો. સાતથી દસ વર્ષની ઉંમરે જે ઘાટ ઘડાય એ તો જીવનભરની મૂડી.  આણંદ કે વલ્લભ વિદ્યાનગરમાં સારી સ્કૂલો હતી જ પણ ઋચા કે ધ્રુમિલના ભવિષ્ય માટે  અમદાવાદ કે મુંબઈ જેવું વાતાવરણ મળે એ વધુ  જરૂરી હતું.

અને બસ, બાબુકાકા અને કાકી  લઈ આવ્યા ઋચા અને ધ્રુમિલને અમદાવાદ. મોટાઇ-મોટીબહેન, કાકા-કાકીની હાજરીમાં આ એમની ત્રીજી પેઢીનો ઉછેર શરૂ થયો.

વડીલોની વહાલભરી કાળજીમાં ધ્રુમિલ અને ઋચાનો વિકાસ વધતો જતો હતો,  એવી  રીતે એષા અને રોહિતના સંનિષ્ટ પ્રયાસોથી હોસ્પિટલનું પણ નામ થતું જતું હતું. એષાએ રોહિતને ખાલી સપ્તપદીના સાત ફેરામાં જ સાથ આપ્યો હતો એવું નહોતું પણ રોહિતની તમામ પ્રગતિમાં પણ પૂરો સાથ આપ્યો હતો. એષાએ જ તો સઘળી જવાબદારી સંભાળી લીધી હતી. પેથોલોજી લેવાનો એષાનો નિર્ણય આજે કેટલો સાર્થક થયો એ એષાથી વિશેષ રોહિતને સમજાતું હતું.

હોસ્પિટલમાં જ પેથોલોજી ડીપાર્ટમેન્ટ હોવાથી પેશન્ટોને પણ બહાર ક્યાંય જવાની જરુર રહેતી નહીં. આ દિવસોમાં એષા ભરપૂર જીવન જીવી હતી.  મનગમતી પ્રવૃતિ વચ્ચે દિવસો એના સાર્થક થતા જતા. સમયની પાંખે ઊડીને ધ્રુમિલ વધુ અભ્યાસાર્થે લંડન પહોંચી ગયો. ઋચા ગ્રેજયુએટ થઈને પાછી એષા પાસે આણંદ આવી ગઈ.

એષા જ્યારે પાછું વળીને ભૂતકાળ પર નજર કરતી ત્યારે એ સડસડાટ પસાર થઈ ગયેલા સમયનો સંતોષ, સાર્થકતા એના રાજીપામાં ડોકાતા. ધ્રુમિલ કે ઋચાનાં વર્તમાન કે ભાવિને લગતા  નિર્ણયોમાં ક્યારેય એણે પોતાના મંતવ્યનો ભાર ઠાલવ્યો નહોતો. ધ્રુમિલને ક્યારેય એણે મેડિકલ લાઇન લઈને પોતાની આ ” શ્રી જી હોસ્પિટલ” નો ભાર ઉપાડી લેવા કહ્યુ સુધ્ધાં નહોતું. ધ્રુમિલને જે પસંદ આવ્યું તેમાં જ આગળ વધવાની અનુમતિ આપી હતી . તો ઋચાને એના મનપસંદ જીવનસાથી જોડે જીવન જોડવાની પણ સંમતિ પણ પ્રેમથી આપી. જે રીતે લગ્ન અંગે પોતાની ઉપર નિર્ણયો ઠલાવાયા હતા એ રીતે ફરી ક્યારેય છોકરાઓને એમાંથી પસાર થવું પડે નહીં એનો પૂરેપૂરો ખ્યાલ રાખ્યો હતો. અને આમ પણ ઋચાની પસંદગીમાં ક્યાં કંઈ વિચારવા જેવું હતું? જાણીતો સુખી, well educated,very well thought –પરિવાર. કાર્તિક પણ સૌમ્ય અને સમજુ હતો.

જીવન એક સામાન્ય–સરળ પ્રવાહમાં વહી રહ્યું હતું. રોજનું કામ personal commitments અને બાકીનો સમય મનગમતી પ્રવૃતિઓમાં, દિવસો મઝાથી પસાર થઈ રહ્યા હતા.

પણ જ્યારે એકધારા પ્રવાહમાં અચાનક વળાંક આવે ત્યારે ફંટાઈ તો જવાય પરંતુ તેના ફાંટા કેવા કારમા હોય તેનો એહસાસ થાય તે પહેલા જ પરિસ્થિતિ હાથ બહાર જતી રહે એવા કંઈક અનુભવમાંથી સૌને પસાર થવાના દિવસો શરૂ થયા..

એ દિવસે સાંજે અણધારી એષાને રોહિત સાથે આવેલી જોઈને રિવા કેટલી ખુશ થઈ હતી! પણ રોહિતને જોઈને એનાં પેટમાં ફાળ પડી.

એષા કરતાં ઘણો ઉધડતો વાન, સરસ મજાની હાઇટ અને સપ્રમાણ એકવડીયો ટટ્ટાર બાંધો, સદાયના શાંત સૌમ્ય ચહેરા પર જરાક અમસ્તુ નાનું અકળ સ્મિત. સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના કોઈ સંત જેવી રોહિતની પર્સનાલિટી હતી.

પણ આજનો રોહિત! આજના રોહીતને જોઈને રિવા છળી ઊઠી. સહેજ નિસ્તેજ ચહેરો.માથા પરના પેલા આછા પણ કાળા વાળનું પણ નામ–નિશાન નહીં. અને સાવ નંખાઈ ગયેલા રોહિતનું આવું સ્વરુપ તદ્દન કલ્પનાની બહારનું હતું અને એની સાથે એષા પણ ચિંતાતુર લાગી. એની મૂળ નફિકરી પ્રકૃતિ તો ક્યાં ગુમ થઈ ગઈ હશે!  કયા આફતની છાયા આ બંનેને ઘેરી વળી હશે એની રિવાને સમજણ નહોતી પડતી. સાવ ડઘાઈને એ બંનેને જોઈ રહી.

લાંબા સમય પછી મળેલી એષાએ વચગાળાના એ દિવસોનો હિસાબ થોડી જ મિનિટોમાં એષાએ રિવા આગળ ધરી દીધો.   

પળવારમાં પરિસ્થિતિની ગંભીરતા સ્પષ્ટપણે સમજાઈ ગઈ. અને એ પછીના બાકીના અડધા કલાકમાં તો રિવા અને કરણ એષા–રોહિત સાથે હિમેટોલોજીસ્ટ ડૉકટર સંદિપ શાહની

ક્લિનિક પર હતા. સદ્દનસીબે ડૉ સંદિપ સાથે રિવા–કરણને પારિવારિક સંબંધો હતા તેથી રોહિત માટે અપૉઇન્ટમેન્ટ તરત મળી ગઈ.

રોહિતથી વધુ લાંબો સમય બેસાય તેવી તેની ફીઝિકલ કંડીશન નહોતી એટલે ચેમ્બરમાં હાજર પેશન્ટની મુલાકાત પતાવવા સુધી ડૉ સંદિપે ખાલી રુમમાં રોહિતને સુવડાવવાની વ્યવસ્થા ગોઠવી આપી. કરણે રોહીત પાસે રહેવાનું મુનાસિબ માન્યું. બહાર વેઇટિંગ રુમમાં હવે રિવા અને એષા એકલા પડયા. કદાચ એ જરુરી પણ હતું, કેટલીક ન કહેવાયેલી વાતો રોહિતની હાજરીમાં કહી શકાય તેવી પણ નહોતી.

એક હાથે રિવાનો હાથ સજ્જડ રીતે પકડીને એષા થોડીક વાર તો એમ જ બેસી રહી. રિવાએ પણ કશુંક પુછયા વગર એને એમજ બેસી રહેવા દીધી.. જાણતી હતી રિવા એષાને,ઓળખતી હતી એના સ્વભાવને,ખબર હતી રિવાને કે લાંબો સમય એષા બોલ્યા વગર ચૂપચાપ રહી શકે તેમ નહોતી જ. અને એની ધારણાં સાચી જ હતી. અંદરથી એક ધક્કાની એષા રાહ જોતી હતી. હ્રદયમાં બાઝેલો ડૂમો ઓગળે તેટલી ક્ષણો પસાર કરવાની હતી. મોટાભાગે સ્વસ્થ રહેતી એષાને ભાગ્યેજ કોઈએ રડતા કે ઢીલી પડતા જોઇ હશે.

મોટાઇની અંતિમ ક્ષણો અને અંતિમ સંસ્કાર સુધી મક્ક્મ રહેલી એષા જરા મોકળાશ મળતા રિવા પાસે રડી પડી હતી. આજે પણ આ સહેજ મોકળાશ મળવાની જ રાહ જોવાની હતી. ના! માણસો વચ્ચેની મોકળાશ નહીં પણ આટલા સમય સુધી સતત અટવાયેલા રહેલા મનની મોકળશ.

સાથે લાવેલી પાણીની બોટલમાંથી પાણીના બે ઘૂંટડા ગળાની નીચે ઉતાર્યા એષાએ ..જાણે હ્રદયની વેદનાના ડૂમાને હોઠે ઉતાર્યો. ભારઝલ્લી એ ક્ષણો પણ હવે તો રિવાને લાંબી લાગતી હતી. અંદરની અધિરાઈને એ દીવાની વાટ સંકોરે તેમ સંકોરીને બેઠી હતી. હળવેકથી એષાનો હાથ પસવાર્યો ,પંપાળ્યો જાણે હિંમત બંધાવતી હોય તેમ,અને એષાએ પણ એ મૂક સધિયારાની ભાષા સમજી લીધી. મન મક્કમ કર્યુ અને જાણે મન સાથે જ વાત કરતી હોય તેમ રિવા પાસે મન ઠાલવી રહી.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

એષા-ખુલ્લી કિતાબ (૬)- વિજયશાહ

એષા રહેલી મુંબઈ અને અમદાવાદમાં. અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણેલી એષાએ લેબોરેટરીનું કામ સરસ રીતે સંભાળી લીધું હતું.  રોહિતે પણ જનરલ સર્જન તરીકે પોતાની ઓળખ ઊભી કરવા માંડી હતી.

ઘરની બહાર અને કાર્યક્ષેત્રે સૌને રોહિત અને એષાનું જીવન  દેખીતી રીતે સરળ વહેણની જેમ વહેતું લાગતું તેથી અંદરનાં વમળની ભાગ્યેજ કોઈને જાણ થતી.

એષાને ખુલ્લા આસમાનની ઝંખના હતી જ્યારે વિરસદ જેવા નાનાં ગામમાં ઉછરેલા રોહિતનું વિચારવિશ્વની એક નિશ્ચિત સીમા વચ્ચે બંધાયેલું રહેતું.  રોહિતે બાળપણથી જોયેલું કે બા, દાદી, બહેન કે ઘરનાં સ્ત્રી વર્ગનો કોઈ અલગ અભિપ્રાય હોય જ નહીં. બધાં બાપુજીને જ પૂછતા તેથી જ ઘરનાં નિર્ણયો લેવાનો અધિકાર માત્ર પુરુષનો જ  એવો જડબેસલાક વિચાર મનમાં સ્થાયી થઈ ગયો હતો. પરિણામે એષા અને એની વચ્ચે ક્યારેક કોઈ વાતે ચણભણ થાય ત્યારે અંતિમ શબ્દ તો હંમેશા રોહિતનો જ રહેતો.

એષા સાથે લગ્ન પછી એષા દ્વારા ઘરમાં વધેલી આવક તો તેને ગમતી હતી પણ નાણાંકીય બાબતોમાં એષાનાં સૂચનો જરા ઓછા ગમતાં.  ઘરની વર્ષો જૂની પ્રથાને જ અનુસરતા રોહિતના કુટુંબથી એષા સાવ જુદી પડતી. એષા ખુલ્લા મનની હતી. આટલાં વર્ષોમાં એ એ જે રીતે જીવી હતી એ રીતે સાચી વાત કહેવાનું એને સાવ સ્વાભાવિક લાગતું.  એષાની વાતો રોહિતના પરિવાર માટે અકલ્પનીય તો ખરી જ સાથે અસ્વીકાર્ય પણ હતી. પરિણામે કુટુંબમાં એષા તરફ છાના રોષની આછી ધુમ્રસેર રોહિત જોઈ શકતો. કૌટુંબિક વિખવાદોથી રોહિતને પરેશાની થતી.

ઘરની ઘરેડ પ્રમાણે ઘડાયેલી માનસિકતાના લીધે એને મોટે ભાગે દરેક નિર્ણયો એષાને પૂછ્યા વિના લેવાની આદત હતી. ઘરની પરંપરા પ્રમાણે એ પણ એવું જ માનતો કે એષા ભલે કામ કરે પણ ઘર સંભાળવાની અને છોકરાઓને ઉછેરવાની જ એની મુખ્ય જવાબદારી હોવી જોઈએ.

એષા બંને ત્રાજવાનું સમતોલન રાખવા સક્ષમ હતી.  ઘરની જવાબદારી સાથે હોસ્પિટલની લેબોરેટરીનું કામ પણ એ સંપૂર્ણ કાર્યદક્ષતાથી સંભાળી લેતી. જીવનમાં વિધાતાએ જે આપ્યુ તેનો સ્વીકાર કરીને જ એ વહેતી રહી હતી.

ઘર, પરિવાર અને મિત્રમંડળમાં પ્રસંગોપાત હાજરી આપવાનો વ્યહવાર પણ એ સાચવી લેતી. ક્યારેક મિત્રો ટીખળ કરી લેતા, રોહિત ભારે નસીબદાર કે એને, કાર્યેષુ દાસી, કર્મેષુ મંત્રી, ભોજ્યેષુ માતા, શયનેષુ રંભા,ઋપેષુ લક્ષ્મી, કર્મેષુ ધારિત્રી, શત ધર્મ યુક્તા, કુલ ધર્મ પત્ની. જેવી એષા મળી.

એષા અને રોહિતના પરિવારમાં ધ્રુમિલ અને ઋચાનો ઉમેરો થયો હતો. સમયની પાંખે ઊડીને દિવસો પસાર થતા હતા. હોસ્પિટલની નોકરી છોડીને રોહિતે પોતાની પ્રેક્ટિસ શરૂ કરી.  

ઋચા અને ધ્રુમિલની સાથે એષાએ રોહિતની હોસ્પિટલની લેબોરેટરીની જવાબદારી પણ સંભાળી લીધી. એના લીધે રોહિતને કેટલી રાહત હતી એ તો એ પણ સમજતો હતો, માત્ર સ્વીકારવામાં પુરુષસહજ સ્વભાવ આડે આવતો.

*****

દિવસો, મહિનાઓ અને વર્ષો પસાર થતાં રહ્યાં. રોહિતની હોસ્પિટલ અને જનરલ સર્જન તરીકે રોહિતની ખ્યાતિ વધતી ચાલી.

બે વર્ષનાં અંતરે ધ્રુમિલ અને પછી ઋચાએ પણ કૉલેજ પાસ કરીને જીવનના અગામી પડાવ તરફ પગરણ માંડ્યા.

જીવવના એકધારા પ્રવાહમાં પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક કહી શકાય એવાં એ ચારેય ખુશ હતાં. અને એમની ખુશીમાં ઉમેરો કરતી એક ઘટના બની. ઋચા માટે ડૉ.કાર્તિક પટેલના પરિવારમાંથી માંગુ આવ્યું. 

“આને સોનામાં સુગંધ ભળી એમ જ કહેવાય ને?” રોહિત એષાને પૂછતો.

એષાએ આછા સ્મિત સાથે આ પ્રભુકૃપા માટે એનાં ઘરમંદિર તરફ ભાવથી નજર કરતી. બંને કુટુંબોના વડીલોની હાજરીમાં વિવાહ સંપન્ન થયા.

રોહિત અને એષા આ પરિવારને જાણતાં હતાં. ઋચા અને કાર્તિક બંને એકબીજાને પસંદ કરતાં હતાં એ તો પછી જાણ થઈ.  એષાને એક વાતનો આનંદ થયો કે લગ્ન જેવા જીવનભરના સંબંધના નિર્ણય માટે પોતાને જે સ્વતંત્રતા નહોતી મળી, એ ઋચાને આપી શકી હતી.

જો કે રોહિતની પ્રકૃતિ પહેલાં કરતાં ઘણી બદલાઈ હતી. વિરસદના વાતાવરણથી દૂર થયા પછી, ડૉક્ટર્સ ગ્રુપ સાથે ભળીને એની વિચારધારા પણ બદલાઈ હતી. મનની મોકળાશ વધી હતી.

એષાનો ઋચા અને ધ્રુમિલ સાથે મૈત્રીભર્યો વ્યહવાર હતો એવી મૈત્રી કેળવતા રોહિતને થોડો સમય લાગ્યો હતો પણ ધીમે ધીમે  ઋચા અને ધ્રુમિલની સાથેના એના વ્યહવારમાંય મિત્રતાનો અંશ ભળ્યો હતો ખરો.

હા, ક્યારેક આ બદલાયેલા સ્વરૂપ પર મૂળ પ્રકૃતિ હાવી થઈ જતી. ઘર પૂરતી એષાની મરજી કે નિર્ણયો સ્વીકારતો થયો હતો પણ હોસ્પિટલના નિર્ણયોમાં તો એ પોતાની સર્વોપરીતા એષાએ સ્વીકારી લેવી એવો આગ્રહ રાખતો. મહદ અંશે એષાને એમાં કોઈ વાંધો નહોતો પણ ક્યારેક લેબોરેટરીને લઈને જરૂરી વાતમાં એ પોતાનું મંતવ્ય આપતી, ત્યારે પણ રોહિતનો અહં એની સાચી વાત સમજવા આડે આવતો.

રોહિતનું માનવું હતું કે એ જેવો છે એવો એષાએ સ્વીકારતા શીખવું જ રહ્યું. અને એષાને લાગતું કે રોહિતે અભણ ગામડાની છોકરી અને ભણેલી શહેરની છોકરી વચ્ચેનો તફાવત તો સમજવો જોઈએ.

ધીરે ધીરે એષા પણ સમજી ગઈ હતી કે પાકા ઘડે કાંઠા નહીં ચઢે. 

આલેખનઃ વિજય શાહ

‘અય મુહબ્બત તેરે અંજામ પે રોના આયા’…….

दो दीवाने शहर में, रात में या दोपहर में
आबदाना ढूंढते है, आशियाना, ढूंढते है….

‘ઘરોંદા’ ફિલ્મ આવી ત્યારે સુપર હિટ થયેલું આ ગીત આજ સુધીમાં કેટલીય વાર સાંભળ્યું હતું, પણ આમ આજે આટલા વર્ષે એ જીવવાનું આવશે એવી તો કલ્પના પણ ક્યાં કરી હોય? એ ગીતમાં તો બે જણ- એક દિવાના અને બીજી દિવાની હતી. આજે એવા બંને દિવાના-દિવાની સાથે મારેય જોડાવું પડ્યું છે. નથી એમને કશું કહી શકતો, નથી એમને સહી શકતો અને છતાં નથી એમને છોડી શકતો.

વાત છે સથ્યા શેટ્ટી, નૈકજ નારાયણ અને મારી.

હવે એક તો આ સાઉથ ઈન્ડિયન લોકો સીધું સાદું સત્યા બોલવા કે લખવાના બદલે સથ્યા કેમ લખતા હશે એ મારા માટે મોટો કોયડો છે. એવી રીતે આ સથ્યા અને નૈકજનું મારે શું કરવું એ પણ મારા માટે મોટો કોયડો તો છે જ. પણ હશે, સથ્યાને તો હું સત્યા જ કહીશ અને નૈકજને નિકુ.

જો કે, હું એ બંનેને કોઈ પણ નામે બોલાવું એ બંને તો એક બીજાને સ્ટ્યૂપિડ અને ઇડિયટ કહીને જ બોલાવે છે.

બંને એકમેકના ગળાડૂબ પ્રેમમાં છે. એક ક્ષણ એકબીજા વગર રહી નથી શકતાં, છતાં એક ક્ષણ ઝગડ્યા વગર નથી રહેતાં. સત્યા સોફ્ટવેર એન્જિનિઅર અને નિકુ ગ્રાફિક ડિઝાઈનર. સત્યા ખૂબ મહત્વકાંક્ષી અને નિકુ એકદમ શેખચલ્લી. સત્યાનાં પગ હંમેશાં જમીન સાથે જોડાયેલા અને નિકુ હવાઈમહેલ ચણવામાંથી નવરો નથી પડતો. સત્યા સતત સપના સાકાર કરવા સતર્ક અને નિકુ સપના ભરેલી આંખે અને સપનાની પાંખે સમય પસાર કરાવાવાળો.

