‘પસંદગીનો અધિકાર’-લંડન-પશ્ચિમી જગતના સાપ્તાહિક ગરવી ગુજરાતમાં પ્રસિદ્ધ ભાવાનુવાદ

‘પસંદગીનો અધિકાર’

પ્રખ્યાત લેખિકા, વાર્તાકાર પદ્મશ્રી માલતી જોશીજીનું તાજેતરમાં ૯૦ વર્ષને ઉંમરે નિધન થયું છે.

આજ સુધી માલતી જોશીજીની અનેક વાર્તાઓના ભાવાનુવાદ વાચકોએ વાંચ્યા છે, માણ્યા છે.

માલતી જોશીજીની વાર્તાઓ દરેક પેઢીને સ્પર્શે છે અને માટે જ હંમેશાં એ વાર્તાઓ તરોતાજા લાગે છે.

મિત્રો, આજે તેમની સ્મૃતિરૂપે લંડન-પશ્ચિમી જગતના સાપ્તાહિક ગરવી ગુજરાતમાં પ્રસિદ્ધ એક વધુ ભાવાનુવાદ: સૌજન્યઃ હર્ષવદન ત્રિવેદી.

………………

આજનું પંચાગ કે આજનું ભવિષ્ય એવું કશું જોયું નહોતું, પણ ભાઈએ મારા હાથમાં પત્ર મૂક્યો એ વાંચીને આજનો દિવસ અશુભ છે એવું જાતે જ નક્કી કરી લીધું.

કારણ?

કારણ માત્ર એ કે, જીવનનાં છેલ્લા પંદર વર્ષથી જે નાટક મારી સાથે ભજવાતું આવ્યું છે, એમાં આજે એક વધુ ઉમેરો હતો.

સવારે ટપાલી પુણે અને મુંબઈથી આવેલી બે ટપાલ આપી ગયો ત્યારે ભાઈના ચહેરા પર ઉત્કંઠા અને ઉત્સાહ હતો. જેમજેમ પત્ર વાંચતો ગયો એમએમ ચહેરા પર ઉદાસી છવાઈ.

કારણ માત્ર એટલું જ કે પત્રોમાં જે સમાચારની અપેક્ષા હતી એના કરતાં સાવ અનપેક્ષિત સમાચારો હતા.

ગયા મહિને પુણેથી એક મુરતિયો મને જોવા (મળવા નહીં હોં) આવેલો. બે દિવસ રહ્યો, મને જોઈ, શહેર જોયું, મારી સાથે એક નાટક જોયું અને હવે લખે છે કે, છોકરી ઉંમરમાં મોટી લાગે છે.

‘વાહ, આ ખરી વાત ! બાયૉડેટામાં મારી તમામ વિગત જણાવી હતી.. ૩૪ વર્ષ, પાંચ ફૂટ ચાર ઈંચ ઊંચાઈ. ઘઉંવર્ણો વાન. કૉલેજમાં લેક્ચરર. એ વાંચીને આવેલા મુરતિયાને હવે રહીરહીને છોકરીની મોટી ઉંમર પર ધ્યાન ગયું ? ભાઈસાહેબ પાછા મારા કરતાં પાંચ વર્ષ મોટા છે એ ભૂલી ગયા હશે?’

હું તો ગુસ્સાથી ધુંઆપુંઆ.

બીજા પત્રમાં પણ આવું જ કોઈ વાહિયાત કારણ લખેલું. બંને કાગળોના લીરેલીરા કરીને કચરાની ટોપલીમાં પધરાવી દીધા.

મનમાં એટલી તો અકળામણ હતી કે ના પૂછો ને વાત.

એ તો સારું થયુ કે કૉલેજ સ્કૂટર પર જવાના બદલે રિક્ષામાં જવાનું નક્કી કર્યું નહીંતર રસ્તામાં ક્યાંક, કોઈની સાથે સ્કૂટર ઠોકી માર્યું હોત. માંડ મનને શાંત રાખવા છતાં રિક્ષાવાળા સાથે ભાડાના પૈસા બાબતે ઝઘડો કરી બેઠી. કૉલેજમાં પણ એકાદ બે જણ જોડે કામ વગરની કચકચ કરી બેઠી.

“આજે રાત્રે એક ભાઈ તને જોવા આવવાના છે.” સાંજે ઘેર પહોંચી જ ને ભાઈએ સમાચાર આપ્યા.

બસ ખતમ, માંડ શાંત પડેલું મન ઉકળ્યું.

“બસ, હવે બહુ થયું..” જોરથી, લગભગ બરાડો પાડતી હોઉં એમ જવાબ આપીને મારા રૂમમાં ચાલી ગઈ.

પંદર વર્ષથી શરૂ થયેલા આ નાટકમાં પહેલાં ઘણો રોમાંચ અનુભતી. કંઈકેટલાય સપનાં જોયાં હતાં. જીવનસાથી વિશે અનેક કલ્પનાઓ કરી હતી અને આજે? આજે એમાંનું કંઈ કહેતાં કંઈ બચ્યું હોય તો મળવામાં માત્ર હું અને મારી સામે એક પુરૂષ.