નિકુ ઉર્ફે નૈકજને સ્ટેજ પર નામ બનવાના ભારે ધખારા. કોઈ શિખાઉ, નવા નિશાળીયા જેવી નાટક મંડળીમાં એ જોડાઈ ગયો હતો. એને તો એક્ટર, રાઇટર અને ડિરેક્ટર- એમ થ્રી ઇન વન પાસા સંભાળવા હતા. પછી અનુભવે એટલું તો સમજાયું કે ત્રણ ઘોડા પર સવારી કરવી એટલી સહેલી નથી. એટલે હાલ પૂરતા તો ‘’વો મુરારી ચલા સિર્ફ હીરો બનને’’ની જેમ એણે એક્ટર બનવા પર બધું ધ્યાન ફોકસ કર્યું.

હવે આ બંનેની વચ્ચે હું ક્યાં ભરાયો એની વાત કરું.

હું અને નિકુ લિવરપૂલમાં માસ્ટર્સ કરીને લંડન મૂવ થયા. સ્ટેટફર્ડ એરિઆમાં એક ફ્લોર પરના બે બેડ, બે ક્લૉઝેટવાળા એક મોટા રૂમમાં મારો અને નિકુનો સમાવેશ કરવો પડ્યો. એ જ અરસામાં વર્ક પરમિટ પર મુંબઈથી લંડન આવેલી સત્યાની ગોઠવણ બીજા એક બેડવાળા નાના રૂમમાં થઈ ચૂકેલી હતી. રૂમ જુદા પણ બાથરૂમ, કિચન, ડાયનિંગ ટેબલ અને ફ્રીજ અમારે સત્યા સાથે શેર કરવાનાં હતાં. ફ્રીજનાં બે ખાના પર સત્યાનાં નામનું લેબલ એણે મારેલું હતું. બીજા બે ખાના અમારા હતા. કંઈ વાંધો નહીં, ચાલો કામચલાઉ કામ ચાલુ થઈ ગયું.

પણ ના, અહીંથી જ કામ વગરની બબાલ શરૂ થઈ. બબાલ એટલે કહું છું કે જે થયું એના લીધે અત્યારે અમે ત્રણે જણ ઘરની બહાર અને અમારા ત્રણે જણનો સામાન રસ્તા પર છે.

હવે જે થયું એની વાત.

સવારે બાથરૂમ વાપરવાથી માંડીને રસોઈ કરવા સુધી અમારે જ એડજેસ્ટ કરવું પડતું. લેડિઝ ફર્સ્ટના નિયમે સત્યા દરેક વાતે આગળ રહેતી. શરૂઆતમાં ઑફિસે જતા માત્ર સ્મિત આપનારી સત્યા સમય જતાં સ્ત્રી દાક્ષિણ્યની અમારી ભાવના પર વારી ગઈ હતી એટલે ક્યારેક એની સાથે અમારા માટે પણ ઈડલી-સાંભાર બનાવતી.

ક્યારેક વીકએન્ડમાં હું અને નિકુ ગ્રોસરી કરવા જતા ત્યારે સત્યા માટે પણ ગ્રોસરી લાવતા. હા, એની સામે  એ દિવસ પૂરતી અમારા માટે પૂરી રસોઈ એ બનાવી રાખતી. બંને પક્ષે આ ગોઠવણ અને વાત કરવા માટે ભાષા તરીકે હિંદી ગોઠી ગઈ. કારણ સથ્યા સાઉથની, નૈકજ નાગપુરનો પણ ઉછરેલો લખનૌમાં અને હું રહ્યો ગુજરાતી. ભાષાના આ ત્રિવેણી સંગમનો મેળ તો હિંદી તટે જ થાય એમ હતો.

નૈકજ મારા કરતાં બે વર્ષ નાનો એટલે એ મને બડે ભૈયા કહેતો. એનું જોઈને સત્યા પણ બડે ભૈયા કહેતી થઈ ગઈ.

ધીમે…ધીમે, હોલે…હોલે પણ, મને ખબર પડે એમ સત્યા અને નિકુની પહેલાં આંખો મળી અને પછી તો દિલ પણ મળી ગયા.

ચાલો, એક નવી કથા શરૂ થઈ.

નવીસવી પ્રેમિકાને ઇમ્પ્રેસ કરવાની હોડમાં ઉતર્યો હોય એમ અમારો નિકુ પોતાના વિશે અતિ સોજ્જી સોજ્જી વાતો સત્યાને કરતો. સત્યા શાંતિથી એને સાંભળતી. થોડું ધીમું ધીમું મલકતી અને હું દંગ રહી જતો. મને થતું કે અરે, નિકુની સાથે આટલું રહ્યાં પછી પણ હું એનું કૌશલ્ય, એનું હીર પારખી ના શક્યો?

સમય જતાં ક્યારેક અમે વીકએન્ડમાં સાથે બહાર જવા માંડ્યાં. ક્યારેક પિક્ચર, ક્યારેક કોઈ મ્યૂઝિયમ, તો ક્યારેક લંડનના જાણીતા ટ્રફાલગર સ્ક્વેર પર જઈને બેસતાં. ક્યારેક  થેમ્સ નદીના તટે તટે લંડન બ્રીજથી ટાવર બ્રીજ સુધી લાંબો વૉક લેતાં.

શરૂઆતમાં તો અમે ત્રણે સાથે ચાલતાં. પછી હળવેથી એ બંને જણ હાથમાં હાથ પકડીને મૌન સંવાદ સાધતા હોય એમ ચાલતાં અને હું એમનાથી થોડું અંતર રાખીને એમની રખેવાળી કરતો હોય એમ ચાલતો.

હવે તમને એમ થશે કે આ બંને પ્રેમી પંખીડાની વચ્ચે મારી શી જરૂર?  જરૂરનું કારણ પણ કહું તમને..આગળ કહ્યું એમ બંને મને બડે ભૈયા કહેતા. હવે બડે ભૈયા તરીકે મારી પણ કોઈ ફરજ તો ખરી ને?

ક્યારેક એવું બનતું કે અમારા નિકુભાઈની નાટ્ય મંડળીના કોઈ મિત્રનો ફોન આવે ત્યારે અચાનક એનામાં ઉચ્ચકોટિના અદાકારનો આત્મા આળસ મરડીને બેઠો થઈ જતો. ન કરે નારાયણ અને એવું બને ત્યારે સત્યાને ઇમ્પ્રેસ કરતી અમારા નૈકજ નારાયણની સોજ્જી, ઓપ ચઢાવેલી પ્રકૃતિ પરનો ઓપ ઉતરી જતો. થિયેટરની યાદ આવતાં એણે સત્યા સાથે લીધેલી સાથ જીને કી કસમે, સાથ મરને કે વાદેની ઐસી કી તૈસી થઈ જતી. સત્યાને જીવનભર જ નહીં ક્ષણે ક્ષણે સાચવનાં, સઘળાં વચનો વિસારે પાડીને તાત્કાલિક થિયેટર ભણી દોટ મૂકતો. આવા સમયે રખેને નારાજ થઈને થેમ્સમાં પડતું ન મૂકે એ વિચારે સત્યાનો મૂડ અને મિજાજ સાચવીને મારે એને ઘેર લઈ આવવી પડતી.

અને પછી જો મઝા. જ્યારે નિકુ ઘેર પાછો આવે ત્યારે જે સંવાદો સર્જાતા એનાં મૂક સાક્ષી બનીને મારે અડધી રાત સુધીની ઊંઘ એમની પાછળ કુરબાન કરવી પડતી.

એ સમયે જે વાક્ યુદ્ધ છેડાતું ત્યારે સત્યા નિકુના કોઈ પણ નાટકની હીરોઈન કરતાં વધુ પાવરપેક્ડ પરફોર્મન્સ આપતી. એ જ્યારે ગુસ્સે થતી ત્યારે તાર સપ્તમમાં એનો અવાજ નીકળતો. ગુસ્સામાં હોય ત્યારે સત્યાની જીભે સરસ્વતીની જેમ સાઉથની ભાષા ઉતરી આવતી. તુંબડીમાં કાંકરાં ખખડે એવી એની વાણી ન તો મને સમજ પડતી કે ન તો નિકુની.

એની સામે સત્યાને મનાવવાના પ્રયાસોમાં નૈકજ નારાયણ વધુ સોબર બની જતા. લખનૌમાં ઉછરેલા નિકુભાઈની ભાષામાં વધુ વિનય ભળતો. એમની હિંદીમાં લખનવી તહેજીબ ભળતી. ઉર્દુ મિશ્રિત હિંદી સત્યાને સમજવું અઘરું પડતું. વિનમ્ર બનેલા નિકુની ઉચ્ચ સાહિત્યિક ભાષા સાંભળીને સત્યા વધુ ભડકતી. એને લાગતું કે એનો મુરારી હજુ હીરોના પાત્રમાં જ જીવે છે અને એને ઇમ્પ્રેસ કરવા નાટક માટે ગોખેલા ડાયલોગ્સની પ્રેક્ટિસ કરે છે.

નિકુ જેમ જેમ એને સમજાવવા પ્રયત્ન કરતો એમ એમ એ વધુ વિફરતી. જેમ જેમ નિકુનો અવાજ ધીમો પડતો એમ એમ સત્યાનો વાજ વધુ તીણો અને ઊંચો જતો.

થોડી વાર તો શ્રોતા અને પ્રેક્ષક બનીને હું આ શો જોયા કરતો. પણ લાકડાંના ફ્લોર પર નીચેથી કોઈ લાકડી થપકારીને આ શો બંધ કરવાની ફરજ પાડતું.

પંચોતેર વર્ષની ઉંમરે પહોંચેલી અમારાં લેન્ડ લેડી રાતના નવ પછી એમની શાંતિનો ભંગ થાય એ સહી લે એમ નહોતાં. નીચેથી ઠોકાતી લાકડીનાં પ્રહારથી પીક પર પહોંચેલા આ શો પર એકદમ પડદો પાડી દેવો પડતો. કરફ્યૂ લાગ્યો હોય એમ અમારા ફ્લોર પર સંચારબંધી છવાઈ જતી.

વળી થોડા દિવસ બધું સરખું ચાલતું. નિકુ સત્યાને મનાવી લેતો. સત્યા માની જતી. વળી હાથમાં હાથની ઉષ્મા અનુભવતાં બંને જણ લટાર મારવા નીકળી પડતાં. જો કે હવે એ બંને જણ જોડે જવાનું મેં માંડી વાળ્યું હતું.  શું છે કે, કબાબમાં ક્યાં સુધી હડ્ડી બનવું?

અને એક દિવસ ફરી એવું જ કશું બન્યું. રવિવારની સવારે કોઈ ફિલ્મનો શો જોવા નીકળેલાં નિકુ અને સત્યામાંથી માત્ર સત્યા જ પાછી આવી. શું બન્યું છે એ પૂછવું એટલે સત્યાના સાતમા આસમાને પહોંચેલા રોષને વધુ હવા આપવા જેવો ઘાટ બને. ક્રોધથી ધૂંઆપૂંઆ સત્યા નિકુ પાછો આવે ત્યાં સુધી એની રૂમમાં આંટા મારતી રહી.

અને પછી જે બન્યું એ પહેલાંની જેમ જ રિપીટ શો જેવું હતું. સત્યાની તુંબડીમાં કાંકરા જરા જોરથી ખખડ્યા. આ વખતે તો નિકુભાઈ પણ એવા ખખડ્યા કે લખનવી તહેજીબથી માંડીને બધી તહેજીબ ભૂલી ગયા. દર વખતની જેમ નમ્ર બનવાના બદલે થોડા અક્કડ બની ગયા. પોતાની ભૂલ ભૂલીને સત્યાની જેમ તાર સપ્તમમાં પહોંચી ગયા. અમારાં વયસ્ક લેન્ડ લેડી એમની શાંતિમાં ભંગ પડે એ તો સહી શકે એમ નહોતા. વળી આજે તો એમની જેમ જ એમના ઘેર લંચ આમંત્રિત મહેમાનની શાંતિનો પણ સવાલ હતો.

અને પરિણામે અત્યારે કોઈ નોટિસ વગર અમને અમારા સામાન સાથે રસ્તા પર મૂકી દેવામાં આવ્યાં છે.

બાજુનાં ઘરમાંથી રેલાતા બેગમ અખ્તરના સૂર સંભળાઈ રહ્યા છે….

“અય મુહબ્બત તેરે અંજામ પે રોના આયા.

જાને ક્યૂં આજ તેરે નામ પે રોના આયા….”

એષા ખુલ્લી કિતાબ પ્રકરણ -૫

“હું મહેંદી નહી મૂકાવું -કોણે કીધું કે લગ્ન હોય એટલે મહેંદી મૂકવી જ પડે.”

”હું વિદાય વખતે રડીશ નહીં અને કોઈએ પણ રડવાની જરુર નથી. જવાનું જ છે અને મોકલવાનીજ છે એ વાત નક્કી કર્યા પછી રડવાનું શેના માટે?”

એષાએ પરંપરાગત વિધિને અનુસરવાની અસંમતિ દર્શાવી દીધી.  અને ખરેખર વિવાહથી વિદાય સુધીનો સમય એષાએ અલિપ્ત રહીને જ પસાર કર્યો. ના કોઈ ખરીદીમાં રસ લીધો કે ના કોઈ ગમા–અણગમા વ્યક્ત કર્યા! મોટીબેનને જે ગમ્યું ,જે પસંદ પડયું તે નિર્લેપતાથી લેતી ગઈ.

અને એક દિવસ જેટલી સરળતાથી મુંબઈથી અમદાવાદ આવી હતી એટલીજ સાહજિકતાથી રોહિતનો હાથ થામીને વિરસદની વાટ પકડી. જાણે એના માટે જે નિર્માણ થયું છે એ જો બદલી શકાય એમ ન જ હોય તો ખાલી મનના ઉદ્વેગોને ફુંફાડા શા મારવા દેવાના? ઇચ્છાઓ, ગમા-અણગમાને તો અવગણીને આગળ વધવું રહ્યું ને?

”હે ભગવાન? કઈ જાતની છોકરી છે આ” ? રિવાને આ સમગ્ર સમય દરમ્યાન મનમાં ઉત્પાતો થયા કરતા હતા. એષા જેટલી ઠંડકથી જલકમલવત રહેતી એટલો વધુ ઉદ્વેગ, ઉચાટ રિવાને થયા કરતો.

”કેવી રીતે પોતાની જાતને આટલી નિસ્પૃહતાથી સમય અને સંજોગો અનુસાર ગોઠવી શકતી હશે, એષા?” એકલી પડેલી રિવાને સતત મનમાં ધૂંધવાટ રહેતો. સો સવાલો રહેતા અને હવે તો એષા વગરના ”અનિકેત” જવાની પણ ઇચ્છા નહોતી થતી.

“કેમ તારે એકલી એષા સાથેની જ સગાઈ હતી, એષા ગઈ છે ત્યારની આ ઘરનો રસ્તો જ ભૂલી ગઈ કે શું?”  ક્યારેક સાંજે બહાર નીકળતાં મોટીબેન પણ રિવાના ઘરના ઝાંપે ઊભા રહીને એને બૂમ મારતાં.

શું કહે રિવા મોટીબેનને!  

એ એમ તો કહી શકે એમ નહોતી કે આ છ મહિના દરમ્યાન એણે એષાને જે નિસ્પૃહતાથી પોતાની જાતને બદલતા જોઈ છે એ કેમ અન્ય કોઈ ઘરનાએ ન જોઈ?

એ મોટીબેનને પૂછવા માંગતી હતી કે, મુંબઈથી અમદાવાદ સુધી તો ઠીક છે પણ સાવ આમ અમદાવાદથી વિરસદ મોકલી દેતાં કેમ કોઈને એષાની મરજી જાણવાનું જરૂરી ન લાગ્યું?

પણ એ ન પૂછી શકી.

“અરે એવું કંઈ નથી મોટીબેન.. આવીશ અને આવતી રહીશ.” કહીને એણે વાત પૂરી કરી.

એ જાણતી હતી કે એષાને વિરસદની બંધિયાર હવામાં શ્વાસ લેવાનું કેવું કપરું લાગતું હશે.

*****

ખરેખર રિવા વિચારતી હતી એવું જ હતું. વિવાહથી માંડીને આમ આજ સુધી જલકમલવત રહેલી એષા વિરસદની બંધિયાર હવામાં પણ સાવ જલકમવત જ રહી. સામાજિક રીતરિવાજો તો આમ પણ એષાને ક્યારેય મંજૂર નહોતા અને માત્ર દેખાડો કરવા પૂરતાંય એણે એ રૂઢીગત વ્યહવારોનો સ્વીકાર ન કર્યો.  મનને મંજૂર ન હોય એવા સંબંધોને પરાણે પકડી રાખવાનો પ્રયત્ન પણ ન કર્યો. થોડી ઉદ્દંડમાં એ ખપી પણ ખરી.

સ્વાભાવિક રીતે રોહિતના બા-બાપુજીને એષાનો આવો સ્થિતપ્રજ્ઞ જેવો સ્વભાવ સ્વીકારવો આકરો લાગતો. એમની અપેક્ષામાં એષા ઊણી ઉતરે છે એવી ફરિયાદ રોહિત પાસે કરતાં.

એષાની વાત અને વર્તન સાચા હોવા છતાં રોહિત બા-બાપુજીને કશું કહી શકતો નહીં અથવા કહેવા માંગતો નહોતો. એષાને સાથ આપવાની મરજી પણ બતાવતો નહીં.

પણ બધી દ્વિધા અને ઝંઝટોનો અંત આણવા વિરસદ છોડીને બહાર નીકળવાનો એક નિર્ણય  રોહિતે લઈ લીધો.  ઝાઝું બોલ્યા ચાલ્યા કે ચર્ચામાં પડ્યા વગર એ નિર્ણય ઘરમાં જણાવી દીધો.

હજુ પોતાની હોસ્પિટલ કરવાની તો વાર હતી એટલે અમદાવાદની હોસ્પિટલમાં સર્જન તરીકે મળેલી તક સ્વીકારી લીધી.

”ચાલો ! એક અણગમતા પ્રકરણનો અંત તો આવ્યો.”

નવેસરથી એષાએ રોહિતના માળખામાં અને માળખાને ગોઠવાવાનો પ્રયાસ કરવા માંડ્યો. પણ મનમાં એક ખટકો તો હંમેશા રહેતો કે કદાચ એને રોહિતનો અંદરથી અને અંતરથી સાથ નથી જ!

સમય અને સંજોગો સાથે સમાધાન કરતા શીખેલી એષા માટે સાંત્વનની એક વાત હતી કે જે હોસ્પિટલમાં રોહિતને સર્જનની પોસ્ટ મળી હતી ત્યાં જ એને પણ પૅથૉલૉજીસ્ટની જોબ મળી ગઈ હતી. એ હોસ્પિટલના ડૉક્ટરો માટેના કેમ્પસના નાના અમસ્તા રુમમાં એષા અને રોહિતનો નવેસરથી  ઘરસંસાર શરૂ થયો ..

વહેતા પવનનાં ઝોકા જેવી એષા અને શાંત–સ્વસ્થ, ખાસ કોઈ ઉતારચઢાવ, આરોહાવરોહ વગરનો શાંત, સ્વસ્થ રોહિત. બંનેના સ્વભાવનો તાલમેલ મળતા થોડો સમય તો લાગવાનો જ હતો પણ કહેવાય છે કે બે વિરૂધ્ધ છેડા વચ્ચે આકર્ષણ વધુ થાય એમ હળવેકથી ઉત્તર-દક્ષિણ ધ્રુવના છેડા એકબીજા તરફ આકર્ષાવા તો લાગ્યાજ હતા.

ક્યારેક ખડખડાટ હસી પડતી રિવા…. ”તારો આ સાયન્સના ગુણધર્મને દરેક વાતે જીંવન સાથે, વ્યકિત સાથે જોડવાનો સ્વભાવ ક્યાં સુધી રહશે?”

”સારુ છે ને સાયન્સ ભણી છું એટલે જ કદાચ ડૉકટરો જેટલી તટસ્થતાથી શરીરને જાણી શકે છે એટલી તટસ્થતાથી હું સંબંધોને માણી શકું છું.” એષા પણ હસી પડતી.

રોહિત અને એષા અમદાવાદ આવ્યાં  ત્યારથી પહેલાંની જેમ જ એષા અને રિવાનું મળવાનું થઈ જતું.

અને આમ જોઈએ તો રિવાની વાત સાચી ઠરી. ધીરે ધીરે રોહિત અને એષા વચ્ચે એક સમજણ પૂર્વકનો સંબંધ વિકસવા માંડ્યો. જેમાં લાગણીની કૂણી કૂંપળો પણ ફૂટી.

”ભમરો છે તારા પગે તો! એક જગ્યાએ ટકીને બેસવાની પ્રકૃતિ નથી તારી એટલે ભગવાન પણ તને ભમતી રાખે છે”. 

એક સવારે જ્યારે એષાએ હોસ્પિલની જોબ છોડી નવેસરથી પોતાની હોસ્પિટલ ઊભી કરવા અમદાવાદ છોડી આણંદ જવાનો એનો અને રોહીતનો નિર્ણય રિવાને જણાવ્યો ત્યારે રિવાથી સ્વાભાવિક જ પ્રત્યાઘાત અપાઈ ગયો.

રિવાને એષાનાં જીવનની આ નવી સફરથી આનંદ નહોતો એવું નહોતું. એષા અને રોહિતનાં વધતાં જતાં ઐક્યથી એ ખુશ પણ હતી.  પણ વળી પાછી એષા દૂર થઈ જશે,  એ વિચારથી એ અકળાઈ હતી.

એવું પણ નહોતું કે એ બંને કંઈ રોજ મળતાં હતાં કે થોકબંધ સમય સાથે પસાર કરતાં હતાં. છતાં જ્યારે મળતાં ત્યારે  બંને વચ્ચે હજુ હમણાં જ મળ્યાં હોય એવી તાજગી રહેતી. વળી આણંદ અને અમદાવાદ વચ્ચેનું અંતર ઝાઝું નહોતું.  મન થાય ત્યારે મળતાં ક્યાં વાર લાગશે, એમ વિચારે રિવાએ મન મનાવી લીધું.

‘અતિથિ’.

રિવા હંમેશા એષાને અતિથિ કહેતી. એનું આગમન હંમેશાં અણધાર્યું જ રહેતું.  કેલેન્ડરમાં આવતી કોઈ તારીખ, તિથિ કે ચોઘડિયાની પળોજણમાં એષા વળી ક્યારે પડતી?

જો કે એષાને ખાતરી હતી કે જ્યારે એ રિવા પાસે પહોંચશે ત્યારે રિવા એને મળવાની જ છે. આગમન કેટલુંય અણધાર્યું કેમ ન હોય, રિવાનો ઉમળકો તો અકબંધ રહેવાનો જ છે.

સમય સરતો જતો હતો.  આણંદ હોય કે અમદાવાદ, એષાની પ્રકૃતિમાં કશું જ બદલાયું નહીં.  એનાં અણધાર્યા આગમનનો અનુક્રમ પણ એનો એ જ રહ્યો. વચ્ચે જો કંઈ બદલાયું હોય તો એ સમય, સંજોગ અને એષાની પરિસ્થિતિ.

આલેખનઃ રાજુલ કૌશિક

‘નિર્લજ્જ’ -મમતા મેગેઝિનમાં પ્રસિદ્ધ વાર્તા-

‘મમતા’ મૅગેઝિન માટે ટીન એજરની વાણી, વર્તન,સમસ્યાઓ,ભાવનાઓ, ગમા.. અણગમા, તેમની મૂંઝવણો,સમજ.. ગેરસમજ.. વગેરે વગેરે વિશે વાર્તા

 આ વાર્તા વિશે  જ્યારે સંપાદક મંડળી વાર્તા માટે એમ કહે કે ,

“વહાલા વાચકો શીર્ષકથી ઉત્સુકતા જાગી કે જાણવાની કે કોણ છે નિર્લજ્જ? લેખિકાની રસાળ કલમે જકડી રાખે એવા વિષયે નિર્લજ્જની મનોદશા બખૂબી રજૂ કરી છે. ના વાંચો તો વાર્તાના સમ તમને. 

ત્યારે  સાચે જ આનંદ થાય.

*********

“Get out, Get lost, Don’t show me your face again.”

પપ્પાની ત્રાડ સાંભળીને મમ્મા કિચનમાંથી રસોઈ પડતી મૂકીને અને દીદી એના રૂમમાંથી કાનમાં ભરાવેલા હેડફોન સાથે બહાર ધસી આવી. એનો અર્થ કે પપ્પાની એ બૂમ કેવા સપ્તમ સૂરે નીકળી હશે કે દીદીનાં હેડફોનને વીંધીને એના કાન સુધી પહોંચી હશે?

મમ્મી એને કાને પહેરેલું ભૂંગળું કહેતી.  એ કહેતી, “ એક વાર આ ભૂંગળાંમાં તમે પેસો છો ને એટલે તમને બહારની દુનિયામાં શું ચાલે છે, એનું સાનભાન નથી રહેતું. પણ આજે તો આ ભૂંગળાને ભેદીને પહોંચેલો પપ્પાનો રોષ તત્ક્ષણ દીદીનેય બહાર ખેંચી લાવ્યો.

પપ્પાની સામે જરા નત મસ્તકે મને ઊભેલો જોઈને મમ્મી અને દીદીને આરોપી કોણ છે , એ કહેવાની જરૂર ના રહી. હા! આરોપ શેનો છે એ જાણવા બંને મ્હોં વકાસીને ઊભા રહ્યાં. દુર્વાસાની જેમ કોપેલા પપ્પાને કશું પૂછવાની કોઈની હિંમત નહોતી.

“આ નિર્લજ્જને ને કહી દો મારા ઘરમાંથી અબઘડી ચાલ્યો જાય.”  ક્રોધથી કાંપતા પપ્પા મારી તરફ આંગળી ચીંધીને બોલ્યા. 

મમ્મી હજુ હેબતાયેલી હાલતમાં બુતની જેમ ઊભી હતી. એને લાગ્યું કે ગુસ્સામાં પપ્પા નીરજના બદલે નિર્લજ્જ બોલ્યા હશે, પણ દીદીને કદાચ આ પુણ્યપ્રકોપનું કારણ સમજાઈ ગયું.

એક દીદી જ તો હતી જે હું નાનો હતો ત્યારથી હંમેશા મારી તરફેણમાં વકીલાત કરતી આવી હતી. મારા તોફાનોને લઈને મમ્મી કે પપ્પા ગુસ્સે થતાં ત્યારે એ ઢાલ બનીને ઊભી રહેતી. પણ આજે? એના માથેથી હેડફોન કાઢીને કંઈક બોલવા જાય તે પહેલાં પપ્પાએ એને હાથના ઈશારે જ રોકી લીધી.

“આજે તો તારો એક શબ્દ પણ સાંભળવા માંગતો નથી. દરેક વખતે ઉપરાણાં લઈને તેં આ વાંદરાને સીડી આપી છે અને એ મઝાથી ચઢતો રહ્યો છે. આજે તો બસ…..”કહીને પપ્પા અટક્યા.

એ જ્યારે બસ કહીને અટકી જતા તે પછી આ ઘરમાં કોઈની મજાલ નહોતી કે એમની સાથે વાત કરી શકે.

***** 

સોળે સાન અને વીસે વાન, એવું મમ્મી જ્યારે દીદીને કહેતી ત્યારે દીદી વીસની થવા આવી હતી. સાન એનામાં પહેલેથી હતી જ. વાન પણ હવે ઊઘડ્યો હતો. સાચે જ મારી દીદી ખૂબ સરસ લાગતી હતી.

અને હું? હું સોળે પહોંચ્યો ત્યારે મારામાં સાન આવી…પણ જરા જુદી રીતે.

મને મારો એ સોળમો જન્મદિન હજી યાદ છે.

સોળ વર્ષ એટલે સપના આંજેલી આંખે વિશ્વ જોવાની ઉંમર.

“પાપા કહેતે હૈ બડા નામ કરેગા…બેટા હમારા ઐસા કામ કરેગા….” એ ગીતને સાકાર કરતી કેડી કંડારવાની ઉંમર.

એ સાંજે ફેરવેલ પાર્ટીમાં એકઠા થયેલા સ્કૂલના ત્રીસ-પાંત્રીસ જેટલા સ્ટુડન્ટ્સની વચ્ચે એક ચહેરો મને આકર્ષી ગયો.

ના, એ કોઈ છોકરીનો નહોતો. એ હતો ટ્વેલ્થના બી ક્લાસના સૌરભનો.

છેલ્લા કેટલાક સમયથી હું કોઈ જુદા અનુભવોમાંથી પસાર થતો હોય એવું મને લાગતું હતું. કિંગ ફિશરની મૉડલો જેવી છોકરીઓના બદલે સ્માર્ટ, પૌરુષીય બદન, સિક્સ ઍપ્સવાળા મૉડલો મને ગમવા માંડ્યા હતા. મેગેઝીનમાં આર્ય ભટ્ટ કે કરણ ઑબેરૉયના ફોટા જોતો અને મારા શરીરમાં કંપન અનુભવતો. એમના કસાયેલા બાવડાને સ્પર્શી લેવાનું મન થઈ જતું. રાત્રે ઊંઘમાં હું મારી જાતને એમની એ કસાયેલી બાહોમાં લપેટાયેલો જોતો. કોઈ સ્ત્રી મૉડલની સાથે એમના ફોટા જોઈને હું અકળાઈ જતો.

કોને કહું?

એક દિવસ મારા રૂમમાં અચાનક આવી ચઢેલી દીદીએ પથારી પર ખુલ્લું રહે ગયેલું મેગેઝીન જોયું. એમાં કરણ ઑબેરૉયના ફોટા પર મેં લખેલી કવિતા વાંચી.

દીદી થોડુંક સમજી, પણ સમજીને ચૂપ રહી. એક સવાલ કર્યા વગર રૂમની બહાર નીકળી ગઈ.

ન સમજાય એવી અજાણી લાગણીઓના ધુમ્મસમાં કશું સ્પષ્ટ કળાતું નહોતું. શા માટે એવું થતું એ સમજાતું નહોતું. મારી અંદરની કોઈ અજાણી સુસુપ્ત લાગણીઓ મને સૂવા નહોતી દેતી. અંદરથી કશું તોડીને બહાર આવવા ઝાંવા મારતું. એ શું હતું એ પણ સમજાતું નહોતું.

સ્કૂલના છેલ્લા દિવસે સૌરભને જોઈને એક ધસમસતાં પૂરની જેમ મારી અંદર ધરબાયેલી એ  સુસુપ્ત લાગણીઓ વહી આવી હતી. મને એવું લાગતું હતું કે સૌરભની દૃષ્ટિમાં કોઈ ખેંચાણ છે, જે મને એની નજીક ખેંચી રહ્યું છે અને અવશપણે મને ખેંચાવું ગમ્યુંય ખરું. 

સ્કૂલના છેલ્લા દિવસની એ પાર્ટી પછી એક્ઝામની તૈયારી, એક્ઝામ પછી લાંબુ વેકેશન. ક્યાં કોઈને મળવાની શક્યતા હતી? પણ સૌરભની આંખોના સંમોહનપાશમાંથી હું મારી જાતને છૂટો પાડી શકતો નહોતો.

હવે મેગેઝીનમાં કોઈ સ્માર્ટ, રફ એન્ડ ટફ મૉડલોના ફોટા જોતો ત્યારે એમના ચહેરામાં સૌરભનો ચહેરો આવીને ગોઠવાઈ જતો. સ્ત્રી મૉડલો સાથે આર્ય ભટ્ટ કે કરણ ઑબેરૉયના ફોટામાં હું સતત મને અને સૌરભને ગોઠવવાનો પ્રયાસ કરતો.

મનની કલ્પનાઓથી ક્યારેક અંદરનો ઉન્માદ સાગરના તોફાની મોજાંઓની જેમ બમણા વેગે ઉછાળા મારતો. ન પરખાય, ન કહેવાય, ન સહેવાય એવી અજાયબ સૃષ્ટિના સાગરમાં હું લહેરાયા કરતો. તો ક્યારેક આ મુગ્ધ ભાવની મખમલી સપાટી પર લસરવાની લહેજત માણતો.

અવ્યક્ત લાગણીઓ ચોસલાં બનીને મન પર એક અભેદ કિલ્લો રચતી. ક્યારેક એવું લાગતું કે એ લાગણીઓ ઘગધગતો લાવા બનીને ગમે ત્યારે મારા મનનું તળ ફાડીને બહાર ધસી આવશે. જો એમ થશે તો એ ધસમસતી લાગણીઓનો લાવા ક્યાં જઈને રેલાશે એની મૂંઝવણમાં મન ભીંસાતું.

ક્યારેક એમ લાગતું કે પેલા બજાણીયાની જેમ હું મારા આવેગોનાં દોરડાં પર સમતોલન જાળવવા મથતો નટ છું.

આ બધું કોને કહું, દીદીને? દીદી મારી દોસ્ત હતી. આજ સુધી દીદી જ હતી જેની સાથે હું સ્કૂલની, મારા મિત્રોની ખૂબ વાતો કરતો.. એ મારી બધી વાત સાંભળતી, સમજતી, પણ સૌરભ? એના વિશે હું દીદીને શું કહું, કેવી રીતે કહું?

રાતની ઊંઘ તો ક્યારની દુશ્મન બનીને બેઠી હતી. ખુલ્લી આંખે સપનાં જોવાની ટેવ પડવાં માંડી હતી. પળવારમાં શરીર જાણે ધખી જતું તો ઘડીભરમાં ઠરી પડતું. માંડ આંખ મીંચાય અને સૌરભ મારી બાજુમાં આવીને બેસી જાય. અને જાણે મને ઢંઢોળી નાખે, “કેમ મારી રાહ જોયા વગર જ ઊંઘવા માંડ્યું?” અને મારી આંખ સાથે માંડ દોસ્તી કરવા મથતી નિંદ્રારાણી રિસાઈ જતી.

જાગતો હોઉં ત્યારે ઘણી વાર સૌરભને મળવાની અદમ્ય ઇચ્છા થઈ આવતી. પણ એને હું એટલોય ક્યાં ઓળખતો હતો ! મારી લાગણીઓ એ સમજી શકશે કે કેમ એનીય મને ક્યાં ખબર હતી?

કંઈ કેટલીય વાર નોટમાં એના નામની જોડે મારું નામ લખ્યું. ફેસબુકમાં એની પ્રોફાઇલ શોધવા મથ્યો. પ્રોફાઇલ મળ્યા પછી ફ્રેન્ડ રિકવેસ્ટ મોકલવાની ઇચ્છાય થઈ, પણ પછી મારી નિરંકુશ લાગણીઓ, આવેશના અદમ્ય આવેગને હું રોકી નહીં શકું એ વિચારે ફ્રેન્ડ રિકવેસ્ટ મોકલીને તરત ડિલીટ કરી દેતો.

ખેર, સ્કૂલનું પરિણામ આવે ત્યાં સુધી એન્ટ્રન્સ એક્ઝામ અપાતી રહી. સમય પસાર થતો રહ્યો. જો કે એને પસાર થઈ ગયાં એમ પણ કેવી રીતે કહું ? અંદરથી એક ન સમજાય એવો તરફડાટ જીરવ્યો છે. તરફડાટ સાથે એ દિવસો જીવ્યો છું.

*****

સ્કૂલનું પરિણામ આવી ગયું. બરોડાની મ.સા.યુનિવર્સિટીમાં BBAમાં ઍડમિશન મળ્યું અને અંતે કંટાળાજનક વેકેશન પૂરું થયું.

નવું શહેર, નવા મિત્રો, ઘરથી દૂર સાવ નવું અને અલગ હોસ્ટેલનું વાતાવરણ. હાંશ! એક નવી દિશા ખૂલી. ખબર નથી કોનાથી, શેનાથી પણ સાચે જ ખૂબ દૂર જવું હતું મારે.

હોસ્ટેલમાં રૂમ બે સ્ટુડન્ટ વચ્ચે શેર કરવાનો હતો એવી ખબર હતી. સામાન લઈને રૂમ પર પહોંચ્યો. રૂમ પાર્ટનર કોણ છે એની ખબર નહોતી. હશે, જે હશે એની સાથે દોસ્તી તો કરી લેવાશે એવા વિચાર સાથે રૂમમાં એન્ટર થતા પહેલાં દરવાજા પર ટકોરા માર્યા.

“Yes, come in please. The door is open.” અંદરથી અવાજ આવ્યો.

મારો રૂમ પાર્ટનર બેગ ખાલી કરીને એના કપડાં કબાટમાં ગોઠવતો હતો. પીઠ બારણાં તરફ હતી.

“Hi, This is Niraj. Your roommate.”

એણે મારી તરફ પીઠ ફેરવી.

ચમત્કારોમાં માનવું કે માનવું, એના અંગે મારી, દીદી અને મમ્મા વચ્ચે હંમેશા ડિબેટ થતી, નાનો હતો, બાળવાર્તાઓ વાંચતો ત્યારે એમાં આવતા ચમત્કારોની વાતોમાં ભારે રસ. ત્યારેય મમ્મા સમજાવતી કે આ ચોપડીઓમાં લખે છે એવા કોઈ ચમત્કારો જીવનમાં સાચે જ થતાં હોતા નથી.

“તો?” બાળમાનસનું કુતૂહલ સવાલો કરવા પ્રેરતું.

“ચમત્કાર એટલે જે તમે ખરા દિલથી પામવા ઇચ્છતા હો. અથાક પ્રયત્નો કર્યા પછી એક સમય એવો આવે કે જે શક્ય જ નથી એમ વિચારીને એની પાછળ સમય આપવાનું બંધ કરી દો, તમે એ દિશામાં વિચારવાનું જ છોડી દો. અને ઓચિંતુ એ સામે આવીને ઊભું રહે એને ચમત્કાર માની લેજે.” મમ્મા મને સમજાવવા મથતી.

અને સાચે જ મમ્મા કહેતી હતી એવા આ ચમત્કારથી હું ચકરાઈ ગયો. જેના વિશે સતત ત્રણ મહિનાથી વિચાર્યા કર્યું હતું. જેને મળવાની પ્રત્યેક પળે ઝંખના કરી હતી, એ સૌરભ સામે હતો. 

મમ્મીના શબ્દો મારા માટે પણ આવી રીતે સાચા પડશે એવી તો ક્યાં ખબર હતી?

અત્યારે પપ્પા સામે ખોડાઈને ઊભો છું ત્યારે હૃદયના ધબકારાની ગતિ એટલી જ તેજ હતી જેટલી સૌરભને જોઈને એ સમયે વધી હતી. હૃદય ફાડીને લોહી બહાર ધસી આવશે એવી એ ક્ષણો હતી.

“Hello, I am Saurabh.”

એણે આગળ વધીને હેન્ડશેક માટે હાથ લંબાવ્યો. એના હાથમાં હાથ મૂકતા મારા હાથની કંપન ચોક્કસ એણે અનુભવી જ હશે.

“Are you ok? Feeling nervous or home sick?”

“No nothing. Just excitement.” મારાથી બોલાઈ ગયું.

“Excitement of what?”

“Nothing specific. Just about new environment, new friends. That’s it.”

‘’Relex yaar. Just chill.” હું જેટલું અસ્વાભાવિક અને નાદાન બિહેવ કરતો હતો એ એટલો જ સ્વાભાવિક હતો.

બસ, એ અમારી પહેલી મુલાકાત અને પછી તો રોજેરોજનો સહવાસ. સૌરભને જોઈને મારામાં જે લાગણીઓ ઉછાળા મારતી, એની પાસે હું જે ઇચ્છતો હતો, ઝંખતો હતો એ એને કહી શકતો નહોતો. પણ કદાચ સૌરભ હવે એ સમજવા લાગ્યો હતો. સ્વીકારવા લાગ્યો હતો. એનામાં એવું કોઈ ચુંબકીય આકર્ષણ હતું જે હું ખાળી કે ટાળી શકવા અસમર્થ હતો કે પછી ખાળવા કે ટાળવા માંગતો જ નહોતો.

સતત સહવાસ, ઉંમરનો તકાજો, ફિઝિકલ નીડ કે આકર્ષણ, શું એની ખબર નહોતી પડતી. પણ સૌરભને મારી લાગણીઓની પ્રતીતિ થવા માંડી હતી. ક્યારેક જસ્ટ ફોર ફન જેવું માણેલું સુખ અમને બંનેને માફક આવી ગયું. આટલા સમયથી બાંધી રાખેલું આવેગનું પૂર નિર્બંધ વહેવા માડ્યું અને વહેતું રહ્યું. પણ હવે હું સૌરભથી એક ક્ષણ પણ અલગ રહી શકતો નહોતો.

પણ, Man Proposes, God Disposes,

આ કોવિડે જે કેર ફેલાવા માંડ્યો એમાં કૉલેજો બંધ થઈ. હોસ્ટેલમાંથી સૌ ઘરભેગા થયાં. ઑન લાઇન એજ્યુકેશન શરૂ અને પ્રેમકથા? એ તો એવી અટવાઈ કે જેનો કોઈ ઉકેલ નહોતો દેખાતો.

પણ આ અદ્યતન ટેક્નોલૉજીએ સૌને ટકાવી રાખ્યા. મને અને સૌરભને પણ. અને જેણે અમને ટકાવી રાખ્યા, એણે જ આજે ઝંઝાવાત સર્જી દીધો.

કદાચ,  ના..ના કદાચ નહીં, ચોક્કસ હું રૂમનું બારણું લૉક કરવાનું ભૂલી જ ગયો હોઈશ. હું ભણતો હોઈશ એમ માનીને પપ્પાએ હળવેથી બારણું ખોલ્યું હશે, જેની મને ખબર જ ના પડી. અનાયાસે રૂમમાં આવી ચઢેલા પપ્પાએ મને અને સૌરભને વિડીયો કૉન્ફરન્સ પર વાતો કરતા, એમના શબ્દોમાં કહું તો અણછાજતી હરકતો કરતા જોઈ લીધા હશે.