“સાથી મળતો ન હોય એવા લગ્નમાં મને રસ નથી. હું એકલી રહી શકીશ.” કહી દીધું, પણ એમ કંઈ મા માને? એક પછી એક હાર્યા થાક્યા વગર મુરતિયા બતાવવાનું ચાલું જ રહ્યું. ત્રીસ વર્ષની થઈ પછી બીજવર બતાવવા માંડી.

થોડી વાર થઈ ને ભાઈ મનાવા આવ્યો.

“એક વાર તું મળી તો જો. સતીશને ઓળખું છું. એન્જિનિયર છે, મારી સાથે ભણતો હતો. પહેલી પત્ની બે વર્ષ પહેલાં બે બાળકો મૂકીને ગુજરી ગઈ…”

“કેવી રીતે? ગળે ફાંસો ખાઈને, ટ્રેન નીચે પડતું મૂકીને કે સળગીને …” ભાઈની વાત પૂરી થાય એ પહેલાં ગુસ્સાથી બોલાઈ ગયું.

“સાવ આમ ન બોલ. સતીશ ખૂબ લાગણીશીલ છે. પત્ની પરના પ્રેમના લીધે એ ફરી પરણવાની ના જ પાડે છે, પણ એની મમ્મીનો આગ્રહ છે.”

અંતે માની અપેક્ષાભરી નજરો જોઈને હું તૈયાર થવા ગઈ.

રાત્રે સતીશના બદલે એની મા અને માસી આવ્યાં. સતીશનું કહેવું હતું કે, જેને વહુ જોઈતી હોય એ જ જઈને પસંદ કરે. બહાર સંભળાતી વાતોથી અપમાનને લીધે જાણે હું ઊભેઊભી સળગી ગઈ.

“પહેલી વહુ પણ તમે જ પસંદ કરી હશે ને?

“હું મારા પગ પર ઊભી રહી શકું એટલી સક્ષમ છું. ગમે તેને વરમાળા પહેરાવી દેવી પડે એવી નમાલી કે નોંધારી નથી. તમારા દીકરાનું બીજું લગ્ન હશે, પણ મારું તો પહેલું જ છે. પસંદગીનો અધિકાર મને પણ હોવો જોઈએ ને? વળી, જે બાળકોને મારે સંભાળવાનાં છે એમનેય એકવાર તો જોઈ લેવા હોય ને?” ક્રોધના આવેશમાં બહાર જઈને પૂછી બેઠી.

સાંભળીને સૌ સ્તબ્ધ. સૌને એમ જ સ્તબ્ધ મૂકીને હું અંદર ચાલી ગઈ. એ પછી આ અંગે મારી સાથે વાત કરવાની કોઈની હિંમત ન થઈ. બે દિવસ પછીના રવિવારે ઘરમાં હું એકલી હતી. બપોરે ઘંટડી વાગી. બારણું ખોલ્યું. સામે બે બાળકોની સાથે એક ભાઈ ઊભા હતા.

એકદમ સરળ દેખાતા એ ભાઈએ પોતાની ઓળખ આપતા કહ્યું,

“હું સતીશ. પસંદગીનો અધિકાર તમને મળે એ માટે આવ્યો છું. સાથે આ બાળકોનેય લાવ્યો છું. એમને પણ પસંદગીનો અધિકાર હોય ને? કોઈ પણ મહિલાને મા કહેવડાવું તો એમને અન્યાય થાય.”

“ના..ના.. એમ કરો તો એમના પર સીતમ કર્યો કહેવાય. એકદમ તો બાળકો કોઈને મા કહે એ પહેલાં કોઈએ મા પણ બનવું પડે ને?”

આ વાત મારા અંગે છે કે મને સ્પર્શે છે એવું કશું વિચાર્યા વગર મારાથી બોલાઈ ગયું.

સતીશે ભારે આદરથી મારી સામે જોયું.

તમે મને પસંદ કરશો કે નહીં એ નથી જાણતો, પણ મને તમારો સાથ ગમશે. બીજી વાર પરણતી વ્યક્તિને આવું પાત્ર મળે એ ભારે નસીબની વાત. મારી પ્રથમ પત્ની સરયુ મારી પરમ મિત્ર હતી.” બોલીને સરયુની સ્મૃતિમાં સરી ગયા હોય એમ મૌન થઈ ગયા.

થોડી ઔપચારિક વાતો કરીને એ ઊભા થયા. બહાર પાર્ક કરેલા સ્કૂટર પર બંને બાળકોને સાચવીને બેસાડ્યાં. એ મીઠડાં, નિર્દોષ બાળકોને જોઈને એટલો તો ઉમળકો આવ્યો કે આજ સુધી અનુભવેલી અપમાન, અવહેલનાની વ્યથા ભૂલી જઈને એમને પૂછવાનું મન થયું,

“તમને હું પસંદ છું ને?”

માલતી જોશી લિખિત વાર્તાને આધારિત ભાવાનુવાદઃ રાજુલ કૌશિક