અને પછી તો એ જ થયું. આ ક્ષણે હું પપ્પાની કોર્ટમાં આરોપી તરીકે ઊભો હતો. કાલની મને નથી ખબર પણ આ ક્ષણે તો સૌના મનમાં કોલાહલ ઊમટ્યો જ હશે. એ પછીની ક્ષણોથી ઘરમાં ન ભેદી શકાય એવી શાંતિ છે. એ શાંતિ વચ્ચે પણ મને પપ્પાના અવાજના પડઘા સંભળાય છે.

“નિર્લજ્જ…. નિર્લજ્જ….. નિર્લજ્જ…

રાજુલ કૌશિક

એષા- ખુલ્લી કિતાબ- ૪ વિજય શાહ

બીજે દિવસે આશિત અને રિવા રોહિતની રુમ ઉપર આવ્યાં. બેચલર રૂમ રિવાએ ધાર્યો હતો તેના કરતા સાવ જુદો હતો.એક ખૂણામાં ચાર પુસ્તકો વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવીને મૂકેલાં હતાં. એક સોફા અને બે ખુરશી હતી. એક બાજુ દિલરુબા હતી.  એક સરસ અજંટાનું ચિત્ર કાળી જાડી ટેપથી ભીંત ઉપર ચીટકાડેલું હતું. બીજા ખૂણે સ્વામીનારાયણ બાપાનું ચિત્ર હતું. ત્યાં મૂકેલા ધૂપની સુગંધથી રૂમ સુવાસિત હતો. કોઈ બેચલરના અસ્તવ્યસ્ત રૂમના બદલે કોઈક વ્યવસ્થિત અને સંસ્કારી છોકરાનો રૂમ લાગતો હતો.

રોહિત રિવાને જોઈને સહેજ ચોંક્યો પછી પહેલોજ પ્રશ્ન આશિતને પૂછ્યો…”તો તને વાતની ખબર પડી ગઈ છે નહીં?”

“હા કાલે સાંજે બે બેનપણીઓ તારો ફોટો જોતી હતી અને મારી તેમની ઉપર નજર પડી એટલે મેં અમસ્તું પૂછ્યું,  કોનો રોહિતનો ફોટો છે? અને પછી મારું તો જે આવી બન્યું છે!  રિવાએ પ્રશ્નો પૂછી પૂછીને મારું માથુ ફેરવી નાખ્યું. વધારામાં વટહુકમ બહાર પાડ્યો કે, મારી એષાને રોહિતભાઈ પસંદ કે નાપસંદ કરે તે પહેલા હું રોહિતભાઈને મળીશ.” અને તેથી  મારે તને જાણ કર્યા વગર એને લઈને આવવું પડ્યું ”

રોહિતે સહેજ પણ સંકોચાયા વિના કહ્યું કે,  “કેટલાક સમયથી એષાને હું  દૂરથી જોતો હતો. કાલે રાઉન્ડ પર એને સાવ નજીકથી જોઈ અને થોડી જાણી પણ ખરી, અને સાંજે બાપુજીએ મોકલેલી ટપાલમાં તેનો ફોટો જોયો અને..”

“અને?” રિવાએ અધ્ધર શ્વાસે પ્રશ્ન કર્યો. “અને શું?

“હું તો માનીજ ના શક્યો કે પ્રભુ મારી પર આમ મહેરબાન થશે… મને એષા ગમવા માંડી હતી.”

રિવાની અને આશિતની પણ નજરો ખુશીથી તરબતર હતી…

“તારું શું માનવું છે રિવા, એષાને હું ગમીશ ખરો?” રોહિતે હવે રિવાને જ પૂછી લીધું.  

“અરે જુગતે જોડી જામશે. પણ તમારી કોઈ પૂર્વ શરતો છે ખરી?” રિવાએ રોહિતને વિશ્વાસ આપવાની સાથે એનું માનસ સમજવા સવાલ કર્યો.

“જો ભાઈ, એષાના વડીલો મળવા આવશે તો મારે ખાલી જવાબ આપવાનું નાટક જ કરવાનું છે. બાપુજીને તો મારે માત્ર હા કે ના જ કહેવાની છે ને! આમ પણ એ એમનો અધિકાર મેં હંમેશા સ્વીકાર્યો છે.”

રિવાને આ સીધી વાત ગમી જો કે તેને ખબર હતી કે એષા પણ આવી જ છે જે હોય તે સ્પષ્ટ કહેવું અને પછી જે થાય તે જોઈ લેવું.

પછી તો આશિત  અને રોહિત તેમના પેશન્ટોની વાતે ચઢ્યા. વાતો કરતા કરતા રોહિતે ગામથી આવેલા ડબ્બા ખોલીને એમાંથી મગસની બે લાડુડી અને સેવગાંઠીયા પ્લેટમાં કાઢીને મૂક્યા.

આ જોઈને આશિત મસ્તીએ ચઢ્યો.  ” જોને કેવો ગઠીયો છે બે લાડુડીમાં તને પટાવે છે.”

“અરે ના રે આતો તારી બેન પહેલી વખત રૂમ પર જણાવ્યા વિના આવી એટલે જરા આદર સત્કાર…”

આશિત હજી મજાકનાં મુડમાં જ , “એમ કહે ને જો હા પડી પછી તારા ઘરનાં પણ ચક્કર વધશેને? એટલે ..”

રિવા જોકે રોહિત સાથે હજી વાતો કરવા માંગતી હતી તેથી એ મજાકને અવગણતા બોલી,” રોહિત પ્રેક્ટીસ તમે વિરસદ કરશો કે બહાર જવાનો વિચાર છે?”

“ શરુઆત તો વિરસદથી જ કરવાનો છું. પણ આ ટર્મ પતી જાય પછી વધુ ખબર પડે.”

“મને એક જ વાત નથી સમજાતી કે વડીલોએ એવું કેવી રીતે માની લીધું કે એષા તો મુંબઈ અને અમદાવાદમાં ઉછરી છે તે વિરસદમાં કેવી રીતે ટકશે?”

રોહીતે બહુ ઠાવકાઈથી કહ્યું ” જો થડ મજબુત હોય તો ડાળા પાંદડાની ચિંતા નહીં કરવાની.  એષા પણ આ સહજ રીતે સમજશે એવું મને લાગે છે.”

રિવા વિચારમાં પડી ગઈ અને આશિત ફરીથી તેની વહારે આવ્યો કે “એષા રોહિતને ગમે છે ને તેથી કશું નહીં થાય ચિંતા નહીં કર.”

રોહિતે સીધો જ પ્રશ્ન કર્યો ” રિવા બોલ હવે તારે એષાની બેન થવું છે કે નણંદ?” લગ્ન પહેલા નક્કી કરી લેજે.

રિવા એ તરત જ કહ્યું,  “એષા અને તે પણ ભાભી? નો વે…”

બીજે દિવસે રોહિત અને એષા વડીલોની હાજરીમાં મળ્યાં. એષાને તો જે પ્રશ્નો હતા તેની જવાબો રિવા લઈ આવી હતી તેથી તે ખુશ પણ હતી અને નાખુશ પણ. એને હજી ભણવું હતું પણ મોટીબેન જે કરતાં હશે તે મારા માટે સારું જ હશેને… વિચારી ને તેણે બહુ વિરોધ ન કર્યો. જોકે તેને કલ્પના પણ નહોંતી કે મુંબઈ છોડીને તે અમદાવાદ આવી અને હવે વિરસદ જવાનું થશે ! લોકો ગામડું છોડી શહેરમાં આવે અને તે શહેર છોડીને…! હશે, જેવી પ્રભુની મરજી. છ મહિનામાં લગ્ન લેવાયાં.

આ છ મહિનામાં બંને અલપઝલપ મળી લેતાં.

રોહિત તો સમજી ચૂક્યો હતો કે આજની એષા એણે જોઈ હતી એ  એષા કરતા સાવ જુદી હતી..  જાણે રમતિયાળ નદી બે તટ વચ્ચે શાંત થઈને વહી રહી હતી.

અને એષાએ પણ આ સમય દરમ્યાન રોહિતનો પુરુષપ્રધાન સ્વભાવ જોઈ લીધો. તેનું મગજ થોડું સુન્ન તો થઈ જ ગયું. પણ હવે જે તખ્તો ગોઠવાઈ ગયો હતો ત્યાં જે નાટક ભજવવાનું હતું તે ભજવી લેવાનું નક્કી કરી લીધુ. એષા ગંગોત્રીથી નીકળતું જે ઉછળતું ઝરણું હતી તે હવે કાંઠા પહોળા થતા નદીમાં ફેરવાવા લાગી. નવાઈની વાત એ હતી કે મોટી બહેન ને કે મોટાઇને તેમાં જરાય અજુગતુ લાગતુ નહોતું.

રોહિતના બાપુજીની જેમ તેઓ પણ એમ જ માનતાં કે પુરુષોએ કમાવાનું અને સ્ત્રીઓએ ઘર સંભાળવાનું. સૌએ કર્યું એમ જ એષા કરશે, એમાં કોઈ નવી વાત ક્યાં હતી?

આલેખનઃ વિજય શાહ

-એષા ખુલ્લી કિતાબ પ્રકરણ -૩

વી. એસ. હોસ્પિટલમાં રોહિત આમ તો સીધી નાકની દાંડીએ ચાલતો વિદ્યાર્થી ગણાતો, પણ કદાચ પૅથૉલૉજીમાં આવેલી માઈક્રોબાયૉલૉજીની નવી છોકરી એષા પર અજાણતાં જ તેનુ મન આવી ગયુ હતુ. એષા જે સહજતાથી અને સરળતાથી જુદા જુદા મિત્રવૃંદમાં ઘૂમતી તે જોઈને રોહિત ખૂબ જ પ્રભાવિત થતો.

એક દિવસ પૅથૉલૉજી ડીપાર્ટમેન્ટમાંથી એષા બ્લડ સેમ્પલ લેવા આવી અને તે જ વખતે આ રેસિડંટ ડૉક્ટરનું રાઉન્ડમાં નીકળવું. કદાચ આ એક સુભગ સંયોગ જ હશે.

હોસ્પિટલના જનરલ વૉર્ડમાં એડમિટ થયેલા એ તંદુરસ્ત બાનુની નસ કેમ કરીનેય ત્યાં હાજર નર્સ શર્મી પકડી શકતી નહોતી. અચાનક ત્યાં આવી પહોંચેલી એષાએ બ્લડ સેમ્પલ લેવાની નીડલ હાથમાં લઈ શર્મીને કહ્યું,

“તુ જરા તેમનો હાથ હલે નહીં તેનુ ધ્યાન રાખ અને હું બાટલો ભરી લઉ છું.”

ડૉક્ટર અને જાડા બાનુ બંને ચોંક્યા, પણ એષા તો પહેલી prick માં લોહી લઈ ચૂકી..

પછી હસતા હસતા બોલી “બાનુ, અત્યારે તો આટલું જ બસ છે. જો ડૉક્ટરસાહેબ કહેશે તો કાલે ફરી લોહી પીવા આવીશ.”

પેલા બેન કહે “તમે તો બાટલો લોહી લેવાના હતાને?”

એષા હસતા હસતા બોલી, “એતો ખાલી તમારુ ધ્યાન આ સોય ઉપરથી હટે ને એટલા માટે બોલી, બાકી હું તો ગમ્મત કરતી હતી.”

રોહિત પેલા જાડા બાનુનાં મોં પરનો ભય અને એષાની ગમ્મત જોઈ રહ્યો. એને એષાની મસ્તી પર મન મૂકીને હસવાનું મન થયું પણ એણે સહેજ સ્મિત આપીને એષાનો આભાર માની લીધો.. વળતું સ્મિત આપીને એષા વૉર્ડની બહાર નીકળી ગઈ.

રોહિતે એ શર્મી પાસેથી બાનુનાં કેસ પેપર હાથમાં લઈ એની પર નજર કરી અને હજુ તો કંઈ સવાલ કરે એ પહેલાં તો બાનુ ફરિયાદના સૂરે બોલી ઊઠ્યાં,

“હાય, હાય, ડાક્ટર સાહ્યેબ… પેલા બે’ને તો મારો જીવ જ અદ્ધર કરી દીધો. સાચું કહું છું હોં સાહેબ, લોહીનો બાટલો લેશે એ સાંભળીને જ મને તો ચક્કર આવવા માંડ્યા’તા ભઈસાબ.”

રોહિત હસી પડ્યો, “પણ! જો તેમ ન કર્યુ હત તો હજી પણ બેન તમે સોયો ખાતા રહેત કારણ કે, તમારી નસ પકડાય તે પહેલાં તો તમે હલી જતાં હતાં. બહુ પ્રેક્ટિકલ અને રમતિયાળ હતાં એ તે લેબ ટેક્નિશિયન.”

“એષા છે એનું નામ. શર્મી એ ઓળખાણ આપી.

રોહિતે સ્મિત ફરકાવીને કામમાં ધ્યાન પોરવ્યું. રોહિત રાઉન્ડ પૂરો કરીને રૂમ પર જવા નીકળ્યો. લાંબો કૉરિડૉર પસાર કરી લિફ્ટ સુધી પહોંચે ત્યાં દૂરથી લિફ્ટમાંથી બહાર આવતા આશિતની સાથે એષાને વાત કરતી જોઈ. રોહિત લિફ્ટ સુધી પહોંચે ત્યાં સુધીમાં એષા લિફ્ટમાં પ્રવેશી ચૂકી હતી.

“કોણ હતી એ? “ આશિત પાસે આવતા જ રોહિતથી પૂછાઈ ગયું.

“કેમ? આ અમારા રોહિતકુમારને વળી છોકરીમાં ક્યારથી રસ પડવા માંડ્યો?” રોહિતના ખભે હાથ મૂકતા આશિતે મસ્તી કરી.

“અરે, ના ભાઈ એવું કશું નથી પણ આ તો તારી સાથે વાત કરતી જોઈ એટલે પૂછી લીધું.”

“મારી પાડોશમા જ રહે છે અને મારી નાનીબેન રિવાની જીગરજાન દોસ્ત છે.”

“કોણ જાણે એને ક્યાંક જોઈ હોય એવું લાગે છે.” રોહિત માથું ખંજવાળતા યાદદાસ્ત પર જરા જોર આપવા મથ્યો.

“અરે વાહ! આ તો મઝાની વાત.. પહેલે મિલે થે સપનો મેં ઔર આજ સામને પાયા, હાય કુરબાન જાઉં.” આશિત મસ્તીએ ચઢ્યો.

“તું અને તારું આ ફિલ્મીસ્તાન..હું વળી ક્યાં તારી અડફેટમાં આવ્યો?” ચાલ તારો રાઉન્ડ પૂરો કરીને રૂમ પર આવ.

રોહિત આશિતથી છૂટો પડીને રૂમ પર પહોંચ્યો. સેન્ટર ટેબલ પર ટપાલો પડી હતી.. આજકાલ ગામથી આવતી બાપુજીની ટપાલોમાં છોકરીઓના ફોટા અને એના વિશેની વિગત સિવાય ક્યાં બીજું કંઈ આવતું? ફોટા મોકલ્યા પછી છોકરી ગમી છે કે નહીં એના જવાબ માટે ઉઘરાણીની જેમ બેચાર દિવસે એસ.ટી.ડી પરથી બાપુજીના ફોન આવતા.

ટપાલો જોવાની રોહિતને જરાય ઉતાવળ તો નહોતી જ છતાં બાપુજીને જવાબ આપવા ખાતર પણ,

“જોઈ જ લેવી પડશે ને, છૂટકો ક્યાં છે?” એમ બબડતા એણે ટપાલોની થોકડી ઉપાડી.

એ થોકડીની નીચેથી એક અધખુલ્લા પરબીડિમાંથી એક ફોટો સરકીને ફ્લોર પર પડ્યો. એને હવે યાદ આવ્યું. ગઈ રાત્રે બાપુજીએ મોકલેલી એ ટપાલ જોવા બેઠો અને ઇમર્જન્સી કૉલ આવતા એને એમ જ બધી ટપાલો પડતી મૂકીને દોડવું પડ્યું હતું.

રોહિતે બાપુજીએ પરબીડિયામાં મોકલેલો કાગળ ફરી એકવાર ખોલ્યો.

લખ્યું હતું કે, “છોકરીનો પરિવાર મૂળે ભાદરણનો છે પણ વર્ષોથી અમદાવાદમાં રહે છે. મંગળવારે તને જોવા આવશે.” આથી વિશેષ લખવાની બાપુજીને ટેવ નહોતી અને જરૂર પણ સમજતા નહોતા. રોહિતે વાંકા વળીને નીચે સરકી ગયેલો ફોટો હાથમાં લીધો….

અને ….એ ફોટો એષાનો હતો.

રોહીત તો ખીલી ઉઠ્યો વહેલી સવારે ખીલી ઉઠેલ કમળની જેમ…ઘણા વખતથી છોડી દીધેલ દિલરુબા હાથમાં લીધી અને તેને ગમતી મધુર ધુન

भंवरेकी गुजन है मेरा दिल, कबसे संभाले रखा है दिल

…तेरे लिए … तेरे लिए ……વગાડવી શરુ કરી.

(આલેખન:વિજય શાહ)

બકુલની બોલબાલા

દેખાવે ભોળિયા પણ નસીબના બળિયા એવા એક અમારા મઝાના દોસ્તની ખાટીમીઠી યાદોની વાતો.

બકુલની બોલબાલા

“બે યાર જો જે ને , આજે તો હું મારી મમ્મી, પપ્પાને પગે લાગીને અને મંદીરમાં ભગવાનના દર્શન કરીને નીકળ્યો છું. અંકે સો ટકા પાસ થઈ જવાનો.”

આ બે યાર કહીને વાત શરૂ કરવાની બકુલની ખાસિયત હતી.

“પણ તું બરાબર વાંચીને તો આવ્યો છું ને?” બકુલની સાવ બેવકૂફ જેવી વાત સાંભળીને મારાથી પૂછાઈ ગયું

“અરે વાંચવાની ક્યાં વાત જ છે, રાત્રે વાંચવા બેઠો તો પપ્પાએ કહ્યું કે મોડી રાત થઈ. ક્યાં સુધી જાગીશ? સવારે વહેલો ઊઠીને વાંચજે. એટલે હું તો ઊંઘી ગયો.” બકુલે નિરાંતે જવાબ આપ્યો.

“હા તો પછી સવારે વહેલા ઊઠીને તો વાંચી લીધું છે ને?”

“ના બે યાર, સવારે ઊઠીને વાંચવા બેઠો તો મમ્મીએ કહ્યું કે આખી રાત જાગ્યો છું તો જરી જંપી જા. સહેજ ઊંઘ ખેંચી લે.”

હા, તો?”

“તો શું, મમ્મીએ કીધું એટલે હું તો ઊંઘી ગયો.” બકુલે આજ્ઞાંકિત બાળક જેવી વાત કરી.

“અરે ભગવાન !”  મારાથી કપાળ કૂટાઈ ગયું.

આ બકુલ એટલે અમારા યારોનો યાર, પણ વાતો એની સાવ બેકાર. મેં કપાળ કૂટ્યું એ જોઈને એણે પૂછ્યું,

“કેમ શું થયું? બે યાર મમ્મી કે પપ્પા કહે તો આપણે સાંભળવું તો જોઈએ ને?”

બોલો, હવે કરવાનું શું આ બકુલનું? તારક મહેતાના ઊંધા ચશ્માનો બાઘો તો આજ કાલની પેદાશ પણ અમારો બકુલ તો ચાલીસ વર્ષ પહેલાંની પેદાશ. દેખાવ એનો સાવ ભોળિયો. વાતોય કરતો સાવ બાળક જેવી. પણ કોણ જાણે એનામાં એવી તો શું ખૂબી હતી કે એ અમને સૌને બહુ વહાલો હતો. ક્યારેક એની પર ચીઢ ચઢતી તો ક્યારેક એની વાતો પર હસવું કે રડવું એનીય સમજણ નહોતી પડતી. કૉલેજના એક પછી એક વર્ષ બદલાતાં ગયાં, પણ ના બદલાઈ એની વાતો કે એની હરકતો અને કૉલેજના ચાર વર્ષ પૂરાં થવાં આવ્યાં.

કૉલેજની ફાઈનલ એક્ઝામ પછી દસેક દિવસે અમારી વાઇવા શરૂ થઈ.

“શું થયું? કેવી તોપ ફોડી આવ્યો? ‘ જેવો બકુલ વાઇવાના અડધા કલાકે બહાર આવ્યો કે મારાથી પૂછાઈ ગયું.

“થવાનું શું હોય? આપણે તો જેવા છીએ એવી જ ચોખ્ખી વાત કરીને આવ્યા.”

આતુરતાનું દેડકું ગળામાં અટવાયું હતું. ખબર હતી કે વાત શરૂ કરીને એક મિનિટનો પૉઝ તો એ લેશે જ. એટલે ન પૂછાય કે ના ચૂપ રહી શકાય એવા સંજોગોમાં પણ ચૂપ રહ્યો.

“બે યાર, સાહેબે તો મને ફર્સ્ટ ટર્મમાંથી પહેલો સવાલ કર્યો. મેં તો કહી દીધું કે આ તો બહુ જૂનું થયું, અત્યારે ક્યાંથી યાદ હોય.” બકુલે બોલવાનું શરૂ કર્યું.

“હે…?”

“હા, પછી તો સાહેબે બીજી ટર્મમાંથી સવાલ પૂછ્યો. અને તને તો ખબર જ છે ને ત્યારે તો આપણાં લગન થયા હતા..”

“આપણાં નહીં , તારા.”

“બે યાર, સમજી જા ને.”

“સમજી ગયો..આગળ વધ.”

“હા, એટલે મેં તો સાહેબને કહી દીધું કે બીજી ટર્મમાં બહુ ધ્યાન નથી અપાયું. પછી એમણે ત્રીજી ટર્મમાંથી સવાલ પૂછ્યો. પણ યાર એ તો હમણાંનું સાવ નવું, એટલે ક્યાંથી પાકું થયું હોય?”

“હેં….?” આ વખતે મારા હેં નો એં…જરા લંબાયો. પણ એને કંઈ ફરક ના પડ્યો.

“બસ, સાહેબ પણ આમ તારી જેમ જ હેં…. બોલ્યા. પણ આપણે તો જે સાચું હતું એ જ કહી દીધું, કે આ ટર્મનું તો હજુ કાચું છે. પછી તો સાહેબ લમણે હાથ દઈને બેસી રહ્યા. બે યાર, એમને જોઈને ને તો મને ચિંતા થઈ. મેં સાહેબને પૂછ્યું, પ્યૂનને બોલાવીને પાણી મંગાવી દઉં? અને તમને ઠીક ન હોય તો આપણે વાઇવા ફરી બીજા દિવસ પર રાખીએ. શું છે કે મનેય થોડું પાકું કરવાનો ટાઇમ મળે.”

હવે તો હેં શબ્દ પણ મારાથી ના ઉચ્ચારાયો. પણ તમે જ કહો કે, હવે આ બકુલકુમારને શું કહેવું? એના ભોળપણ પર વારી જઈએ કે એને વારવો જોઈએ? હું ય એના સાહેબની જેમ લમણે હાથ દઈને બેસી રહ્યો. પણ જેમ મને ખબર હતી કે બકુલકુમારનું ગાડું ક્યાંય અટકવાનું નથી એમ એના સાહેબને પણ ખબર જ હશે કે બકુલના પિતાશ્રીની વગ કેટલી અને ક્યાં સુધી પહોંચેલી છે.

અને ખરેખર એમ જ થયું. અમારા બકુલકુમારે ફર્સ્ટ ક્લાસના સર્ટિફિકેટવાળી ડીગ્રી લઈને વટભેર અમને એની મોસ્ટ ફેવરિટ રજવાડુંમાં પાર્ટી આપી.

પાર્ટી તો મઝાથી પતી ગઈ. પણ પાછા ફરતાં એક નવી સમસ્યા ઊભી થઈ. અમારા બકુલકુમાર એમની સેન્ટ્રો તો લઈને આવ્યા હતા, પણ ગાડીનું લાઇસન્સ ઘેર ભૂલીને આવેલા. થોડા મોજમાં ને વધુ સ્પીડમાં ગાડી ચલાવવા ગયા અને એક સાયકલ પર જતા મજૂરને અડફેટે લીધો.

નસીબનું કરવું કે આ બનાવના સમયે એક પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટર ડ્યૂટી પરથી પાછા ફરતા હશે તે એમણે એમની સગ્ગી નજરે આ જોયું.  બસ, પછી તો પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટરે ગાડી લેવડાવી પોલીસ ચોકી પર. તે રાત્રે બકુલકુમાર જરા એમના ભોળપણને ભૂલીને ગાંડપણ પર ઊતરી આવ્યા અને પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટર સામે અકડાઈથી વાત કરવા લાગ્યા. ખીસ્સામાંથી મોબાઈલ કાઢીને ફોન જોડવા લાગ્યા.  

બસ, પછી તો પૂછવું જ શું? બકુલકુમારના હાથમાંથી ફોન ઝૂંટવીને ઇન્સ્પેક્ટરે હવાલદારને બોલાવીને ચાર્જશીટ બનાવવાનું ફરમાન આપ્યું. પણ કહે છે ને કે, ભોળિયાનો ભવ ભગવાન પાર ઊતારે.

બકુલકુમારે જેમને ફોન જોડ્યો હશે એમણે સામેથી ફોન ઊપડ્યો. ગુસ્સાથી આગ બબુલા બની ગયેલા ઈન્સ્પેક્ટર હાથમાંથી ફોન દિવાલ પર ફેંકવા જતા હતાને મોબાઈલ પર ફ્લેશ થતું નામ જોઈને અટકી ગયા….ના, ના ફફડી ગયા.

ફોન બકુલકુમારના પિતાશ્રીનો હતો. અને એ નામ ઈન્સ્પેક્ટર જ નહીં આખેઆખા પોલીસ તંત્રને ફફડાવી દેવા પૂરતું હતું.

અને પછી તો ફિલ્મોમાં કહે છે ને એમ બકુલકુમારને પોલીસ ચોકીમાંથી બાકાયદા મુક્ત કરવામાં આવ્યા. એટલું જ નહીં, એમને પડેલી તકલીફ માટે માફી માંગવામાં આવી. અમારા સૌ માટે ઠંડા પીણાનો બંદોબસ્ત કરવામાં આવ્યો.

કહે છે કે, ત્યાર પછી એ ઈન્સ્પેક્ટરને અમદાવાદની કોઈ પોલીસ ચોકીમાં કોઈએ જોયા નથી.

આજે એ વાતને બાવીસ વર્ષનો સમય પસાર થઈ ગયો. હવે જ્યારે બકુલકુમારને ફોન કરીએ છીએ તો ફોન પહેલાં એમની સેક્રેટરી લે છે. બકુલકુમારની ડાયરી ચેક કરીને મળવાનો સમય આપે છે. મળવા જઈને ત્યારે વિશાળ કૅબિનમાં રીવોલ્વીંગ ચેરમાં બેઠેલા બકુલકુમારના ચહેરા પર હજુ આજે ય એવા જ ભોળપણના ભાવ તરી આવે છે.

ભોળપણના એ ભાવ સાચા હશે કે ખોટા, તે આજે પણ હું નક્કી કરી શક્યો નથી. અને હા, પેલા એમનો વાઇવા લેનાર કૉલેજના સાહેબ આજે બકુલકુમારની ઑફિસમાં મોટો હોદ્દો ધરાવે છે.

રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ- પ્રકરણ ૧

એષા ખુલ્લી કિતાબ– પ્રકરણ ૧

એક સરસરી નજર એષાએ મુંબઈ સેન્ટ્રલના એક છેડાથી બીજા છેડા તરફ વહેતા માનવ મહેરામણ પર નાખી. હ્રદયમાં બાઝેલો ડૂમો જાણે અધવચ્ચે જ અટકી ગયો. નજર કોને શોધતી હતી ?મન કોને ઝંખતુ હતું? એષાને કઈ સમજાતું નહોતુ. મુંબઈથી અમદાવાદ જતી ગુજરાત મેલને ઉપડવાને હજુ થોડી વાર હતી. પણ એ સમય વધુ ને વધુ લંબાતો જાય એવું એષા શા માટે ઝંખતી હતી? એવું પણ નહોતુ કે આપ્તજનને છોડીને પરાઈ જગ્યાએ જવાનું હતું.

અમદાવાદમાં પણ પોતાનું જ ઘર હતું. મોટીબેન હતા, મોટાઇ હતા રક્ષાબેન, ઈલેશભાઇ અને અલ્પેશ પણ તો હતા જ ને? સમજણ આવી ને બોલતા શીખ્યા ત્યારથી જ મમ્મી–પપ્પાના બદલે મોટીબેન –મોટાઇ જ જીભે ચઢી ગયું હતું. મોટીબેન –મોટાઇ એટલે ત્રણે પરિવારની સાંકળતી એક કડી. કેટલો મોટો પરિવાર ? મોટાઇથી નાના રજનીકાકા અને એમનાથી નાના પંકજકાકા .બાબુકાકા મુંબઈમાં અને પંકજકાકા બેંગ્લોરમાં–પણ પરિવારનું મૂળ તો અમદાવાદમાં મોટીબેન –મોટાઇના અનિકેત બંગલામાં બંગલાનું નામ પણ સમજીને રાખ્યુ હતું.

ત્રણે ભાઈઓના સંતાનોનાં નામમાંથી બનેલું એક નામ એટલે ” અનિકેત”.સમગ્ર પરિવારની ધરોહર હતા મોટીબેન અને મોટાઇ. આટલે સુધીની તો વાત તો સૌ કોઈ સમજી શકતા હતા કારણકે રજનીકાકા અને પંકજકાકાને સાવ નાનપણથી મોટીબેન –મોટાઇએ પાંખમાં લીધા હતા. પણ હવેની જે વાત હતી તે જરા સમજવી લોકો માટે મુશ્કેલ હતી. વાત જાણે એમ હતી કે એષા મુંબઈમાં રજનીકાકા–કાકી પાસે રહી તેમ રજનીકાકાનો કેતન અને પકંજકાકાની નિરા મોટીબેન –મોટાઇ પાસે મોટા થયા. તો વળી એષાથી નાની ટીયાઅને ઈલેશભાઇ બેંગ્લોર પકંજકાકા–કાકી પાસે .લોકો માટે જે કોયડો હતો તે જ તો આ પરિવારની એક સૂત્રતાનું રહસ્ય હતું.

વડાલાના એ ફ્લેટમાં બાળપણ ક્યારે પસાર થયું અને ક્યારે મુગ્ધાવસ્થામાં પ્રવેશ થયો એ તો અત્યારે એષાને બરાબર યાદ આવતું નહોતું. પણ હા એટલું તો ચોક્કસ યાદ હતું કે બાળપણના એ દિવસો સાવ જ નફિકરાઈથી –સાવ સરળતાથી પસાર થઈ ગયા હતા. ક્યારેય કોઈ અભાવ નહીં ક્યારે કોઈ અધૂરપ નહી. નિજાનંદમાં, મોજ મસ્તીમાં વહી ગયેલુ બાળપણ મન પર કોઈ ખાસ યાદો પણ કંડારી ને ગયું નહોતું.  ધરતી અને આસમાન મળે એને ક્ષિતિજ કહેવાય પણ એ ક્ષિતિજની કોઈ જુદી ઓળખ રેખા પામવી મુશ્કેલ હોય તેવી અણદીઠી ક્ષિતિજને ઓળંગીને એષાનું બાળપણ ટીન એજ વટાવીને એક એવા સમયમાં પ્રવેશી ગયું હતું જ્યાંથી એક નવી એષા આકાર લઈ રહી હતી.

સરળતાથી વહી ચુકેલા એ દિવસોએ એષાને પણ બધે જ સરળતાથી ગોઠવાઈ જવા જેવી આદતતો પાડી દીધી હતી . આમ પણ બધું આપોઆપ ગોઠવાતું જતું હતું, ક્યારે કોઈ આયાસ કે પ્રયાસ પણ ક્યાં કરવા પડ્યાં હતાં? વડાલાનીએ અગણિત સાંજ સહીયરોની કંપનીમાં ક્યાંય પસાર થઈ જતી ! 

એષાને આ બધુ સાગમટે યાદ અવતું હતું. ખબર તો હતી કે ક્યારેક તો આ માયા સમેટી લેવી જ પડશે, પણ સાવ આમ જ, અચાનક ? એવું તો ક્યારે વિચાર્યું નહોતું.

સ્કૂલનું વેકેશન પૂરું થવા આવ્યું હતું.  એક દિવસ મોટાઇ અમદાવાદથી બેંગલોર જતા એક દિવસ માટે મુંબઈ રોકાયા હતા. અને બસ સવારના પહોરમાં એષાશાને અમદાવાદ આવવા કહી દીધું. કૉલેજનું એડમિશન અમદાવાદમાં થઈ જશે એવી એષાને ખાતરી પણ આપી દીધી. અને એષાએ મુંબઈની માયા સમેટી લીધી–કહો કે સમેટી લેવી પડી. પણ આ માયા સમેટવાનું એટલું સહેલુ પણ નહોતું. પરિવાર સાથે લોહીનું સગપણ હોય છે, પણ લાગણીનાં સગપણ પણ ક્યાંક તો જોડાયેલા હોયને? આ સગપણ બસ આમ જ તોડીને ચાલવા માંડવાનું ? મોટાઇના એક આદેશ સમાન વાક્ય માત્રથી?  મોટીબેન–મોટાઇ બધાનું સારું જ ઇચ્છતા હશે. ભવિષ્યની કોઇ રૂપરેખા પણ મનમાં દોરી હશે.પણ એથી શું? એષાને પુછવાનું પણ નહીં? બસ કહી દીધું– અમદાવાદ આવવાનું– વાત પતી ગઈ? ના! વાત પતી નહોતી ગઈ, પતાવી દેવાની હતી. આજ સુધી ક્યાં ઘરમાં કોઈએ સવાલો કર્યા હતા કે હવે એષા કરી શકે?

સ્કૂલ અને કૉલેજ વચ્ચેના સંધિકાળ સમો સોનેરી સમય બસ આમ જ સમેટી લેવાનો? ક્યાંક કદાચ કંઈ લાગણીનાં કૂંણાં અંકુર ફૂટતાં હોય એને મદારી એનાં કરંડીયામાં સાપને ગુંચળું વાળીને ગોઠવી દે તેમ ગોઠવી દેવાનાં હતાં. મસ્તીથી ઉડવા શીખેલા પંખીને માળો બદલવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. ઉઘડતું આકાશ જોવા શીખેલી આંખોએ આકાશ બદલવાનું હતું. અને આમાં કોઈ વિકલ્પ તો બાકી રહેતો જ નહોતો. એષાએ પણ પોતાની પાંખો અને આંખોં બંધ કરી બીજા એક માળખામાં જવાની તૈયારી કરી લીધી.

”એષા , આમ જો આપણા આગળના બંને બંગલામાં લગભગ તારી ઉંમરની જ કંપની છે. તને ફાવી જશે ” મોટીબેન આસપાસના ઘરના લોકોની ધીમે ધીમે એષાને ઓળખાણ આપતા જતા હતા. આમ તો એષા ક્યારેક અમદાવાદ આવતી ,પણ એનાથી તો કઈ એ અમદાવાદથી ટેવાઈ નહોતી. વળી ઘરમાં જ પૂરતી કંપની હતી. ઈલેશભાઈ પણ પોતાની કૉલેજ પતાવીને બેંગ્લોરથી અમદાવાદ મોટાઇના બિઝનેસમાં જોડાવા પાછા આવી ગયા હતા. અલ્લડ અલ્પેશ પણ હતો. કેતન અને નિરા પણ ક્યાં નહોતાં? વળી પાછો બધે સરળતાથી ગોઠવાઈ જવાનો એષાનો સ્વભાવ પણ અહીં કામ કરી ગયો. દિવસો પસાર થતા એષા આપોઆપ ગોઠવાવા લાગી.

જ્યાં જગ્યા મળે ત્યાં રેલાઈ જવાનાં પાણીનાં ગુણધર્મની જેમ એષાનો જગ્યા શોધી લેવાનો ,જગ્યા કરી લેવાનો સ્વભાવ પણ સહાયભૂત બન્યો.  અહીં વળી ગુણધર્મ શબ્દ ક્યાં આવ્યો? એષા મનથી વિચારતી , જવાબ પણ એને એની સાયન્સની જનરલમાંથી જ મળતો. એષાએ અમદાવાદ આવીને સૌથી પહેલું કામ તો એડમિશન લેવાનું કર્યું. મુંબઈનું વાતાવરણ અને એજ્યુકેશન જો ક્યાંયથી મળી શકે તો તે ઝૅવિયર્સમાં જ મળશે એવી એને ચોક્કસ ખાતરી હતી, એટલે સેન્ટ ઝૅવિયર્સની સાયન્સ સ્ટ્રીમમાં વહેલામાં વહેલી તકે એડમિશન લેવાનું કામ કર્યું.

“એષા…! ભઈસાબ આ છોકરીથી તો તોબા .ઘરમાં તો ટાંટિયો ટકતો જ નથી ને. કોઈ દિવસ એવું બન્યું છે કે એ કૉલેજથી સીધી ઘર ભેગી થઈ હોય?” મોટીબેન સાંજ પડે એષાના નામની ફરિયાદ લઈને નિકળ્યા ના હોય એવું ભાગ્યે જ બનતું ..સાથે એમને પાકી ખાતરી પણ હોતી કે એષા ક્યાં હશે. એમની ખાતરી ભાગ્યેજ ખોટી પડતી ..એષાનો ચંચળ સ્વભાવ ,એની મસ્તી એની વાતો ,એની બડબડ સાંભળનાર એને ન મળે તો જ નવાઈ. કૉલેજથી ઘેર આવતા એષાનું સૌથી પહેલું સ્ટોપ એટલે સોસાયટીનો પહેલો બંગલો..”.ભૂતનું ઘર આંબલી”… રિવા એને કહેતી…પણ રિવાને હંમેશ એ ભૂતની રાહ જોવાની હવે ટેવ પડી હતી. સાંજના પાંચ વાગે રિવા પણ કોઈ ને કોઈ બહાને ઘરના ઓટલા પર અથવા ઘરના બગીચામાં પાણી છાંટવાના બહાને બહાર આવીને રહેતી રખેને મોટીબેન શાક લેવા નીકળ્યા હોય ને એષાને ઘરે મોકલી દે તો? અજબનો મનમેળ થઈ ગયો હતો બંને વચ્ચે. આમ જોવા જઈએ તો ઉત્તર–દક્ષિણ ધ્રુવ જેટલું અંતર હતુ બેઉના સ્વભાવમાં. એષા તો વાયરા જોડે વાતો કરતી જાય અને રિવા થોડી અંતર્મુખી પણ એક વાર જેની સાથે ભળે એટલે અંતરથી સ્વીકારી લે.  

અને એષા તો અમસ્તી ય સાવ પારદર્શક. ખુલ્લી કિતાબ જેવો એનો સ્વભાવ..

અસ્તુ

રાજુલ કૌશિક

એષા ખુલ્લી કિતાબ-પ્રસ્તાવના

મિત્રો ‘વાત એક નાનકડી’ લઈને દર રવિવારે હું આપને મળતી રહી. આપે ઉમળકાથી નાનકડી વાત વાંચી અને આપના પ્રતિભાવ પણ આપ્યા.

કેટલીય વાતો સાચે જ નાનકડી હોય છે પણ આપણને ક્યાંકને ક્યાંક સ્પર્શતી હોય છે એટલે એ સાવ આપણી જ હોય એવું લાગે.

પણ હવે જે વાત કરવી છે એ નથી મારી, તમારી કે નથી આપણી. છતાં એક એવી વ્યક્તિની જે જ્યારે જેને મળી છે એને એ પોતાની લાગી છે.

એ વહેતાં, ચંચળ ઝરણાંની જેમ મારા જીવનમાં આવી. એ પછી બે કિનારા વચ્ચે વહેતી નદી જેવી સ્થિરતા મેં એનામાં જોઈ. નદીનાં પાણીને સમુદ્રમાં ભળી જઈને ખારાં થતાં સૌએ જાણ્યાં છે. સંસાર સાગરમાં ભળીનેય આજ સુધી એની પ્રકૃતિમાં ખારાશ ભળી નથી.

એની પાસે જે છે એ કોઈ અપેક્ષા વગર સૌને આપતી રહી છે. જે જીવન આજે મળ્યું છે એ જીવી લેવું છે. સ્વ માટે સ્વજન માટે અને સમસ્ત માટે એવું વચન એણે પોતાની જાતને આપ્યું છે.

એ ધાર્મિક જરાય નથી પણ સાચો ધર્મ એ માનવધર્મ છે એમ એ સમજે  છે. એનું વલણ આધ્યાત્મિકતા તરફ નહોતું છતાં એની આધ્યાત્મિકઉન્નતિ હું જોઈ રહી છું.

નામ એનું……

ચાલોને એષા જ રાખીએ. એષા એટલે ઇચ્છા. પણ એ ક્યારેય ઇચ્છા અનિચ્છા વચ્ચે અટવાઈ નથી.  નસીબમાં જે નિર્માણ થયું છે એને જો બદલી શકવાના ના હોઈએ તો આપણી ઇચ્છા અનિચ્છા પર ઝાઝો વિચાર કેમ કરવાનો? જે સમય, જે સંજોગો છે એને જીરવી અને જીવી લેવાના…

બસ  આ સ્વીકાર સાથે એ મોજથી જીવન માણે છે.  જીવનચક્ર જેમ ચાલતું રહે એને સમભાવથી જુવે છે. એષા એનું જીવન પૂરેપૂરી નિષ્ઠાથી જીવે છે છતાં ક્યારેક એ સ્વમાંથી અલિપ્ત થઈ શકે છે.

એષા એટલે એક એવી વ્યક્તિ જે ક્યાંય, ક્યારેય બંધાઈને રહી નથી કે નથી એણે કોઈને એના બંધનોમાં જકડ્યા.

આવતી કાલ કોણે દીઠી છે અને ગઈકાલ જે જીવાતા જીવનની ક્ષણોમાંથી ચાલી ગઈ છે અને પાછી નથી આવવાની એવી ક્ષણોને યાદ કરીને કોઈ ફરક નથી પડવાનો એટલે આ ક્ષણ મળી છે એને આ ક્ષણે જ માણી લેવી એની પ્રકૃતિ.

એષાની વાત શરૂ થાય છે ૧૯૭૦ના સમયથી.

બસ એ જ અરસામાં એષાને પહેલીવાર મળવાનું થયું. મળવાનું થયું ત્યારે તો એ રોજેરોજની ઘટના.  કોઈ એક દિવસ પણ એવો નહોતો કે એષાને મળ્યાં વગરનો પસાર થયો હોય.

પણ રોજેરોજના ઘટનાક્રમનેય ઈશ્વર ક્યાં રોજે રિપીટ કરે છે?  એક સમય એવો આવ્યો કે જ્યારે આ રોજ મળવાની ઘટનાનો સમય લંબાતો ગયો. ક્યારેક બે-ચાર કે છ મહિનાથી માંડીને વરસ સુધી લંબાતો છતાં કેટલીયવાર ન મળવાં છતાં સતત  એ મને અને હું એને મળતી રહી.

ઘરના સામાન સાથે આમતેમ ફરતા રહેતા ખાનાબદોશની જેમ એષા સંબંધોનાં, માયાનાં પોટલાં ઊંચકીને એક શહેરથી બીજા શહેર ઘૂમતી રહી. થોડી સ્થાયી થાય ત્યાં  નિયતીનું વરદાન હોય એમ વળી એ શહેર, એ સ્થળની માયાને સંકેલીને બીજે પ્રસ્થાન કરવાના સંજોગો ઊભા થતા.

કોઈ રાવ વગર એ સંજોગોનો સ્વીકાર કરી લેતાં મેં એને જોઈ છે.

એષા મારાથી દૂર રહેવા છતાં ક્યારેય મારાં મનથી દૂર થઈ જ નથી. કેટલાય દિવસો સુધી વાત ન થઈ હોય અને જે દિવસે એનો વિચાર આવે અને એ સદેહે આવીને મળી જ હોય કે પછી ફોનથી રણકી જ હોય.

ટેલિપથી માટે સાંભળ્યું હોય પણ એષા સાથે તો જાણે વિચારોનો કોઈ અદૃશ્ય તાર જોડાયેલો હોય એમ સતત અનુભવ્યું છે.

કોણ જાણે કેમ પણ થોડા સમય પહેલા મનમાં સતત એષાના વિચારો ઘોળાયા કરતા. એવું લાગતું કે એષા ઠીક નથી અને સાચે જ ફોન પર વાત થઈ તો એમ જ હતું.

હમણાંની જ વાત છે. ત્રણ દિવસથી એવું લાગતું કે એષા અહીં જ છે. અહીં જ ક્યાંક મારી આસપાસ અને સાચે જ એનો ફોન આવ્યો કે એ અમેરિકા આવી છે.

હવે આને તો ટેલિપથી કહું કે બીજું શું ?

આ તો વાત થઈ મારી અને એષાની. પણ હવે વાત કરવી છે એ એષાની જે પ્રેમ અને વ્યવહાર વચ્ચે તાલમેલ સાચવતી રહી.  એષાની એવી સંવેદનશીલ કથા જેમાં એ સામાન્ય લાગતાં, સરળતાથી વહી જતાં જીવનની સામે ઊતરી આવેલા મૃત્યુના ઓળા સામે ઝઝૂમી.

એષાના જીવનની સત્યકથાના પાત્રો પહેલેથી મારી એટલે કે રાજુલ કૌશિક (બૉસ્ટન-અમેરિકા) અને શ્રી વિજય શાહ( હ્યુસ્ટન-અમેરિકા) વચ્ચે વહેંચાયેલા છે. 

આ લઘુ નવલકથા શરૂ કરતાં પહેલા મારા સહ-લેખક શ્રી વિજયભાઈ શાહનો છેલ્લા કેટલાક સમયથી સંપર્ક કરવા મથી છું.  લાંબા અરસાથી એ સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિથી વિમુખ થઈ ગયા હોય એમ કોઈને મળતા નથી.  આ લઘુ નવલકથા આપ સૌ સુધી પહોંચે એમાં સાવ સરળ પ્રકૃતિના વિજયભાઈની સંમતિ હશે એમ માનીને એમનો આગોતરો આભાર માની લઉં છું .

તો આવો મિત્રો આવતાં અઠવાડિયાથી મળીએ એ એષા જેને હું અને વિજયભાઈ ઓળખીએ છીએ અને જેને એષા ઓળખે છે એવા ડૉ. રોહીતને -‘એષા ખુલ્લી કિતાબ’ના પાનાં પર.

Stay tuned

રાજુલ કૌશિક

વાત એક નાનનકડી ૧૧ -તકનો ચહેરો-

આજે એક એવી વ્યક્તિની વાત કરવી છે જેણે આખું જીવન પોતાના પ્રોફેશનને સમર્પિત કર્યું. એક જ કંપનીમાં સામાન્ય હોદ્દાથી પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી.

અત્યંત ખંતથી એમણે પાયાના કામથી શરૂઆત કરી. સંપૂર્ણતયા પોતાની જાતને કામ અને કંપનીને જાણે સમર્પિત કરી દીધી. હોદ્દાના એક લેવલથી આગળ વધીને બીજા વધુ મહત્વના હોદ્દા સુધી એમની પ્રગતિ થતી રહી. હેડ ઑફ ધ ડિપાર્ટમેન્ટની પદવી સુધી પહોંચેલાં એ ૫૦ વર્ષીય એ કોરિયન મહિલાને મળીએ તો એમ જ લાગે કે ઊર્જાનો ખૂટે નહીં એવો કોઈ ખજાનો એમને વરદાનમાં મળ્યો હશે. સતેજ દિમાગ, ખંત, સતત કાર્યરત રહેવાની પ્રકૃતિ હોવાથી આ પદવી સુધી પહોંચ્યાં છતાં એનું કોઈ ગુમાન નહીં.

ઍટલાન્ટા સ્થિત જ્યોર્જિયા સ્ટેટ યુનિવર્સિટીના બાયોલોજિ ડિપાર્ટમેન્ટનાં એ સર્વેસર્વાનું નામ,

જે-યુંગ.

એમના નામનો અર્થ પૂછ્યો. એમણે જે કહ્યું એના પરથી એટલું સમજાયું હતું કે જે-યુંગ એટલે સમૃદ્ધિ અથવા શાશ્વત.

વાત તો આ થોડા વર્ષો પહેલાની છે. એક દિવસ આ ડિપાર્ટમેન્ટમાં કામ કરતાં ગ્રુપના બાયોલૉજિસ્ટનું નાનકડું સ્નેહસંમેલન હતું. ઘરમાં જ યોજેલા આ સ્નેહસંમેલનમાં જે-યુંગની હાજરીથી આમ તો ઔપચારિક વાતાવરણ હોવું જોઈએ એવું માની લીધું હતું. પણ જે-યુંગને મળીને, એમના વર્તનમાં એવો કોઈ ભાર વર્તાયો નહીં. રોજેરોજ મળતા મિત્રોની જેમ એ સાવ સહજતાથી આ ગ્રુપમાં હળીમળીને ભળી ગયાં હતાં. ગ્રુપની રમતગમતની પ્રવૃત્તિમાં ઉત્સાહભેર ભાગ લેતાં હતાં. એ ક્ષણે કામનાં કોઈ ભાર વગર આનંદ માણી લેવો છે એવી હળવાશ એમનામાં હતી.

જે-યુંગે પોતાના વિશે ઘણી વાતો કરી. કારકિર્દી જ જેના માટે મહત્વની હોય એવા જે-યુંગને ભવિષ્યમાં ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ લેવલે પહોંચવાની તમન્ના હતી. દિવસમાં ક્યારેક તો બાર કલાકથી વધુ કામ કર્યા પછી પણ સદા સ્ફૂર્તિમાં રહેતાં એ જે-યુંગની વાતોમાં એક સ્પષ્ટ ઈશારો પરખાયો. એ કહેતાં હતાં કે,

“જીવનમાં મહત્વની છે તક અને તક મળે ત્યારે એને ખરે ટાણે પારખી લેવાની સૂઝ. તક મળે ત્યારે એને સાર્થક કરવાની તૈયારી એ બીજી મહત્વની વાત. સફળ અને નિષ્ફળ માણસ વચ્ચે ફરક એ છે કે સામે આવેલી તક પારખીને એને સાર્થક કરવાના પૂરેપૂરા આયાસો કરે એને સફળતા મળવાની શક્યતા વધી જાય. જ્યારે નિષ્ફળ માણસ એ તક પાછળનું ઉજ્જ્વળ ભાવિ જોઈ નથી શકતો અને એટલે એ સામે આવેલી તક ગુમાવે છે.”

આજે જે-યુંગની વાતને અનુરૂપ એવી એક નાનકડી વાત વાંચવામાં આવી.

એક આર્ટ ગેલેરીમાં પ્રખ્યાત ચિત્રકારનાં ચિત્રોનું પ્રદર્શન યોજાયું હતું. એમાં એક એકથી ચઢિયાતાં અનેક સુંદર ચિત્રો હતાં. પણ એ અનેક સુંદર ચિત્રોની વચ્ચે જરા જુદું તરી આવતું, તરત ધ્યાન ખેંચે એવું એક એવી વ્યક્તિનું ચિત્ર હતું, જેનો ચહેરો લાંબા વાળથી ઢંકાયેલો હતો. વળી પગનાં બદલે પાંખો દોરેલી હતી.

જરા અટપટા લાગતાં એ ચિત્ર પાસે મુલાકાતીઓ વધુ સમય રોકાતા. પોતાની રીતે એને સમજવા, એની પાછળનું તાત્પર્ય અને અર્થ શોધવા મથતા. થોડી મથામણનાં અંતે એ ચિત્ર છોડીને આગળ વધી જતા. પણ એમાંના એક મુલાકાતીને એ ચિત્રમાં જરા વધુ રસ પડ્યો. થોડો સમય તો પોતાની જાતે જ એ ચિત્રની પાછળનો ભાવ કે અર્થ શોધવાની મથામણ કરી. અંતે પોતાની મૂંઝવણનો ઉકેલ લાવવા એને ચિત્રકાર સાથે જ વાત કરવાનું યોગ્ય લાગ્યું.

ચિત્રકારે જે સમજ આપી એ જે-યુંગે કહેલી વાતને સાવ અનુરૂપ હતી.

ચિત્રકારે એ ચિત્રમાં માનવ જીવનમાં આવતા અવસરની રેખાઓ દોરી હતી. ચહેરો લાંબા વાળથી ઢાંકવાની પાછળનો સંદેશ એ હતો કે, ‘’તકનો ચહેરો ક્યારેય ખુલ્લો નથી હોતો. એ ક્યારેય સ્પષ્ટ સ્વરૂપે દેખાતી નથી. સ્પષ્ટ ચહેરો જોવો હોય તો એની પરનાં વાળ ખસેડવાં પડે એમ જીવનમાં આવતી તકને જાતે ઓળખવી પડે છે.’’

ચિત્રમાં એ વ્યક્તિના પગને બદલે પાંખ દોરવા પાછળનું કારણ મુલાકાતીએ પૂછ્યું.

ચિત્રકારનો જવાબ હતો કે,

“તક એવી છે કે આવે એવી જ ચાલી જાય છે. જે તક જીવનમાં એક વાર આવે એ ફરી કદી પાછી આવતી નથી. જાણે મુઠ્ઠીમાં પકડેલી રેતની જેમ સરી જાય છે.”

તકને ખરા ટાણે પારખી લઈએ તો પણ તક અને તૈયારીનો સમન્વય થવો જોઈએ.

કેટલાક વર્ષો પહેલાં જે-યુંગે કહેલી વાત અને આ ચિત્ર પાછળના મર્મની સામ્યતા સામે આવી.

જે-યુંગ જેવી વ્યક્તિઓ તક પારખીને પૂરેપૂરી નિષ્ઠાથી એને ઉજાગર કરવાનો પ્રયાસ કરે તો સફળ થવાની સંપૂર્ણ સંભવના તો હોવાની જ !

રાજુલ કૌશિક

વાત એક નાનકડી-૧૦ – મૂર્છિત સંવેદના

-કીવ ઉપર ભીષણ હુમલાની તૈયારી

-યુક્રેન યુદ્ધ – ભારત માટે આગળ કૂવો , પાછળ ખાઈ

-યુક્રેનની સરહદ પર રશિયાના ૧.૩૦ લાખ સૈનિકોનો ખડકલો

-રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની આશંકા વચ્ચે યુનાઇટેડ સ્ટેટ ઓફ અમેરિકાએ પરમાણુ યુદ્ધની પ્રેક્ટિસ શરૂ કરી.

-સમાચારોમાં ફરી એક વાર યુદ્ધે પગદંડો જમાવ્યો છે. અખબાર હાથમાં આવે અને એની સાથે હેડલાઇનોમાં વિધ્વંસક સમાચારથી કાંપી જવાય છે.

કોવિડના સકંજામાંથી માંડ મુક્તિ મળશે એવી આશા બંધાય એ પહેલાં ચોમેર યુદ્ધના ડાકલાં વાગવાં માંડ્યાં છે.

યુદ્ધ તો સદીઓથી માણસજાત સામે તોળાતું જ રહ્યું છે. વાત આજકાલની ક્યાં છે? દેવ-દાનવથી માંડીને રામાયણ, મહાભારતના યુદ્ધની કથા અને એ પછી પણ વેરાયેલા વિનાશની વ્યથાથી ક્યાં કોઈ અજાણ છે?

કોની જીત, કોની હાર, કોના હાથમાં શું આવ્યું ? અને જેની જીત થઈ એવા પાંડવોએ શું ગુમાવ્યું એનો ચિતાર અને વિચાર આજે પણ મનને વ્યથિત કરી દે છે.

બીજા અનેક યુદ્ધો, એ ઉપરાંત સતત ચાર વર્ષ ચાલેલું પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ, છ વર્ષ સુધી કેર વર્તાવતું બીજું વિશ્વ યુદ્ધ. એ યુદ્ધ દરમ્યાન હિરોશીમા અને નાગાસાકી પર ઝીંકાયેલા અણુબોંબ અને એનાથી સર્જાયેલી તારાજી હજુ ક્યાં ભૂલાઈ છે?  

એ પછી પણ જમીન,ધર્મ, સત્તા- રાજકારણ અને ન્યાયના નામે અનેક યુદ્ધો ખેલાયાં અને કેટલાયની જાનહાની થતી રહી.

હતાશા, વેદનાથી વધીને શું મળશે? જે મળશે એ કેવા અને કોના ભોગે? જો કે યુદ્ધ છેડનારના મનમાં આવા વિચાર કે સંવેદના હશે કે કેમ? સ્વ રક્ષણ માટે હાથ ઉગામવો પડે એ અલગ વાત પણ રાજકારણીઓ દ્વારા અપાતા So called કારણોને લઈને જે ખુવારી થઈ રહી છે ત્યારે યાદ આવી ગઈ ઘરમાં જ બનેલી એક ઘટના.

વાત જાણે એમ છે કે, હવે તો બધે જ બાળકોના જન્મદિનની ઉજવણી થાય ત્યારે મહેમાન તરીકે બોલાવામાં આવેલાં બાળકોને રિટર્ન ગિફ્ટ આપવાનો રિવાજ છે.

એવા જ એક જન્મદિનની રિટર્ન ગિફ્ટમાં બે નાના પાણી ભરેલા જારમાં આપણી તર્જની જેટલી લંબાઈની એક એક એવી બે માછલીઓ મહેમાન બનીને અમારા ઘરમાં આવી. આવી રિટર્ન ગિફ્ટ આપવા પાછળનો યજમાનનો આશય એવો હતો કે, ઘરમાં નાના જીવને રમતા જોઈને બાળકોને આનંદ થાય અને સાથે એમની સંભાળ લેવાની જવાબદારી પણ આ બધા પાંચ-સાત વર્ષના બાળકો શીખે.

આમ તો આ કોઈ પણ નાનાં કે મોટાં ઍક્વેરિયમમાં માછલીઓને સમૂહમાં એક સાથે રાખેલી જ જોઈ છે. પણ આ રિટર્ન ગિફ્ટમાં આવેલી માછલીઓની પ્રકૃત્તિ લડાકુ હોવાથી બંનેને અલગ અલગ જારમાં રાખવાની યજમાન તરફથી અમને ભલામણ કરવામાં આવી હતી.

એક માછલી હતી સરસ મઝાના ચમકતા લાલ રંગની. એનું નામ પાડ્યું ટાઇગર. બીજી એવી જ ચમકતા બ્લૂ રંગની, એનું નામ પાડ્યું ગુસ્તોવ.

રોજ સવારે રાઈ જેટલા નાના બે દાણા એ માછલીઓને આપવાના. દર અઠવાડિયે જારનું પાણી બદલવાનું. માછલીઓની સંવેદના કે પ્રકૃતિની આપણને જાણ નથી છતાં માનવસહજ આપણી પ્રકૃતિથી પ્રેરાઈને બંને જાર સામસામે ગોઠવ્યા જેથી માછલીઓને સતત એક બીજાની હાજરીનો અનુભવ રહ્યા કરે.

ભલે જાર નાનકડા હતા પણ એટલામાંય રાજી રહીને બંને માછલીઓ તર્યા કરતી. કદાચ આ જ એમનું પોતાનું સામ્રાજ્ય હશે એમ માનીને મહારાજા અને મહારાણીનો વૈભવ માણતી હોય એમ એમાં ફર્યા કરતી.

લાંબા સમય સુધી બધું વ્યવસ્થિત ચાલતું રહ્યું. પણ એક દિવસ પાણી બદલવા જતાં એક જારની માછલી સિંકમાં સરકી પડી. ત્વરાથી એને લઈને જારના પાણીમાં પાછી મૂકવાની મથામણ કરી પણ સિંકમાં અડધી સરકી ગયેલી માછલીને પાછી જારના પાણીમાં મૂકીએ ત્યાં સુધીમાં એનું પ્રાણ પંખેરું ઊડી ગયું.

અજાણતાં જે ભૂલ થઈ એની સજા એ નાનકડા જીવને થઈ એનો શોક આખા દિવસ સુધી ઘરમાં સૌના મન પર છવાયેલો રહ્યો. આજે પણ એ ક્ષણ યાદ આવે છે ને અત્યંત ખેદ થાય છે. એ દિવસે પણ ખાલી પડેલો જાર કાઢતાં જાણે કોઈને અંતિમ વિદાય અપાતી હોય એવું દુઃખ થયું. વળતી સવારે ઊઠીને નજર ગઈ તો બીજી માછલી એના જારના પાણીમાં નિર્જીવતાથી સ્થિર હતી.  

અરેરાટી છૂટી ગઈ.

બંનેમાંથી એકને પણ શોખથી તો લાવ્યા જ નહોતાં પણ આવ્યા પછી એ બે નિર્દોષ જીવનું જતન કરવાની જવાબદારી તો આપણી છે એ સ્વાભાવિક વાત સમજી લીધી હતી અને સમય જતા પોતાની મસ્તીમાં મોજથી તર્યા કરતા એ  ટાઇગર અને ગુસ્તોવ ઘરના નાનાકડા સદસ્ય બની ગયા હતા. જાણે એમની હાજરીથી એ જગ્યા જીવંત લાગતી. તરવરાટથી ટહેલતા એ બંનેને જોવા ગમતાં હતાં.

આ ઘટના આપણા માટે દુઃખ કે શોકની હોય એ સાવ સ્વાભાવિક છે પણ વધુ અસ્વાભાવિક વાત તો એ હતી કે બંને માછલીઓની પ્રકૃતિ લડાકુ હતી છતાં એકની ગેરહાજરી બીજી માટે જીવલેણ સાબિત થઈ.

આગળ કહ્યું એમ અમને માછલીઓની સંવેદનાની ઝાઝી જાણ નહોતી પણ એટલું તો સમજાયું કે સતત નજર સામે રહેતા એક જીવને ગુમાવ્યાની વેદના લડાકુ હોવા છતાં બીજી માછલી સુધી પહોંચી તો નિર્દયતાથી માનજાતનો સંહાર કરતા અન્ય માનવોના દિલમાં એક કસક સુદ્ધાં નહી ઊઠતી હોય ? સંવેદનાઓ જડ કે મૂર્છિત થતી જાય છે કે પછી માનવમાં માનવતા જ રહી નહીં હોય?

અને ત્યારે કવિ શ્રી સુંદરમ્ લિખિત પંક્તિઓ યાદ આવે અને થાય કે માનવી માનવ થાય તો ય ઘણું.

અસ્તુ

રાજુલ કૌશિક

વાત એક નાનકડી- ૯ ‘આનંદી જીવન’

વાત એક નાનકડી- ૯ ‘આનંદી જીવન’

-લોસ એન્જેલસ નિવાસી સાહિત્યકાર, જાણીતા લેખક શ્રી આનંદ રાવ લિગાયતજી, ઉંમર-વર્ષ ૯૦. સાહિત્યક્ષેત્રે એમનું પ્રદાન નોંધપાત્ર છે.  

એક દિવસ એમની સાથે વાત થઈ ત્યારે એમના ઘરની વાડીમાં ફળ, ફૂલોની માવજતમાં એ પ્રવૃત્ત હતા. શ્રી આનંદ રાવ કહેતા હતા કે, “ઉંમરને હું આંકડામાં ગણતો નથી. ઉંમર એનું કામ કરે, હું મારું કામ કરું. ”

કેટલી સરસ વાત!

-રોજ સવારે ઊઠીને બારીની બહાર મારી નજર જાય અને બાજુમાં રહેતા પાડોશી અને એમના પત્નીને  ગાર્ડનની માવજત કરતા જોઉં છું. પતિ એટલે કે માઇકલ, સંતાનને વહાલ કરતા હોય એમ ફૂલ, ઝાડપાનની સંભાળ લેતા હોય. એમનાં ૮૦ વર્ષની ઉંમરે પહોંચેલાં પત્ની એટલે કે લિઝાબેલ, લૉન મૂવર ટ્રેક્ટર પર બેઠાં ઘરની આગળ-પાછળની લૉન એવી તો લહેરથી કાપતાં હોય કે જાણે એમ લાગે કે એ લૉન કાપવાનું કામ કરવાં નહીં પણ ટ્રેક્ટરની સવારી માણવાં નીકળ્યા ના હોય!

પંચ્યાસી વર્ષની ઉંમર અને પાર્કિન્સનની બીમારી સાથે નોર્થ કૅરોલિનાથી અપ સ્ટેટ ન્યૂયોર્ક સુધી ડ્રાઇવ કરીને જતી વ્યક્તિને જોઈએ કે પીઠ પાછળ ઑક્સિજનની ટેંક સાથે વ્હીલચેરમાં બેસીને ગ્રાન્ડ કૅન્યનના કોઈ એક પોઇન્ટ પર તન્મયતાથી સૂર્યાસ્ત માણતી એટલી જ ઉંમરની વ્યક્તિને જોઈએ ત્યારે સાચે જ એમ થાય કે ઉંમરને આંકડાંમાં ગણીને બેસી રહેવાની કે પરાણે ઘરની ચાર દિવાલોના કોચલામાં પૂરી રાખવાની શી જરૂર ?  

જે વ્યક્તિ જીવનના કોઈ પણ પડાવે આનંદપૂર્વક પ્રવૃત્ત રહી શકે એને આંકડામાં ઉંમર ગણવાની વળી શી તથા? જે આ પળને માણવામાં મસ્ત છે એનું જીવન જ આનંદમય.

અને મને યાદ આવી ગયા જાપાનના સો કરતા વધુ વર્ષ જીવતા અને મઝાથી જીવન માણતા લોકો અને જાપાની ભાષાનો શબ્દ ઈકિગાઈ. જાપાનના ઑકિનાવા આઇલેન્ડના લોકોમાં બીમારીનું પ્રમાણ ઘણું  ઓછું છે. એટલું જ નહીં પણ ઑકિનાવા એક માત્ર એવો આઇલેન્ડ છે જ્યાં એંસી વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોનું પોતાનું મ્યુઝિક બેન્ડ છે. આ મ્યુઝિક બેન્ડ આખા જાપાનમાં ટુર કરીને મ્યુઝિક આપે છે. કદાચ નિવૃત્તિ જેવા શબ્દને એમણે પોતાની ડિક્શનરીમાંથી રદ કરી નાખ્યો હશે.

ઈકિ એટલે જીવન અને ગાઈ એટલે ઉદ્દેશ. ઈકિગાઈનો અર્થ છે, જીવનમાં જ્યારે જે મળે છે એમાં સુખ શોધવું. ખુદની ખૂબીઓ અને ત્રુટિઓ શોધવી, સમજવી અને સ્વીકારવી. સ્વ સાથે, સમષ્ટિ સાથે અને પ્રકૃતિ સાથે તાદામ્ય સાધવું. નાની નાની બાબતોમાંથી સુખ શોધવાના પર્યાયો જ કદાચ આપણને સ્વસ્થ અને સુખી રાખશે.

આવી જ એક ત્રુટિ સાથે જીવનને ઉજાળવા નીકળેલી એક વ્યક્તિની વાત યાદ આવી.

વાત છે ફ્રાંસના ચિત્રકાર પિયરી ઓગસ્ટ રિનોરની. એમને આર્થરાઈટિસ એટલે કે સંધિવા થઈ ગયો. આ રોગના કારણે એમના હાથ જકડાઈ ગયા હતા.

એમના મિત્ર હેન્રી મેટિસ એક દિવસે એમને મળવા ગયા ત્યારે એમણે જોયું કે પિયરી ખૂબ પ્રયત્નપૂર્વક આંગળીઓના  છેડેથી બ્રશ પકડીને ચિત્રકામ કરી રહ્યા હતા. ચિત્રકામ કરતી વખતે પિયરીને અપાર વેદના થતી હશે એ હેન્રીને સમજાતું હતું.

મિત્રને આટલી પીડા સહીને કામ કરતા જોઈને હેન્રીએ પૂછી લીધું,

“આટલી પીડા થાય છે છતાં ચિત્રકામ પાછળ આટલી મથામણ શા માટે? છોડી દે ને.”

 હવે પિયરીએ  હેન્રીને જે જવાબ આપ્યો એ જાણીએ.

 પિયરીએ કહ્યું, “ આ પીડા તો મારા મૃત્યુની સાથે જ ચાલી જશે. એ ક્યાં કોઈએ જાણી કે સમજી? પણ કેન્વાસ પર દોરેલાં ચિત્રો તો ચિરકાળ સુધી સૌના સ્મરણમાં રહેશે.”

આવા પિયરી જેવી દૃઢતા ધરાવતી અનેક વ્યક્તિઓ છે જે સાચા અર્થમાં જીવન જીવી અને માણી જાણે છે.

પિયરી વિશે વાંચેલી વાત છે પણ આગળ વાત કરી એ પંચ્યાસી વર્ષની ઉંમરના પાર્કિન્સનની બીમારી ધરાવતા શ્રી નવનીત અમીનને સતત ધ્રૂજતા હાથે કેન્વાસ પર ઓઇલ પેન્ટિંગ કરવા મથતા મેં જોયા છે. 

એમણે ચિત્રકામ શીખવાના કોઈ ક્લાસ ભર્યા નહોતા કે નહોતી એ એમની જન્મજાત આવડત. માત્ર પાર્કિન્સનના લીધે ધ્રૂજતા હાથ પર કાબૂ મેળવવાનો આ આયાસ હતો. સતત ધ્રુજતા હાથના લીધે જમીન પર રંગ ઢોળાયો હોય, કપડાં ખરડાયાં હોય, છતાં નિરાંતે મનની દૃઢતા સાથે ચિત્રકામ કરતા જોઈને સાનંદ આશ્ચર્ય થયા વગર રહે ખરું?

 ઉંમર વધવાની સાથે બીમારીઓ વધતી ગઈ. બીમારીની સાથે દવાઓનું પ્રમાણ વધતું ગયું. દવાઓની અસર મગજ સુધી ન પહોંચે એના માટે થઈને મનને પણ પ્રવૃત્ત રાખવા ગઝલ, શેર-શાયરી લખવાની શરૂ કરી. આ પણ એક નવિન અભિગમ તો ખરો જ ને?

 જીવ્યા કરતાં જોયું ભલુંની થિયરી મુજબ શ્રી નવનીત અમીને શક્ય હતું ત્યાં સુધી દેશ–વિદેશની મુલાકાત લીધી છે. જીવનના અંત સુધી ક્ષણે ક્ષણને જીવી લેવાની એમની મસ્તી ક્યારેય વિસરાશે નહીં.

 વાત છે આનંદમય જીવનની. ઈકિગાઈ શબ્દનો મર્મ સમજીને એને જીવનમાં ઉતારવાની. શક્ય છે આવી વ્યક્તિઓનો પરિચય આપણને પણ કોઈ નવી દિશા સૂચવી જાય.

અસ્તુ

રાજુલ કૌશિક

---

વાત એક નાનકડી- ૮ ‘ઈશ્વરેચ્છા બલીયસી’

‘ઈશ્વરેચ્છા બલીયસી’

આવું તો આપણે કેટલીય વાર સાંભળ્યું છે પણ એનો ખરા દિલથી સ્વીકાર કરનારા કેટલા?

છેલ્લા બે વર્ષથી કોવિડે સર્જેલી જાનહાની સંખ્યા કેટલે પહોંચી એ આંકડા તરફ આપણે થોડા ઉદાસીન થવા માંડ્યા છીએ. એવું નથી કે આપણાંમાં જડતા પ્રવેશી છે, પણ સતત એક ભયને મન પર લઈને ફરવાનો બોજ લાગવા માંડ્યો છે. પ્રયત્નપૂર્વક એ ઓથારમાંથી બહાર આવીને રોજિંદી ઘટમાળમાં ગોઠવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યાં છીએ.

“ક્યાં સુધી આમ ગભરાયેલાં રહીને જીવી શકાશે? કામ કર્યા વગર છૂટકો નથી. કામ કરીશું તો કદાચેય સર્વાઇવ થઈ શકીશું. એવી માનસિકતા કેળવાતી જાય છે. માંડ બેઠા થવાનો પ્રયાસ કરવા મથીએ છીએ અને ફરી પાછા પડીએ છીએ.”

“જન્મ્યા છીએ તો એક દિવસ મરવાનુંય છે જ, તો પછી આમ ડરી ડરીને ક્યાં સુધી જાતને કોચલાંમાં બંધ રાખી શકાય?”

આવી એક નહીં અનેક જાતની વાતો રોજ રોજ સાંભળવા મળે છે.

ઘરમાં કોઈ એકને કોવિડ થયો હોય તો બીજી વ્યક્તિને એનાથી સતત દૂર રહેવાનું કહેવામાં આવે છે અને જાત સલામતી માટે એ જરૂરી પણ છે એટલે એમ કર્યા વગર છૂટકોય નથી.

આવા સંજોગોમાં આજે સાવ જુદી વાત, જુદો રણકો સાંભળવા મળ્યો.

એક મિત્રનું કોવિડમાં અવસાન થયું.

સાવ નાનપણથી સાથે રમેલા એવા એ મિત્રને અમેરિકા આવ્યાં પછી મળવાનું ઘણું ઓછું થઈ ગયું હતું. જો કે કેટલાક સંબંધ એવા છે જે ન મળવાથી તૂટતા નથી. જ્યારે મળીએ ત્યારે એ જ આત્મિયતાનો ભાવ બંને પક્ષે અનુભવાય.

એમના પત્ની સાથે વાત કરી. હંમેશા સાંભળતાં આવ્યા છીએ એ, ‘ઈશ્વરેચ્છા બલીયસી કે પછી ઈશ્વર જે કરે એ સારા માટે જ કરે છે. એવા ભાવનો રણકો એમનાં અવાજમાં હતો.

કારણ માત્ર એટલું કે પહેલાં પતિને અને એમના લીધે પત્નીને પણ કોવિડ થયો. બંનેને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યાં. નસીબે બંને એક જ રૂમમાં હતાં. લગભગ ચૌદ દિવસ સુધી બંને ટ્રીટમેન્ટ અપાઈ.

પતિને તો કોવિડ થયો એ પહેલા બીજી અન્ય શારીરિક સમસ્યાઓ હતી એટલે કોવિડ સામે ઝાઝી ઝીંક ન ઝીલી શક્યા અને ચૌદ દિવસ પછી પત્નીની નજર સામે જ વિદાય લીધી.

આ કેવી વસમી વિદાય હશે? રૂમમાં ફક્ત પતિ અને પત્ની. પળે પળે પતિના કથળતા જતા સ્વાસ્થ્ય સામે કશું જ ન કરી શકવાની લાચારીમાં એ ચૌદ દિવસ કેવા પસાર થયા હશે એની કલ્પના કરવી કપરી હતી ત્યારે પત્નીના અવાજમાં જે સંતોષ છલકાતો હતો એ સાંભળીને આશ્ચર્ય થયું.

“કોવિડ થાય એવું કોઈ ના ઇચ્છે, પણ ઈશ્વરનો આભાર કે મહેશની સાથે મને પણ કોવિડ થયો. મહેશ માટે કશું કરવાની મારામાં તાકાત નહોતી પણ એના અંતિમ સમય સુધી સાથે તો રહી શકી. કેટલાય લોકો એવા છે, જેમને કોવિડ થયો હોય અને હોસ્પિટલમાં દાખલ કર્યા હોય એ પછી કુટુંબમાંથી કોઈ એમને જોઈ-મળી શક્યા નથી. કોવિડ પેશન્ટના અવસાન પછી કુટુંબના સભ્યોને માત્ર સમાચાર જ મળે અને એ પેશન્ટની અંતિમક્રિયા પણ બારોબાર થઈ જાય એવું ય સાંભળ્યું જ છે ને?

“જ્યારે મહેશના અંતિમ શ્વાસ સુધી હું એની સાથે રહી શકી. એના છેલ્લા શ્વાસ સુધી એ મારી સામે જોઈ રહ્યો હતો, મને કોવિડ ન થયો હોત તો એને હું જોવા પણ ના પામી શકત. ભગવાને મારી સાથે જે કર્યુ એ ઠીક જ કર્યું.

“બધું જ આપણું ધાર્યું નથી થતું. જે થવાનું હોય એ થઈને જ રહે છે. રોજ મેં ઠાકોરજીની સેવા કરી છે અને હંમેશા એમ જ વિચાર્યુ છે કે તું રાખીશ એમ રહીશ. હવે ઠાકોરજીએ જે નિયતી ઘડી એનો સ્વીકાર જ હોય ને? પણ સાચું કહું છું કે મહેશની છેલ્લી પળો સુધી મને એની સાથે રહેવા મળ્યું એનો મને સંતોષ છે. ઠાકોરજીના આશીર્વાદ હતા અને સાથ હતો ત્યાં સુધી સાથે રહ્યાં. હવે આત્માને ઠાકોરજીનો સાથ, ઠાકોરજીનું શરણ એમ માનીને એમની મરજી માથે ચઢાવીને સમય પસાર કરું છું. આખો ભોજનથાળ સૌના નસીબમાં ન હોય પણ જે મળ્યું એને પ્રસાદ ગણી લીધો છે.”

કહેવું અને સહેવું, એ બંનેમાં ઘણો ફરક છે. લખીએ ત્યારે બારાખડીના ક થી શરૂ કરીને ત્રીસ શબ્દો વટાવીએ ત્યારે સ સુધી પહોંચાય છે ત્યારે પત્નીના એટલે કે દક્ષાના અવાજમાં ક્યાંય કોઈ કકળાટ નહોતો. ક્યાંય કોઈ ફરિયાદ નહોતી. એની સાથે વાત પૂરી થઈ અને મને યાદ આવી મીરાંની તટસ્થતા,

કોઈ દિન ખાજા ન કોઈ દિન લાડુ,

કોઈ દિન ફાકામફાકા જી……

કરના ફકીરી ફિર ક્યા દિલગીરી,

સદા મગન મૈ રહેના જી…

મીરાં કહે પ્રભુ ગીરીધર નાગર,

આંન પડે સૌ સહેના જી.

અસ્તુ

રાજુલ કૌશિક

વાત એક નાનકડી-૭ સ્મરણાંજલિ

૨૦૨૨નું વર્ષ એની ગતિએ આગળ વધતું રહ્યું છે. જાન્યુઆરીમાંથી ફેબ્રુઆરી અને એ પછીય એક એક મહિના પસાર થતા રહેશે.

આમ તો કોઈ વાર-તહેવારને લઈને વર્ષના દરેક મહિનાઓની એની પોતાની મહત્તા છે.  ફેબ્રુઆરી પણ એમાંથી ક્યાં બાકાત હોય? આજે જ્યારે આ લેખ વંચાતો હશે ત્યારે સૌનાં મન આવતી કાલના વૅલેન્ટાઈન્સ ડેના મૂડમાં, અનોખા કેફમાં રાચતાં હશે.

ત્યારે ગઈ કાલની એટલે કે ભૂતકાળના એક સમયની વાત સ્મરણ પટ પર ઉભરી આવી.

૨૦૧૯ની ૧૪ ફેબ્રુઆરીના વૅલેન્ટાઈન્સના દિવસે જ પુલવામાં થયેલા હુમલાના આઘાતજનક સમાચારથી દેશભરમાં સન્નાટો પથરાઈ ગયો હતો. એ દિવસના આતંકી હુમલામાં લગભગ ૩૦ જવાનો શહીદ થયા હતા અને ૫૦થી વધુ ઘાયલ થયા હતા.

શક્ય છે કે આજે તો વૅલેન્ટાઈન્સ ડેના દિવસે પ્રેમનાં પ્રતીક સમા લાલ, પીળાં, સફેદ ગુલાબોથી ફૂલોની દુકાનોમાં રંગીની છવાઈ હશે ત્યારે એ દિવસની ઘટનાથી દેશભરમાં છવાયેલી ગમગીની મોટાભાગના લોકોના મનમાંથી વિસરાઈ ગઈ હશે.

સમય સમયનું કામ કરતો રહે છે. સ્મૃતિ-વિસ્મૃતિના આટાપાટા વચ્ચે આપણો સમય પણ પસાર થતો રહે જ છે. ક્યાંય કશું અટકતું નથી.

આવા જ સ્મૃતિના તળમાંથી સપાટી પર ઉભરી આવેલી, અવિસ્મરણીય ઘટનાની આજે વાત કરવી છે. મૂળે તો આ સાંભળેલી વાત હતી જે અનાયાસે આજે વાત ફરી વાંચવામાં આવી. 

એ પ્રસંગની જેમણે વાત કરી એ વરિષ્ઠ પત્રકાર (શ્રી શશિકાંત નાણાવટી), જેમના વિશે વાત કરી એ કવિ શ્રી પ્રદીપજી અને એ પ્રસંગને ઉજાળનાર લતાજી, એ ત્રણેમાંથી કોઈ હયાત નથી. પણ મારા મનમાંથી એ ત્રણેની હયાતી ક્યારેય વિસરાશે નહીં એ હકિકત છે.

૧૯૬૨ની ફેબ્રુઆરીના કોઈ એક દિવસે અમદાવાદના અગ્રગણ્ય અખબારના વરિષ્ઠ પત્રકાર (શ્રી શશિકાંત નાણાવટી) અને ફોટોગ્રાફર(પંચાલ) એ અખબારના લોકજાગૃતિ નિમિત્તે યોજાયેલા કાર્યક્રમમાં દેશભક્તિના ગીતો ગાવા પ્રદીપજીને આમંત્રણ આપવા મુંબઈ ગયા હતા. લોકજાગૃતિના એ કાર્યક્રમ દરમ્યાન જેટલાં નાણાં  એકઠા થાય એ સૈનિક ફંડમાં આપવાનો નિર્ણય લેવાયો હતો.

ત્રણે સાથે બેઠા વાતો તો કરતા હતા છતાં જાણે પ્રદીપજી ક્યાંક ખોવાયેલા હોય એવા લાગતા હતા. જાણે કોઈ બેચેની સતાવતી હોય એમ કવિ શ્રી પ્રદીપજીનું વાતોમાં ધ્યાન નહોતું. અને અચાનક જ આવી બેધ્યાન અવસ્થામાં જ પ્રદીપજીએ એમની પાસે પડેલું દીવાસળીનું બાકસ હાથમાં લીધું. બાકસ પર ટકોરા મારવા માંડ્યા અને થોડી મિનિટો પછી કોઈ અંતઃસ્ફુરણા થઈ હોય એમ કાગળ પર કંઈક લખ્યું. એ મુખડાના શબ્દો હતા, , “અય મેરે વતન કે લોગો, જરા આંખમેં ભર લો પાની. જો શહીદ હુએ હૈ ઉનકી જરા યાદ કરો કુરબાની.”

એ પછી તો પ્રદીપજીએ આ આખું ગીત લોનાવાલામાં લખ્યું.  ૧૯૬૩ની ૨૬ જાન્યુઆરીના પ્રજાસત્તાક દિને લતાજીએ નેશનલ સ્ટેડીયમમાં ગાયું. આજે પણ જ્યારે જ્યારે એ ગીત સાંભળીએ ત્યારે કેટલાય નામી-અનામી શહિદોની યાદ આવે છે.

છઠ્ઠી ફેબ્રુઆરી રાષ્ટ્ર કવિ શ્રી પ્રદીપજીનો જન્મદિન હતો અને છઠ્ઠી ફેબ્રુઆરીએ ભારત રત્ન, પદ્મભૂષણ, પદ્મવિભૂષણ લતા મંગેશકરનું નિધન થયું. આ બંનેને જોડતી અને સદાય માટે અમર કરતી કડી એટલે આજે પણ સૌની આંખ ભીની કરી દે એ ગીત, “અય મેરે વતન કે લોગો, જરા આંખમેં ભર લો પાની. જો શહીદ હુએ હૈ ઉનકી જરા યાદ કરો કુરબાની.”

પુલવામાં હુમલો થયો એ પણ ફેબ્રુઆરી મહિનામાં આવતો વૅલેન્ટાઈન્સ ડે જ હતો..

વૅલેન્ટાઈન્સ ડેના દિવસે અપાતા પ્રેમના પ્રતીક સમા લાલ ગુલાબથીય વધુ રક્તરંજિત શહિદોની કાયાના ત્યાં ઢેર ખડકાયા હતા ત્યારેય શ્રી પ્રદીપજીના શબ્દો યાદ આવતા હતા,

જબ દેશમેં થી દિવાલી, વો ખેલ રહે થે હોલી

જબ હમ બૈઠે થે ઘરોં મે વો ઝેલ રહે થે ગોલી..

આજના આ વૅલેન્ટાઈન્સ ડેના દિવસે જે શહીદ થયા એ જુવાનોની કુરબાની યાદ કરીને એટલું કહેવાનું મન થાય છે કે,

કુછ યાદ ઉન્હેં ભી કર લો, જો લૌટ કે ઘર ન આયે..

કુછ યાદ ઉન્હેં ભી કરલો, જો લૌટ કે ઘર ન આયે…

અસ્તુ

રાજુલ કૌશિક

વાત એક નાનકડી-૬ – અપેક્ષા –

આજે એક મઝાની વાત કરવી છે.

દાદા-દાદી, એમના બે દીકરા, બંને દીકરાનો અમે બે અમારા બે એવો સંયુક્ત પરિવાર.

સામાન્ય રીતે બધા સંયુક્ત પરિવારમાં બને એમ આ પરિવારમાંય બનતું. અમારા બે મળીને જે ચાર બાળકો હતાં એમાં બે દીકરીઓ અને બે દીકરા. હવે એ ચારેની વચ્ચે બે-બે વર્ષની ઉંમરનો તફાવત. ક્યારેક સંપીને રમે તો ક્યારેક કોઈ નાની વાત માટે આખડી પણ પડે. જો કે બંને દીકરીઓ તો શીળી હતી. આ આખડવાની વાત બે દીકરાઓ વચ્ચે વધારે થતી.

એક દિવસ એવું બન્યું કે પરિવારના સૌ મોટાંઓને કૌટુંબિક પ્રસંગમાં હાજરી આપવા જવાનું હતું. ક્યારેક આવું બને તો વર્ષોથી એમનાં ઘરનું કામ સંભાળતાં બહેન આ ચારે બાળકોનું ધ્યાન રાખતાં. એ દિવસે પણ ચારે બાળકો સ્કૂલેથી આવીને નિરાંતે જમી પરવારીને ચારે બાળકો એમનું હોમવર્ક કરવાં બેઠાં.

ત્યાં કોઈ કારણસર બંને છોકરાઓ વચ્ચે એક વસ્તુને લઈને ખેંચાતાણ થઈ. બંનેમાંથી કોઈ નમતું જોખવા તૈયાર નહોતા. એ ખેંચાતાણ દરમ્યાન મોટા ભાઈના હાથનો ધક્કો નાના ભાઈને વાગ્યો અને એ પડી ગયો. સાત વર્ષનો એ બાળક એમ સમજ્યો કે મોટાએ જાણીને એને ધક્કો માર્યો છે.

ન્યાય મળવાની આશાએ મોટીબહેન સામે જોયું. મોટી એટલે કે ૧૧ વર્ષની એની બહેને તટસ્થ અભિગમ અપનાવ્યો. બંનેને શાંત પાડવા પ્રયત્ન કર્યો. પણ એમાં તો વાત વણસી. પેલા સાત વર્ષના બાળકને માઠું લાગ્યું અને રીસાઈને “ આ ઘર છોડીને જાઉં છું” એમ કહીને ઘરની બહાર ચાલવા માંડ્યું.

અને પછી તો જો મઝા.

આગળ નાનો સાત વર્ષનો ભાઈ દોડે અને એને પાછો બોલાવવા ૧૧ વર્ષેની બહેન દોડે. સોસાયટીની ગલીનાં વળાંક પર આવીને પાછળ બહેન આવે છે કે નહીં એ જોવા ઘડી ઊભો રહે અને જેવી બહેન દેખાય એટલે ફરી પાછો માંડે દોડવા.

અંતે બહેને એને પકડી પાડ્યો અને પાછી ઘેર લઈ આવી.

વાત માત્ર એટલી જ હતી કે એ બાળકના મનમાં જાણે અજાણે એક અપેક્ષા હતી. અંદરથી એને વિશ્વાસ હશે કે એની રીસ એળે નહીં જાય.

આપણે પણ સૌ અપેક્ષાના કોઈ એક તાંતણે બંધાયેલા તો રહીએ જ છીએ.

ક્યારેક કોઈ જ્ઞાની કે ગુરુ એમ શીખવી જાય કે અપેક્ષા જ સર્વ દુઃખનું મૂળ છે. અપેક્ષા રાખવી જ ન જોઈએ. ત્યારે એવો વિચાર આવે કે આવું કહેતા હશે ત્યારેય એમના મનમાં એવી અપેક્ષા તો હશે જ કે એમને કોઈ સાંભળે, એમણે કહેલી વાતને અનુસરે.

સાથે એ વિચાર પણ આવે કે આ અપેક્ષા શું છે? આપણાં મનમાં જાગતો એક ભાવ? આમ જોઈએ તો દરેક સંબંધનું આરંભબિંદુ કે કેન્દ્રબિંદુ એક બીજા પ્રત્યેની લાગણી અને અપેક્ષા. અપેક્ષાઓ તો સંબંધનો આધાર છે. આ અપેક્ષા ભૌતિક જ હોય એવું જરૂરી નથી. કોઈક આપણને સાંભળે, વાતમાં હોંકારો ભણે, સારામાં દાદ અને ખોટામાં આશ્વાસન આપે એવીય અપેક્ષા સૌને હોય.

લાગણી કે અપેક્ષા વગરનું જીવન હોઈ શકે ભલા? આપણે માત્ર બૌદ્ધિકો નથી. લાગણીથી તરબતર છીએ. જીવ છીએ. જીવન છે તો લાગણીઓ પણ હોવાની જ. જો સુખ-દુઃખ, આનંદ-ઉદ્વેગ, પ્રેમ-ધૃણા, ગમો-અણગમો, જેવી લાગણીઓ આપણાંમાં ઉદ્ભવતી હોય તો અપેક્ષા પણ એક સાહજિક મનોવૃત્તિ છે.

આવું કશું જ ન અનુભવીએ તો ક્યાં તો આપણે જડ છીએ. જો આ બધાથી પર થઈ શકીએ તો બુદ્ધ કે મહાવીર છીએ.

બંનેમાંથી એક પણ કક્ષાએ આપણે પહોંચી શકતા નથી કે પહોંચી શકવાના નથી તો શા માટે સાવ સ્વાભાવિક થઈને ન રહેવું? આપણાં સ્વજન માટે મનમાં ઉદ્ભવતા ભાવ કે હૃદયમાં અનુભવાતી લાગણીઓ જો સહજ વાત હોય, તો અપેક્ષા હોય એ વાત પણ સહજ રીતે સ્વીકારી લેવી જોઈએ.

અને અપેક્ષા કોની પાસે? આપણી જાત પાસે, આપ્તજન પાસે. અન્ય પાસે ક્યાં કોઈ અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે રાખવાના છીએ? જ્યાં જેના માટે પ્રેમ છે એની પાસે અપેક્ષા છે તો એમાં ખોટું શું છે?

જન્મથી માંડીને જન્માંત સુધી એકમેક પ્રતિ અપેક્ષા રાખવાનો સૌનો સ્વભાવ છે. કોઈ લાગણીશૂન્ય માણસ હોય તો અલગ વાત છે. હા અપેક્ષામાંથી અધિકારનો ભાવ જાગે અને એનાથી લાગણીઓ ઘવાય કે હણાય નહીં એટલી જાગૃતિ જરૂરી ખરી.

અપેક્ષા પૂર્ણ થાય તો મનને સંતોષ માનતા અને પૂર્ણ ન થાય તો મનને સમાધાન કરી લેતાં આવડી જાય તો ક્યાંય દુઃખ નથી.

એક નાનકડી પણ સમજવા જેવી વાત યાદ આવે છે.

પોતાનો કારોબાર દીકરાને સોંપીને જરૂર લાગે તો સૂચના કે માર્ગદર્શન આપવાની તૈયારી સાથે નિવૃત્ત થયેલા પિતાની આ વાત છે. એ ઘરમાં સાંજે જમવાના ટેબલ પર આખા દિવસ દરમ્યાનના ઑફિસના કારોબાર અંગે ચર્ચા થતી. ક્યારેક પુત્રની કાર્ય પદ્ધતિ માટે પિતાએ એકાદ બે વાર જરૂરી સૂચનો કર્યા. પુત્રએ એ સૂચનોને અમલમાં મૂકવાના બદલે પોતે જે કરતો એમ જ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું. બે, ચાર, છ દિવસ પસાર થયા પછી પણ પુત્રની કાર્ય પદ્ધતિમાં કોઈ ફેરફાર ન જોયો.

એટલે એક દિવસ પત્નીએ પૂછ્યું, “તમે દીકરાને જે કરવાનું કહ્યું હતું એ એણે ન કર્યુ અને પોતાનું જ ધાર્યું કર્યુ તો તમને એવું નથી લાગતું કે ફરી એની સાથે ચર્ચા કરવી જોઈએ. એણે તમારી વાત ન માની એનું તમને દુઃખ નથી થતું કે ગુસ્સો નથી આવતો?”

પતિએ શાંતિથી જવાબ આપ્યો, “મેં મારી ફરજ બજાવી. એ મારી સૂચનાને ન અનુસરે તો એમાં મને દુઃખ શા માટે લાગવું જોઈએ કે ગુસ્સો પણ શા માટે આવવો જોઈએ? મને જે યોગ્ય લાગ્યું એ મેં જણાવ્યું. જરૂરી નથી કે મને જે યોગ્ય લાગે એ બધું જ એને પણ યોગ્ય લાગવું જોઈએ. આપણે ક્યારેક એ પણ નક્કી કરવું પડે કે આપણી અપેક્ષાઓને ક્યાં અટકાવી દેવી જોઈએ.”

કેવી સરસ સમાધાનકારી વાત!

દરેક વાતમાં, દરેક ભાવમાં થોડું તટસ્થ અને સમાધાનકારી વલણ હોય તો કોઈ વાત કે કોઈ ભાવ નિરર્થક નથી રહેતો.

વાત એક નાનકડી-૫

ભયનો ઓથાર

વર્ષ તો અત્યારે ચોક્કસ યાદ નથી પણ એ ઘટના બની હશે આશરે ૩૦ વર્ષ પહેલાંની. અમદાવાદના બે પરિવાર, બે કાર લઈને મુંબઈ અને મુંબઈથી માથેરાન જવા નીકળ્યાં.

ઉનાળાના લાંબા દિવસો. અતિ પ્રસન્નતાપૂર્વક એમના પ્રવાસનો આરંભ થયો. મઝાથી મુંબઈ ફરીને માથેરાન જવા નીકળ્યાં.

માથેરાનનો અર્થ થાય છે -ટોચ પર આવેલ જંગલ-

માથેરાનનું કુદરતી સૌંદર્ય અકબંધ રહે એ હેતુથી સહ્યાદ્રી પર્વતમાળાના આ ટોચ પર આવેલ જંગલ સુધી પહોંચવા માટે અમુક હદ સુધી જ વાહનને પ્રવેશ છે.

આમ તો નેરળથી માથેરાન જવા ટ્રેનની પણ સગવડ તો છે જ. તળેટીથી ટોચ સુધી પહોંચવું હોય તો  ૮ કિ.મીનો માર્ગ આશરે અઢી કલાકે તય થાય.

તળેટીથી ટોચ સુધી પહોંચવા બે કાર લઈને નીકળેલા એ પરિવારની માથેરાન તરફની સફર શરૂ થઈ.  આરંભે તો  માથેરાનની પર્વતમાળાનાં ચઢાણ  આસાન હતાં.  શરૂઆત તો ખૂ…બ મઝાની હતી. આસપાસનું નૈસર્ગિક સૌંદર્ય માણવાની એ ક્ષણો હતી. હજુ સુધી તો સૌ પોતાની મસ્તીમાં, આનંદપૂર્વક આગળ વધી રહ્યાં હતાં.

ખાસ્સા ઉપર સુધી પહોંચ્યાં પછી થોડાં કપરાં ચઢાણ શરૂ થયાં. બંને કારમાં પતિ-પત્ની અને બે બાળકોનો પરિવાર હતો. ધીમે ધીમે કપરાં ચઢાણ શરૂ થતાં કારમાં બેઠેલાં સૌના પ્રસન્ન ચહેરા પર પરેશાનીના ભાવ છવાવા માંડ્યા. સૌથી વધુ માનસિક દબાણ તો કાર ચાલકો અનુભવી રહ્યા હતા, સ્વાભાવિક છે. કારમાં બેઠેલી પત્નિ અને બાળકોની એમને પૂરેપૂરી પરવા હતી. કારમાં પણ ચુપકીદી પ્રસરવા માંડી હતી. ધીમે ધીમે જેમ ચઢાણ કપરું બનતું ચાલ્યું એમ હૃદયના ધડકારા પણ તેજ થવા માંડ્યા હશે.

એવામાં એક એવો વળાંક આવ્યો જેનું ચઢાણ જરાય સરળ નહોતું. પર્વતમાળાનાં એક ઊંચા ખડકના લીધે જેને શાર્પ યુ ટર્ન કહીએ એવા એ યુ ટર્ન પછીનો રસ્તો તો જરાય દેખાતો નહોતો.  સીધા ચઢાણ પર કાર ચલાવવી કે ચઢાવવી અતિ મુશ્કેલ હતી.

કારનું એંજિન પણ ગરમ થવા માંડ્યું.  ટર્ન લેવામાં વધુ મુશ્કેલી લાગવા માંડી. કાર જાણે આગળ ઉપર ચઢવાના બદલે નીચે પાછી લસરતી જશે એવો ભય, અને જો એમ થયું તો એ પછીની કલ્પના…

સાંકડા રસ્તા પર પાછળ આવતી કારનો કાફલો વધવા માંડ્યો હતો. એવામાં જો કાર પાછી લસરવા માંડે તો ? કારની હેન્ડબ્રેક ખેંચીને ઊભી રાખી. પાછળ ઊભેલી કારમાંથી આવીને કોઈએ ઝડપથી કારના વ્હીલ પાછળ મોટા પત્થર ગોઠવી દીધા.

હવે શું?

પણ ત્યાં એક અનુભવી ટેક્સી ડ્રાઇવરે આવીને મદદ કરવાની તૈયારી દર્શાવી. બંને કારને એ વળાંક પરથી આગળ ન દેખાતા રસ્તા સુધી ચઢાવી આપવાની અમુક રકમ ઠરાવી.  એ ક્ષણે તો તારણહાર જેવા એ ડ્રાઇવરને મ્હોં માંગ્યા પૈસા બંને પરિવારે પહેલેથી જ ચૂકવી દીધાં.

અને ડ્રાઇવરે બંને કારને વારાફરતી એ કપરો લાગતો વળાંક પાર કરાવીને વચ્ચે નડતા એ ઊંચા ખડકની બીજી બાજુના રસ્તા પર મૂકી દીધી.

અને જો મઝા… માત્ર એ એક જ નાનું અમસ્તું એવું માંડ દોઢસોથી બસ્સો ફૂટનું જ એ ચઢાણ હતું. પેલા ઊંચી આડશ ધરીને ઊભેલા ખડક પાસેના યુ ટર્ન પછી તો સીધું સપાટ મેદાન જ હતું. દૂર નજર પહોંચે ત્યાં સુધી રળિયામણો વિસ્તાર હતો.

કેવું છે નહીં? નજર સામે જે દેખાય છે એનાથી બીજી કોઈ શક્યતા પણ હોઈ શકે એવો વિચાર કર્યા વગર આગળ પણ આ જે છે એવી જ પરિસ્થિતિ હશે એમ માની લઈએ છીએ.

ભય ક્યારેક કાલ્પનિક પણ હોઈ શકે. એવા જ કાલ્પનિક ભયને ઓળંગીને જ્યારે આગળ વધીએ ત્યારે પ્રકૃતિ કે ઈશ્વરે સર્જેલા આ વિશ્વમાં આપણાં માટે કોઈક અનોખું તત્વ આપણી રાહ જોતું હોય એમ પણ બને.

નજર સામે દેખાતા રળિયામણા એ વિસ્તારને જોઈને એ પરિવારના સભ્યોને જે અનુભૂતિ થઈ એ ચિરસ્થાયી બની રહી. આવો અનુભવ કદાચ ઘણાંને થતો હશે.

આજે બન્યું કે એ વાતના અનુસંધાનમાં કોઈ બીજી એક વાતના અંકોડા જોડાયા.

લગભગ એ પરિવારના અનુભવને મળતી વાત છે.

રાત્રીના અંધકારમાં ચાલ્યા જતા એક માણસનો પગ લપસ્યો. એને એવી ખબર હતી કે એ પર્વતાળ પ્રદેશમાં ઊંડી ખીણ હતી. જેવો એનો પગ લપસ્યો કે એ બચવાના ફાંફા મારવાના આશયે આમતેમ હાથમાં જે આવ્યું એ પકડી લીધું. એ પર્વતના પત્થરમાંથી ફૂટી નીકળેલી એક મજબૂત ડાળી હતી.

આસપાસ અંધકારમાં કંઈ કળાતું નહોતું. ધરતી પરથી લસરી પડેલી એ વ્યક્તિની ઉપર આસમાન અને નીચે ખીણ, ક્યાં જાય, કેવી રીતે જાય?

બચાવ માટે કેટલીય બૂમો મારી પણ કોઈ હોય તો સાંભળે ને?  ખીણની ઊંડાઈમાંથી એની બૂમોના  પડઘા માત્ર જ સંભળાયા. જીવન અને મૃત્યુ વચ્ચે કેટલી ક્ષણો બચી છે એનીય ગણતરી કે વિચાર કરવાનું છોડીને ઈશ્વરનું નામ લેવા માંડ્યું. હાથમાં જેટલી તાકાત હતી એટલી મજબૂતીથી ડાળી પકડી રાખી હતી. પણ ધીમે ધીમે હાથમાંથી તાકાત અને હૈયામાંથી હામ ઓસરતી જતી હતી. કદાચ હાથમાંથી એ ડાળ સરકી જશે એવો ભય હોવા છતાં હવે ટકાશે એવું નહોતું લાગતું.

અને ત્યાં તો સૂર્યનારાયણે દેખા દીધી.

અને એણે શું જોયું? નીચે ખીણ તો હતી જ નહીં. પગથી થોડાક ઈંચ નીચે જ એક સપાટ ખડક હતો, જેના પર ઉતરીને એ ફરી પાછો ખડકના ખાંચામાં પગ ભરાવીને, પેલી ડાળીના સહારે જ ઉપર આવી ગયો.

પરંતુ એની આખી રાત તો પેલા પરિવારની જેમ અશક્ય લાગતી પરિસ્થિતિના ડરથી જ પસાર થઈ.

ક્યારેક એવું બને જે નજરે દેખાતી પરિસ્થિતિ કરતાં વાસ્તવિકતા કોઈ જુદા સ્વરૂપે આપણને મળવાની હોય, બસ ખાલી નજરે જે દેખાય છે એ જ સત્ય છે એમ માનીને સ્થિર થવાના બદલે બે ડગ આગળ માંડવાની તૈયારી હોવી જોઈએ.